अध्यायतात्पर्यं संक्षेपविस्तराभ्यां दर्शयित्वा श्रुत्यक्षराणि व्याकरोति –
अथेत्यादिना ।
उत्तमबुद्धीन्प्रति निर्विशेष ब्रह्मोपदेशानन्तरं मन्दबुद्धीन्प्रति सविशेषमुपदिश्यते ब्रह्मेत्यर्थः ।
तत्र तावदुपास्यायतनं निर्दिशति –
यदिदमिति ।
हृदयपुण्डरीकस्य वेश्मसादृश्ये हेतुमाह –
द्वारपालादीति ।
तस्य ह वा एतस्य हृदयस्य पञ्च देवसुषय इत्यादिश्रुतेरुक्तहेतुसिद्धिः ।
तस्याऽऽश्रयं दर्शयति –
अस्मिन्निति ।
शरीरस्य ब्रह्मपुरत्वं दृष्टान्तेन साधयति –
राज्ञ इति ।
तत्रोक्तं वेश्म दृष्टान्तेन स्पष्टयति –
पुरे चेति ।
कथं पुनः सर्वगतस्य निरवयवस्य ब्रह्मणो यथोक्तवेश्मनिष्ठत्वमित्याशङ्क्याऽऽह –
ब्रह्मण इति ।
ननु संसारिणो ब्रह्मातिरिक्तस्य स्वकर्मोपार्जितेन शरीरेण स्वामित्वसंबन्धो न ब्रह्मणस्तदसंबन्धिनः कथं तत्रोपलब्धिरत आह –
अस्मिन्हीति ।
ब्रह्मणो जीवात्मना सृष्टे कार्ये जलार्कवत्प्रवेशे हृदयपुण्डरीकस्य ब्रह्मोपलब्ध्यधिष्ठानत्वं पूर्वोक्तमविरुद्धमित्याह –
तस्मादिति ।
अन्तराकाशस्यात्यल्पतरत्वे हेतुमाह –
वेश्मन इति ।
आकाशशब्दस्य भूताकाशविषयत्वं व्यावर्तयति –
आकाशाख्यमिति ।
कथं वाक्यशेषेऽप्याकाशशब्दो ब्रह्मणि वर्तते तत्राऽऽह –
आकाश इवेति ।
तस्मिन्यदन्तस्तदाश्रयेण सहान्वेष्टव्यं तस्मिन्वा स्वे महिम्नि यदन्तस्तदाकाशाख्यं ब्रह्म तदन्वेष्टव्यं तस्मिन्वा हृदयपुण्डरीकावच्छिन्ने नभसि यदन्तराकाशाख्यं ब्रह्म तदन्वेष्टव्यमिति योजना ॥१॥