ஶ்ரீமத்³ப⁴க³வத்³கீ³தாபா⁴ஷ்யம்
அஷ்டாத³ஶோ(அ)த்⁴யாய:
பூர்வப்ருஷ்ட²ம்      உத்தரப்ருஷ்ட²ம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (கீ³தாபா⁴ஷ்ய)
 
தத்ரைவம் ஸதி கர்தாரமாத்மாநம் கேவலம் து ய: ।
பஶ்யத்யக்ருதபு³த்³தி⁴த்வாந்ந ஸ பஶ்யதி து³ர்மதி: ॥ 16 ॥
தத்ர இதி ப்ரக்ருதேந ஸம்ப³த்⁴யதே । ஏவம் ஸதி ஏவம் யதோ²க்தை: பஞ்சபி⁴: ஹேதுபி⁴: நிர்வர்த்யே ஸதி கர்மணி । தத்ரைவம் ஸதி இதி து³ர்மதித்வஸ்ய ஹேதுத்வேந ஸம்ப³த்⁴யதே । தத்ர ஏதேஷு ஆத்மாநந்யத்வேந அவித்³யயா பரிகல்பிதை: க்ரியமாணஸ்ய கர்மண: ‘அஹமேவ கர்தா’ இதி கர்தாரம் ஆத்மாநம் கேவலம் ஶுத்³த⁴ம் து ய: பஶ்யதி அவித்³வாந் ; கஸ்மாத் ? வேதா³ந்தாசார்யோபதே³ஶந்யாயை: அக்ருதபு³த்³தி⁴த்வாத் அஸம்ஸ்க்ருதபு³த்³தி⁴த்வாத் ; யோ(அ)பி தே³ஹாதி³வ்யதிரிக்தாத்மவாதீ³ ஆத்மாநமேவ கேவலம் கர்தாரம் பஶ்யதி, அஸாவபி அக்ருதபு³த்³தி⁴: ; அத: அக்ருதபு³த்³தி⁴த்வாத் ந ஸ: பஶ்யதி ஆத்மந: தத்த்வம் கர்மணோ வா இத்யர்த²: । அத: து³ர்மதி:, குத்ஸிதா விபரீதா து³ஷ்டா அஜஸ்ரம் ஜநநமரணப்ரதிபத்திஹேதுபூ⁴தா மதி: அஸ்ய இதி து³ர்மதி: । ஸ: பஶ்யந்நபி ந பஶ்யதி, யதா² தைமிரிக: அநேகம் சந்த்³ரம் , யதா² வா அப்⁴ரேஷு தா⁴வத்ஸு சந்த்³ரம் தா⁴வந்தம் , யதா² வா வாஹநே உபவிஷ்ட: அந்யேஷு தா⁴வத்ஸு ஆத்மாநம் தா⁴வந்தம் ॥ 16 ॥
தத்ரைவம் ஸதி கர்தாரமாத்மாநம் கேவலம் து ய: ।
பஶ்யத்யக்ருதபு³த்³தி⁴த்வாந்ந ஸ பஶ்யதி து³ர்மதி: ॥ 16 ॥
தத்ர இதி ப்ரக்ருதேந ஸம்ப³த்⁴யதே । ஏவம் ஸதி ஏவம் யதோ²க்தை: பஞ்சபி⁴: ஹேதுபி⁴: நிர்வர்த்யே ஸதி கர்மணி । தத்ரைவம் ஸதி இதி து³ர்மதித்வஸ்ய ஹேதுத்வேந ஸம்ப³த்⁴யதே । தத்ர ஏதேஷு ஆத்மாநந்யத்வேந அவித்³யயா பரிகல்பிதை: க்ரியமாணஸ்ய கர்மண: ‘அஹமேவ கர்தா’ இதி கர்தாரம் ஆத்மாநம் கேவலம் ஶுத்³த⁴ம் து ய: பஶ்யதி அவித்³வாந் ; கஸ்மாத் ? வேதா³ந்தாசார்யோபதே³ஶந்யாயை: அக்ருதபு³த்³தி⁴த்வாத் அஸம்ஸ்க்ருதபு³த்³தி⁴த்வாத் ; யோ(அ)பி தே³ஹாதி³வ்யதிரிக்தாத்மவாதீ³ ஆத்மாநமேவ கேவலம் கர்தாரம் பஶ்யதி, அஸாவபி அக்ருதபு³த்³தி⁴: ; அத: அக்ருதபு³த்³தி⁴த்வாத் ந ஸ: பஶ்யதி ஆத்மந: தத்த்வம் கர்மணோ வா இத்யர்த²: । அத: து³ர்மதி:, குத்ஸிதா விபரீதா து³ஷ்டா அஜஸ்ரம் ஜநநமரணப்ரதிபத்திஹேதுபூ⁴தா மதி: அஸ்ய இதி து³ர்மதி: । ஸ: பஶ்யந்நபி ந பஶ்யதி, யதா² தைமிரிக: அநேகம் சந்த்³ரம் , யதா² வா அப்⁴ரேஷு தா⁴வத்ஸு சந்த்³ரம் தா⁴வந்தம் , யதா² வா வாஹநே உபவிஷ்ட: அந்யேஷு தா⁴வத்ஸு ஆத்மாநம் தா⁴வந்தம் ॥ 16 ॥

க்ரியாகர்த்ருத்வம் அதி⁴ஷ்டா²நாதீ³நாம் ஆபாத்³ய, அவிது³ஷ: தேஷு ஆத்மத்³ருஷ்டிம் அநுவத³தி -

தத்ரேதி ।

தத்பத³பராமர்ஶயோக்³யம் ப்ரக்ருதம் ஸர்வம் கர்ம ।

ப்ரதீகம் ஆதா³ய பூர்வேண ஸஹ அக்ஷரார்த²ம் கத²யதி -

ஏவமிதி ।

அதி⁴ஷ்டா²நாதீ³நாம் உக்தரீத்யா கர்த்ருத்வே ஸதி அந்யக³தம் கர்த்ருத்வம் ஆந்மந:, யத அத்⁴யாரோப்ய பஶ்யதி, அத: து³ர்மதிரிதி ஆத்மநி கர்த்ருத்வம் பஶ்யந் இத்யாஹ-

தத்ரைவமிதி ।

கர்தாரம் இத்யாதி³ வ்யாசஷ்டே -

தத்ரேத்யாதி³நா ।

தேஷு அதி⁴ஷ்டா²நாதி³ஷு, தை: அதி⁴ஷ்டா²நாதி³பி⁴: ஆரோபிதாத்மபா⁴வை: இத்யர்த²: ।

அகர்தாரம் ஆத்மாநம் கர்தாரம் பஶ்யதி இத்யத்ர ப்ரஶ்நத்³வாரா ஹேதும் ஆஹ -

கஸ்மாதி³தி ।

நநு ஶாஸ்த்ரஸம்ஸ்க்ருதபு³த்³தி⁴ரேவ அதிரிக்தாத்மவாதீ³ கர்த்ருத்வம் தஸ்ய அநுமந்யதே । நாஸௌ கர்த்ருத்வம் ஆத்மநி பஶ்யந்நபி ப⁴வதி அக்ருதபு³த்³தி⁴: । தத்ர ஆஹ -

யோ(அ)பீதி ।

தஸ்யாபி ஶாஸ்த்ரீபூர்வகம் ஆசார்யோபதே³ேஶேந தத³நுஸாரிந்யாயைஶ்ச அநாஹிதபு³த்³தி⁴த்வாத் அக்ருதபு³த்³தி⁴த்வம் ஸித்³த⁴ம் இத்யர்த²: ।

கௌடஸ்த்²யம் ஆத்மந: தத்த்வம் - யாதா²த்ம்யம் கர்மணோ(அ)பி தத்த்வம் - அவித்³யாக்ருதாதி⁴ஷ்டா²நாதி³க்ருதத்வேந ஆத்மாஸ்பர்ஶித்வம் । ஆத்மகர்மணோ: தத்த்வத³ர்ஶநாபா⁴வ: அத:ஶப்³த³ர்த²: । து³ஷ்டத்வம் ஸ்பஷ்டீகர்தும் து³ர்மதித்வம் விவ்ருணோதி -

ஜநநேதி ।

அஹம் கர்தா இதி ஆத்மத³ர்ஶநவதோ(அ)பி ந அவிது³ஷ: தத்³த³ர்ஶநம் அஸ்தீதி, அத்ர த்³ருஷ்டாந்தம் ஆஹ -

யதே²தி ।

திமிரோபஹதசக்ஷு: அநேகம் சந்த்³ரம் பஶ்யந்நபி, தத்த்வத: ந தம் பஶ்யதி । ஏவம் அவித்³வாந் ஆத்மாநம் கர்தாரம் பஶ்யந்நபி தத்த்வத: ந தம் பஶ்யதி இத்யர்த²: ।

அதி⁴ஷ்டா²நாதி³ஷு அவித்³யயா ஸம்ப³த்³தா⁴த்மந: ஸ்வாத்மநி தத்³க³தக்ரியாரோபே த்³ருஷ்டாந்தமாஹ -

யதா² வேதி ।

 அந்யேஷு - வாஹகேஷு புருஷேஷு தா⁴வநகர்த்ருஷு வாஹநே ஸ்தி²த: ஸ்வாத்மாநம் ப்ரதா⁴வநகர்தாரம் அவிவேகாத் அபி⁴மந்யதே । ததா² அதி⁴ஷ்டா²நாதி³ஷு க்ரியாகர்த்ருஷு தத்³க³தம் ஸ்வாத்மாநம் கர்தாரம் மந்யமாந: து³ர்மதி: இத்யர்த²:

॥ 16 ॥