ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ತದ್ಬುದ್ಧಯಸ್ತದಾತ್ಮಾನಸ್ತನ್ನಿಷ್ಠಾಸ್ತತ್ಪರಾಯಣಾಃ
ಗಚ್ಛಂತ್ಯಪುನರಾವೃತ್ತಿಂ ಜ್ಞಾನನಿರ್ಧೂತಕಲ್ಮಷಾಃ ॥ ೧೭ ॥
ತಸ್ಮಿನ್ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಗತಾ ಬುದ್ಧಿಃ ಯೇಷಾಂ ತೇ ತದ್ಬುದ್ಧಯಃ, ತದಾತ್ಮಾನಃ ತದೇವ ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಆತ್ಮಾ ಯೇಷಾಂ ತೇ ತದಾತ್ಮಾನಃ, ತನ್ನಿಷ್ಠಾಃ ನಿಷ್ಠಾ ಅಭಿನಿವೇಶಃ ತಾತ್ಪರ್ಯಂ ಸರ್ವಾಣಿ ಕರ್ಮಾಣಿ ಸಂನ್ಯಸ್ಯ ತಸ್ಮಿನ್ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯೇವ ಅವಸ್ಥಾನಂ ಯೇಷಾಂ ತೇ ತನ್ನಿಷ್ಠಾಃ, ತತ್ಪರಾಯಣಾಶ್ಚ ತದೇವ ಪರಮ್ ಅಯನಂ ಪರಾ ಗತಿಃ ಯೇಷಾಂ ಭವತಿ ತೇ ತತ್ಪರಾಯಣಾಃ ಕೇವಲಾತ್ಮರತಯ ಇತ್ಯರ್ಥಃಯೇಷಾಂ ಜ್ಞಾನೇನ ನಾಶಿತಮ್ ಆತ್ಮನಃ ಅಜ್ಞಾನಂ ತೇ ಗಚ್ಛಂತಿ ಏವಂವಿಧಾಃ ಅಪುನರಾವೃತ್ತಿಮ್ ಅಪುನರ್ದೇಹಸಂಬಂಧಂ ಜ್ಞಾನನಿರ್ಧೂತಕಲ್ಮಷಾಃ ಯಥೋಕ್ತೇನ ಜ್ಞಾನೇನ ನಿರ್ಧೂತಃ ನಾಶಿತಃ ಕಲ್ಮಷಃ ಪಾಪಾದಿಸಂಸಾರಕಾರಣದೋಷಃ ಯೇಷಾಂ ತೇ ಜ್ಞಾನನಿರ್ಧೂತಕಲ್ಮಷಾಃ ಯತಯಃ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೧೭ ॥
ತದ್ಬುದ್ಧಯಸ್ತದಾತ್ಮಾನಸ್ತನ್ನಿಷ್ಠಾಸ್ತತ್ಪರಾಯಣಾಃ
ಗಚ್ಛಂತ್ಯಪುನರಾವೃತ್ತಿಂ ಜ್ಞಾನನಿರ್ಧೂತಕಲ್ಮಷಾಃ ॥ ೧೭ ॥
ತಸ್ಮಿನ್ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಗತಾ ಬುದ್ಧಿಃ ಯೇಷಾಂ ತೇ ತದ್ಬುದ್ಧಯಃ, ತದಾತ್ಮಾನಃ ತದೇವ ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಆತ್ಮಾ ಯೇಷಾಂ ತೇ ತದಾತ್ಮಾನಃ, ತನ್ನಿಷ್ಠಾಃ ನಿಷ್ಠಾ ಅಭಿನಿವೇಶಃ ತಾತ್ಪರ್ಯಂ ಸರ್ವಾಣಿ ಕರ್ಮಾಣಿ ಸಂನ್ಯಸ್ಯ ತಸ್ಮಿನ್ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯೇವ ಅವಸ್ಥಾನಂ ಯೇಷಾಂ ತೇ ತನ್ನಿಷ್ಠಾಃ, ತತ್ಪರಾಯಣಾಶ್ಚ ತದೇವ ಪರಮ್ ಅಯನಂ ಪರಾ ಗತಿಃ ಯೇಷಾಂ ಭವತಿ ತೇ ತತ್ಪರಾಯಣಾಃ ಕೇವಲಾತ್ಮರತಯ ಇತ್ಯರ್ಥಃಯೇಷಾಂ ಜ್ಞಾನೇನ ನಾಶಿತಮ್ ಆತ್ಮನಃ ಅಜ್ಞಾನಂ ತೇ ಗಚ್ಛಂತಿ ಏವಂವಿಧಾಃ ಅಪುನರಾವೃತ್ತಿಮ್ ಅಪುನರ್ದೇಹಸಂಬಂಧಂ ಜ್ಞಾನನಿರ್ಧೂತಕಲ್ಮಷಾಃ ಯಥೋಕ್ತೇನ ಜ್ಞಾನೇನ ನಿರ್ಧೂತಃ ನಾಶಿತಃ ಕಲ್ಮಷಃ ಪಾಪಾದಿಸಂಸಾರಕಾರಣದೋಷಃ ಯೇಷಾಂ ತೇ ಜ್ಞಾನನಿರ್ಧೂತಕಲ್ಮಷಾಃ ಯತಯಃ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೧೭ ॥

ತಸ್ಮಿನ್ ಪರಮಾರ್ಥತತ್ತ್ವೇ ಪರಸ್ಮಿನ್ ಬ್ರಹ್ಮಣಿ, ಬಾಹ್ಯಂ ವಿಷಯಮಪೋಹ್ಯ, ಗತಾ - ಪ್ರವೃತ್ತಾ ಶ್ರವಣಮನನನಿದಿಧ್ಯಾಸನೈಃ ಅಸಕೃದನುಷ್ಠಿತೈರ್ಬುದ್ಧಿಃ - ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರಲಕ್ಷಣಾ, ಯೇಷಾಂ ತೇ, ತಥಾ, ಇತಿ ಪ್ರಥಮವಿಶೇಷಣಂ ವಿಭಜತೇ -

ತಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।

ತರ್ಹಿ ಬೋದ್ಧಾ - ಜೀವಃ, ಬೋದ್ಧವ್ಯಂ - ಬ್ರಹ್ಮ ಇತಿ, ಜೀವಬ್ರಹ್ಮಭೇದಾಭ್ಯುಪಗಮಃ ? ನೇತ್ಯಾಹ -

ತದಾತ್ಮಾನ ಇತಿ ।

ಕಲ್ಪಿತಂ ಬೋದ್ಧೃಬೋದ್ಧವ್ಯತ್ವಂ ವಸ್ತುತಸ್ತು ನ ಭೇದೋಽಸ್ತಿ ಇತಿ ಅಂಗೀಕೃತ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ -

ತದೇವೇತಿ ।

ನನು ದೇಹಾದೌ ಆತ್ಮಾಭಿಮಾನಮಪನೀಯ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯೇವ ‘ಅಹಮಸ್ಮಿ’ ಇತ್ಯವಸ್ಥಾನಂ ತತ್ತದನುಷ್ಠೀಯಮಾನಕರ್ಮಪ್ರತಿಬಂಧಾತ್ ನ ಸಿಧ್ಯತಿ, ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ವಿಶೇಷಣಾಂತರಮಾದತ್ತೇ -

ತನ್ನಿಷ್ಠಾ ಇತಿ ।

ತತ್ರ ನಿಷ್ಠಾಶಬ್ದಾರ್ಥಂ ದರ್ಶಯನ್ ವಿವಕ್ಷಿತಮ್ ಅರ್ಥಮಾಹ -

ನಿಷ್ಠೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ತಥಾಪಿ ಪುರುಷಾರ್ಥಾಂತರಾಪೇಕ್ಷಾಪ್ರತಿಬಂಧಾತ್ ಕಥಂ ಯಥೋಕ್ತೇ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯೇವ ಅವಸ್ಥಾನಂ ಸೇದ್ಧುಂ ಪಾರಯತಿ ? ತತ್ರಾಹ -

ತತ್ಪರಾಯಣಾಶ್ಚೇತಿ ।

ಯಥೋಕ್ತಾನಾಮಧಿಕಾರಿಣಾಂ ಪರಮಪುರುಷಾರ್ಥಸ್ಯ ಉಕ್ತಬ್ರಹ್ಮಾನತಿರೇಕಾತ್ ನಾನ್ಯತ್ರಾಸಕ್ತಿಃ, ಇತಿ ತಾತ್ಪರ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ -

ಕೇವಲೇತಿ ।

ನನು ಯಥೋಕ್ತವಿಶೇಷಣವತಾಂ ವರ್ತಮಾನದೇಹಪಾತೇಽಪಿ ದೇಹಾಂತರಪರಿಗ್ರಹವ್ಯಗ್ರತಯಾ ಕುತೋ ಯಥೋಕ್ತೇ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯವಸ್ಥಾನಮ್ ಆಸ್ಥಾತುಂ ಶಕ್ಯತೇ ? ತತ್ರಾಹ -

ತೇ ಗಚ್ಛಂತೀತಿ ।

ಸತಿ ಸಂಸಾರಕಾರಣೇ ದುರಿತಾದೌ, ಸಂಸಾರಪ್ರಸರಸ್ಯ ದುರ್ವಾರತ್ವಾತ್ ನ ಅಪುನರಾವೃತ್ತಿಸಿದ್ಧಿಃ, ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ಆಹ -

ಜ್ಞಾನೇತಿ ।

ಉಕ್ತವಿಶೇಷಸಂಪತ್ತ್ಯಾ ದರ್ಶಿತಫಲಶಾಲಿತ್ವಮ್ ಆಶ್ರಮಾಂತರೇಷ್ವಸಂಭಾವಿತಮ್ , ಇತಿ ಮನ್ವಾನಃ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ -

ಯತಯ ಇತಿ

॥ ೧೭ ॥