శ్రీమద్భగవద్గీతాభాష్యమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (గీతాభాష్య)
 
ఇన్ద్రియస్యేన్ద్రియస్యార్థే రాగద్వేషౌ వ్యవస్థితౌ
తయోర్న వశమాగచ్ఛేత్తౌ హ్యస్య పరిపన్థినౌ ॥ ౩౪ ॥
ఇన్ద్రియస్యేన్ద్రియస్య అర్థే సర్వేన్ద్రియాణామర్థే శబ్దాదివిషయే ఇష్టే రాగః అనిష్టే ద్వేషః ఇత్యేవం ప్రతీన్ద్రియార్థం రాగద్వేషౌ అవశ్యంభావినౌ తత్ర అయం పురుషకారస్య శాస్త్రార్థస్య విషయ ఉచ్యతేశాస్త్రార్థే ప్రవృత్తః పూర్వమేవ రాగద్వేషయోర్వశం నాగచ్ఛేత్యా హి పురుషస్య ప్రకృతిః సా రాగద్వేషపురఃసరైవ స్వకార్యే పురుషం ప్రవర్తయతితదా స్వధర్మపరిత్యాగః పరధర్మానుష్ఠానం భవతియదా పునః రాగద్వేషౌ తత్ప్రతిపక్షేణ నియమయతి తదా శాస్త్రదృష్టిరేవ పురుషః భవతి, ప్రకృతివశఃతస్మాత్ తయోః రాగద్వేషయోః వశం ఆగచ్ఛేత్ , యతః తౌ హి అస్య పురుషస్య పరిపన్థినౌ శ్రేయోమార్గస్య విఘ్నకర్తారౌ తస్కరౌ ఇవ పథీత్యర్థః ॥ ౩౪ ॥
ఇన్ద్రియస్యేన్ద్రియస్యార్థే రాగద్వేషౌ వ్యవస్థితౌ
తయోర్న వశమాగచ్ఛేత్తౌ హ్యస్య పరిపన్థినౌ ॥ ౩౪ ॥
ఇన్ద్రియస్యేన్ద్రియస్య అర్థే సర్వేన్ద్రియాణామర్థే శబ్దాదివిషయే ఇష్టే రాగః అనిష్టే ద్వేషః ఇత్యేవం ప్రతీన్ద్రియార్థం రాగద్వేషౌ అవశ్యంభావినౌ తత్ర అయం పురుషకారస్య శాస్త్రార్థస్య విషయ ఉచ్యతేశాస్త్రార్థే ప్రవృత్తః పూర్వమేవ రాగద్వేషయోర్వశం నాగచ్ఛేత్యా హి పురుషస్య ప్రకృతిః సా రాగద్వేషపురఃసరైవ స్వకార్యే పురుషం ప్రవర్తయతితదా స్వధర్మపరిత్యాగః పరధర్మానుష్ఠానం భవతియదా పునః రాగద్వేషౌ తత్ప్రతిపక్షేణ నియమయతి తదా శాస్త్రదృష్టిరేవ పురుషః భవతి, ప్రకృతివశఃతస్మాత్ తయోః రాగద్వేషయోః వశం ఆగచ్ఛేత్ , యతః తౌ హి అస్య పురుషస్య పరిపన్థినౌ శ్రేయోమార్గస్య విఘ్నకర్తారౌ తస్కరౌ ఇవ పథీత్యర్థః ॥ ౩౪ ॥

వీప్సాయాః సర్వకరణాగోచరత్వం దర్శయతి -

సర్వేతి ।

ప్రత్యర్థం రాగద్వేషయోరవ్యవస్థాయాః ప్రాప్తౌ ప్రత్యాదిశతి -

ఇష్ట ఇతి ।

ప్రతివిషయం విభాగేన తయోరన్యతరస్యావశ్యకత్వేఽపి పురుషకారవిషయాభావప్రయుక్త్యా ప్రాగుక్తం దూషణం కథం సమాధేయమిత్యాశఙ్క్యాహ -

తత్రేతి ।

తయోరిత్యాద్యవతారితం భాగం విభజతే -

శాస్త్రార్థ ఇతి ।

ప్రకృతివశత్వాత్ జన్తోర్నైవ నియోజ్యత్వమిత్యాశఙ్క్యాహ -

యా హీతి ।

రాగద్వేషద్వారా ప్రకృతివశవర్తిత్వే స్వధర్మత్యాగాది దుర్వారమిత్యుక్తమ్ , ఇదానీం వివేకవిజ్ఞానేన రాగాదినివారణే శాస్త్రీయదృష్ట్యా ప్రకృతిపారవశ్యం పరిహర్తుం శక్యమిత్యాహ -

యదేతి ।

మిథ్యాజ్ఞాననిబన్ధనౌ హి రాగద్వేషౌ । తత్ప్రతిపక్షత్వం వివేకవిజ్ఞానస్య మిథ్యాజ్ఞానవిరోధిత్వాదవధేయమ్ ।

రాగద్వేషయోర్మూలనివృత్త్యా నివృత్తౌ ప్రతిబన్ధధ్వంసే కార్యసిద్ధిమభిసన్ధాయోక్తం -

తదేతి ।

ఎవకారస్యాన్యయోగవ్యవచ్ఛేదకత్వం దర్శయతి -

నేతి ।

పూర్వోక్తం నియోగముపసంహరతి -

తస్మాదితి ।

తత్ర హేతుమాహ -

యత ఇతి ।

హిశబ్దోపాత్తాో హేతుర్యత ఇతి ప్రకటితః । స చ పూర్వేణ తచ్ఛబ్దేన సమ్బన్ధనీయః ।

పురుషపరిపన్థిత్వమేవ తయోః సోదాహరణం స్ఫోరయతి -

శ్రేయోమార్గస్యేతి

॥ ౩౪ ॥