ஶ்ரீமத்³ப⁴க³வத்³கீ³தாபா⁴ஷ்யம்
த்ருதீயோ(அ)த்⁴யாய:
பூர்வப்ருஷ்ட²ம்      உத்தரப்ருஷ்ட²ம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (கீ³தாபா⁴ஷ்ய)
 
ஏவம் ப்ரவர்திதம் சக்ரம் நாநுவர்தயதீஹ ய: ।
அகா⁴யுரிந்த்³ரியாராமோ மோக⁴ம் பார்த² ஸ ஜீவதி ॥ 16 ॥
தஸ்மாத் அஜ்ஞேந அதி⁴க்ருதேந கர்தவ்யமேவ கர்மேதி ப்ரகரணார்த²: । ப்ராக் ஆத்மஜ்ஞாநநிஷ்டா²யோக்³யதாப்ராப்தே: தாத³ர்த்²யேந கர்மயோகா³நுஷ்டா²நம் அதி⁴க்ருதேந அநாத்மஜ்ஞேந கர்தவ்யமேவேத்யேதத் ‘ந கர்மணாமநாரம்பா⁴த்’ (ப⁴. கீ³. 3 । 4) இத்யத ஆரப்⁴ய ‘ஶரீரயாத்ராபி ச தே ந ப்ரஸித்⁴யேத³கர்மண:’ (ப⁴. கீ³. 3 । 8) இத்யேவமந்தேந ப்ரதிபாத்³ய, ‘யஜ்ஞார்தா²த் கர்மணோ(அ)ந்யத்ர’ (ப⁴. கீ³. 3 । 9) இத்யாதி³நா ‘மோக⁴ம் பார்த² ஸ ஜீவதி’ (ப⁴. கீ³. 3 । 16) இத்யேவமந்தேநாபி க்³ரந்தே²ந ப்ராஸங்கி³கம் அதி⁴க்ருதஸ்ய அநாத்மவித³: கர்மாநுஷ்டா²நே ப³ஹு காரணமுக்தம் । தத³கரணே ச தோ³ஷஸங்கீர்தநம் க்ருதம் ॥ 16 ॥
ஏவம் ப்ரவர்திதம் சக்ரம் நாநுவர்தயதீஹ ய: ।
அகா⁴யுரிந்த்³ரியாராமோ மோக⁴ம் பார்த² ஸ ஜீவதி ॥ 16 ॥
தஸ்மாத் அஜ்ஞேந அதி⁴க்ருதேந கர்தவ்யமேவ கர்மேதி ப்ரகரணார்த²: । ப்ராக் ஆத்மஜ்ஞாநநிஷ்டா²யோக்³யதாப்ராப்தே: தாத³ர்த்²யேந கர்மயோகா³நுஷ்டா²நம் அதி⁴க்ருதேந அநாத்மஜ்ஞேந கர்தவ்யமேவேத்யேதத் ‘ந கர்மணாமநாரம்பா⁴த்’ (ப⁴. கீ³. 3 । 4) இத்யத ஆரப்⁴ய ‘ஶரீரயாத்ராபி ச தே ந ப்ரஸித்⁴யேத³கர்மண:’ (ப⁴. கீ³. 3 । 8) இத்யேவமந்தேந ப்ரதிபாத்³ய, ‘யஜ்ஞார்தா²த் கர்மணோ(அ)ந்யத்ர’ (ப⁴. கீ³. 3 । 9) இத்யாதி³நா ‘மோக⁴ம் பார்த² ஸ ஜீவதி’ (ப⁴. கீ³. 3 । 16) இத்யேவமந்தேநாபி க்³ரந்தே²ந ப்ராஸங்கி³கம் அதி⁴க்ருதஸ்ய அநாத்மவித³: கர்மாநுஷ்டா²நே ப³ஹு காரணமுக்தம் । தத³கரணே ச தோ³ஷஸங்கீர்தநம் க்ருதம் ॥ 16 ॥

‘ந கர்மணாமநாரம்பா⁴த்’ (ப⁴. கீ³. 3-4) இத்யாதி³நோக்தமுபஸம்ஹரதி -

தஸ்மாதி³தி ।

ஜக³ச்சக்ரஸ்ய ப்ராகு³க்தப்ரகாரேணாநுவர்தநே வ்ருதா² ஜீவநமக⁴ஸாத⁴நம் யஸ்மாத் தஸ்மாஜ்ஜீவதா நியதம் கர்ம கர்தவ்யமித்யர்த²: ।

யத்³யதி⁴க்ருதேந கர்தவ்யமேவ கர்ம, தர்ஹி கிமிதி அஜ்ஞேநேதி விஶிஷ்யதே ? ஜ்ஞாநநிஷ்டேநாபி தத் கர்தவ்யமேவாதி⁴க்ருதத்வாவிஶேஷாதி³த்யாஶ்ங்க்ய, பூர்வோக்தமநுவத³தி -

ப்ராகி³தி ।

நஹி ஜ்ஞாநகர்மணோர்விரோதா⁴ஜ்ஜ்ஞாநநிஷ்டே²ந கர்ம கர்தும் ஶக்யதே । ததா² சாநாத்மஜ்ஞேநைவ சித்தஶுத்³த்⁴யாதி³பரம்பரயா ஜ்ஞாநார்த²ம் கர்மாநு்ஷ்டே²யமிதி ப்ரதிபாதி³தமித்யர்த²: ।

தர்ஹி ‘யஜ்ஞார்தா²த்’ (ப⁴. கீ³. 3-9) இத்யாதி³ கிமர்த²ம், நஹி தத்ர ஜ்ஞாநநிஷ்டா² ப்ரதிபாத்³யதே, கர்மநிஷ்டா² து பூர்வமேவோக்தத்வாந்நாத்ர வக்தவ்யேத்யாஶங்க்ய, வ்ருத்தமர்தா²ந்தரமநுவத³தி -

ப்ரதிபாத்³யேதி ।

ப்ராஸங்கி³கம் - அஜ்ஞஸ்ய கர்மகர்தவ்யதோக்திப்ரஸங்கா³தா³க³தமிதி யாவத் । ப³ஹுகாரணம் - ஈஶ்வரப்ரஸாதோ³ தே³வதாப்ரீதிஶ்சேத்யாதி³ । தோ³ஷஸங்கீர்தநம் - ‘தைர்த³த்தாந் அப்ரதா³ய’ (ப⁴. கீ³. 3-12) இத்யாதி³ ॥ 16 ॥