ఆత్మనో నిత్యత్వాదిలక్షణస్య తథైవ ప్రథా కిమితి న భవతి ? తత్రాహ -

అవ్యక్త ఇతి ।

మా తర్హి ప్రత్యక్షత్వం భూత్ , అనుమేయత్వం తు తస్య కిం న స్యాత్ ? ఇత్యాశఙ్క్యాహ -

అత ఎవేతి ।

తదేవ ప్రపఞ్చయతి -

యద్ధీతి ।

అతీన్ద్రియత్వేఽపి సామాన్యతో దృష్టవిషయత్వం భవిష్యతీత్యాశఙ్క్య కూటస్థేన ఆత్మనా వ్యాప్తలిఙ్గాభావాత్ , మైవమిత్యాహ -

అవికార్య ఇతి ।

అవికార్యత్వే వ్యతిరేకదృష్టాన్తమాహ -

యథేతి ।

కిఞ్చ ఆత్మా న విక్రియతే, నిరవయవద్రవ్యత్వాత్ , ఘటాదివత్ - ఇతి వ్యతిరేక్యనుమానమాహ -

నిరవయవత్వాచ్చేతి ।

నిరవయవత్వేఽపి విక్రియావత్త్వే కా క్షతిః ? ఇత్యాశఙ్క్యాహ -

నహీతి ।

సావయవస్యైవ విక్రియావత్త్వదర్శనాత్ విక్రియావత్త్వే నిరవయవత్వానుపపత్తిరిత్యర్థః ।

యద్ధి సావయవం సక్రియం క్షీరాది, తత్ దధ్యాదినా వికారమాపద్యతే । న చ ఆత్మనః శ్రుతిప్రమితనిరవయవత్వస్య సావయవత్వమ్ । అతోఽవిక్రియత్వాన్నాయం వికార్యో భవితుమలమితి ఫలితమాహ -

అవిక్రియత్వాదితి ।

ఆత్మయాథాత్మ్యోపదేశమ్ ‘అశోచ్యానన్వశోచస్త్వమ్’ (భ. గీ. ౨-౧౧) ఇత్యుపక్రమ్య వ్యాఖ్యాతముపసంహరతి -

తస్మాదితి ।

అవ్యక్తత్వాచిన్త్యత్వావికార్యత్వనిత్యత్వసర్వగతత్వాదిరూపో యస్మాత్ ఆత్మా నిర్ధారితః, తస్మాత్ తథైవ జ్ఞాతుముచితః, తజ్జ్ఞానస్య ఫలవత్త్వాదిత్యర్థః ।