யத் தாவத் ‘ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் ஸேதிகர்தவ்யதாகம், ஸ்வப²லஸாத⁴கம், கரணத்வாத்’ இத்யநுமாநம் தத்³தூ³ஷயதி -

தத³ஸதி³தி ।

ந ஹி ஶுக்திகாதி³ஜ்ஞாநமஜ்ஞாநநிவ்ருத்தௌ ஸ்வப²லே ஸஹகாரி கிஞ்சித³பேக்ஷதே, ததா² ச வ்யபி⁴சாராத³ஸாத⁴கம் கரணத்வமித்யர்த²: ।

யத்து - கீ³தாஶாஸ்த்ரே ஸமுச்சயஸ்யைவ ப்ரதிபாத்³யதேதி ப்ரதிஜ்ஞாதம் , தத³பி விபா⁴க³வசநவிருத்³த⁴மித்யாஹ -

ஜ்ஞாநேதி ।

ஸாங்க்²யபு³த்³தி⁴ர்யோக³பு³த்³தி⁴ஶ்சேதி பு³த்³தி⁴த்³வயம் । தத்ர ஸாங்க்²யபு³த்³த்⁴யாஶ்ரயாம் ஜ்ஞாநநிஷ்டா²ம் வ்யாக்²யாதும் ஸாங்க்²யஶப்³தா³ர்த²மாஹ -

அஶோச்யாநித்யாதி³நேதி ।

‘அஶோச்யாந்’ (ப⁴. ப⁴. கீ³. 2-11) இத்யாதி³ ‘ஸ்வத⁴ர்மமபி சாவேக்ஷ்ய’ (ப⁴. ப⁴. கீ³. 2-31) இத்யேதத³ந்தம் வாக்யம் யாவத்³ப⁴விஷ்யதி தாவதா க்³ரந்தே²ந யத் பரமார்த²பூ⁴தமாத்மதத்த்வம் ப⁴க³வதா நிரூபிதம் , தத் யயா ஸம்யக் க்²யாயதே - ப்ரகாஶ்யதே ஸா வைதி³கீ ஸம்யக்³பு³த்³பி⁴: ஸங்க்²யா । தயா ப்ரகாஶ்யத்வேந ஸம்ப³ந்தி⁴ ப்ரக்ருதம் தத்த்வம் ஸாங்க்²யமித்யர்த²: ।

ஸாங்க்²யஶப்³தா³ர்த²முக்தவா தத்ப்ரகாஶிகாம் பு³த்³தி⁴ம் தத்³வதஶ்ச ஸாங்க்²யாந் வ்யாகரோதி -

தத்³விஷயேதி ।

தத்³விஷயா பு³த்³தி⁴: ஸாங்க்²யபு³த்³தி⁴ரிதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

தாமேவ ப்ரகடயதி -

ஆத்மந இதி ।

‘ந ஜாயதே ம்ரியதே வா’ (ப⁴. ப⁴. கீ³. 2-20) இத்யாதி³ப்ரகரணார்த²நிரூபணத்³வாரேண ஆத்மந: ஷட்³பா⁴வவிக்ரியா(அ)ஸம்ப⁴வாத் கூடஸ்தோ²(அ)ஸாவிதி யா பு³த்³தி⁴ருத்பத்³யதே ஸா ஸாங்க்²யபு³த்³தி⁴:, தத்பரா: ஸம்ந்யாஸிந: ஸாங்க்²யா இத்யர்த²: ।

ஸம்ப்ரதி யோக³பு³த்³த்⁴யாஶ்ரயாம் கர்மநிஷ்டா²ம் வ்யாக்²யாதுகாமோ யோக³ஶப்³தா³ர்த²மாஹ   -

ஏதஸ்யா இதி ।

யதோ²க்தபு³த்³த்⁴யுத்பத்தௌ விரோதா⁴தே³வாநுஷ்டா²நாயோகா³த் தஸ்யாஸ்தந்நிவர்தகத்வாத் பூர்வமேவ தது³த்பத்தேராத்மநோ தே³ஹாதி³வ்யதிரிக்தத்வாத்³யபேக்ஷயா த⁴ர்மாத⁴ர்மௌ நிஷ்க்ருஷ்ய தேந ஈஶ்வராராத⁴நரூபேண கர்மணா புருஷோ மோக்ஷாய யுஜ்யதே - யோக்³ய: ஸம்பத்³யதே । தேந மோக்ஷஸித்³த⁴யே பரம்பரயா ஸாத⁴நீபூ⁴தப்ராகு³க்தத⁴ர்மாநுஷ்டா²நாத்மகோ யோக³ இத்யர்த²: ।

அத² யோக³பு³த்³தி⁴ம் விப⁴ஜந் யோகி³நோ விப⁴ஜதே -

தத்³விஷயேதி ।

உக்தே பு³த்³தி⁴த்³வயே ப⁴க³வதோ(அ)பி⁴மதிம் த³ர்ஶயதி -

ததா² சேதி ।

ஸாங்க்²யபு³த்³த்⁴யாஶ்ரயா ஜ்ஞாநநிஷ்டே²த்யேதத³பி ப⁴க³வதோ(அ)பி⁴மதமித்யாஹ -

தயோஶ்சேதி ।

ஜ்ஞாநமேவ யோகோ³ ஜ்ஞாநயோக³: । தேந ஹி ப்³ரஹ்மணா யுஜ்யதே - தாதா³த்ம்யமாபத்³யதே । தேந ஸம்ந்யாஸிநாம் நிஷ்டா² - நிஶ்சயேந ஸ்தி²திஸ்தாத்பர்யேண பரிஸமாப்தி:, தாம் கர்மநிஷ்டா²தோ வ்யதிரிக்தாம் நிஷ்ட²யோர்மத்⁴யே நிஷ்க்ருஷ்ய ப⁴க³வாந் வக்ஷ்யதீதி யோஜநா । ‘லோகே(அ)ஸ்மிந் த்³விவிதா⁴ நிஷ்டா² புரா ப்ரோக்தா மயா(அ)நக⁴ । ஜ்ஞாநயோகே³ந ஸாங்க்²யாநாம்’ (ப⁴. ப⁴. கீ³. 3-3) இத்யேதத்³வாக்யமுக்தார்த²விஷயமர்த²தோ(அ)நுவத³தி -

புரேதி ।

யோக³பு³த்³த்⁴யாஶ்ரயா கர்மநிஷ்டே²த்யத்ராபி ப⁴க³வத³நுமதிமாத³ர்ஶயதி -

ததா² சேதி ।

கர்மைவ யோக³: கர்மயோக³: । தேந  ஹி பு³த்³தி⁴ஶுத்³தி⁴த்³வாரா மோக்ஷஹேதுஜ்ஞாநாய புமாந் யுஜ்யதே । தேந நிஷ்டா²ம் கர்மிணாம் ஜ்ஞாநநிஷ்டா²தோ விலக்ஷணாம் கர்மயோகே³நேத்யாதி³நா வக்ஷ்யதி ப⁴க³வாநிதி யோஜநா ।

நிஷ்டா²த்³வயம் பு³த்³தி⁴த்³வயாஶ்ரயம் ப⁴க³வதா விப⁴ஜ்யோக்தமுபஸம்ஹரதி -

ஏவமிதி ।

கயா புநரநுபபத்த்யா ப⁴க³வதா நிஷ்டா²த்³வயம் விப⁴ஜ்யோக்தம் ? இத்யாஶங்க்யாஹ -

ஜ்ஞாநகர்மணோரிதி ।

கர்ம ஹி கர்த்ருத்வாநேகத்வபு³த்³த்⁴யாஶ்ரயம் , ஜ்ஞாநம் புநரகர்த்ருத்வைகத்வபு³த்³த்⁴யாஶ்ரயம் । தது³ப⁴யமித்த²ம் விருத்³த⁴ஸாத⁴நஸாத்⁴யத்வாத் ந ஏகாவஸ்த²ஸ்யைவ புருஷஸ்ய ஸம்ப⁴வதி । அதோ யுக்தமேவ தயோர்விபா⁴க³வசநமித்யர்த²: ।

ப⁴க³வது³க்தவிபா⁴க³வசநஸ்ய மூலத்வேந ஶ்ருதிமுதா³ஹரதி-

யதே²தி ।

தத்ர ஜ்ஞாநநிஷ்டா²விஷயம் வாக்யம் பட²தி -

ஏதமேவேதி ।

ப்ரக்ருதமாத்மாநம் நித்யவிஜ்ஞப்திஸ்வபா⁴வம் வேதி³துமிச்ச²ந்த: த்ரிவிதே⁴(அ)பி கர்மப²லே வைத்ருஷ்ண்யபா⁴ஜ: ஸர்வாணி கர்மாணி பரித்யஜ்ய ஜ்ஞாநநிஷ்டா² ப⁴வந்தீதி பஞ்சமலகாரஸ்வீகாரேண ஸம்ந்யாஸவிதி⁴ம் விவக்ஷித்வா, தஸ்யைவ விதே⁴: ஶேஷேணார்த²வாதே³ந ‘கிம் ப்ரஜயா’ (ப்³ரு. உ. 4-4-22) இத்யாதி³நா மோக்ஷப²லம் ஜ்ஞாநமுக்தமித்யர்த²: ।

நநு - ப²லாபா⁴வாத் ப்ரஜாக்ஷேபோ நோபபத்³யதே, புத்ரேணைதல்லோகஜயஸ்ய வாக்யாந்தரஸித்³த⁴த்வாத் , இத்யாஶங்க்ய, விது³ஷாம் ப்ரஜாஸாத்⁴யமநுஷ்யலோகஸ்ய ஆத்மவ்யதிரேகேணாபா⁴வாத் , ஆத்மநஶ்சாஸாத்⁴யத்வாதா³க்ஷேபோ யுக்திமாநிதி விவக்ஷித்வாஹ -

யேஷாமிதி ।

இதி ஜ்ஞாநம் த³ர்ஶிதமிதி ஶேஷ: ।

தஸ்மிந்நேவ ப்³ராஹ்மணே கர்மநிஷ்டா²விஷயம் வாக்யம் த³ர்ஶயதி -

தத்ரைவேதி ।

ப்ராக்ருதத்வம் - அதத்த்வத³ர்ஶித்வேநாஜ்ஞத்வம் । ஸ ச ப்³ரஹ்மசாரீ ஸந் கு³ருஸமீபே யதா²விதி⁴ வேத³மதீ⁴த்ய அர்த²ஜ்ஞாநார்த²ம் த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாம் க்ருத்வா தது³த்தரகாலம் லோகத்ரயப்ராப்திஸாத⁴நம் புத்ராதி³த்ரயம் ‘ஸோ(அ)காமயத ஜாயா மே ஸ்யாத்’ (ப்³ரு. உ. 1-4-17) இத்யாதி³நா காமிதவாநிதி ஶ்ருதமித்யர்த²: ।

வித்தம் விப⁴ஜதே -

த்³விப்ரகாரமிதி ।

ததே³வ ப்ரகாரத்³வைரூப்யமாஹ -

மாநுஷமிதி ।

மாநுஷம் வித்தம் வ்யாசஷ்டே -

கர்மரூபமிதி ।

தஸ்ய ப²லபர்யவஸாயித்வமாஹ -

பித்ருலோகேதி ।

தை³வம் வித்தம் விப⁴ஜதே -

வித்³யாம் சேதி ।

தஸ்யாபி ப²லநிஷ்ட²த்வமாஹ -

தே³வேதி ।

கர்மநிஷ்டா²விஷயத்வேநோதா³ஹ்ருதஶ்ருதேஸ்தாத்பர்யமாஹ -

அவித்³யேதி ।

அஜ்ஞஸ்ய காமநாவிஶிஷ்டஸ்யைவ கர்மாணி ‘ஸோ(அ)காமயத’ (ப்³ரு. உ. 1-4-17) இத்யாதி³நா த³ர்ஶிதாநீத்யர்த²: ।

ஜ்ஞாநநிஷ்டா²விஷயத்வேந த³ர்ஶிதஶ்ருதேரபி தாத்பர்யம் த³ர்ஶயதி -

தேப்⁴ய இதி ।

கர்மஸு விரக்தஸ்யைவ ஸம்ந்யாஸ - பூர்விகா ஜ்ஞாநநிஷ்டா² ப்ராகு³தா³ஹ்ருதஶ்ருத்யா த³ர்ஶிதேத்யர்த²: ।

அவஸ்தா²பே⁴தே³ந ஜ்ஞாநகர்மணோர்பி⁴ந்நாதி⁴காரத்வஸ்ய ஶ்ருதத்வாத் தந்மூலேந ப⁴க³வதோ விபா⁴க³வசநேந ஶாஸ்த்ரஸ்ய ஸமுச்சயபரத்வம் ப்ரதிஜ்ஞாதமபபா³தி⁴தமிதி ஸாதி⁴தம் । கிஞ்ச ஸமுச்சயோ ஜ்ஞாநஸ்ய ஶ்ரௌதேந, ஸ்மார்தேந வா கர்மணா விவக்ஷ்யதே ? யதி³ ப்ரத²மஸ்தத்ராஹ -

ததே³ததி³தி ।