ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಶ್ರೇಯಾಂದ್ರವ್ಯಮಯಾದ್ಯಜ್ಞಾಜ್ಜ್ಞಾನಯಜ್ಞಃ ಪರಂತಪ
ಸರ್ವಂ ಕರ್ಮಾಖಿಲಂ ಪಾರ್ಥ ಜ್ಞಾನೇ ಪರಿಸಮಾಪ್ಯತೇ ॥ ೩೩ ॥
ಶ್ರೇಯಾನ್ ದ್ರವ್ಯಮಯಾತ್ ದ್ರವ್ಯಸಾಧನಸಾಧ್ಯಾತ್ ಯಜ್ಞಾತ್ ಜ್ಞಾನಯಜ್ಞಃ ಹೇ ಪರಂತಪದ್ರವ್ಯಮಯೋ ಹಿ ಯಜ್ಞಃ ಫಲಸ್ಯಾರಂಭಕಃ, ಜ್ಞಾನಯಜ್ಞಃ ಫಲಾರಂಭಕಃ, ಅತಃ ಶ್ರೇಯಾನ್ ಪ್ರಶಸ್ಯತರಃಕಥಮ್ ? ಯತಃ ಸರ್ವಂ ಕರ್ಮ ಸಮಸ್ತಮ್ ಅಖಿಲಮ್ ಅಪ್ರತಿಬದ್ಧಂ ಪಾರ್ಥ ಜ್ಞಾನೇ ಮೋಕ್ಷಸಾಧನೇ ಸರ್ವತಃಸಂಪ್ಲುತೋದಕಸ್ಥಾನೀಯೇ ಪರಿಸಮಾಪ್ಯತೇ ಅಂತರ್ಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ಯಥಾ ಕೃತಾಯ ವಿಜಿತಾಯಾಧರೇಯಾಃ ಸಂಯಂತ್ಯೇವಮೇವಂ ಸರ್ವಂ ತದಭಿಸಮೇತಿ ಯತ್ ಕಿಂಚಿತ್ಪ್ರಜಾಃ ಸಾಧು ಕುರ್ವಂತಿ ಯಸ್ತದ್ವೇದ ಯತ್ಸ ವೇದ’ (ಛಾ. ಉ. ೪ । ೧ । ೪) ಇತಿ ಶ್ರುತೇಃ ॥ ೩೩ ॥
ಶ್ರೇಯಾಂದ್ರವ್ಯಮಯಾದ್ಯಜ್ಞಾಜ್ಜ್ಞಾನಯಜ್ಞಃ ಪರಂತಪ
ಸರ್ವಂ ಕರ್ಮಾಖಿಲಂ ಪಾರ್ಥ ಜ್ಞಾನೇ ಪರಿಸಮಾಪ್ಯತೇ ॥ ೩೩ ॥
ಶ್ರೇಯಾನ್ ದ್ರವ್ಯಮಯಾತ್ ದ್ರವ್ಯಸಾಧನಸಾಧ್ಯಾತ್ ಯಜ್ಞಾತ್ ಜ್ಞಾನಯಜ್ಞಃ ಹೇ ಪರಂತಪದ್ರವ್ಯಮಯೋ ಹಿ ಯಜ್ಞಃ ಫಲಸ್ಯಾರಂಭಕಃ, ಜ್ಞಾನಯಜ್ಞಃ ಫಲಾರಂಭಕಃ, ಅತಃ ಶ್ರೇಯಾನ್ ಪ್ರಶಸ್ಯತರಃಕಥಮ್ ? ಯತಃ ಸರ್ವಂ ಕರ್ಮ ಸಮಸ್ತಮ್ ಅಖಿಲಮ್ ಅಪ್ರತಿಬದ್ಧಂ ಪಾರ್ಥ ಜ್ಞಾನೇ ಮೋಕ್ಷಸಾಧನೇ ಸರ್ವತಃಸಂಪ್ಲುತೋದಕಸ್ಥಾನೀಯೇ ಪರಿಸಮಾಪ್ಯತೇ ಅಂತರ್ಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ಯಥಾ ಕೃತಾಯ ವಿಜಿತಾಯಾಧರೇಯಾಃ ಸಂಯಂತ್ಯೇವಮೇವಂ ಸರ್ವಂ ತದಭಿಸಮೇತಿ ಯತ್ ಕಿಂಚಿತ್ಪ್ರಜಾಃ ಸಾಧು ಕುರ್ವಂತಿ ಯಸ್ತದ್ವೇದ ಯತ್ಸ ವೇದ’ (ಛಾ. ಉ. ೪ । ೧ । ೪) ಇತಿ ಶ್ರುತೇಃ ॥ ೩೩ ॥

ಜ್ಞಾನಯಜ್ಞಸ್ಯ ದ್ರವ್ಯಜ್ಞಾತ್ ಪ್ರಶಸ್ಯತರತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಹ -

ಸರ್ವಮಿತಿ ।

ದ್ರವ್ಯಸಾಧನಸಾಧ್ಯಾದ್ ಇತ್ಯುಪಲಕ್ಷಣಂ ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯಾದೇರಪಿ । ತತೋಽಪಿ ಜ್ಞಾನಯಜ್ಞಸ್ಯ ಶ್ರೇಯಸ್ತ್ವಾವಿಶೇಷಾತ್ , ದ್ರವ್ಯಮಯಾದಿಯಜ್ಞೇಭ್ಯೋ ಜ್ಞಾನಯಜ್ಞಸ್ಯ ಪ್ರಶಸ್ಯತರತ್ವಂ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ -

ದ್ರವ್ಯಮಯೋ ಹಿತಿ ।

ಫಲಸ್ಯ -ಅಭ್ಯುದಯಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ । ನ ಫಲಾರಂಭಕಃ -ನ ಕಸ್ಯಚಿತ್ಫಲಸ್ಯೋತ್ಪಾದಕಃ । ಕಿಂತು ನಿತ್ಯಸಿದ್ಧಸ್ಯ ಮೋಕ್ಷಸ್ಯಾಭಿವ್ಯಂಜಕ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ತಸ್ಯ ಪ್ರಶಸ್ಯತರತ್ವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ -

ಯತ ಇತಿ ।

ಸಪಸ್ತಂ ಕರ್ಮೇತಿ ಅಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದಿಕಮುಚ್ಯತೇ । ಅಖಿಲಮ್ - ಅವಿದ್ಯಮಾನಂ ಖಿಲಂ - ಶೇಷಃ ಅಸ್ಯೇತಿ, ಅನಲ್ಪಮ್ । ಮಹತ್ತರಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।

ಸರ್ವಮ್ ಅಖಿಲಮ್ - ಇತಿ ಪದದ್ವಯೋಪಾದಾನಮಸಂಕೋಚಾರ್ಥಮ್ । ಸರ್ವಂ ಕರ್ಮ ಜ್ಞಾನೇಽಂತರ್ಭವತಿ ಇತ್ಯತ್ರ ಛಾಂದೋಗ್ಯಶ್ರುತಿಂ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ -

 ಯಥೇತಿ ।

ಚತುರಾಯಕೇ ಹಿ ದ್ಯೂತೇ ಕಶ್ಚಿದಾಯಃ ಚತುರಂಕಸ್ಸನ್ ಕೃತಶಬ್ದೇನೋಚ್ಯತೇ - ತಸ್ಮೈ ವಿಜಿತಾಯ ಕೃತಾಯ ತಾದರ್ಥ್ಯೇನ ಅಧರೇಯಾಃ ತಸ್ಮಾತ್ ಅಧಸ್ತಾದ್ಭಾವಿನಃ ತ್ರಿದ್ವ್ಯೇಕಾಂಕಾಃ ತ್ರೇತಾದ್ವಾಪರಕಲಿನಾಮಾನಃ, ಸಂಯಂತಿ - ಆಯಾಃ ಸಂಗಚ್ಛಂತೇ । ಚತುರಂಕೇ ಖಲು ಆಯೇ ತ್ರಿದ್ ವ್ಯಕಾಂಕಾನಾಮಾಯಾನಾಮ್ ಅಂತರ್ಮಾವೋ ಭವತಿ । ಮಹಾಸಂಖ್ಯಾಯಾಮವಾಂತರಸಂಖ್ಯಾಂತರ್ಭಾವಾವಶ್ಯಂಭಾವಾತ್ । ಏವಮ್ ಏನಂ ವಿದ್ಯಾವಂತಂ ಪುರುಷಂ, ಸರ್ವಂ ತದಾಭಿಮುಖ್ಯೇನ ಸಮೇತಿ - ಸಂಗಚ್ಛತೇ । ಕಿಂ ತತ್ಸರ್ವಂ ? ಯದ್ವಿದುಷಿ ಪುರುಷೇಽಂತರ್ಭವತಿ, ತದಾಹ -

ಯತ್ಕಿಂಚಿದಿತಿ ।

ಪ್ರಜಾಃ ಸರ್ವಾಃ ಯತ್ಕಿಂಚಿದಪಿ ಸಾಧು ಕರ್ಮ ಕುರ್ವಂತಿ, ತತ್ಸರ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಏನಮಭಿಸಮೇತೀತ್ಯುಕ್ತಂ, ತಮೇವ ವಿದ್ಯಾವಂತಂ ಪುರುಷಂ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ -

ಯಸ್ತದಿತಿ ।

ಕಿಂ ತದಿತ್ಯುಕ್ತಂ, ತದೇವ ವಿಶದಯತಿ -ಯತ್ಸ ಇತಿ । ಸ ರೈಕ್ಕೋ ಯತ್ ತತ್ತ್ವಂ ವೇದ, ತತ್ ತತ್ತ್ವಂ ಯೋಽನ್ಯೋಽಪಿ ಜಾನಾತಿ, ತಮೇನಂ ಸರ್ವಂ ಸಾಧು ಕರ್ಮ ಅಭಿಸಮೇತೀತಿ ಯೋಜನಾ ॥ ೩೩ ॥