ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಇಂದ್ರಿಯಸ್ಯೇಂದ್ರಿಯಸ್ಯಾರ್ಥೇ ರಾಗದ್ವೇಷೌ ವ್ಯವಸ್ಥಿತೌ
ತಯೋರ್ನ ವಶಮಾಗಚ್ಛೇತ್ತೌ ಹ್ಯಸ್ಯ ಪರಿಪಂಥಿನೌ ॥ ೩೪ ॥
ಇಂದ್ರಿಯಸ್ಯೇಂದ್ರಿಯಸ್ಯ ಅರ್ಥೇ ಸರ್ವೇಂದ್ರಿಯಾಣಾಮರ್ಥೇ ಶಬ್ದಾದಿವಿಷಯೇ ಇಷ್ಟೇ ರಾಗಃ ಅನಿಷ್ಟೇ ದ್ವೇಷಃ ಇತ್ಯೇವಂ ಪ್ರತೀಂದ್ರಿಯಾರ್ಥಂ ರಾಗದ್ವೇಷೌ ಅವಶ್ಯಂಭಾವಿನೌ ತತ್ರ ಅಯಂ ಪುರುಷಕಾರಸ್ಯ ಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥಸ್ಯ ವಿಷಯ ಉಚ್ಯತೇಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥೇ ಪ್ರವೃತ್ತಃ ಪೂರ್ವಮೇವ ರಾಗದ್ವೇಷಯೋರ್ವಶಂ ನಾಗಚ್ಛೇತ್ಯಾ ಹಿ ಪುರುಷಸ್ಯ ಪ್ರಕೃತಿಃ ಸಾ ರಾಗದ್ವೇಷಪುರಃಸರೈವ ಸ್ವಕಾರ್ಯೇ ಪುರುಷಂ ಪ್ರವರ್ತಯತಿತದಾ ಸ್ವಧರ್ಮಪರಿತ್ಯಾಗಃ ಪರಧರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಂ ಭವತಿಯದಾ ಪುನಃ ರಾಗದ್ವೇಷೌ ತತ್ಪ್ರತಿಪಕ್ಷೇಣ ನಿಯಮಯತಿ ತದಾ ಶಾಸ್ತ್ರದೃಷ್ಟಿರೇವ ಪುರುಷಃ ಭವತಿ, ಪ್ರಕೃತಿವಶಃತಸ್ಮಾತ್ ತಯೋಃ ರಾಗದ್ವೇಷಯೋಃ ವಶಂ ಆಗಚ್ಛೇತ್ , ಯತಃ ತೌ ಹಿ ಅಸ್ಯ ಪುರುಷಸ್ಯ ಪರಿಪಂಥಿನೌ ಶ್ರೇಯೋಮಾರ್ಗಸ್ಯ ವಿಘ್ನಕರ್ತಾರೌ ತಸ್ಕರೌ ಇವ ಪಥೀತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೩೪ ॥
ಇಂದ್ರಿಯಸ್ಯೇಂದ್ರಿಯಸ್ಯಾರ್ಥೇ ರಾಗದ್ವೇಷೌ ವ್ಯವಸ್ಥಿತೌ
ತಯೋರ್ನ ವಶಮಾಗಚ್ಛೇತ್ತೌ ಹ್ಯಸ್ಯ ಪರಿಪಂಥಿನೌ ॥ ೩೪ ॥
ಇಂದ್ರಿಯಸ್ಯೇಂದ್ರಿಯಸ್ಯ ಅರ್ಥೇ ಸರ್ವೇಂದ್ರಿಯಾಣಾಮರ್ಥೇ ಶಬ್ದಾದಿವಿಷಯೇ ಇಷ್ಟೇ ರಾಗಃ ಅನಿಷ್ಟೇ ದ್ವೇಷಃ ಇತ್ಯೇವಂ ಪ್ರತೀಂದ್ರಿಯಾರ್ಥಂ ರಾಗದ್ವೇಷೌ ಅವಶ್ಯಂಭಾವಿನೌ ತತ್ರ ಅಯಂ ಪುರುಷಕಾರಸ್ಯ ಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥಸ್ಯ ವಿಷಯ ಉಚ್ಯತೇಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥೇ ಪ್ರವೃತ್ತಃ ಪೂರ್ವಮೇವ ರಾಗದ್ವೇಷಯೋರ್ವಶಂ ನಾಗಚ್ಛೇತ್ಯಾ ಹಿ ಪುರುಷಸ್ಯ ಪ್ರಕೃತಿಃ ಸಾ ರಾಗದ್ವೇಷಪುರಃಸರೈವ ಸ್ವಕಾರ್ಯೇ ಪುರುಷಂ ಪ್ರವರ್ತಯತಿತದಾ ಸ್ವಧರ್ಮಪರಿತ್ಯಾಗಃ ಪರಧರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಂ ಭವತಿಯದಾ ಪುನಃ ರಾಗದ್ವೇಷೌ ತತ್ಪ್ರತಿಪಕ್ಷೇಣ ನಿಯಮಯತಿ ತದಾ ಶಾಸ್ತ್ರದೃಷ್ಟಿರೇವ ಪುರುಷಃ ಭವತಿ, ಪ್ರಕೃತಿವಶಃತಸ್ಮಾತ್ ತಯೋಃ ರಾಗದ್ವೇಷಯೋಃ ವಶಂ ಆಗಚ್ಛೇತ್ , ಯತಃ ತೌ ಹಿ ಅಸ್ಯ ಪುರುಷಸ್ಯ ಪರಿಪಂಥಿನೌ ಶ್ರೇಯೋಮಾರ್ಗಸ್ಯ ವಿಘ್ನಕರ್ತಾರೌ ತಸ್ಕರೌ ಇವ ಪಥೀತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೩೪ ॥

ವೀಪ್ಸಾಯಾಃ ಸರ್ವಕರಣಾಗೋಚರತ್ವಂ ದರ್ಶಯತಿ -

ಸರ್ವೇತಿ ।

ಪ್ರತ್ಯರ್ಥಂ ರಾಗದ್ವೇಷಯೋರವ್ಯವಸ್ಥಾಯಾಃ ಪ್ರಾಪ್ತೌ ಪ್ರತ್ಯಾದಿಶತಿ -

ಇಷ್ಟ ಇತಿ ।

ಪ್ರತಿವಿಷಯಂ ವಿಭಾಗೇನ ತಯೋರನ್ಯತರಸ್ಯಾವಶ್ಯಕತ್ವೇಽಪಿ ಪುರುಷಕಾರವಿಷಯಾಭಾವಪ್ರಯುಕ್ತ್ಯಾ ಪ್ರಾಗುಕ್ತಂ ದೂಷಣಂ ಕಥಂ ಸಮಾಧೇಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ -

ತತ್ರೇತಿ ।

ತಯೋರಿತ್ಯಾದ್ಯವತಾರಿತಂ ಭಾಗಂ ವಿಭಜತೇ -

ಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥ ಇತಿ ।

ಪ್ರಕೃತಿವಶತ್ವಾತ್ ಜಂತೋರ್ನೈವ ನಿಯೋಜ್ಯತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ -

ಯಾ ಹೀತಿ ।

ರಾಗದ್ವೇಷದ್ವಾರಾ ಪ್ರಕೃತಿವಶವರ್ತಿತ್ವೇ ಸ್ವಧರ್ಮತ್ಯಾಗಾದಿ ದುರ್ವಾರಮಿತ್ಯುಕ್ತಮ್ , ಇದಾನೀಂ ವಿವೇಕವಿಜ್ಞಾನೇನ ರಾಗಾದಿನಿವಾರಣೇ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯದೃಷ್ಟ್ಯಾ ಪ್ರಕೃತಿಪಾರವಶ್ಯಂ ಪರಿಹರ್ತುಂ ಶಕ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ -

ಯದೇತಿ ।

ಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನನಿಬಂಧನೌ ಹಿ ರಾಗದ್ವೇಷೌ । ತತ್ಪ್ರತಿಪಕ್ಷತ್ವಂ ವಿವೇಕವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನವಿರೋಧಿತ್ವಾದವಧೇಯಮ್ ।

ರಾಗದ್ವೇಷಯೋರ್ಮೂಲನಿವೃತ್ತ್ಯಾ ನಿವೃತ್ತೌ ಪ್ರತಿಬಂಧಧ್ವಂಸೇ ಕಾರ್ಯಸಿದ್ಧಿಮಭಿಸಂಧಾಯೋಕ್ತಂ -

ತದೇತಿ ।

ಏವಕಾರಸ್ಯಾನ್ಯಯೋಗವ್ಯವಚ್ಛೇದಕತ್ವಂ ದರ್ಶಯತಿ -

ನೇತಿ ।

ಪೂರ್ವೋಕ್ತಂ ನಿಯೋಗಮುಪಸಂಹರತಿ -

ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ತತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ -

ಯತ ಇತಿ ।

ಹಿಶಬ್ದೋಪಾತ್ತಾೋ ಹೇತುರ್ಯತ ಇತಿ ಪ್ರಕಟಿತಃ । ಸ ಚ ಪೂರ್ವೇಣ ತಚ್ಛಬ್ದೇನ ಸಂಬಂಧನೀಯಃ ।

ಪುರುಷಪರಿಪಂಥಿತ್ವಮೇವ ತಯೋಃ ಸೋದಾಹರಣಂ ಸ್ಫೋರಯತಿ -

ಶ್ರೇಯೋಮಾರ್ಗಸ್ಯೇತಿ

॥ ೩೪ ॥