ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಚಂಚಲಂ ಹಿ ಮನಃ ಕೃಷ್ಣ ಪ್ರಮಾಥಿ ಬಲವದ್ದೃಢಮ್
ತಸ್ಯಾಹಂ ನಿಗ್ರಹಂ ಮನ್ಯೇ ವಾಯೋರಿವ ಸುದುಷ್ಕರಮ್ ॥ ೩೪ ॥
ಚಂಚಲಂ ಹಿ ಮನಃಕೃಷ್ಣ ಇತಿ ಕೃಷತೇಃ ವಿಲೇಖನಾರ್ಥಸ್ಯ ರೂಪಮ್ಭಕ್ತಜನಪಾಪಾದಿದೋಷಾಕರ್ಷಣಾತ್ ಕೃಷ್ಣಃ, ತಸ್ಯ ಸಂಬುದ್ಧಿಃ ಹೇ ಕೃಷ್ಣಹಿ ಯಸ್ಮಾತ್ ಮನಃ ಚಂಚಲಂ ಕೇವಲಮತ್ಯರ್ಥಂ ಚಂಚಲಮ್ , ಪ್ರಮಾಥಿ ಪ್ರಮಥನಶೀಲಮ್ , ಪ್ರಮಥ್ನಾತಿ ಶರೀರಮ್ ಇಂದ್ರಿಯಾಣಿ ವಿಕ್ಷಿಪತ್ ಸತ್ ಪರವಶೀಕರೋತಿಕಿಂಚಬಲವತ್ ಪ್ರಬಲಮ್ , ಕೇನಚಿತ್ ನಿಯಂತುಂ ಶಕ್ಯಮ್ , ದುರ್ನಿವಾರತ್ವಾತ್ಕಿಂಚದೃಢಂ ತಂತುನಾಗವತ್ ಅಚ್ಛೇದ್ಯಮ್ತಸ್ಯ ಏವಂಭೂತಸ್ಯ ಮನಸಃ ಅಹಂ ನಿಗ್ರಹಂ ನಿರೋಧಂ ಮನ್ಯೇ ವಾಯೋರಿವ ಯಥಾ ವಾಯೋಃ ದುಷ್ಕರೋ ನಿಗ್ರಹಃ ತತೋಽಪಿ ದುಷ್ಕರಂ ಮನ್ಯೇ ಇತ್ಯಭಿಪ್ರಾಯಃ ॥ ೩೪ ॥
ಚಂಚಲಂ ಹಿ ಮನಃ ಕೃಷ್ಣ ಪ್ರಮಾಥಿ ಬಲವದ್ದೃಢಮ್
ತಸ್ಯಾಹಂ ನಿಗ್ರಹಂ ಮನ್ಯೇ ವಾಯೋರಿವ ಸುದುಷ್ಕರಮ್ ॥ ೩೪ ॥
ಚಂಚಲಂ ಹಿ ಮನಃಕೃಷ್ಣ ಇತಿ ಕೃಷತೇಃ ವಿಲೇಖನಾರ್ಥಸ್ಯ ರೂಪಮ್ಭಕ್ತಜನಪಾಪಾದಿದೋಷಾಕರ್ಷಣಾತ್ ಕೃಷ್ಣಃ, ತಸ್ಯ ಸಂಬುದ್ಧಿಃ ಹೇ ಕೃಷ್ಣಹಿ ಯಸ್ಮಾತ್ ಮನಃ ಚಂಚಲಂ ಕೇವಲಮತ್ಯರ್ಥಂ ಚಂಚಲಮ್ , ಪ್ರಮಾಥಿ ಪ್ರಮಥನಶೀಲಮ್ , ಪ್ರಮಥ್ನಾತಿ ಶರೀರಮ್ ಇಂದ್ರಿಯಾಣಿ ವಿಕ್ಷಿಪತ್ ಸತ್ ಪರವಶೀಕರೋತಿಕಿಂಚಬಲವತ್ ಪ್ರಬಲಮ್ , ಕೇನಚಿತ್ ನಿಯಂತುಂ ಶಕ್ಯಮ್ , ದುರ್ನಿವಾರತ್ವಾತ್ಕಿಂಚದೃಢಂ ತಂತುನಾಗವತ್ ಅಚ್ಛೇದ್ಯಮ್ತಸ್ಯ ಏವಂಭೂತಸ್ಯ ಮನಸಃ ಅಹಂ ನಿಗ್ರಹಂ ನಿರೋಧಂ ಮನ್ಯೇ ವಾಯೋರಿವ ಯಥಾ ವಾಯೋಃ ದುಷ್ಕರೋ ನಿಗ್ರಹಃ ತತೋಽಪಿ ದುಷ್ಕರಂ ಮನ್ಯೇ ಇತ್ಯಭಿಪ್ರಾಯಃ ॥ ೩೪ ॥

ಕೃಷ್ಣಪದಪರಿನಿಷ್ಪತ್ತಿಪ್ರಕಾರಂ ಸೂಟಯತಿ -

ಕೃಷ್ಣ ಇತೀತಿ ।

ಕಥಂ ಕರ್ಷಕತ್ವಂ ಆಪ್ತಕಾಮಸ್ಯ ಭಗವತಃ ಸಂಭವತಿ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಆಹ -

ಭಕ್ತೇತಿ ।

ಐಹಿಕಾಮುಷ್ಮಿಕಸರ್ವಸಂಪದಾಂ ಆಕರ್ಷಣಶೀಲತ್ವಾಚ್ಚ ಇತಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ ।

ಪ್ರಮಥ್ನಾತಿ ಕ್ಷೋಭಯತಿ । ತದೇವ ಕ್ಷೋಭಕತ್ವಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ -

ವಿಕ್ಷಿಪತೀತಿ ।

ದುರ್ನಿವಾರತ್ವಂ ಅಭಿಪ್ರೇತಾತ್ ವಿಷಯಾತ್ ಆಕ್ರಷ್ಟುಂ ಅಶಕ್ಯತ್ವಂ ವಿಶೇಷಣಾಂತರಮಾಹ - ಕಿಂಚೇತಿ । ಅವಚ್ಛೇದ್ಯತ್ವಂ ವಿಶೇಷಣಾಂತರಮಾಹ -

ಕಿಂಚ ದೃಢಮ್ ಇತಿ ।

ತಂತುನಾಗಃ ವರುಣಪಾಶಶಬ್ದಿತಃ ಜಲಚಾರೀ ಪದಾರ್ಥಃ ಅತ್ಯಂತದೃಢತಯಾ ಛೇತ್ತುಮಶಕ್ಯತ್ವೇನ ಪ್ರಸಿದ್ಧಃ ವಿವಕ್ಷಿತಃ ।

ವಾಯೋರಿತ್ಯುಕ್ತಂ ವ್ಯನಕ್ತಿ -

ಯಥೇತಿ

॥ ೩೪ ॥