శ్రీమద్భగవద్గీతాభాష్యమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (గీతాభాష్య)
 
తం విద్యాద్దుఃఖసంయోగవియోగం యోగసంజ్ఞితమ్
నిశ్చయేన యోక్తవ్యో యోగోఽనిర్విణ్ణచేతసా ॥ ౨౩ ॥
తం విద్యాత్ విజానీయాత్ దుఃఖసంయోగవియోగం దుఃఖైః సంయోగః దుఃఖసంయోగః, తేన వియోగః దుఃఖసంయోగవియోగః, తం దుఃఖసంయోగవియోగం యోగ ఇత్యేవ సంజ్ఞితం విపరీతలక్షణేన విద్యాత్ విజానీయాదిత్యర్థఃయోగఫలముపసంహృత్య పునరన్వారమ్భేణ యోగస్య కర్తవ్యతా ఉచ్యతే నిశ్చయానిర్వేదయోః యోగసాధనత్వవిధానార్థమ్ యథోక్తఫలో యోగః నిశ్చయేన అధ్యవసాయేన యోక్తవ్యః అనిర్విణ్ణచేతసా నిర్విణ్ణమ్ అనిర్విణ్ణమ్కిం తత్ ? చేతః తేన నిర్వేదరహితేన చేతసా చిత్తేనేత్యర్థః ॥ ౨౩ ॥
తం విద్యాద్దుఃఖసంయోగవియోగం యోగసంజ్ఞితమ్
నిశ్చయేన యోక్తవ్యో యోగోఽనిర్విణ్ణచేతసా ॥ ౨౩ ॥
తం విద్యాత్ విజానీయాత్ దుఃఖసంయోగవియోగం దుఃఖైః సంయోగః దుఃఖసంయోగః, తేన వియోగః దుఃఖసంయోగవియోగః, తం దుఃఖసంయోగవియోగం యోగ ఇత్యేవ సంజ్ఞితం విపరీతలక్షణేన విద్యాత్ విజానీయాదిత్యర్థఃయోగఫలముపసంహృత్య పునరన్వారమ్భేణ యోగస్య కర్తవ్యతా ఉచ్యతే నిశ్చయానిర్వేదయోః యోగసాధనత్వవిధానార్థమ్ యథోక్తఫలో యోగః నిశ్చయేన అధ్యవసాయేన యోక్తవ్యః అనిర్విణ్ణచేతసా నిర్విణ్ణమ్ అనిర్విణ్ణమ్కిం తత్ ? చేతః తేన నిర్వేదరహితేన చేతసా చిత్తేనేత్యర్థః ॥ ౨౩ ॥

దుఃఖసంయోగస్య వియోగః వియోగసంజ్ఞితో యుజ్యతే, స కథం యోగసంజ్ఞితః స్యాత్ ? ఇత్యాశఙ్క్య, ఆహ -

విపరీతేతి ।

ఇయం హి యోగావస్థా సముత్ఖాతనిఖిలదుఃఖభేదా, ఇతి దుఃఖసంయోగభావో యోగసంజ్ఞామ్ అర్హతి, ఇత్యర్థః ।

ఉపసంహృతే యోగఫలే కిమితి పునః యోగస్య కర్తవ్యత్వమ్ ఉచ్యతే ? తత్ర ఆహ -

యోగఫలమితి ।

ప్రకారాన్తరేణ యోగస్య కర్తవ్యత్వోపదేశారమ్భః అత్ర అన్వారమ్భః ।

యోగం యుఞ్జానః తత్క్షణాత్ ఉక్తాం సంసిద్ధిం అలభమానః సంశయానో నివర్తేత ఇతి, తన్నివృత్త్యర్థం పునః కర్తవ్యోపదేశః అర్థవాన్ , ఇతి మత్వా, ఆహ -

నిశ్చయేతి ।

తయోః సాధానవిధానమేవ అక్షరయోజనయా సాధయతి -

స యథేతి ।

ఇహ జన్మని జన్మాన్తరే వా సేత్స్యతి, ఇతి అధ్యవసాయేన యోక్తవ్యః - కర్తవ్యః

॥ ౨౩ ॥