“ಆದಿತ್ಯಾತ್ ಜಾಯತೇ ವೃಷ್ಟಿಃ“ (ಮನುಃ - ೩ - ೭೬ ॥ ) ಇತಿ ಸ್ಮೃತಿಮ್ ಅವಷ್ಟಭ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ -
ಕೈಶ್ಚಿದಿತಿ ।
ವರ್ಷೋತ್ಸರ್ಗನಿಗ್ರಹೌ ಏಕಸ್ಯ ಏಕಸ್ಮಿನ್ ಕಾಲೇ ವಿರುದ್ಧೌ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಆಹ -
ಅಷ್ಟಭಿರಿತಿ ।
ಋತುಭೇದೇನ ವರ್ಷಸ್ಯ ನಿಗ್ರಹೋತ್ಸರ್ಗೌ ಏಕಕರ್ತೃಕೌ ಅವಿರುದ್ಧೌ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯಸ್ಯ ಕಾರಣಸ್ಯ ಸಂಬಂಧಿತ್ವೇನ ಯತ್ಕಾರ್ಯಮ್ ಅಭಿವ್ಯಜ್ಯತೇ, ತದಿಹ ಸತ್ ಇತ್ಯುಚ್ಯತೇ, ಕಾರಣಸಂಬಂಧೇನ ಅನಭಿವ್ಯಕ್ತಂ ಕಾರಣಮೇವ ಅನಭಿವ್ಯಕ್ತನಾಮರೂಪಂ ಅಸತ್ ಇತಿ ವ್ಯವಹ್ರಿಯತೇ । ತದೇತತ್ ಆಹ -
ಸದಿತಿ ।
ಶೂನ್ಯವಾದಂ ವ್ಯುದಸ್ಯತಿ -
ನ ಪುನರಿತಿ ।
ಭಗವತಃ ಅತ್ಯಂತಾಸತ್ವೇ ಕಾರ್ಯಕಾರಣಕಲ್ಪನಾ ನಿರಧಿಷ್ಠಾನಾ ನ ತಿಷ್ಠತಿ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತರ್ಹಿ ಯಥಾಶ್ರುತಂ ಕಾರ್ಯಸ್ಯ ಸತ್ವಂ ಕಾರಣಸ್ಯ ಚ ಅಸತ್ವಮ್ ಆಸ್ಥೇಯಮ್ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ವಾಶಬ್ದೇನ ನಿಷೇಧತಿ -
ಕಾರ್ಯೇತಿ ।
ನ ಹಿ ಕಾರ್ಯಸ್ಯ ಆತ್ಯಂತಿಕಂ ಸತ್ವಮ್ , ವಾಚಾರಂಭಣಶ್ರುತೇಃ (ಛಾ.ಉ. ೬ - ೧ - ೪ - ೬, ೬ - ೪ - ೪ - ೧ - ೪) ನಾಪಿ ಇತರಸ್ಯ ಆತ್ಯಂತಿಕಮ್ ಅಸತ್ವಮ್ “ಕುತಸ್ತು ಖಲು “ (ಛಾ.ಉ.೬ - ೨ - ೨) ಇತ್ಯಾದಿ ಶ್ರೃತೇಃ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉಕ್ತೈ ಜ್ಞಾನಯಜ್ಞೈಃ ಭಗವದಭಿನಿವಿಷ್ಟಬುದ್ಧೀನಾಂ ಕಿಂ ಫಲಮ್ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ಸದ್ಯೋ ವಾ ಕ್ರಮೇಣ ವಾ ಮುಕ್ತಿಃ ಇತ್ಯಾಹ -
ಯ ಇತಿ
॥ ೧೯ ॥
ಭಗವದ್ಭಕ್ತಾನಾಮ್ ಅಪಿ ನಿಷ್ಕಾಮಾನಾಮ್ ಏವ ಮುಕ್ತಿಃ ಇತಿ ದರ್ಶಯಿತುಂ ಸಕಾಮಾನಾಂ ಪುಂಸಾಂ ಸಂಸಾರಮ್ ಅವತಾರಯತಿ -
ಯೇ ಪುನರಿತಿ ।
ತಿಸ್ತ್ರಃ ವಿದ್ಯಾಃ ಅಧೋಯತೇ, ವಿದಂತಿ ಇತಿ ವಾ ತ್ರೈವಿದ್ಯಾಃ - ವೇದವಿದಃ । ತದಾಹ -
ಋಗಿತಿ ।
ವಸ್ವಾದಿ ಇತಿ ಆದಿಶಬ್ದೇನ ಸವನದ್ವಯೇಶಾನಾದಿತ್ಯರುದ್ರಾಶ್ಚ ಗೃಹ್ಯಂತೇ । ಶುದ್ಧಕಿಲ್ಬಿಷಾಃ - ನಿರಸ್ತಪಾಪಾಃ, ಇತಿ ಯಾವತ್
॥ ೨೦ ॥