శ్రీమద్భగవద్గీతాభాష్యమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (గీతాభాష్య)
 
ఉద్ధరేదాత్మనాత్మానం నాత్మానమవసాదయేత్
ఆత్మైవ హ్యాత్మనో బన్ధురాత్మైవ రిపురాత్మనః ॥ ౫ ॥
ఉద్ధరేత్ సంసారసాగరే నిమగ్నమ్ ఆత్మనా ఆత్మానం తతః ఉత్ ఊర్ధ్వం హరేత్ ఉద్ధరేత్ , యోగారూఢతామాపాదయేదిత్యర్థః ఆత్మానమ్ అవసాదయేత్ అధః నయేత్ , అధః గమయేత్ఆత్మైవ హి యస్మాత్ ఆత్మనః బన్ధుః హి అన్యః కశ్చిత్ బన్ధుః, యః సంసారముక్తయే భవతిబన్ధురపి తావత్ మోక్షం ప్రతి ప్రతికూల ఎవ, స్నేహాదిబన్ధనాయతనత్వాత్తస్మాత్ యుక్తమవధారణమ్ఆత్మైవ హ్యాత్మనో బన్ధుఃఇతిఆత్మైవ రిపుః శత్రుఃయః అన్యః అపకారీ బాహ్యః శత్రుః సోఽపి ఆత్మప్రయుక్త ఎవేతి యుక్తమేవ అవధారణమ్ఆత్మైవ రిపురాత్మనఃఇతి ॥ ౫ ॥
ఉద్ధరేదాత్మనాత్మానం నాత్మానమవసాదయేత్
ఆత్మైవ హ్యాత్మనో బన్ధురాత్మైవ రిపురాత్మనః ॥ ౫ ॥
ఉద్ధరేత్ సంసారసాగరే నిమగ్నమ్ ఆత్మనా ఆత్మానం తతః ఉత్ ఊర్ధ్వం హరేత్ ఉద్ధరేత్ , యోగారూఢతామాపాదయేదిత్యర్థః ఆత్మానమ్ అవసాదయేత్ అధః నయేత్ , అధః గమయేత్ఆత్మైవ హి యస్మాత్ ఆత్మనః బన్ధుః హి అన్యః కశ్చిత్ బన్ధుః, యః సంసారముక్తయే భవతిబన్ధురపి తావత్ మోక్షం ప్రతి ప్రతికూల ఎవ, స్నేహాదిబన్ధనాయతనత్వాత్తస్మాత్ యుక్తమవధారణమ్ఆత్మైవ హ్యాత్మనో బన్ధుఃఇతిఆత్మైవ రిపుః శత్రుఃయః అన్యః అపకారీ బాహ్యః శత్రుః సోఽపి ఆత్మప్రయుక్త ఎవేతి యుక్తమేవ అవధారణమ్ఆత్మైవ రిపురాత్మనఃఇతి ॥ ౫ ॥

తత్ర హేతుమ్ ఆహ -

ఆత్మైవ హీతి ।

ఉద్ధరణాపేక్షామ్ ఆత్మనః సూచయతి -

సంసారేతి ।

సంసారాత్ ఊర్ధ్వం హరణ కీదృక్ ? ఇత్యాశఙ్క్య, ఆహ -

యోగారూఢతామితి ।

యోగప్రాప్తౌ అనాస్థా తు న కర్తవ్యా, ఇత్యాహ -

నాత్మానమితి ।

యోగప్రాప్త్యుపాయశ్చేత్ నానుష్ఠీయతే, తదా యోగాభావే సమ్సారపరిహారాసమ్భవాత్ ఆత్మా అధో నీతః స్యాత్  , ఇత్యర్థః ।

నను - ఆత్మానం సమ్సారే నిమగ్నం తదీయో బన్ధుః తస్మాత్ ఉద్ధరిష్యతి ; నేత్యాహ -

ఆత్మైవ హీతి ।

కుతోఽవధారణమ్ అన్యస్యాపి ప్రసిద్ధస్య బన్ధోః సమ్భవాత్ , తత్ర ఆహ -

న హీతి ।

అన్యో బన్ధుః సన్ అపి సమ్సారముక్తయే న భవతి, ఇత్యేతత్ ఉపపాదయతి -

బన్ధురపీతి ।

‘స్నేహాది’ ఇతి ఆదిశబ్దాత్ తదనుగుణప్రవృత్తివిషయత్వం గృహ్యతే ।

ఆత్మాతిరిక్తిస్యాపి శత్రోః అపకారిణః సుప్రసిద్ధత్వాత్ అవధారణమ్ అనుచితమ్ , ఇత్యాశఙ్క్య, ఆహ -

యోఽన్య ఇతి

॥ ౫ ॥