ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಅಷ್ಟಾದಶೋಽಧ್ಯಾಯಃ
ಪೂರ್ವಪೃಷ್ಠಮ್      ಉತ್ತರಪೃಷ್ಠಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಪ್ರವೃತ್ತಿಂ ಚ ನಿವೃತ್ತಿಂ ಚ
ಕಾರ್ಯಾಕಾರ್ಯೇ ಭಯಾಭಯೇ ।
ಬಂಧಂ ಮೋಕ್ಷಂ ಚ ಯಾ ವೇತ್ತಿ
ಬುದ್ಧಿಃ ಸಾ ಪಾರ್ಥ ಸಾತ್ತ್ವಿಕೀ ॥ ೩೦ ॥
ಪ್ರವೃತ್ತಿಂ ಚ ಪ್ರವೃತ್ತಿಃ ಪ್ರವರ್ತನಂ ಬಂಧಹೇತುಃ ಕರ್ಮಮಾರ್ಗಃ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಹಿತವಿಷಯಃ, ನಿವೃತ್ತಿಂ ಚ ನಿರ್ವೃತ್ತಿಃ ಮೋಕ್ಷಹೇತುಃ ಸಂನ್ಯಾಸಮಾರ್ಗಃ — ಬಂಧಮೋಕ್ಷಸಮಾನವಾಕ್ಯತ್ವಾತ್ ಪ್ರವೃತ್ತಿನಿವೃತ್ತೀ ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಮಾರ್ಗೌ ಇತಿ ಅವಗಮ್ಯತೇ — ಕಾರ್ಯಾಕಾರ್ಯೇ ವಿಹಿತಪ್ರತಿಷಿದ್ಧೇ ಲೌಕಿಕೇ ವೈದಿಕೇ ವಾ ಶಾಸ್ತ್ರಬುದ್ಧೇಃ ಕರ್ತವ್ಯಾಕರ್ತವ್ಯೇ ಕರಣಾಕರಣೇ ಇತ್ಯೇತತ್ ; ಕಸ್ಯ ? ದೇಶಕಾಲಾದ್ಯಪೇಕ್ಷಯಾ ದೃಷ್ಟಾದೃಷ್ಟಾರ್ಥಾನಾಂ ಕರ್ಮಣಾಮ್ । ಭಯಾಭಯೇ ಬಿಭೇತಿ ಅಸ್ಮಾದಿತಿ ಭಯಂ ಚೋರವ್ಯಾಘ್ರಾದಿ, ನ ಭಯಂ ಅಭಯಮ್ , ಭಯಂ ಚ ಅಭಯಂ ಚ ಭಯಾಭಯೇ, ದೃಷ್ಟಾದೃಷ್ಟವಿಷಯಯೋಃ ಭಯಾಭಯಯೋಃ ಕಾರಣೇ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಬಂಧಂ ಸಹೇತುಕಂ ಮೋಕ್ಷಂ ಚ ಸಹೇತುಕಂ ಯಾ ವೇತ್ತಿ ವಿಜಾನಾತಿ ಬುದ್ಧಿಃ, ಸಾ ಪಾರ್ಥ ಸಾತ್ತ್ವಿಕೀ । ತತ್ರ ಜ್ಞಾನಂ ಬುದ್ಧೇಃ ವೃತ್ತಿಃ ; ಬುದ್ಧಿಸ್ತು ವೃತ್ತಿಮತೀ । ಧೃತಿರಪಿ ವೃತ್ತಿವಿಶೇಷಃ ಏವ ಬುದ್ಧೇಃ ॥ ೩೦ ॥
ಪ್ರವೃತ್ತಿಂ ಚ ನಿವೃತ್ತಿಂ ಚ
ಕಾರ್ಯಾಕಾರ್ಯೇ ಭಯಾಭಯೇ ।
ಬಂಧಂ ಮೋಕ್ಷಂ ಚ ಯಾ ವೇತ್ತಿ
ಬುದ್ಧಿಃ ಸಾ ಪಾರ್ಥ ಸಾತ್ತ್ವಿಕೀ ॥ ೩೦ ॥
ಪ್ರವೃತ್ತಿಂ ಚ ಪ್ರವೃತ್ತಿಃ ಪ್ರವರ್ತನಂ ಬಂಧಹೇತುಃ ಕರ್ಮಮಾರ್ಗಃ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಹಿತವಿಷಯಃ, ನಿವೃತ್ತಿಂ ಚ ನಿರ್ವೃತ್ತಿಃ ಮೋಕ್ಷಹೇತುಃ ಸಂನ್ಯಾಸಮಾರ್ಗಃ — ಬಂಧಮೋಕ್ಷಸಮಾನವಾಕ್ಯತ್ವಾತ್ ಪ್ರವೃತ್ತಿನಿವೃತ್ತೀ ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಮಾರ್ಗೌ ಇತಿ ಅವಗಮ್ಯತೇ — ಕಾರ್ಯಾಕಾರ್ಯೇ ವಿಹಿತಪ್ರತಿಷಿದ್ಧೇ ಲೌಕಿಕೇ ವೈದಿಕೇ ವಾ ಶಾಸ್ತ್ರಬುದ್ಧೇಃ ಕರ್ತವ್ಯಾಕರ್ತವ್ಯೇ ಕರಣಾಕರಣೇ ಇತ್ಯೇತತ್ ; ಕಸ್ಯ ? ದೇಶಕಾಲಾದ್ಯಪೇಕ್ಷಯಾ ದೃಷ್ಟಾದೃಷ್ಟಾರ್ಥಾನಾಂ ಕರ್ಮಣಾಮ್ । ಭಯಾಭಯೇ ಬಿಭೇತಿ ಅಸ್ಮಾದಿತಿ ಭಯಂ ಚೋರವ್ಯಾಘ್ರಾದಿ, ನ ಭಯಂ ಅಭಯಮ್ , ಭಯಂ ಚ ಅಭಯಂ ಚ ಭಯಾಭಯೇ, ದೃಷ್ಟಾದೃಷ್ಟವಿಷಯಯೋಃ ಭಯಾಭಯಯೋಃ ಕಾರಣೇ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಬಂಧಂ ಸಹೇತುಕಂ ಮೋಕ್ಷಂ ಚ ಸಹೇತುಕಂ ಯಾ ವೇತ್ತಿ ವಿಜಾನಾತಿ ಬುದ್ಧಿಃ, ಸಾ ಪಾರ್ಥ ಸಾತ್ತ್ವಿಕೀ । ತತ್ರ ಜ್ಞಾನಂ ಬುದ್ಧೇಃ ವೃತ್ತಿಃ ; ಬುದ್ಧಿಸ್ತು ವೃತ್ತಿಮತೀ । ಧೃತಿರಪಿ ವೃತ್ತಿವಿಶೇಷಃ ಏವ ಬುದ್ಧೇಃ ॥ ೩೦ ॥

ತತ್ರಾದೌ ಸಾತ್ತ್ವಿಕೀಂ ಬುದ್ಧಿಂ ನಿರ್ದಿಶತಿ -

ಪ್ರವೃತ್ತಿಂ ಚೇತಿ ।

ಪ್ರವೃತ್ತಿಃ ಆಚರಣಮಾತ್ರಮ್ ಅನಾಚರಣಮಾತ್ರಂ ಚ ನಿವೃತ್ತಿಃ ಇತಿ ಕಿಂ ನ ಇಷ್ಯತೇ ? ತತ್ರ ಆಹ -

ಬಂಧೇತಿ ।

ಯಸ್ಮಿನ್ ವಾಕ್ಯೇ ಬಂಧಮೋಕ್ಷೌ ಉಚ್ಯತೇ, ತಸ್ಮಿನ್ನೇವ ಪ್ರವೃತ್ತಿನಿವೃತ್ತ್ಯಾೋಃ ಉಕ್ತತ್ವಾತ್ , ಕರ್ಮಮಾರ್ಗಸ್ಯ ಬಂಧಹೇತುತ್ವಾತ್ , ಮೋಕ್ಷಹೇತುತ್ವಾಚ್ಚ ಸಂನ್ಯಾಸಮಾರ್ಗಸ್ಯ, ತಾವೇವ ಅತ್ರ  ಗ್ರಾಹ್ಯೌ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಕರಣಾಕರಣಯೋಃ ನಿರ್ವಿಷಯತ್ವಾಯೋಗಾತ್ ವಿಷಯಾಪೇಕ್ಷಾಮ್ ಅವತಾರ್ಯ ಯೋಗ್ಯಂ ವಿಷಯಂ ನಿರ್ದಿಶತಿ-

ಕಸ್ಯೇತಿ ।

ಅನಿಷ್ಟಸಾಧನಂ ಭಯಮ್ , ಇಷ್ಟಸಾಧನಮ್ ಅಭಯಮ್ ಇತಿ ವಿಭಜತೇ -

ಭಯೇತಿ ।

ಬಂಧಾದಿಮಾತ್ರಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಬುದ್ಧ್ಯಂತರೇಽಪಿ ಸಂಭವಾತ್ ವಿಶೇಷಣಮ್ ।

ನನು ಬುದ್ದಿಶಬ್ದಿತಸ್ಯ ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಪ್ರಾಗೇವ ತ್ರೈವಿಧ್ಯಪ್ರತಿಪಾದನಾತ್ ಕಿಮಿತಿ ಬುದ್ಧೇಃ ಇದಾನೀಂ ತ್ರೈವಿಧ್ಯಂ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಯ ವ್ಯುತ್ಪಾದ್ಯತೇ ? ತತ್ರ ಆಹ -

ಜ್ಞಾನಮಿತಿ ।

ತರ್ಹಿ ಜ್ಞಾನೇನ ಗತತ್ವಾತ್ ನ ಪುನಃ ಧೃತಿಃ ವ್ಯುತ್ಪಾದನೀಯಾ ಇತಿ ಆಶಂಕ್ಯ ಆಹ -

ಧೃತಿರಪೀತಿ ।

ವಿಶೇಷಶಬ್ದೇನ ಜ್ಞಾನಾತ್ ವ್ಯಾವೃತ್ತಿಃ ಇಷ್ಟಾ

॥  ೩೦ ॥