జ్ఞానలాభప్రయోజనమాహ -
జ్ఞానమితి ।
న కేవలం శ్రద్ధాలుత్వమేవాసహాయం జ్ఞానలాభే హేతుః, అపి తు తాత్పర్యమపి, ఇత్యాహ -
శ్రద్ధాలుత్వేఽపీతి ।
మన్దప్రస్థానత్వం - తాత్పర్యవిధురత్వమ్ । నచ తస్యోపదిష్టమపి జ్ఞానముత్పత్తుమీష్టే । తేన తాత్పర్యమపి తత్ర కారణం భవతి ఇత్యాహ -
అత ఆహేతి ।
అభియుక్తః - నిష్ఠావాన్ । ఉపాసనాదౌ - ఇత్యాదిశబ్దేన శ్రవణాది గృహ్యతే । నచ శ్రద్ధా తాత్పర్యం చ ఇత్యుభయమేవ జ్ఞానకారణం, కిన్తు సంయతేన్ద్రియత్వమపి । తదభావే శ్రద్ధాదేః అకిఞ్చిత్కరత్వాత్ ఇత్యాశయేనాహ -
శ్రద్ధావానితి ।
ఉక్తసాధనానాం జ్ఞానేన సహ ఐకాన్తికత్వమాహ -
య ఎవంభూత ఇతి ।
‘తద్విద్ధి ప్రణిపాతేన’ (భ. గీ. ౪-౩౪) ఇత్యాదౌ ప్రాగేవ ప్రణిపాతాదేర్జ్ఞానహేతోరుక్తత్వాత్ కిమితీదానీం హేత్వన్తరముచ్యతే ? తత్రాహ -
ప్రణిపాతాదిస్త్వితి ।
తద్ధి బహిరఙ్గమ్ , ఇదం పునరన్తరఙ్గం, న చ తత్ర జ్ఞానే ప్రతినియమః, మనసి అన్యథా కృత్వా బహిః అన్యథాప్రదర్శనాత్మనో మాయావిత్వస్య సమ్భవాత్ । విప్రలమ్భకత్వాదేరపి సమ్భావనోపనీతత్వాత్ ఇత్యర్థః ।
మాయావిత్వాదేః శ్రద్ధావత్త్వతాత్పర్యాదావపి సమ్భవాత్ అనైకాన్తికత్వమవిశిష్టమ్ , ఇత్యాశఙ్క్య, ఆహ -
నత్వితి ।
నహి మాయయా విప్రలమ్భేన వా శ్రద్ధాతాత్పర్యసంయమాభియోగతోఽనుష్టాతుమర్హన్తి ఇత్యర్థః ।
ఉత్తరార్ధం ప్రశ్నపూర్వకమ్ అవతార్య వ్యాకరోతి -
కిమ్పునరిత్యాదినా ।
సమ్యగ్జ్ఞానాత్ అభ్యాసాదిసాఘనానపేక్షాత్ మేక్షో భవతి ఇత్యత్ర ప్రమాణమాహ -
సమ్యగ్దర్శనాదితి ।
శాస్త్రశబ్దేన తమేవ విదిత్వా (శ్వే.ఉ. ౩ - ౮), ‘జ్ఞానాదేవ తు కైవల్యమ్’ ఇత్యాది వివక్షితమ్ । న్యాయస్తు జ్ఞానాదజ్ఞాననివృత్తేః రజ్జ్వాదౌ ప్రసిద్ధత్వాత్ ఆప్తజ్ఞానాదపి నిరపేక్షాత్ అజ్ఞానతత్కార్యప్రక్షయలక్షణో మోక్షః స్యాత్ , ఇత్యేవం లక్షణః ॥ ౩౯ ॥