ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಹಿ ಕಶ್ಚಿತ್ಕ್ಷಣಮಪಿ ಜಾತು ತಿಷ್ಠತ್ಯಕರ್ಮಕೃತ್
ಕಾರ್ಯತೇ ಹ್ಯವಶಃ ಕರ್ಮ ಸರ್ವಃ ಪ್ರಕೃತಿಜೈರ್ಗುಣೈಃ ॥ ೫ ॥
ಹಿ ಯಸ್ಮಾತ್ ಕ್ಷಣಮಪಿ ಕಾಲಂ ಜಾತು ಕದಾಚಿತ್ ಕಶ್ಚಿತ್ ತಿಷ್ಠತಿ ಅಕರ್ಮಕೃತ್ ಸನ್ಕಸ್ಮಾತ್ ? ಕಾರ್ಯತೇ ಪ್ರವರ್ತ್ಯತೇ ಹಿ ಯಸ್ಮಾತ್ ಅವಶ ಏವ ಅಸ್ವತಂತ್ರ ಏವ ಕರ್ಮ ಸರ್ವಃ ಪ್ರಾಣೀ ಪ್ರಕೃತಿಜೈಃ ಪ್ರಕೃತಿತೋ ಜಾತೈಃ ಸತ್ತ್ವರಜಸ್ತಮೋಭಿಃ ಗುಣೈಃಅಜ್ಞ ಇತಿ ವಾಕ್ಯಶೇಷಃ, ಯತೋ ವಕ್ಷ್ಯತಿ ಗುಣೈರ್ಯೋ ವಿಚಾಲ್ಯತೇ’ (ಭ. ಗೀ. ೧೪ । ೨೩) ಇತಿಸಾಙ್‍ಖ್ಯಾನಾಂ ಪೃಥಕ್ಕರಣಾತ್ ಅಜ್ಞಾನಾಮೇವ ಹಿ ಕರ್ಮಯೋಗಃ, ಜ್ಞಾನಿನಾಮ್ಜ್ಞಾನಿನಾಂ ತು ಗುಣೈರಚಾಲ್ಯಮಾನಾನಾಂ ಸ್ವತಶ್ಚಲನಾಭಾವಾತ್ ಕರ್ಮಯೋಗೋ ನೋಪಪದ್ಯತೇತಥಾ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಮ್ ವೇದಾವಿನಾಶಿನಮ್’ (ಭ. ಗೀ. ೨ । ೨೧) ಇತ್ಯತ್ರ ॥ ೫ ॥
ಹಿ ಕಶ್ಚಿತ್ಕ್ಷಣಮಪಿ ಜಾತು ತಿಷ್ಠತ್ಯಕರ್ಮಕೃತ್
ಕಾರ್ಯತೇ ಹ್ಯವಶಃ ಕರ್ಮ ಸರ್ವಃ ಪ್ರಕೃತಿಜೈರ್ಗುಣೈಃ ॥ ೫ ॥
ಹಿ ಯಸ್ಮಾತ್ ಕ್ಷಣಮಪಿ ಕಾಲಂ ಜಾತು ಕದಾಚಿತ್ ಕಶ್ಚಿತ್ ತಿಷ್ಠತಿ ಅಕರ್ಮಕೃತ್ ಸನ್ಕಸ್ಮಾತ್ ? ಕಾರ್ಯತೇ ಪ್ರವರ್ತ್ಯತೇ ಹಿ ಯಸ್ಮಾತ್ ಅವಶ ಏವ ಅಸ್ವತಂತ್ರ ಏವ ಕರ್ಮ ಸರ್ವಃ ಪ್ರಾಣೀ ಪ್ರಕೃತಿಜೈಃ ಪ್ರಕೃತಿತೋ ಜಾತೈಃ ಸತ್ತ್ವರಜಸ್ತಮೋಭಿಃ ಗುಣೈಃಅಜ್ಞ ಇತಿ ವಾಕ್ಯಶೇಷಃ, ಯತೋ ವಕ್ಷ್ಯತಿ ಗುಣೈರ್ಯೋ ವಿಚಾಲ್ಯತೇ’ (ಭ. ಗೀ. ೧೪ । ೨೩) ಇತಿಸಾಙ್‍ಖ್ಯಾನಾಂ ಪೃಥಕ್ಕರಣಾತ್ ಅಜ್ಞಾನಾಮೇವ ಹಿ ಕರ್ಮಯೋಗಃ, ಜ್ಞಾನಿನಾಮ್ಜ್ಞಾನಿನಾಂ ತು ಗುಣೈರಚಾಲ್ಯಮಾನಾನಾಂ ಸ್ವತಶ್ಚಲನಾಭಾವಾತ್ ಕರ್ಮಯೋಗೋ ನೋಪಪದ್ಯತೇತಥಾ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಮ್ ವೇದಾವಿನಾಶಿನಮ್’ (ಭ. ಗೀ. ೨ । ೨೧) ಇತ್ಯತ್ರ ॥ ೫ ॥

ಕದಾಚಿತ್ - ಕ್ಷಣಮಾತ್ರಮಪಿ, ನ ಕಶ್ಚಿದಕರ್ಮಕೃತ್ ತಿಷ್ಠತೀತ್ಯತ್ರ ಹೇತುತ್ವೇನೋತ್ತರಾರ್ಧಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ -

ಕಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ಸರ್ವಶಬ್ದಾದ್ ಜ್ಞಾನವಾನಪಿ ಗುಣೈರವಶಃ ಸನ್ ಕರ್ಮ ಕಾರ್ಯತೇ । ತತಶ್ಚ ಜ್ಞಾನವತಃ ಸಂನ್ಯಾಸವಚನಮನವಕಾಶಂ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ -

ಅಜ್ಞ ಇತೀತಿ ।

ತಮೇವ ವಾಕ್ಯಶೇಷಂ ವಾಕ್ಯಶೇಷಾವಷ್ಟಂಭೇನ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ -

ಯತ ಇತಿ ।

ಆತ್ಮಜ್ಞಾನವತೋ ಗುಣೈರವಿಚಾಲ್ಯತಯಾ  ಗುಣಾತೀತತ್ವವಚನಾದಜ್ಞಸ್ಯೈವ ಸತ್ತ್ವಾದಿಗುಣೈರಿಚ್ಛಾಭೇದೇನ ಕಾರ್ಯಕರಣಸಂಘಾತಂ ಪ್ರವರ್ತಯಿತುಮಶಕ್ತಸ್ಯ ಅಜಿತಕಾರ್ಯಕರಣಸಂಘಾತಸ್ಯ ಕ್ರಿಯಾಸು ಪ್ರವರ್ತಮಾನತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಜ್ಞಾನಯೋಗೇನೇತ್ಯಾದಿನಾ ಉಕ್ತನ್ಯಾಯಾಚ್ಚ ವಾಕ್ಯಶೇಷೋಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯಾಹ -

ಸಾಂಖ್ಯಾನಾಮಿತಿ ।

ಜ್ಞಾನಿನಾಂ ಗುಣಪ್ರಯುಕ್ತಚಲನಾಭಾವೇಽಪಿ ಸ್ವಾಭಾವಿಕಚಲನಬಲಾತ್ ಕರ್ಮಯೋಗೋ ಭವಿಷ್ಯತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ -

ಜ್ಞಾನಿನಾಂ ತ್ವಿತಿ ।

ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮನಿ ಸ್ವಾರಸಿಕಚಲನಾಸಂಭವೇ ಪ್ರಾಗುಕ್ತಂ ನ್ಯಾಯಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ -

ತಥಾ ಚೇತಿ

॥ ೫ ॥