ಜ್ಞಾನಲಾಭಪ್ರಯೋಜನಮಾಹ -
ಜ್ಞಾನಮಿತಿ ।
ನ ಕೇವಲಂ ಶ್ರದ್ಧಾಲುತ್ವಮೇವಾಸಹಾಯಂ ಜ್ಞಾನಲಾಭೇ ಹೇತುಃ, ಅಪಿ ತು ತಾತ್ಪರ್ಯಮಪಿ, ಇತ್ಯಾಹ -
ಶ್ರದ್ಧಾಲುತ್ವೇಽಪೀತಿ ।
ಮಂದಪ್ರಸ್ಥಾನತ್ವಂ - ತಾತ್ಪರ್ಯವಿಧುರತ್ವಮ್ । ನಚ ತಸ್ಯೋಪದಿಷ್ಟಮಪಿ ಜ್ಞಾನಮುತ್ಪತ್ತುಮೀಷ್ಟೇ । ತೇನ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಪಿ ತತ್ರ ಕಾರಣಂ ಭವತಿ ಇತ್ಯಾಹ -
ಅತ ಆಹೇತಿ ।
ಅಭಿಯುಕ್ತಃ - ನಿಷ್ಠಾವಾನ್ । ಉಪಾಸನಾದೌ - ಇತ್ಯಾದಿಶಬ್ದೇನ ಶ್ರವಣಾದಿ ಗೃಹ್ಯತೇ । ನಚ ಶ್ರದ್ಧಾ ತಾತ್ಪರ್ಯಂ ಚ ಇತ್ಯುಭಯಮೇವ ಜ್ಞಾನಕಾರಣಂ, ಕಿಂತು ಸಂಯತೇಂದ್ರಿಯತ್ವಮಪಿ । ತದಭಾವೇ ಶ್ರದ್ಧಾದೇಃ ಅಕಿಂಚಿತ್ಕರತ್ವಾತ್ ಇತ್ಯಾಶಯೇನಾಹ -
ಶ್ರದ್ಧಾವಾನಿತಿ ।
ಉಕ್ತಸಾಧನಾನಾಂ ಜ್ಞಾನೇನ ಸಹ ಐಕಾಂತಿಕತ್ವಮಾಹ -
ಯ ಏವಂಭೂತ ಇತಿ ।
‘ತದ್ವಿದ್ಧಿ ಪ್ರಣಿಪಾತೇನ’ (ಭ. ಗೀ. ೪-೩೪) ಇತ್ಯಾದೌ ಪ್ರಾಗೇವ ಪ್ರಣಿಪಾತಾದೇರ್ಜ್ಞಾನಹೇತೋರುಕ್ತತ್ವಾತ್ ಕಿಮಿತೀದಾನೀಂ ಹೇತ್ವಂತರಮುಚ್ಯತೇ ? ತತ್ರಾಹ -
ಪ್ರಣಿಪಾತಾದಿಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ತದ್ಧಿ ಬಹಿರಂಗಮ್ , ಇದಂ ಪುನರಂತರಂಗಂ, ನ ಚ ತತ್ರ ಜ್ಞಾನೇ ಪ್ರತಿನಿಯಮಃ, ಮನಸಿ ಅನ್ಯಥಾ ಕೃತ್ವಾ ಬಹಿಃ ಅನ್ಯಥಾಪ್ರದರ್ಶನಾತ್ಮನೋ ಮಾಯಾವಿತ್ವಸ್ಯ ಸಂಭವಾತ್ । ವಿಪ್ರಲಂಭಕತ್ವಾದೇರಪಿ ಸಂಭಾವನೋಪನೀತತ್ವಾತ್ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಮಾಯಾವಿತ್ವಾದೇಃ ಶ್ರದ್ಧಾವತ್ತ್ವತಾತ್ಪರ್ಯಾದಾವಪಿ ಸಂಭವಾತ್ ಅನೈಕಾಂತಿಕತ್ವಮವಿಶಿಷ್ಟಮ್ , ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ಆಹ -
ನತ್ವಿತಿ ।
ನಹಿ ಮಾಯಯಾ ವಿಪ್ರಲಂಭೇನ ವಾ ಶ್ರದ್ಧಾತಾತ್ಪರ್ಯಸಂಯಮಾಭಿಯೋಗತೋಽನುಷ್ಟಾತುಮರ್ಹಂತಿ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉತ್ತರಾರ್ಧಂ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಮ್ ಅವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ -
ಕಿಂಪುನರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾನಾತ್ ಅಭ್ಯಾಸಾದಿಸಾಘನಾನಪೇಕ್ಷಾತ್ ಮೇಕ್ಷೋ ಭವತಿ ಇತ್ಯತ್ರ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ -
ಸಮ್ಯಗ್ದರ್ಶನಾದಿತಿ ।
ಶಾಸ್ತ್ರಶಬ್ದೇನ ತಮೇವ ವಿದಿತ್ವಾ (ಶ್ವೇ.ಉ. ೩ - ೮), ‘ಜ್ಞಾನಾದೇವ ತು ಕೈವಲ್ಯಮ್’ ಇತ್ಯಾದಿ ವಿವಕ್ಷಿತಮ್ । ನ್ಯಾಯಸ್ತು ಜ್ಞಾನಾದಜ್ಞಾನನಿವೃತ್ತೇಃ ರಜ್ಜ್ವಾದೌ ಪ್ರಸಿದ್ಧತ್ವಾತ್ ಆಪ್ತಜ್ಞಾನಾದಪಿ ನಿರಪೇಕ್ಷಾತ್ ಅಜ್ಞಾನತತ್ಕಾರ್ಯಪ್ರಕ್ಷಯಲಕ್ಷಣೋ ಮೋಕ್ಷಃ ಸ್ಯಾತ್ , ಇತ್ಯೇವಂ ಲಕ್ಷಣಃ ॥ ೩೯ ॥