ఆత్మా న జాయతే ప్రాగభావశూన్యత్వాత్ , నరవిషాణవదితి పరిహరతి -
న త్వేవేతి ।
కిఞ్చ ఆత్మా నిత్యః, భావత్వే సత్యజాతత్వాత్ వ్యతిరేకేణ ఘటవత్ ఇత్యనుమానాన్తరమాహ -
న చైవేతి ।
యత్తు - కైశ్చిత్ ఆత్మయాథాత్మ్యం జిజ్ఞాసితం భగవానుపదిశతి న త్విత్యాదినా శ్లోకచతుష్టయేన ఇత్యాదిష్టమ్ , తదసత్ । విశేషవచనే హేత్వభావాత్ , సర్వత్రైవ ఆత్మయాథాత్మ్యప్రతిపాదనావిశేషాత్ ఇత్యాశయేన ।
‘పదచ్ఛేదః పదార్థోక్తిర్వాక్యయోజనా’ ఇతి త్రితయమపి వ్యాఖ్యానాఙ్గం సమ్పాదయతి -
న త్విత్యాదినా ।
నను - ఆత్మనో దేహోత్పత్తివినాశయోరుత్పత్తివినాశప్రసిద్ధేరుక్తమనుమానద్వయం ప్రసిద్ధివిరుద్ధతయా కాలాత్యయాపదిష్టమితి, నేత్యాహ -
అతీతేష్వితి ।
‘చరాచరవ్యపాశ్రయస్తు స్యాత్’ (బ్ర. సూ. ౨-౩-౧౬) ఇతి న్యాయేన ఆత్మనో జన్మవినాశప్రసిద్ధేరౌపాధికజన్యవినాశవిషయత్వాత్ నిరుపాధికస్య తస్య జన్మాదిరాహిత్యమితి భావః ।
యద్యపి తవేశ్వరస్య జన్మరాహిత్యం, తథాపి కథం మమ ? ఇత్యాశఙ్క్యాహ -
తథేతి ।
తథాపి భీష్మాదీనాం కథం జన్మాభావః ?, తత్రాహ -
‘తథా నేమే’ ఇతి ।
ద్వితీయమనుమానం ప్రపఞ్చయన్నుత్తరార్ధం వ్యాచష్టే -
తథేత్యాదినా ।
నను - దేహోత్పత్తివినాశయోరాత్మనో జన్మనాశాభావేఽపి మహాసర్గమహాప్రలయయోస్తస్యాగ్నివిస్ఫులిఙ్గదృష్టాన్తశ్రృత్యా జన్మవినాశావేష్టవ్యావిత్యాశఙ్క్య, ‘నాఽఽత్మాఽశ్రుతేః’ (బ్ర. సూ. ౨. ౩. ౧౭) ఇతి న్యాయేన పరిహరతి -
త్రిష్వపీతి ।
‘యావద్వికారం తు విభాగో లోకవత్’ (బ్ర. సూ. ౨-౩-౭) ఇతి న్యాయేన భిన్నత్వాత్ వికారిత్వమాత్మనామనుమీయతే । భిన్నత్వం చ బహువచనప్రయోగప్రమితమిత్యాశఙ్క్యాహ -
దేహేతి
॥ ౧౨ ॥