ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಅಷ್ಟಾದಶೋಽಧ್ಯಾಯಃ
ಪೂರ್ವಪೃಷ್ಠಮ್      ಉತ್ತರಪೃಷ್ಠಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಜ್ಞಾನಂ ಕರ್ಮ ಚ ಕರ್ತಾ ಚ
ತ್ರಿಧೈವ ಗುಣಭೇದತಃ ।
ಪ್ರೋಚ್ಯತೇ ಗುಣಸಂಖ್ಯಾನೇ
ಯಥಾವಚ್ಛೃಣು ತಾನ್ಯಪಿ ॥ ೧೯ ॥
ಜ್ಞಾನಂ ಕರ್ಮ ಚ, ಕರ್ಮ ಕ್ರಿಯಾ, ನ ಕಾರಕಂ ಪಾರಿಭಾಷಿಕಮ್ ಈಪ್ಸಿತತಮಂ ಕರ್ಮ, ಕರ್ತಾ ಚ ನಿರ್ವರ್ತಕಃ ಕ್ರಿಯಾಣಾಂ ತ್ರಿಧಾ ಏವ, ಅವಧಾರಣಂ ಗುಣವ್ಯತಿರಿಕ್ತಜಾತ್ಯಂತರಾಭಾವಪ್ರದರ್ಶನಾರ್ಥಂ ಗುಣಭೇದತಃ ಸತ್ತ್ವಾದಿಭೇದೇನ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಪ್ರೋಚ್ಯತೇ ಕಥ್ಯತೇ ಗುಣಸಂಖ್ಯಾನೇ ಕಾಪಿಲೇ ಶಾಸ್ತ್ರೇ ತದಪಿ ಗುಣಸಂಖ್ಯಾನಶಾಸ್ತ್ರಂ ಗುಣಭೋಕ್ತೃವಿಷಯೇ ಪ್ರಮಾಣಮೇವ । ಪರಮಾರ್ಥಬ್ರಹ್ಮೈಕತ್ವವಿಷಯೇ ಯದ್ಯಪಿ ವಿರುಧ್ಯತೇ, ತಥಾಪಿ ತೇ ಹಿ ಕಾಪಿಲಾಃ ಗುಣಗೌಣವ್ಯಾಪಾರನಿರೂಪಣೇ ಅಭಿಯುಕ್ತಾಃ ಇತಿ ತಚ್ಛಾಸ್ತ್ರಮಪಿ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಾರ್ಥಸ್ತುತ್ಯರ್ಥತ್ವೇನ ಉಪಾದೀಯತೇ ಇತಿ ನ ವಿರೋಧಃ । ಯಥಾವತ್ ಯಥಾನ್ಯಾಯಂ ಯಥಾಶಾಸ್ತ್ರಂ ಶೃಣು ತಾನ್ಯಪಿ ಜ್ಞಾನಾದೀನಿ ತದ್ಭೇದಜಾತಾನಿ ಗುಣಭೇದಕೃತಾನಿ ಶೃಣು, ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣೇ ಅರ್ಥೇ ಮನಃಸಮಾಧಿಂ ಕುರು ಇತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೧೯ ॥
ಜ್ಞಾನಂ ಕರ್ಮ ಚ ಕರ್ತಾ ಚ
ತ್ರಿಧೈವ ಗುಣಭೇದತಃ ।
ಪ್ರೋಚ್ಯತೇ ಗುಣಸಂಖ್ಯಾನೇ
ಯಥಾವಚ್ಛೃಣು ತಾನ್ಯಪಿ ॥ ೧೯ ॥
ಜ್ಞಾನಂ ಕರ್ಮ ಚ, ಕರ್ಮ ಕ್ರಿಯಾ, ನ ಕಾರಕಂ ಪಾರಿಭಾಷಿಕಮ್ ಈಪ್ಸಿತತಮಂ ಕರ್ಮ, ಕರ್ತಾ ಚ ನಿರ್ವರ್ತಕಃ ಕ್ರಿಯಾಣಾಂ ತ್ರಿಧಾ ಏವ, ಅವಧಾರಣಂ ಗುಣವ್ಯತಿರಿಕ್ತಜಾತ್ಯಂತರಾಭಾವಪ್ರದರ್ಶನಾರ್ಥಂ ಗುಣಭೇದತಃ ಸತ್ತ್ವಾದಿಭೇದೇನ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಪ್ರೋಚ್ಯತೇ ಕಥ್ಯತೇ ಗುಣಸಂಖ್ಯಾನೇ ಕಾಪಿಲೇ ಶಾಸ್ತ್ರೇ ತದಪಿ ಗುಣಸಂಖ್ಯಾನಶಾಸ್ತ್ರಂ ಗುಣಭೋಕ್ತೃವಿಷಯೇ ಪ್ರಮಾಣಮೇವ । ಪರಮಾರ್ಥಬ್ರಹ್ಮೈಕತ್ವವಿಷಯೇ ಯದ್ಯಪಿ ವಿರುಧ್ಯತೇ, ತಥಾಪಿ ತೇ ಹಿ ಕಾಪಿಲಾಃ ಗುಣಗೌಣವ್ಯಾಪಾರನಿರೂಪಣೇ ಅಭಿಯುಕ್ತಾಃ ಇತಿ ತಚ್ಛಾಸ್ತ್ರಮಪಿ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಾರ್ಥಸ್ತುತ್ಯರ್ಥತ್ವೇನ ಉಪಾದೀಯತೇ ಇತಿ ನ ವಿರೋಧಃ । ಯಥಾವತ್ ಯಥಾನ್ಯಾಯಂ ಯಥಾಶಾಸ್ತ್ರಂ ಶೃಣು ತಾನ್ಯಪಿ ಜ್ಞಾನಾದೀನಿ ತದ್ಭೇದಜಾತಾನಿ ಗುಣಭೇದಕೃತಾನಿ ಶೃಣು, ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣೇ ಅರ್ಥೇ ಮನಃಸಮಾಧಿಂ ಕುರು ಇತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೧೯ ॥

ಕರ್ತುಃ ಈಪ್ಸಿತತಮಂ ಕರ್ಮ ಇತಿ ಯತ್ ತತ್ ಪರಿಭಾಷ್ಯತೇ, ತತ್  ನ ಅತ್ರ ಕರ್ಮಶಬ್ದವಾಚ್ಯಮ್ ಇತಿ ಆಹ -

ನೇತಿ ।

ಗುಣಾತಿರೇಕೇಣ ವಿಧಾಂತರಂ ಜ್ಞಾನಾದಿಷು ನ ಇತಿ ನಿರ್ಧಾರಯಿತುಮ್ ಅವಧಾರಣಮ್ ಇತಿ ಆಹ -

ಗುಣೇತಿ ।

ಜ್ಞಾನಾದೀನಾಂ ಪ್ರತ್ಯೇಕಂ ಗುಣಭೇದಪ್ರಯುಕ್ತೇ ತ್ರೈವಿಧ್ಯೇ ಪ್ರಮಾಣಮ್ ಆಹ -

ಪ್ರೋಚ್ಯತ ಇತಿ ।

ನ ತು ಕಾಪಿಲಂ ಪಾತಂಜಲಮ್ ಇತ್ಯಾದಿ ಶಾಸ್ತ್ರೀಂ ವಿರುದ್ಧಾರ್ಥತ್ವಾತ್ ಅಪ್ರಮಾಣಂ, ಕಥಮ್ ಇಹ ಪ್ರಮಣೀಕ್ರಿಯತೇ ? ತತ್ರ ಆಹ -

ತದಪೀತಿ ।

ವಿಷಯವಿಶೇಷೇ ವಿರೋಧೇಽಪಿ ಪ್ರಕೃತೇ ಅರ್ಥೇ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮ್ ಅವಿರುದ್ಧಮ್ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಯದ್ಯಪಿ ಕಾಪಿಲಾದಯಃ ಗುಣವೃತ್ತಿವಿಚಾರೇ ಗೌಣವ್ಯಾಪಾರಸ್ಯ ಭೋಗಾದೇಃ ನಿರೂಪಣೇ ಚ ನಿಪುಣಾಃ, ತಥಾಪಿ ಕಥಂ ತದೀಯಂ ಶಾಸ್ತ್ರಮ್ ಅತ್ರ ಪ್ರಮಾಣೀಕೃತಂ  ಇತಿ ಆಶಂಕ್ಯ ಆಹ -

ತೇ ಹೀತಿ ।

ಜ್ಞಾನಾದಿಷು ಪ್ರತ್ಯೇಕಮ್ ಅವಾಂತರಭೇದಃ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಃ ಅರ್ಥಃ ತಸ್ಯ ತಂತ್ರಾಂತರೇಽಪಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧಿಕಥನಂ ಸ್ತುತಿಃ, ತಾದರ್ಥ್ಯೇನ ಕಾಪಿಲಾದಿಮತೋಪಾದಾನಮ್ ಇಹ ಉಪಯೋಗಿ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ತೃತೀಯಪಾದಸ್ಯ ಅವಿರುದ್ಧಾರ್ಥತ್ವಂ ನಿಗಮಯತಿ-

ನೇತಿ ।

ಯಥಾವತ್ ಇತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ -

ಯಥಾನ್ಯಾಯಮಿತಿ

॥ ೧೯ ॥