శ్రీమద్భగవద్గీతాభాష్యమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (గీతాభాష్య)
 
అధిష్ఠానం తథా కర్తా కరణం పృథగ్విధమ్
వివిధాశ్చ పృథక్చేష్టా దైవం చైవాత్ర పఞ్చమమ్ ॥ ౧౪ ॥
అధిష్ఠానమ్ ఇచ్ఛాద్వేషసుఖదుఃఖజ్ఞానాదీనామ్ అభివ్యక్తేరాశ్రయః అధిష్ఠానం శరీరమ్ , తథా కర్తా ఉపాధిలక్షణః భోక్తా, కరణం శ్రోత్రాది శబ్దాద్యుపలబ్ధయే పృథగ్విధం నానాప్రకారం తత్ ద్వాదశసఙ్ఖ్యం వివిధాశ్చ పృథక్చేష్టాః వాయవీయాః ప్రాణాపానాద్యాః దైవం చైవ దైవమేవ అత్ర ఎతేషు చతుర్షు పఞ్చమం పఞ్చానాం పూరణమ్ ఆదిత్యాది చక్షురాద్యనుగ్రాహకమ్ ॥ ౧౪ ॥
అధిష్ఠానం తథా కర్తా కరణం పృథగ్విధమ్
వివిధాశ్చ పృథక్చేష్టా దైవం చైవాత్ర పఞ్చమమ్ ॥ ౧౪ ॥
అధిష్ఠానమ్ ఇచ్ఛాద్వేషసుఖదుఃఖజ్ఞానాదీనామ్ అభివ్యక్తేరాశ్రయః అధిష్ఠానం శరీరమ్ , తథా కర్తా ఉపాధిలక్షణః భోక్తా, కరణం శ్రోత్రాది శబ్దాద్యుపలబ్ధయే పృథగ్విధం నానాప్రకారం తత్ ద్వాదశసఙ్ఖ్యం వివిధాశ్చ పృథక్చేష్టాః వాయవీయాః ప్రాణాపానాద్యాః దైవం చైవ దైవమేవ అత్ర ఎతేషు చతుర్షు పఞ్చమం పఞ్చానాం పూరణమ్ ఆదిత్యాది చక్షురాద్యనుగ్రాహకమ్ ॥ ౧౪ ॥

ప్రతీకమ్ ఆదాయ వ్యాకరోతి -

అధిష్ఠానమితి ।

ఉపాధిలక్షణః - బుద్ధ్యాదిః ఉపాధిః, తల్లక్షణః - తత్స్వభావః, బుద్ధ్యాద్యనువిధాయీ - తద్ధర్మాన్ ఆత్మని పశ్యన్ ఉపహితః తత్ప్రధానః ఇత్యర్థః ।

తత్ర కార్యలిఙ్గకమ్ అనుమానం సూచయతి -

శబ్దాదీతి ।

జ్ఞానేన్ద్రియాణి పఞ్చ, పఞ్చ కర్మేన్ద్రియాణి, మనః, బుద్ధిశ్చ, ఇతి ద్వాదశసఙ్ఖ్యత్వమ్ । చేష్టాయాః వివిధత్వాత్ నానాప్రకారకత్వమ్ । తదేవ స్పష్టయతి -

వాయవీయా ఇతి ।

పృథక్త్వం   - అసఙ్కీర్ణత్వమ్ । న హి ప్రాణాపానాదిచేష్టానాం మిథః సఙ్కరః అస్తి । దైవమేవ ఇతి విశదయతి -

ఆదిత్యాదీతి

॥ ౧౪ ॥