அதீதஸந்த³ர்ப⁴ஸ்யேத்த²மக்ஷரோத்த²மர்த²ம் விவக்ஷித்வா தஸ்மிந்நேவ வாக்யவிபா⁴க³மவக³மயதி -

த்³ருஷ்ட்வா த்விதி ।

‘த⁴ர்மக்ஷேத்ரே குருக்ஷேத்ரே’ (ப⁴. ப⁴. கீ³. 1-1) இத்யாதி³ராத்³யஶ்லோகஸ்தாவதே³கம் வாக்யம் । ஶாஸ்ரஸ்ய கதா²ஸம்ப³ந்த⁴பரத்வேந பர்யவஸாநாத் । ‘த்³ருஷ்ட்வா’ (ப⁴. ப⁴. கீ³. 1-2) இத்யாரப்⁴ய யாவத் ‘தூஷ்ணீம் ப³பூ⁴வ ஹ’ (ப⁴. ப⁴. கீ³. 2-9) இதி தாவச்சைகம் வாக்யம் । இத ஆரப்⁴ய ‘இத³ம் வச:’ (ப⁴. ப⁴. கீ³. 2-10) இத்யேதத³ந்தோ க்³ரந்தோ² ப⁴வத்யபரம் வாக்யமிதி விபா⁴க³: ।

நநு - ஆத்³யஶ்லோகஸ்ய யுக்தமேகவாக்யத்வம் , ப்ரக்ருதஶாஸ்ரஸ்ய மஹாபா⁴ரதே(அ)வதாராவத்³யோதித்வாத் , அந்திமஸ்யாபி ஸம்ப⁴வத்யேகவாக்யத்வமர்ஜுநாஶ்வாஸார்த²தயா ப்ரவ்ருத்தத்வாத் , தந்மத்⁴யமஸ்ய து கத²மேகவாக்யத்வமித்யாஶங்க்யார்தை²கத்வாதி³த்யாஹ -

ப்ராணிநாமிதி ।

ஶோக: - மாநஸஸ்தாப:, மோஹ: - விவேகாபா⁴வ: । ஆதி³ஶப்³த³ஸ்தத³வாந்தரபே⁴தா³ர்த²: । ஸ ஏவ ஸம்ஸாரஸ்ய து³:கா²த்மநோ பீ³ஜபூ⁴தோ தோ³ஷ:, தஸ்யோத்³ப⁴வே காரணமஹங்காரோ மமகார: தத்³தே⁴துரவித்³யா ச தத்ப்ரத³ர்ஶநார்த²த்வேநேதி யோஜநா ।

ஸங்க்³ருஹீதமர்த²ம் விவ்ருணோதி -

ததா² ஹீதி ।

ராஜ்யம் - ராஜ்ஞ: கர்ம பரிபாலநாதி³ । பூஜார்ஹா கு³ரவ: - பீ⁴ஷ்மத்³ரோணாத³ய: । புத்ரா: - ஸ்வயமுத்பாதி³தா: ஸௌப⁴த்³ராத³ய: । ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தரமந்தரேண ஸ்நேஹகோ³சரா கு³ருபுத்ரப்ரப்⁴ருதயோ மித்ரஶப்³தே³நோச்யந்தே । உபகாரநிரபேக்ஷதயா ஸ்வயமுபகாரிணோ ஹ்ருத³யாநுராக³பா⁴ஜோ ப⁴க³வத்ப்ரமுகா²: ஸுஹ்ருத³: । ஸ்வஜநா: - ஜ்ஞாதயோ து³ர்யோத⁴நாத³ய: । ஸம்ப³ந்தி⁴ந: - ஶ்வஶுரஸ்யாலப்ரப்⁴ருதயோ த்³ருபத³த்⁴ருஷ்டத்³யும்நாத³ய: । பரம்பரயா பித்ருபிதாமஹாதி³ஷ்வநுராக³பா⁴ஜோ ராஜாநோ பா³ந்த⁴வா: । தேஷு யதோ²க்தம் ப்ரத்யயம் நிமித்தீக்ருத்ய ய: ஸ்நேஹோ யஶ்ச தை: ஸஹ விச்சே²தோ³, யச்சைதேஷாமுபகா⁴தே பாதகம் யா ச லோகக³ர்ஹா ஸர்வம் தந்நிமித்தம் யயோராத்மந: ஶோகமோஹயோஸ்தாவேதௌ ஸம்ஸாரபீ³ஜபூ⁴தௌ ‘கத²ம் ? ‘ (ப⁴. கீ³. 2. 4) இத்யாதி³நா த³ர்ஶிதாவித்யர்த²: ।

கத²ம் புநரநயோ: ஸம்ஸாரபீ³ஜயோரர்ஜுநே ஸம்பா⁴வநோபபத்³யதே ? ந ஹி ப்ரதி²தமஹாமஹிம்நோ விவேகவிஜ்ஞாநவத: ஸ்வத⁴ர்மே ப்ரவ்ருத்தஸ்ய தஸ்ய ஶோகமோஹாவநர்த²ஹேதூ ஸம்பா⁴விதாவித்யாஶங்க்ய, விவேகதிரஸ்காரேண தயோர்விஹிதாகரணப்ரதிஷித்³தா⁴சரணகாரணத்வாத³நர்தா²தா⁴யகயோரஸ்தி தஸ்மிந் ஸம்பா⁴வநேத்யாஹ

ஶோகமோஹாப்⁴யாமிதி ।

பி⁴க்ஷயா ஜீவநம்  ப்ராணதா⁴ரணம் । ஆதி³ஶப்³தா³த் அஶேஷகர்மஸம்ந்யாஸலக்ஷணம் பாரிவ்ராஜ்யமாத்மாபி⁴த்⁴யாநமித்யாதி³ க்³ருஹ்யதே ।

கிஞ்ச அர்ஜுநே த்³ருஶ்யமாநௌ ஶோகமோஹௌ ஸம்ஸாரபீ³ஜம், ஶோகமோஹத்வாத் , அஸ்மதா³தி³நிஷ்ட²ஶோகமோஹவத் , இதி உபலப்³தௌ⁴ ஶோகமோஹௌ ப்ரத்யேகம் பக்ஷீக்ருத்யாநுமாதவ்யமித்யாஹ -

ததா² சேதி ।

ஶோகமோஹாதீ³த்யாதி³ஶப்³தே³ந மித்²யாபி⁴மாநஸ்நேஹக³ர்ஹாத³யோ க்³ருஹ்யந்தே । ஸ்வபா⁴வத: சித்ததோ³ஷஸாமர்த்²யாதி³த்யர்த²: ।

அஸ்மதா³தீ³நாமபி ஸ்வத⁴ர்மே ப்ரவ்ருத்தாநாம் விஹிதாகரணாத்³யபா⁴வாத் ந ஶோகாதே³: ஸம்ஸாரபீ³ஜதேதி த்³ருஷ்டாந்தஸ்ய ஸாத்⁴யவிகலதேதி சேத் , தத்ராஹ -

ஸ்வத⁴ர்ம இதி

காயாதீ³நாமித்யாதி³ஶப்³தா³த³வஶிஷ்டாநீந்த்³ரியாண்யாதீ³யந்தே । ப²லாபி⁴ஸந்தி⁴: - தத்³விஷயோ(அ)பி⁴லாஷ: । கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வாபி⁴மாந: - அஹங்கார: ।

ப்ராகு³க்தப்ரகாரேண வாகா³தி³வ்யாபாரே ஸதி கிம் ஸித்⁴யதி ? தத்ராஹ -

தத்ரேதி ।

ஶுப⁴கர்மாநுஷ்டா²நேந த⁴ர்மோபசயாதி³ஷ்டம் தே³வாதி³ஜந்ம, தத: ஸுக²ப்ராப்தி:, அஶுப⁴கர்மாநுஷ்டா²நேந அத⁴ர்மோபசயாத³நிஷ்டம் திர்யகா³தி³ஜந்ம, ததோ து³:க²ப்ராப்தி:, வ்யாமிஶ்ரகர்மாநுஷ்டா²நாது³பா⁴ப்⁴யாம் த⁴ர்மாத⁴ர்மாப்⁴யாம் மநுஷ்யஜந்ம, தத: ஸுக²து³:கே² ப⁴வத: । ஏவமாத்மக: ஸம்ஸார: ஸந்ததோ வர்தத இத்யர்த²: ।

அர்ஜுநஸ்யாந்யேஷாம் ச ஶோகமோஹயோ: ஸம்ஸாரபீ³ஜத்வமுபபாதி³தமுபஸம்ஹரதி -

இத்யத இதி ।

ததே³வம் ப்ரத²மாத்⁴யாயஸ்ய த்³விதீயாத்⁴யாயைகதே³ஶஸஹிதஸ்ய ஆத்மாஜ்ஞாநோத்த²நிவர்தநீயஶோகமோஹாக்²யஸம்ஸாரபீ³ஜப்ரத³ர்ஶநபரத்வம் த³ர்ஶயித்வா, வக்ஷ்யமாணஸந்த³ர்ப⁴ஸ்ய ஸஹேதுகஸம்ஸாரநிவர்தகஸம்யக்³ஜ்ஞாநோபதே³ஶே தாத்பர்யம் த³ர்ஶயதி -

தயோஶ்சேதி ।

தத் - யதோ²க்தம் ஜ்ஞாநம் , உபதி³தி³க்ஷு: - உபதே³ஷ்டுமிச்ச²ந் ப⁴க³வாநாஹேதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

ஸர்வலோகாநுக்³ரஹார்த²ம் யதோ²க்தம் ஜ்ஞாநம் ப⁴க³வாநுபதி³தி³க்ஷதீத்யயுக்தம் , அர்ஜுநம் ப்ரத்யேவோபதே³ஶாத் , இத்யாஶங்க்யாஹ -

அர்ஜுநமிதி ।

ந ஹி தஸ்யாமவஸ்தா²யாமர்ஜுநஸ்ய ப⁴க³வதா யதோ²க்தம் ஜ்ஞாநமுபதே³ஷ்டுமிஷ்டம் , கிந்து ஸ்வத⁴ர்மாநுஷ்டா²நாத்³ - பு³த்³தி⁴ஶுத்³த்⁴யுத்தரகாலமித்யபி⁴ப்ரேத்யோக்தம் -

நிமித்தீக்ருத்யேதி ।