ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ತಂ ವಿದ್ಯಾದ್ದುಃಖಸಂಯೋಗವಿಯೋಗಂ ಯೋಗಸಂಜ್ಞಿತಮ್
ನಿಶ್ಚಯೇನ ಯೋಕ್ತವ್ಯೋ ಯೋಗೋಽನಿರ್ವಿಣ್ಣಚೇತಸಾ ॥ ೨೩ ॥
ತಂ ವಿದ್ಯಾತ್ ವಿಜಾನೀಯಾತ್ ದುಃಖಸಂಯೋಗವಿಯೋಗಂ ದುಃಖೈಃ ಸಂಯೋಗಃ ದುಃಖಸಂಯೋಗಃ, ತೇನ ವಿಯೋಗಃ ದುಃಖಸಂಯೋಗವಿಯೋಗಃ, ತಂ ದುಃಖಸಂಯೋಗವಿಯೋಗಂ ಯೋಗ ಇತ್ಯೇವ ಸಂಜ್ಞಿತಂ ವಿಪರೀತಲಕ್ಷಣೇನ ವಿದ್ಯಾತ್ ವಿಜಾನೀಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃಯೋಗಫಲಮುಪಸಂಹೃತ್ಯ ಪುನರನ್ವಾರಂಭೇಣ ಯೋಗಸ್ಯ ಕರ್ತವ್ಯತಾ ಉಚ್ಯತೇ ನಿಶ್ಚಯಾನಿರ್ವೇದಯೋಃ ಯೋಗಸಾಧನತ್ವವಿಧಾನಾರ್ಥಮ್ ಯಥೋಕ್ತಫಲೋ ಯೋಗಃ ನಿಶ್ಚಯೇನ ಅಧ್ಯವಸಾಯೇನ ಯೋಕ್ತವ್ಯಃ ಅನಿರ್ವಿಣ್ಣಚೇತಸಾ ನಿರ್ವಿಣ್ಣಮ್ ಅನಿರ್ವಿಣ್ಣಮ್ಕಿಂ ತತ್ ? ಚೇತಃ ತೇನ ನಿರ್ವೇದರಹಿತೇನ ಚೇತಸಾ ಚಿತ್ತೇನೇತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೨೩ ॥
ತಂ ವಿದ್ಯಾದ್ದುಃಖಸಂಯೋಗವಿಯೋಗಂ ಯೋಗಸಂಜ್ಞಿತಮ್
ನಿಶ್ಚಯೇನ ಯೋಕ್ತವ್ಯೋ ಯೋಗೋಽನಿರ್ವಿಣ್ಣಚೇತಸಾ ॥ ೨೩ ॥
ತಂ ವಿದ್ಯಾತ್ ವಿಜಾನೀಯಾತ್ ದುಃಖಸಂಯೋಗವಿಯೋಗಂ ದುಃಖೈಃ ಸಂಯೋಗಃ ದುಃಖಸಂಯೋಗಃ, ತೇನ ವಿಯೋಗಃ ದುಃಖಸಂಯೋಗವಿಯೋಗಃ, ತಂ ದುಃಖಸಂಯೋಗವಿಯೋಗಂ ಯೋಗ ಇತ್ಯೇವ ಸಂಜ್ಞಿತಂ ವಿಪರೀತಲಕ್ಷಣೇನ ವಿದ್ಯಾತ್ ವಿಜಾನೀಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃಯೋಗಫಲಮುಪಸಂಹೃತ್ಯ ಪುನರನ್ವಾರಂಭೇಣ ಯೋಗಸ್ಯ ಕರ್ತವ್ಯತಾ ಉಚ್ಯತೇ ನಿಶ್ಚಯಾನಿರ್ವೇದಯೋಃ ಯೋಗಸಾಧನತ್ವವಿಧಾನಾರ್ಥಮ್ ಯಥೋಕ್ತಫಲೋ ಯೋಗಃ ನಿಶ್ಚಯೇನ ಅಧ್ಯವಸಾಯೇನ ಯೋಕ್ತವ್ಯಃ ಅನಿರ್ವಿಣ್ಣಚೇತಸಾ ನಿರ್ವಿಣ್ಣಮ್ ಅನಿರ್ವಿಣ್ಣಮ್ಕಿಂ ತತ್ ? ಚೇತಃ ತೇನ ನಿರ್ವೇದರಹಿತೇನ ಚೇತಸಾ ಚಿತ್ತೇನೇತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೨೩ ॥

ದುಃಖಸಂಯೋಗಸ್ಯ ವಿಯೋಗಃ ವಿಯೋಗಸಂಜ್ಞಿತೋ ಯುಜ್ಯತೇ, ಸ ಕಥಂ ಯೋಗಸಂಜ್ಞಿತಃ ಸ್ಯಾತ್ ? ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ಆಹ -

ವಿಪರೀತೇತಿ ।

ಇಯಂ ಹಿ ಯೋಗಾವಸ್ಥಾ ಸಮುತ್ಖಾತನಿಖಿಲದುಃಖಭೇದಾ, ಇತಿ ದುಃಖಸಂಯೋಗಭಾವೋ ಯೋಗಸಂಜ್ಞಾಮ್ ಅರ್ಹತಿ, ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಉಪಸಂಹೃತೇ ಯೋಗಫಲೇ ಕಿಮಿತಿ ಪುನಃ ಯೋಗಸ್ಯ ಕರ್ತವ್ಯತ್ವಮ್ ಉಚ್ಯತೇ ? ತತ್ರ ಆಹ -

ಯೋಗಫಲಮಿತಿ ।

ಪ್ರಕಾರಾಂತರೇಣ ಯೋಗಸ್ಯ ಕರ್ತವ್ಯತ್ವೋಪದೇಶಾರಂಭಃ ಅತ್ರ ಅನ್ವಾರಂಭಃ ।

ಯೋಗಂ ಯುಂಜಾನಃ ತತ್ಕ್ಷಣಾತ್ ಉಕ್ತಾಂ ಸಂಸಿದ್ಧಿಂ ಅಲಭಮಾನಃ ಸಂಶಯಾನೋ ನಿವರ್ತೇತ ಇತಿ, ತನ್ನಿವೃತ್ತ್ಯರ್ಥಂ ಪುನಃ ಕರ್ತವ್ಯೋಪದೇಶಃ ಅರ್ಥವಾನ್ , ಇತಿ ಮತ್ವಾ, ಆಹ -

ನಿಶ್ಚಯೇತಿ ।

ತಯೋಃ ಸಾಧಾನವಿಧಾನಮೇವ ಅಕ್ಷರಯೋಜನಯಾ ಸಾಧಯತಿ -

ಸ ಯಥೇತಿ ।

ಇಹ ಜನ್ಮನಿ ಜನ್ಮಾಂತರೇ ವಾ ಸೇತ್ಸ್ಯತಿ, ಇತಿ ಅಧ್ಯವಸಾಯೇನ ಯೋಕ್ತವ್ಯಃ - ಕರ್ತವ್ಯಃ

॥ ೨೩ ॥