ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಧ್ಯಾನೇನಾತ್ಮನಿ ಪಶ್ಯಂತಿ ಕೇಚಿದಾತ್ಮಾನಮಾತ್ಮನಾ
ಅನ್ಯೇ ಸಾಂಖ್ಯೇನ ಯೋಗೇನ ಕರ್ಮಯೋಗೇನ ಚಾಪರೇ ॥ ೨೪ ॥
ಧ್ಯಾನೇನ, ಧ್ಯಾನಂ ನಾಮ ಶಬ್ದಾದಿಭ್ಯೋ ವಿಷಯೇಭ್ಯಃ ಶ್ರೋತ್ರಾದೀನಿ ಕರಣಾನಿ ಮನಸಿ ಉಪಸಂಹೃತ್ಯ, ಮನಶ್ಚ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಚೇತಯಿತರಿ, ಏಕಾಗ್ರತಯಾ ಯತ್ ಚಿಂತನಂ ತತ್ ಧ್ಯಾನಮ್ ; ತಥಾ, ಧ್ಯಾಯತೀವ ಬಕಃ, ಧ್ಯಾಯತೀವ ಪೃಥಿವೀ, ಧ್ಯಾಯಂತೀವ ಪರ್ವತಾಃ ಇತಿ ಉಪಮೋಪಾದಾನಾತ್ತೈಲಧಾರಾವತ್ ಸಂತತಃ ಅವಿಚ್ಛಿನ್ನಪ್ರತ್ಯಯೋ ಧ್ಯಾನಮ್ ; ತೇನ ಧ್ಯಾನೇನ ಆತ್ಮನಿ ಬುದ್ಧೌ ಪಶ್ಯಂತಿ ಆತ್ಮಾನಂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಚೇತನಮ್ ಆತ್ಮನಾ ಸ್ವೇನೈವ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಚೇತನೇನ ಧ್ಯಾನಸಂಸ್ಕೃತೇನ ಅಂತಃಕರಣೇನ ಕೇಚಿತ್ ಯೋಗಿನಃಅನ್ಯೇ ಸಾಂಖ್ಯೇನ ಯೋಗೇನ, ಸಾಂಖ್ಯಂ ನಾಮಇಮೇ ಸತ್ತ್ವರಜಸ್ತಮಾಂಸಿ ಗುಣಾಃ ಮಯಾ ದೃಶ್ಯಾ ಅಹಂ ತೇಭ್ಯೋಽನ್ಯಃ ತದ್ವ್ಯಾಪಾರಸಾಕ್ಷಿಭೂತಃ ನಿತ್ಯಃ ಗುಣವಿಲಕ್ಷಣಃ ಆತ್ಮಾಇತಿ ಚಿಂತನಮ್ ಏಷಃ ಸಾಂಖ್ಯೋ ಯೋಗಃ, ತೇನಪಶ್ಯಂತಿ ಆತ್ಮಾನಮಾತ್ಮನಾಇತಿ ವರ್ತತೇಕರ್ಮಯೋಗೇನ, ಕರ್ಮೈವ ಯೋಗಃ, ಈಶ್ವರಾರ್ಪಣಬುದ್ಧ್ಯಾ ಅನುಷ್ಠೀಯಮಾನಂ ಘಟನರೂಪಂ ಯೋಗಾರ್ಥತ್ವಾತ್ ಯೋಗಃ ಉಚ್ಯತೇ ಗುಣತಃ ; ತೇನ ಸತ್ತ್ವಶುದ್ಧಿಜ್ಞಾನೋತ್ಪತ್ತಿದ್ವಾರೇಣ ಅಪರೇ ॥ ೨೪ ॥
ಧ್ಯಾನೇನಾತ್ಮನಿ ಪಶ್ಯಂತಿ ಕೇಚಿದಾತ್ಮಾನಮಾತ್ಮನಾ
ಅನ್ಯೇ ಸಾಂಖ್ಯೇನ ಯೋಗೇನ ಕರ್ಮಯೋಗೇನ ಚಾಪರೇ ॥ ೨೪ ॥
ಧ್ಯಾನೇನ, ಧ್ಯಾನಂ ನಾಮ ಶಬ್ದಾದಿಭ್ಯೋ ವಿಷಯೇಭ್ಯಃ ಶ್ರೋತ್ರಾದೀನಿ ಕರಣಾನಿ ಮನಸಿ ಉಪಸಂಹೃತ್ಯ, ಮನಶ್ಚ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಚೇತಯಿತರಿ, ಏಕಾಗ್ರತಯಾ ಯತ್ ಚಿಂತನಂ ತತ್ ಧ್ಯಾನಮ್ ; ತಥಾ, ಧ್ಯಾಯತೀವ ಬಕಃ, ಧ್ಯಾಯತೀವ ಪೃಥಿವೀ, ಧ್ಯಾಯಂತೀವ ಪರ್ವತಾಃ ಇತಿ ಉಪಮೋಪಾದಾನಾತ್ತೈಲಧಾರಾವತ್ ಸಂತತಃ ಅವಿಚ್ಛಿನ್ನಪ್ರತ್ಯಯೋ ಧ್ಯಾನಮ್ ; ತೇನ ಧ್ಯಾನೇನ ಆತ್ಮನಿ ಬುದ್ಧೌ ಪಶ್ಯಂತಿ ಆತ್ಮಾನಂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಚೇತನಮ್ ಆತ್ಮನಾ ಸ್ವೇನೈವ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಚೇತನೇನ ಧ್ಯಾನಸಂಸ್ಕೃತೇನ ಅಂತಃಕರಣೇನ ಕೇಚಿತ್ ಯೋಗಿನಃಅನ್ಯೇ ಸಾಂಖ್ಯೇನ ಯೋಗೇನ, ಸಾಂಖ್ಯಂ ನಾಮಇಮೇ ಸತ್ತ್ವರಜಸ್ತಮಾಂಸಿ ಗುಣಾಃ ಮಯಾ ದೃಶ್ಯಾ ಅಹಂ ತೇಭ್ಯೋಽನ್ಯಃ ತದ್ವ್ಯಾಪಾರಸಾಕ್ಷಿಭೂತಃ ನಿತ್ಯಃ ಗುಣವಿಲಕ್ಷಣಃ ಆತ್ಮಾಇತಿ ಚಿಂತನಮ್ ಏಷಃ ಸಾಂಖ್ಯೋ ಯೋಗಃ, ತೇನಪಶ್ಯಂತಿ ಆತ್ಮಾನಮಾತ್ಮನಾಇತಿ ವರ್ತತೇಕರ್ಮಯೋಗೇನ, ಕರ್ಮೈವ ಯೋಗಃ, ಈಶ್ವರಾರ್ಪಣಬುದ್ಧ್ಯಾ ಅನುಷ್ಠೀಯಮಾನಂ ಘಟನರೂಪಂ ಯೋಗಾರ್ಥತ್ವಾತ್ ಯೋಗಃ ಉಚ್ಯತೇ ಗುಣತಃ ; ತೇನ ಸತ್ತ್ವಶುದ್ಧಿಜ್ಞಾನೋತ್ಪತ್ತಿದ್ವಾರೇಣ ಅಪರೇ ॥ ೨೪ ॥

ಘ್ಯಾನಾಖ್ಯಂ ಸಾಧನಂ ಕಿಂ ರೂಪಮ್ ? ಇತಿ ಪೃಚ್ಛತಿ-

ಧ್ಯಾನಂ ನಾಮೇತಿ ।

ತದ್ರೂಪಂ ವದನ್ ಉತ್ತರಮಾಹ -

ಶಬ್ದಾದಿಭ್ಯ ಇತಿ ।

ಏಕಾಗ್ರತಯಾ ಉಪಸಹೃತ್ಯ, ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।

ಯಚ್ಚಿಂತನಂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಚೇತಯಿತರಿ, ಇತಿ ಪೂರ್ವೇಣಾನ್ವಯಃ । ಕಿಂ ತಚ್ಚಿಂತನಮ್ ? ಇತ್ಯುಕ್ತೇ ದೃಷ್ಟಾಂತದ್ವಾರಾ ಶ್ರುತ್ಯವಷ್ಟಂಭೇನ ಧ್ಯಾನಂ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ -

ತಥೇತಿ ।

ವಿವಕ್ಷಿತಧ್ಯಾನಾನುರೋಧೇನ ಇತಿ ಯಾವತ್ , ಆತ್ಮಾನಂ ಪಶ್ಯಂತಿ ಪರಮಾತ್ಮತಯಾ ಇತಿ ಶೇಷಃ ।

ಕೇಚಿದಿತಿ ಉತ್ತಮಾಧಿಕಾರಿಣೋ ಗೃಹ್ಯಂತೇ । ಮಧ್ಯಮಾಧಿಕಾರಿಣೋ ನಿರ್ದಿಶತಿ -

ಅನ್ಯ ಇತಿ ।

ಸಾಖ್ಯಶಬ್ದಿತಂ ಸಾಧನಂ ಕಿನ್ನಾಮ? ಇತ್ಯುಕ್ತೇ, ವಿಚಾರಜನ್ಯಂ ಜ್ಞಾನಮ್ , ತದೇವ ಜ್ಞಾನಂ ಹೇತುತಯಾ ಯೋಗತುಲ್ಯತ್ವಾತ್  ಯೋಗಶಬ್ದಿತಮ್ , ಇತ್ಯಾಹ -

ಸಾಂಖ್ಯಮಿತಿ ।

ಅಧಮಾನ್ ಅಧಿಕಾರಿಣಃ ಸಂಗಿರತೇ -

ಕರ್ಮೇತಿ ।

ಚಿತ್ತೈಕಾಗ್ರಾ್ಯಂ ಯೋಗಃ, ತಾದರ್ಥ್ಯಂ ಕರ್ಮಣಃ ಶುದ್ಧಿಹೇತೋರಸ್ತಿ । ತೇನ ಗೌಣ್ಯಾ ವೃತ್ತ್ಯಾ ಯೋಗಶಬ್ದಿತಂ ಕರ್ಮ, ಇತ್ಯಾಹ -

ಗುಣತ ಇತಿ ।

ಅಪರೇ ‘ಪಶ್ಯಂತ್ಯಾತ್ಮಾನಮಾತ್ಮನಾ’ ಇತಿ ಪೂರ್ವವತ್ ಅನುಷಂಗಮಂಗೀಕೃತ್ಯ ಆಹ -

ತೇನೇತಿ

॥ ೨೪ ॥