ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಇತಿ ಗುಹ್ಯತಮಂ ಶಾಸ್ತ್ರಮಿದಮುಕ್ತಂ ಮಯಾನಘ
ಏತದ್ಬುದ್ಧ್ವಾ ಬುದ್ಧಿಮಾನ್ಸ್ಯಾತ್ಕೃತಕೃತ್ಯಶ್ಚ ಭಾರತ ॥ ೨೦ ॥
ಇತಿ ಏತತ್ ಗುಹ್ಯತಮಂ ಗೋಪ್ಯತಮಮ್ , ಅತ್ಯಂತರಹಸ್ಯಂ ಇತ್ಯೇತತ್ಕಿಂ ತತ್ ? ಶಾಸ್ತ್ರಮ್ಯದ್ಯಪಿ ಗೀತಾಖ್ಯಂ ಸಮಸ್ತಮ್ಶಾಸ್ತ್ರಮ್ಉಚ್ಯತೇ, ತಥಾಪಿ ಅಯಮೇವ ಅಧ್ಯಾಯಃ ಇಹಶಾಸ್ತ್ರಮ್ಇತಿ ಉಚ್ಯತೇ ಸ್ತುತ್ಯರ್ಥಂ ಪ್ರಕರಣಾತ್ಸರ್ವೋ ಹಿ ಗೀತಾಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥಃ ಅಸ್ಮಿನ್ ಅಧ್ಯಾಯೇ ಸಮಾಸೇನ ಉಕ್ತಃ ಕೇವಲಂ ಗೀತಾಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥ ಏವ, ಕಿಂತು ಸರ್ವಶ್ಚ ವೇದಾರ್ಥಃ ಇಹ ಪರಿಸಮಾಪ್ತಃಯಸ್ತಂ ವೇದ ವೇದವಿತ್’ (ಭ. ಗೀ. ೧೫ । ೧) ವೇದೈಶ್ಚ ಸರ್ವೈರಹಮೇವ ವೇದ್ಯಃ’ (ಭ. ಗೀ. ೧೫ । ೧೫) ಇತಿ ಉಕ್ತಮ್ಇದಮ್ ಉಕ್ತಂ ಕಥಿತಂ ಮಯಾ ಹೇ ಅನಘ ಅಪಾಪಏತತ್ ಶಾಸ್ತ್ರಂ ಯಥಾದರ್ಶಿತಾರ್ಥಂ ಬುದ್ಧ್ವಾ ಬುದ್ಧಿಮಾನ್ ಸ್ಯಾತ್ ಭವೇತ್ ಅನ್ಯಥಾ ಕೃತಕೃತ್ಯಶ್ಚ ಭಾರತ ಕೃತಂ ಕೃತ್ಯಂ ಕರ್ತವ್ಯಂ ಯೇನ ಸಃ ಕೃತಕೃತ್ಯಃ ; ವಿಶಿಷ್ಟಜನ್ಮಪ್ರಸೂತೇನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ಯತ್ ಕರ್ತವ್ಯಂ ತತ್ ಸರ್ವಂ ಭಗವತ್ತತ್ತ್ವೇ ವಿದಿತೇ ಕೃತಂ ಭವೇತ್ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ; ಅನ್ಯಥಾ ಕರ್ತವ್ಯಂ ಪರಿಸಮಾಪ್ಯತೇ ಕಸ್ಯಚಿತ್ ಇತ್ಯಭಿಪ್ರಾಯಃಸರ್ವಂ ಕರ್ಮಾಖಿಲಂ ಪಾರ್ಥ ಜ್ಞಾನೇ ಪರಿಸಮಾಪ್ಯತೇ’ (ಭ. ಗೀ. ೪ । ೩೩) ಇತಿ ಉಕ್ತಮ್ಏತದ್ಧಿ ಜನ್ಮಸಾಮಗ್ರ್ಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಯ ವಿಶೇಷತಃಪ್ರಾಪ್ಯೈತತ್ಕೃತಕೃತ್ಯೋ ಹಿ ದ್ವಿಜೋ ಭವತಿ ನಾನ್ಯಥಾ’ (ಮನು. ೧೨ । ೯೩) ಇತಿ ಮಾನವಂ ವಚನಮ್ಯತಃ ಏತತ್ ಪರಮಾರ್ಥತತ್ತ್ವಂ ಮತ್ತಃ ಶ್ರುತವಾನ್ ಅಸಿ, ಅತಃ ಕೃತಾರ್ಥಃ ತ್ವಂ ಭಾರತ ಇತಿ ॥ ೨೦ ॥
ಇತಿ ಗುಹ್ಯತಮಂ ಶಾಸ್ತ್ರಮಿದಮುಕ್ತಂ ಮಯಾನಘ
ಏತದ್ಬುದ್ಧ್ವಾ ಬುದ್ಧಿಮಾನ್ಸ್ಯಾತ್ಕೃತಕೃತ್ಯಶ್ಚ ಭಾರತ ॥ ೨೦ ॥
ಇತಿ ಏತತ್ ಗುಹ್ಯತಮಂ ಗೋಪ್ಯತಮಮ್ , ಅತ್ಯಂತರಹಸ್ಯಂ ಇತ್ಯೇತತ್ಕಿಂ ತತ್ ? ಶಾಸ್ತ್ರಮ್ಯದ್ಯಪಿ ಗೀತಾಖ್ಯಂ ಸಮಸ್ತಮ್ಶಾಸ್ತ್ರಮ್ಉಚ್ಯತೇ, ತಥಾಪಿ ಅಯಮೇವ ಅಧ್ಯಾಯಃ ಇಹಶಾಸ್ತ್ರಮ್ಇತಿ ಉಚ್ಯತೇ ಸ್ತುತ್ಯರ್ಥಂ ಪ್ರಕರಣಾತ್ಸರ್ವೋ ಹಿ ಗೀತಾಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥಃ ಅಸ್ಮಿನ್ ಅಧ್ಯಾಯೇ ಸಮಾಸೇನ ಉಕ್ತಃ ಕೇವಲಂ ಗೀತಾಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥ ಏವ, ಕಿಂತು ಸರ್ವಶ್ಚ ವೇದಾರ್ಥಃ ಇಹ ಪರಿಸಮಾಪ್ತಃಯಸ್ತಂ ವೇದ ವೇದವಿತ್’ (ಭ. ಗೀ. ೧೫ । ೧) ವೇದೈಶ್ಚ ಸರ್ವೈರಹಮೇವ ವೇದ್ಯಃ’ (ಭ. ಗೀ. ೧೫ । ೧೫) ಇತಿ ಉಕ್ತಮ್ಇದಮ್ ಉಕ್ತಂ ಕಥಿತಂ ಮಯಾ ಹೇ ಅನಘ ಅಪಾಪಏತತ್ ಶಾಸ್ತ್ರಂ ಯಥಾದರ್ಶಿತಾರ್ಥಂ ಬುದ್ಧ್ವಾ ಬುದ್ಧಿಮಾನ್ ಸ್ಯಾತ್ ಭವೇತ್ ಅನ್ಯಥಾ ಕೃತಕೃತ್ಯಶ್ಚ ಭಾರತ ಕೃತಂ ಕೃತ್ಯಂ ಕರ್ತವ್ಯಂ ಯೇನ ಸಃ ಕೃತಕೃತ್ಯಃ ; ವಿಶಿಷ್ಟಜನ್ಮಪ್ರಸೂತೇನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ಯತ್ ಕರ್ತವ್ಯಂ ತತ್ ಸರ್ವಂ ಭಗವತ್ತತ್ತ್ವೇ ವಿದಿತೇ ಕೃತಂ ಭವೇತ್ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ; ಅನ್ಯಥಾ ಕರ್ತವ್ಯಂ ಪರಿಸಮಾಪ್ಯತೇ ಕಸ್ಯಚಿತ್ ಇತ್ಯಭಿಪ್ರಾಯಃಸರ್ವಂ ಕರ್ಮಾಖಿಲಂ ಪಾರ್ಥ ಜ್ಞಾನೇ ಪರಿಸಮಾಪ್ಯತೇ’ (ಭ. ಗೀ. ೪ । ೩೩) ಇತಿ ಉಕ್ತಮ್ಏತದ್ಧಿ ಜನ್ಮಸಾಮಗ್ರ್ಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಯ ವಿಶೇಷತಃಪ್ರಾಪ್ಯೈತತ್ಕೃತಕೃತ್ಯೋ ಹಿ ದ್ವಿಜೋ ಭವತಿ ನಾನ್ಯಥಾ’ (ಮನು. ೧೨ । ೯೩) ಇತಿ ಮಾನವಂ ವಚನಮ್ಯತಃ ಏತತ್ ಪರಮಾರ್ಥತತ್ತ್ವಂ ಮತ್ತಃ ಶ್ರುತವಾನ್ ಅಸಿ, ಅತಃ ಕೃತಾರ್ಥಃ ತ್ವಂ ಭಾರತ ಇತಿ ॥ ೨೦ ॥

ಸರ್ವಸ್ಯಾಂ ಗೀತಾಯಾಂ ಶಾಸ್ತ್ರಶಬ್ದೇ ವಕ್ತವ್ಯೇ ಕಥಮಸ್ಮಿನ್ ಅಧ್ಯಾಯೇ ತತ್ಪ್ರಯೋಗಃ ಸ್ಯಾತ್ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ಆಹ -

ಯದ್ಯಪೀತಿ ।

ಸಂನಿಹಿತಮ್ ಅಧ್ಯಾಯಂ ಸ್ತೋತುಮಪಿ ಕುತಃ ತತ್ರ ಶಾಸ್ತ್ರಶಬ್ದಃ? ತದರ್ಥಾಭಾವಾತ್ । ತತ್ರಾಹ -

ಸರ್ವೋ ಹೀತಿ ।

ಗೀತಾಶಾಸ್ರಾರ್ಥಸ್ಯ ಸರ್ವಸ್ಯ ಅತ್ರ ಸಂಕ್ಷಿಪ್ತತ್ವಾದೇವ ಕೇವಲಂ ಶಾಸ್ತ್ರಶಬ್ದೋ ನ ಭವತಿ, ಕಿಂತು ವೇದಾರ್ಥಸ್ಯಾಪಿ ಸರ್ವಸ್ಯ ಅತ್ರ ಸಮಾಪ್ತೇಃ ಯುಕ್ತಂ ಶಾಸ್ತ್ರಪದಂ ಇತ್ಯಾಹ -

ನೇತಿ ।

ತತ್ರ ಗಮಕಮಾಹ -

ಯಸ್ತಮಿತಿ ।

 ಭಗವತ್ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನೇ ಕೃತಕೃತ್ಯತಾ ಇತ್ಯೇತತ್ ಉಪಪಾದಯತಿ -

ವಿಶಿಷ್ಟೇತಿ ।

“ನಾನ್ಯಥಾ“ ಇತ್ಯುಕ್ತಂ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ -

ನ ಚೇತಿ ।

ಸತ್ಯಪಿ ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನೇ ಕರ್ಮಣಾಂ ಕರ್ತವ್ಯತ್ವಾತ್ ನ ಕರ್ತವ್ಯಸಮಾಪ್ತಿಃ ಇತಿ ಆಶಂಕ್ಯಾಹ -

ಸರ್ವಮಿತಿ ।

ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನೇ ಕೃತಾರ್ಥತೇತಿ ತತ್ರ ಮನೋರಪಿ ಸಂಮತಿಮಾಹ -

ಏತದ್ಧೀತಿ ।

ಭಾರತೇತಿ ಸಂಬೋಧನತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ -

ಯತ ಇತಿ ।

ತದನೇನ ಆತ್ಮನೋ ದೇಹಾದ್ಯತಿರಿಕ್ತತ್ವಂ ಚಿದ್ರೂಪತ್ವಂ ಸರ್ವಾತ್ಮತ್ವಂ ಕಾರ್ಯಕಾರಣವಿನಿರ್ಮುಕ್ತತ್ವೇನ ಅಪ್ರಪಂಚತ್ವಂ ತಸ್ಯ ಅಖಂಡೈಕರಸಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮತ್ವಜ್ಞಾನಾತ್ ಅಶೇಷಪುರುಷಾರ್ಥಪರಿಸಮಾಪ್ತಿರಿತ್ಯುಕ್ತಮ್

॥ ೨೦ ॥

ಇತಿ ಶ್ರೀಮತ್ಪರಮಹಂಸ - ಪರಿವ್ರಜಕಾಚಾರ್ಯ - ಶ್ರೀಮಚ್ಛುದ್ಧಾನಂದಪೂಜ್ಯಪಾದಶಿಷ್ಯಾನಂದಜ್ಞಾನ - ವಿರಚಿತೇ ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಶಾಂಕರಭಾಷ್ಯವ್ಯಾಖ್ಯಾನೇ ಪಂಚದಶೋಽಧ್ಯಾಯಃ

॥ ೧೫ ॥