ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಅಷ್ಟಾದಶೋಽಧ್ಯಾಯಃ
ಪೂರ್ವಪೃಷ್ಠಮ್      ಉತ್ತರಪೃಷ್ಠಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಏತಾನ್ಯಪಿ ತು ಕರ್ಮಾಣಿ
ಸಂಗಂ ತ್ಯಕ್ತ್ವಾ ಫಲಾನಿ ಚ ।
ಕರ್ತವ್ಯಾನೀತಿ ಮೇ ಪಾರ್ಥ
ನಿಶ್ಚಿತಂ ಮತಮುತ್ತಮಮ್ ॥ ೬ ॥
ಅನ್ಯೇ ತು ವರ್ಣಯಂತಿ — ನಿತ್ಯಾನಾಂ ಕರ್ಮಣಾಂ ಫಲಾಭಾವಾತ್ ‘ಸಂಗಂ ತ್ಯಕ್ತ್ವಾ ಫಲಾನಿ ಚ’ ಇತಿ ನ ಉಪಪದ್ಯತೇ । ಅತಃ ‘ಏತಾನ್ಯಪಿ’ ಇತಿ ಯಾನಿ ಕಾಮ್ಯಾನಿ ಕರ್ಮಣಿ ನಿತ್ಯೇಭ್ಯಃ ಅನ್ಯಾನಿ, ಏತಾನಿ ಅಪಿ ಕರ್ತವ್ಯಾನಿ, ಕಿಮುತ ಯಜ್ಞದಾನತಪಾಂಸಿ ನಿತ್ಯಾನಿ ಇತಿ । ತತ್ ಅಸತ್ , ನಿತ್ಯಾನಾಮಪಿ ಕರ್ಮಣಾಮ್ ಇಹ ಫಲವತ್ತ್ವಸ್ಯ ಉಪಪಾದಿತತ್ವಾತ್ ‘ಯಜ್ಞೋ ದಾನಂ ತಪಶ್ಚೈವ ಪಾವನಾನಿ’ (ಭ. ಗೀ. ೧೮ । ೫) ಇತ್ಯಾದಿನಾ ವಚನೇನ । ನಿತ್ಯಾನ್ಯಪಿ ಕರ್ಮಾಣಿ ಬಂಧಹೇತುತ್ವಾಶಂಕಯಾ ಜಿಹಾಸೋಃ ಮುಮುಕ್ಷೋಃ ಕುತಃ ಕಾಮ್ಯೇಷು ಪ್ರಸಂಗಃ ? ‘ದೂರೇಣ ಹ್ಯವರಂ ಕರ್ಮ’ (ಭ. ಗೀ. ೨ । ೪೯) ಇತಿ ಚ ನಿಂದಿತತ್ವಾತ್ , ‘ಯಜ್ಞಾರ್ಥಾತ್ ಕರ್ಮಣೋಽನ್ಯತ್ರ’ (ಭ. ಗೀ. ೩ । ೯) ಇತಿ ಚ ಕಾಮ್ಯಕರ್ಮಣಾಂ ಬಂಧಹೇತುತ್ವಸ್ಯ ನಿಶ್ಚಿತತ್ವಾತ್ , ‘ತ್ರೈಗುಣ್ಯವಿಷಯಾ ವೇದಾಃ’ (ಭ. ಗೀ. ೨ । ೪೫) ‘ತ್ರೈವಿದ್ಯಾ ಮಾಂ ಸೋಮಪಾಃ’ (ಭ. ಗೀ. ೯ । ೨೦) ‘ಕ್ಷೀಣೇ ಪುಣ್ಯೇ ಮರ್ತ್ಯಲೋಕಂ ವಿಶಂತಿ’ (ಭ. ಗೀ. ೯ । ೨೧) ಇತಿ ಚ, ದೂರವ್ಯವಹಿತತ್ವಾಚ್ಚ, ನ ಕಾಮ್ಯೇಷು ‘ಏತಾನ್ಯಪಿ’ ಇತಿ ವ್ಯಪದೇಶಃ ॥ ೬ ॥
ಏತಾನ್ಯಪಿ ತು ಕರ್ಮಾಣಿ
ಸಂಗಂ ತ್ಯಕ್ತ್ವಾ ಫಲಾನಿ ಚ ।
ಕರ್ತವ್ಯಾನೀತಿ ಮೇ ಪಾರ್ಥ
ನಿಶ್ಚಿತಂ ಮತಮುತ್ತಮಮ್ ॥ ೬ ॥
ಅನ್ಯೇ ತು ವರ್ಣಯಂತಿ — ನಿತ್ಯಾನಾಂ ಕರ್ಮಣಾಂ ಫಲಾಭಾವಾತ್ ‘ಸಂಗಂ ತ್ಯಕ್ತ್ವಾ ಫಲಾನಿ ಚ’ ಇತಿ ನ ಉಪಪದ್ಯತೇ । ಅತಃ ‘ಏತಾನ್ಯಪಿ’ ಇತಿ ಯಾನಿ ಕಾಮ್ಯಾನಿ ಕರ್ಮಣಿ ನಿತ್ಯೇಭ್ಯಃ ಅನ್ಯಾನಿ, ಏತಾನಿ ಅಪಿ ಕರ್ತವ್ಯಾನಿ, ಕಿಮುತ ಯಜ್ಞದಾನತಪಾಂಸಿ ನಿತ್ಯಾನಿ ಇತಿ । ತತ್ ಅಸತ್ , ನಿತ್ಯಾನಾಮಪಿ ಕರ್ಮಣಾಮ್ ಇಹ ಫಲವತ್ತ್ವಸ್ಯ ಉಪಪಾದಿತತ್ವಾತ್ ‘ಯಜ್ಞೋ ದಾನಂ ತಪಶ್ಚೈವ ಪಾವನಾನಿ’ (ಭ. ಗೀ. ೧೮ । ೫) ಇತ್ಯಾದಿನಾ ವಚನೇನ । ನಿತ್ಯಾನ್ಯಪಿ ಕರ್ಮಾಣಿ ಬಂಧಹೇತುತ್ವಾಶಂಕಯಾ ಜಿಹಾಸೋಃ ಮುಮುಕ್ಷೋಃ ಕುತಃ ಕಾಮ್ಯೇಷು ಪ್ರಸಂಗಃ ? ‘ದೂರೇಣ ಹ್ಯವರಂ ಕರ್ಮ’ (ಭ. ಗೀ. ೨ । ೪೯) ಇತಿ ಚ ನಿಂದಿತತ್ವಾತ್ , ‘ಯಜ್ಞಾರ್ಥಾತ್ ಕರ್ಮಣೋಽನ್ಯತ್ರ’ (ಭ. ಗೀ. ೩ । ೯) ಇತಿ ಚ ಕಾಮ್ಯಕರ್ಮಣಾಂ ಬಂಧಹೇತುತ್ವಸ್ಯ ನಿಶ್ಚಿತತ್ವಾತ್ , ‘ತ್ರೈಗುಣ್ಯವಿಷಯಾ ವೇದಾಃ’ (ಭ. ಗೀ. ೨ । ೪೫) ‘ತ್ರೈವಿದ್ಯಾ ಮಾಂ ಸೋಮಪಾಃ’ (ಭ. ಗೀ. ೯ । ೨೦) ‘ಕ್ಷೀಣೇ ಪುಣ್ಯೇ ಮರ್ತ್ಯಲೋಕಂ ವಿಶಂತಿ’ (ಭ. ಗೀ. ೯ । ೨೧) ಇತಿ ಚ, ದೂರವ್ಯವಹಿತತ್ವಾಚ್ಚ, ನ ಕಾಮ್ಯೇಷು ‘ಏತಾನ್ಯಪಿ’ ಇತಿ ವ್ಯಪದೇಶಃ ॥ ೬ ॥

ಏತಾನ್ಯಪಿ ಇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಂ ನ ನಿತ್ಯಕರ್ಮವಿಷಯಮ್ ಇತಿ ಮತಮ್ ಉಪನ್ಯಸ್ಯತಿ -

ಅನ್ಯ ಇತಿ ।

ನ ಚೇತ್ ಇದಂ ನಿತ್ಯಕರ್ಮವಿಷಯಂ, ಕಿಂವಿಷಯಂ ತರ್ಹಿ ? ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ವಾಕ್ಯಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ-

ಏತಾನೀತ್ಯಾದಿನಾ ।

ನಿತ್ಯಾನಾಮ್ ಅಫಲತ್ವಮ್ ಉಪೇತ್ಯ ಯತ್ ಚೋದ್ಯಂ ತತ್ ಅಯುಕ್ತಮ್ ಇತಿ ದೂಷಯತಿ-

ತದಸದಿತಿ ।

ಯತ್ತು ಕಾಮ್ಯಾನ್ಯಪಿ ಕರ್ತವ್ಯಾನಿ ಇತಿ ತತ್ ನಿರಸ್ಯತಿ-

ನಿತ್ಯಾನ್ಯಪೀತಿ ।

ಕಿಂಚ ಕಾಮ್ಯಾನಾಂ ಭಗವತಾ ನಿಂದಿತತ್ವಾತ್ ನ ತೇಷು ಮುಮುಕ್ಷೋಃ ಅನುಷ್ಠಾನಮ್ ಇತಿ ಆಹ -

ದೂರೇಣೇತಿ ।

ಕಿಂಚ ಮುಮುಕ್ಷೋಃ ಅಪೇಕ್ಷಿತಮೋಕ್ಷಾಪೇಕ್ಷಯಾ ವಿರುದ್ಧಫಲತ್ವಾತ್ ಕಾಮ್ಯಕರ್ಮಣಾಂ ನ ತೇಷು ತಸ್ಯ ಅನುಷ್ಠಾನಮ್ ಇತ್ಯಾಹ -

ಯಜ್ಞಾರ್ಥಾದಿತಿ ।

ಕಾಮ್ಯಾನಾಂ ಬಧಹೇತುತ್ವಂ ನಿಶ್ಚಿತಮ್ ಇತಿ ಅತ್ರೈವ ಪೂರ್ವೋತ್ತರವಾಕ್ಯಾನುಕೂಲ್ಯಂ ದರ್ಶಯತಿ -

ತ್ರೈಗುಣ್ಯೇತಿ ।

ಕಿಂಚ ಪೂರ್ವಶ್ಲೋಕೇ ಯಜ್ಞಾದಿನಿತ್ಯ ಕರ್ಮಣಾಂ ಪ್ರಕೃತತ್ವಾತ್ ಏತಚ್ಛಬ್ದೇನ ಸನ್ನಿಹಿತವಾಚಿನಾ ಪರಾಮರ್ಶಾತ್ ಕಾಮ್ಯಕರ್ಮಣಾಂ ಚ ‘ಕಾಮ್ಯಾನಾಂ ಕರ್ಮಣಾಂ’ ಇತಿ ವ್ಯವಹಿತಾನಾಂ ಸನ್ನಿಹಿತಪರಾಮರ್ಶಕೈತಚ್ಛಬ್ದಾವಿಷಯತ್ವಾತ್ ನ ಕಾಮ್ಯಕ್ರರ್ಮಾಣಿ ‘ಏತಾನ್ಯಪಿ’ ಇತಿ ವ್ಯಪದೇಶಮ್ ಅರ್ಹಂತಿ ಇತ್ಯಾಹ-

ದೂರೇತಿ

॥ ೬ ॥