ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಯತೇಂದ್ರಿಯಮನೋಬುದ್ಧಿರ್ಮುನಿರ್ಮೋಕ್ಷಪರಾಯಣಃ
ವಿಗತೇಚ್ಛಾಭಯಕ್ರೋಧೋ ಯಃ ಸದಾ ಮುಕ್ತ ಏವ ಸಃ ॥ ೨೮ ॥
ಸ್ಪರ್ಶಾನ್ ಶಬ್ದಾದೀನ್ ಕೃತ್ವಾ ಬಹಿಃ ಬಾಹ್ಯಾನ್ಶ್ರೋತ್ರಾದಿದ್ವಾರೇಣ ಅಂತಃ ಬುದ್ಧೌ ಪ್ರವೇಶಿತಾಃ ಶಬ್ದಾದಯಃ ವಿಷಯಾಃ ತಾನ್ ಅಚಿಂತಯತಃ ಶಬ್ದಾದಯೋ ಬಾಹ್ಯಾ ಬಹಿರೇವ ಕೃತಾಃ ಭವಂತಿತಾನ್ ಏವಂ ಬಹಿಃ ಕೃತ್ವಾ ಚಕ್ಷುಶ್ಚೈವ ಅಂತರೇ ಭ್ರುವೋಃಕೃತ್ವಾಇತಿ ಅನುಷಜ್ಯತೇತಥಾ ಪ್ರಾಣಾಪಾನೌ ನಾಸಾಭ್ಯಂತರಚಾರಿಣೌ ಸಮೌ ಕೃತ್ವಾ, ಯತೇಂದ್ರಿಯಮನೋಬುದ್ಧಿಃ ಯತಾನಿ ಸಂಯತಾನಿ ಇಂದ್ರಿಯಾಣಿ ಮನಃ ಬುದ್ಧಿಶ್ಚ ಯಸ್ಯ ಸಃ ಯತೇಂದ್ರಿಯಮನೋಬುದ್ಧಿಃ, ಮನನಾತ್ ಮುನಿಃ ಸಂನ್ಯಾಸೀ, ಮೋಕ್ಷಪರಾಯಣಃ ಏವಂ ದೇಹಸಂಸ್ಥಾನಾತ್ ಮೋಕ್ಷಪರಾಯಣಃ ಮೋಕ್ಷ ಏವ ಪರಮ್ ಅಯನಂ ಪರಾ ಗತಿಃ ಯಸ್ಯ ಸಃ ಅಯಂ ಮೋಕ್ಷಪರಾಯಣೋ ಮುನಿಃ ಭವೇತ್ವಿಗತೇಚ್ಛಾಭಯಕ್ರೋಧಃ ಇಚ್ಛಾ ಭಯಂ ಕ್ರೋಧಶ್ಚ ಇಚ್ಛಾಭಯಕ್ರೋಧಾಃ ತೇ ವಿಗತಾಃ ಯಸ್ಮಾತ್ ಸಃ ವಿಗತೇಚ್ಛಾಭಯಕ್ರೋಧಃ, ಯಃ ಏವಂ ವರ್ತತೇ ಸದಾ ಸಂನ್ಯಾಸೀ, ಮುಕ್ತ ಏವ ಸಃ ತಸ್ಯ ಮೋಕ್ಷಾಯಾನ್ಯಃ ಕರ್ತವ್ಯೋಽಸ್ತಿ ॥ ೨೮ ॥
ಯತೇಂದ್ರಿಯಮನೋಬುದ್ಧಿರ್ಮುನಿರ್ಮೋಕ್ಷಪರಾಯಣಃ
ವಿಗತೇಚ್ಛಾಭಯಕ್ರೋಧೋ ಯಃ ಸದಾ ಮುಕ್ತ ಏವ ಸಃ ॥ ೨೮ ॥
ಸ್ಪರ್ಶಾನ್ ಶಬ್ದಾದೀನ್ ಕೃತ್ವಾ ಬಹಿಃ ಬಾಹ್ಯಾನ್ಶ್ರೋತ್ರಾದಿದ್ವಾರೇಣ ಅಂತಃ ಬುದ್ಧೌ ಪ್ರವೇಶಿತಾಃ ಶಬ್ದಾದಯಃ ವಿಷಯಾಃ ತಾನ್ ಅಚಿಂತಯತಃ ಶಬ್ದಾದಯೋ ಬಾಹ್ಯಾ ಬಹಿರೇವ ಕೃತಾಃ ಭವಂತಿತಾನ್ ಏವಂ ಬಹಿಃ ಕೃತ್ವಾ ಚಕ್ಷುಶ್ಚೈವ ಅಂತರೇ ಭ್ರುವೋಃಕೃತ್ವಾಇತಿ ಅನುಷಜ್ಯತೇತಥಾ ಪ್ರಾಣಾಪಾನೌ ನಾಸಾಭ್ಯಂತರಚಾರಿಣೌ ಸಮೌ ಕೃತ್ವಾ, ಯತೇಂದ್ರಿಯಮನೋಬುದ್ಧಿಃ ಯತಾನಿ ಸಂಯತಾನಿ ಇಂದ್ರಿಯಾಣಿ ಮನಃ ಬುದ್ಧಿಶ್ಚ ಯಸ್ಯ ಸಃ ಯತೇಂದ್ರಿಯಮನೋಬುದ್ಧಿಃ, ಮನನಾತ್ ಮುನಿಃ ಸಂನ್ಯಾಸೀ, ಮೋಕ್ಷಪರಾಯಣಃ ಏವಂ ದೇಹಸಂಸ್ಥಾನಾತ್ ಮೋಕ್ಷಪರಾಯಣಃ ಮೋಕ್ಷ ಏವ ಪರಮ್ ಅಯನಂ ಪರಾ ಗತಿಃ ಯಸ್ಯ ಸಃ ಅಯಂ ಮೋಕ್ಷಪರಾಯಣೋ ಮುನಿಃ ಭವೇತ್ವಿಗತೇಚ್ಛಾಭಯಕ್ರೋಧಃ ಇಚ್ಛಾ ಭಯಂ ಕ್ರೋಧಶ್ಚ ಇಚ್ಛಾಭಯಕ್ರೋಧಾಃ ತೇ ವಿಗತಾಃ ಯಸ್ಮಾತ್ ಸಃ ವಿಗತೇಚ್ಛಾಭಯಕ್ರೋಧಃ, ಯಃ ಏವಂ ವರ್ತತೇ ಸದಾ ಸಂನ್ಯಾಸೀ, ಮುಕ್ತ ಏವ ಸಃ ತಸ್ಯ ಮೋಕ್ಷಾಯಾನ್ಯಃ ಕರ್ತವ್ಯೋಽಸ್ತಿ ॥ ೨೮ ॥

ಸ್ವತೋ ಬಾಹ್ಯಾನಾಂ ವಿಷಯಾಣಾಂ ಕುತೋ ಬಹಿಷ್ಕರಣಮ್ ? ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ಆಹ -

ಶ್ರೋತ್ರಾದೀತಿ ।

ತೇಷಾಂ ಬಹಿಷ್ಕರಣಂ ಕೀದೃಕ್ ? ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ಆಹ -

ತಾನಿತಿ

ವಿಷಯಪ್ರಾವಣ್ಯಂ ಪರಿತ್ಯಜ್ಯ, ಚಕ್ಷುರಪಿ ಭ್ರುವೋರ್ಮಧ್ಯೇ ವಿಕ್ಷೇಪಪರಿಹಾರಾರ್ಥಂ ಕೃತ್ವಾ, ಪ್ರಾಣಾಪಾನೌ ನಾಸಾಭ್ಯಂತರಚರಣಶೀಲೌ ಸಮೌ - ನ್ಯೂನಾಧಿಕಂವರ್ಜಿತೌ ಕುಂಭಕೇನ ನಿರುದ್ಧೌ ಕೃತ್ವಾ, ಕರಣಾನಿ ಸರ್ವಾಣಿ ಏವಂ ಸಂಯಮ್ಯ ಪ್ರಾಣಾಯಾಮಪರೋ ಭತ್ವಾ, ಕಿಂ ಕುರ್ಯಾತ್ ? ಇತ್ಯಪೇಕ್ಷಾಯಾಮ್ , ಆಹ -

ಯತೇಂದ್ರಿಯೇತಿ ।

ಇಂದ್ರಿಯಾದಿಸಂಯಮಂ ಕೃತ್ವಾ ಮೋಕ್ಷಮೇವ ಅಪೇಕ್ಷಮಾಣೋ ಮನನಶೀಲಃ ಸ್ಯಾತ್ , ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಜ್ಞಾನಾತಿಶಯನಿಷ್ಠಸ್ಯ ಸರ್ವದಾ ಇಚ್ಛಾದಿಶೂನ್ಯಸ್ಯ ಸನ್ಯಾಸಿನೋ ಮುಕ್ತೇಃ ಅನಾಯಾಸಸಿದ್ಧತ್ವಾತ್ ನ ತಸ್ಯ ಕಿಂಚಿದಪಿ ಕರ್ತವ್ಯಮ್ ಅಸ್ತಿ, ಇತ್ಯಾಹ -

ವಿಗತೇತಿ ।

ಪೂರ್ವಾರ್ಧಾಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಕರೋತಿ -

ಯತೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ದ್ವಿತೀಯಾರ್ಧಾಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ -

ವಿಗತೇತ್ಯಾದಿನಾ

॥ ೨೮ ॥