ತೃತೀಯಾದ್ವಯಂ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಮ್ , ಇತಿ ಅಭ್ಯುಪೇತ್ಯ ವ್ಯಾಚಾಷ್ಟೇ -
ಮಯೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪ್ರಕೃತಿಶಬ್ದಾರ್ಥಮ್ ಆಹ -
ಮಮೇತಿ ।
ತಸ್ಯಾ ಅಪಿ ಜ್ಞಾನತ್ವಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ-
ತ್ರಿಗುಣೇತಿ ।
ಪರಾಭಿಪ್ರೇತಂ ಪ್ರಧಾನಂ ವ್ಯುದಸ್ಯತಿ -
ಅವಿದ್ಯೇತಿ ।
ಸಾಕ್ಷಿತ್ವೇ ಪ್ರಮಾಣಮ್ ಆಹ -
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ಮೂರ್ತಿತ್ರಯಾತ್ಮನಾ ಭೇದಂ ವಾರಯತಿ-
ಏಕ ಇತಿ ।
ಅಖಂಡಂ ಜಾ़ಡ್ಯಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ -
ದೇವ ಇತಿ ।
ಆದಿತ್ಯವತ್ ತಾಟಸ್ಥ್ಯಂ ಪ್ರತ್ಯಾದಿಶತಿ -
ಸರ್ವಭೂತೇಷ್ವಿತಿ ।
ಕಿಮಿತಿ ತರ್ಹಿ ಸರ್ವೈಃ ನೋಪಲಭ್ಯತೇ ? ತತ್ರ ಆಹ -
ಗೂಢ ಇತಿ ।
ಬುದ್ಧ್ಯಾದಿವತ್ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ವಂ ವ್ಯವಚ್ಛಿನತ್ತಿ -
ಸರ್ವವ್ಯಾಪೀತಿ ।
ತರ್ಹಿ ನಭೋವತ್ ಅನಾತ್ಮತ್ವಮ್ ? ನೇತ್ಯಾಹ -
ಸರ್ವಭೂತೇತಿ ।
ತರ್ಹಿ ತತ್ರ ತತ್ರ ಕರ್ಮತತ್ಫಲಸಂಬಂಧಿತ್ವಂ ಸ್ಯಾತ್ , ತತ್ರ ಆಹ -
ಕರ್ಮೇತಿ ।
ಸರ್ವಾಧಿಷ್ಠಾನತ್ವಮ್ ಆಹ -
ಸರ್ವೇತಿ ।
ಸರ್ವೇಷು ಭೂತೇಷು ಸತ್ತಾಸ್ಫೂ್ರ್ತಿಪ್ರದತ್ವೇನ ಸನ್ನಿಧಿಃ ವಾಸಃ ಅತ್ರ ಉಚ್ಯತೇ ।
ನ ಕೇವಲಂ ಕರ್ಮಣಾಮೇವ ಅಯಮ್ ಅಧ್ಯಕ್ಷಃ ಅಪಿ ತು ತದ್ವತಾಮಪಿ, ಇತ್ಯಾಹ -
ಸಾಕ್ಷೀತಿ ।
ದರ್ಶನಕರ್ತೃತ್ವಶಂಕಾಂ ಶಾತಯತಿ -
ಚೇತೇತಿ ।
ಅದ್ವಿತೀಯತ್ವಮ್ - ಕೇವಲತ್ವಮ್ ।
ಧರ್ಮಾಧರ್ಮಾದಿರಾಹಿತ್ಯಮ್ ಆಹ -
ನಿರ್ಗುಣ ಇತಿ ।
ಕಿಂ ಬಹುನಾ ? ಸರ್ವವಿಶೇಷಶೂನ್ಯ ಇತಿ ಚಕಾರಾರ್ಥಃ ।
ಉದಾಸೀನಸ್ಯಾಪಿ ಈಶ್ವರಸ್ಯ ಸಾಕ್ಷಿತ್ವಮಾತ್ರಂ ನಿಮಿತ್ತೀಕೃತ್ಯ ಜಗದೇತತ್ ಪೌನಃಪುನ್ಯೇನ ಸರ್ಗಸಂಹಾರೌ ಅನುಭವತಿ, ಇತ್ಯಾಹ -
ಹೇತುನೇತಿ ।
ಕಾರ್ಯವತ್ ಕಾರಣಸ್ಯಾಪಿ ಸಾಕ್ಷ್ಯಧೀನಾ ಪ್ರವೃತ್ತಿಃ, ಇತಿ ವಕ್ತುಂ ವ್ಯಕ್ತಾವ್ಯಕ್ತಾತ್ಮಕಮ್ ಇತ್ಯುಕ್ತಮ್ । ‘ಸರ್ವಾವಸ್ಥಾಸು’ ಇತ್ಯನೇನ ಸೃಷ್ಟಿಸ್ಥಿತಿಸಂಹಾರಾವಸ್ಥಾ ಗೃಹ್ಯಂತೇ । ತಥಾಪಿ ಜಗತಃ ಸರ್ಗಾದಿಭ್ಯೋ ಭಿನ್ನಾ ಪ್ರವೃತ್ತಿಃ ಸ್ವಾಭಾವಿಕೀ, ನ ಈಶ್ವರಾಯತ್ತಾ, ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ಆಹ -
ದೃಶೀತಿ ।
ನ ಹಿ ದೃಶಿ ವ್ಯಾಪ್ಯತ್ವಂ ವಿನಾ ಜಡವರ್ಗಸ್ಯ ಕಾಪಿ ಪ್ರವೃತ್ತಿಃ, ಇತಿ ಹಿಶಬ್ದಾರ್ಥಃ । ತಾಮೇವ ಪ್ರವೃತ್ತಿಮ್ ಉದಾಹರತಿ -
ಅಹಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಭೋಗಸ್ಯ ವಿಷಯೋಪಲಂಭಾಭಾವೇ ಅಸಂಭವಾತ್ ನಾನಾವಿಧಾಂ ವಿಷಯೋಪಲಬ್ಧಿಂ ದರ್ಶಯತಿ -
ಪಶ್ಯಾಮೀತಿ ।
ಭೋಗಫಲಂ ಇದಾನೀಂ ಕಥಯತಿ -
ಸುಖಮಿತಿ ।
ವಿಹಿತಪ್ರತಿಷಿದ್ಧಾಚರಣನಿಮಿತ್ತಂ ಸುಖಂದುಃಖಂ ಚ, ಇತ್ಯಾಹ -
ತದರ್ಥಮಿತಿ ।
ನ ಚ ವಿಮರ್ಶಪೂರ್ವಕಂ ವಿಜ್ಞಾನಂ ವಿನಾ ಅನುಷ್ಠಾನಮ್ , ಇತ್ಯಾಹ -
ಇದಮಿತಿ ।
ಇತ್ಯಾದ್ಯಾ ಪ್ರವೃತ್ತಿಃ, ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ಸಾ ಚ ಪ್ರವೃತ್ತಿಃ ಸರ್ವಾ ದೃಕ್ಕರ್ಮತ್ವಮ್ ಉರರೀಕೃತ್ಯೈವ ಇತ್ಯುಕ್ತಂ ನಿಗಮಯತಿ -
ಅವಗತೀತಿ ।
ತತ್ರೈವ ಚ ಪ್ರವೃತ್ತೇಃ ಅವಸಾನಮ್ , ಇತ್ಯಾಹ -
ಅವಗತ್ಯವಸಾನೇತಿ ।
ಪರಸ್ಯ ಅಧ್ಯಕ್ಷತ್ವಮಾತ್ರೇಣ ಜಗಚ್ಚೇಷ್ಟಾ, ಇತ್ಯತ್ರ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ -
ಯೋ ಅಸ್ಯೇತಿ ।
ಅಸ್ಯ - ಜಗತಃ, ಯೋ ಅಧ್ಯಕ್ಷಃ - ನಿರ್ವಿಕಾರಃ, ಸ ಪರಮೇ - ಪ್ರಕೃಷ್ಟೇ, ಹಾರ್ದೇ ವ್ಯೋಮ್ನಿ ಸ್ಥಿತಃ, ದುರ್ವಿಜ್ಞೇಯ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಈಶ್ವರಸ್ಯ ಸಾಕ್ಷಿತ್ವಮಾತ್ರೇಣ ಸ್ರಷ್ಟೃತ್ವೇ ಸ್ಥಿತೇ ಫಲಿತಮಾಹ -
ತತಶ್ಚೇತಿ ।
ಕಿಂ ನಿಮಿತ್ತಾ ಪರಸ್ಯ ಇಯಂ ಸೃಷ್ಟಿಃ ? ನ ತಾವತ್ ಭೋಗಾರ್ಥಾ, ಪರಸ್ಯ ಪರಮಾರ್ಥತೋ ಭೋಗಾಸಂಬಂಧಿತ್ವಾತ್ ತಸ್ಯ ಸರ್ವಸಾಕ್ಷಿಭೂತಚೈತನ್ಯಮಾತ್ರತ್ವಾತ್ । ನ ಚಾನ್ಯೋ ಭೋಕ್ತಾ, ಚೇತನಾಂತರಾಭಾವಾತ್ ಈಶ್ವರಸ್ಯ ಏಕತ್ವಾತ್ ಅಚೇತನಸ್ಯ ಅಭೋಕ್ತೃತ್ವಾತ್ । ನ ಚ ಸ್ರಷ್ಟುಃ ಅಪವರ್ಗಾರ್ಥಾ, ತದ್ವಿರೋಧಿತ್ವಾತ್ । ನೈವಂ ಪ್ರಶ್ನೋ ವಾ ತದನುರೂಪಂ ಪ್ರತಿವಚನಂ ವಾ ಯುಕ್ತಮ್ , ಪರಸ್ಯ ಮಾಯಾನಿಬಂಧನೇ ಸರ್ಗೇ ತಸ್ಯ ಅನವಕಾಶತ್ವಾತ್ , ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪರಸ್ಯ ಆತ್ಮನಃ ದುರ್ವಿಜ್ಞೇಯತ್ವೇ ಶ್ರುತಿಮ್ ಉದಾಹರತಿ -
ಕೋ ಅದ್ಧೇತಿ ।
ತಸ್ಮಿನ್ ಪ್ರವಕ್ತಾಪಿ ಸಂಸಾರಮಂಡಲೇ ನಾಸ್ತಿ, ಇತ್ಯಾಹ -
ಕ ಇಹೇತಿ ।
ಜಗತಃ ಸೃಷ್ಟಿಕರ್ತೃತ್ವೇನ ಪರಸ್ಯ ಜ್ಞೇಯತ್ವಮ್ ಆಶಂಕ್ಯ ಕೂಟಸ್ಥತ್ವಾತ್ ತತೋ ನ ಸೃಷ್ಟಿರ್ಜಾತಾ, ಇತ್ಯಾಹ -
ಕುತ ಇತಿ ।
ನಹಿ ಇಯಂ ವಿವಿಧಾ ಸೃಷ್ಟಿಃ ಅನ್ಯಸ್ಮಾದಪಿ ಕಸ್ಮಾಚ್ಚಿತ್ ಉಪಪದ್ಯತೇ, ಅನ್ಯಸ್ಯ ವಸ್ತುನೋ ಅಭಾವಾತ್ , ಇತ್ಯಾಹ-
ಕುತ ಇತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಸೃಷ್ಟಿಃ ? ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ಅಜ್ಞಾನಾಧೀನಾ, ಇತ್ಯಾಹ -
ದರ್ಶಿತಂ ಚೇತಿ
॥ ೧೦ ॥