శ్రీమద్భగవద్గీతాభాష్యమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (గీతాభాష్య)
 
ప్రవృత్తిం నివృత్తిం
కార్యాకార్యే భయాభయే
బన్ధం మోక్షం యా వేత్తి
బుద్ధిః సా పార్థ సాత్త్వికీ ॥ ౩౦ ॥
ప్రవృత్తిం ప్రవృత్తిః ప్రవర్తనం బన్ధహేతుః కర్మమార్గః శాస్త్రవిహితవిషయః, నివృత్తిం నిర్వృత్తిః మోక్షహేతుః సంన్యాసమార్గఃబన్ధమోక్షసమానవాక్యత్వాత్ ప్రవృత్తినివృత్తీ కర్మసంన్యాసమార్గౌ ఇతి అవగమ్యతేకార్యాకార్యే విహితప్రతిషిద్ధే లౌకికే వైదికే వా శాస్త్రబుద్ధేః కర్తవ్యాకర్తవ్యే కరణాకరణే ఇత్యేతత్ ; కస్య ? దేశకాలాద్యపేక్షయా దృష్టాదృష్టార్థానాం కర్మణామ్భయాభయే బిభేతి అస్మాదితి భయం చోరవ్యాఘ్రాది, భయం అభయమ్ , భయం అభయం భయాభయే, దృష్టాదృష్టవిషయయోః భయాభయయోః కారణే ఇత్యర్థఃబన్ధం సహేతుకం మోక్షం సహేతుకం యా వేత్తి విజానాతి బుద్ధిః, సా పార్థ సాత్త్వికీతత్ర జ్ఞానం బుద్ధేః వృత్తిః ; బుద్ధిస్తు వృత్తిమతీధృతిరపి వృత్తివిశేషః ఎవ బుద్ధేః ॥ ౩౦ ॥
ప్రవృత్తిం నివృత్తిం
కార్యాకార్యే భయాభయే
బన్ధం మోక్షం యా వేత్తి
బుద్ధిః సా పార్థ సాత్త్వికీ ॥ ౩౦ ॥
ప్రవృత్తిం ప్రవృత్తిః ప్రవర్తనం బన్ధహేతుః కర్మమార్గః శాస్త్రవిహితవిషయః, నివృత్తిం నిర్వృత్తిః మోక్షహేతుః సంన్యాసమార్గఃబన్ధమోక్షసమానవాక్యత్వాత్ ప్రవృత్తినివృత్తీ కర్మసంన్యాసమార్గౌ ఇతి అవగమ్యతేకార్యాకార్యే విహితప్రతిషిద్ధే లౌకికే వైదికే వా శాస్త్రబుద్ధేః కర్తవ్యాకర్తవ్యే కరణాకరణే ఇత్యేతత్ ; కస్య ? దేశకాలాద్యపేక్షయా దృష్టాదృష్టార్థానాం కర్మణామ్భయాభయే బిభేతి అస్మాదితి భయం చోరవ్యాఘ్రాది, భయం అభయమ్ , భయం అభయం భయాభయే, దృష్టాదృష్టవిషయయోః భయాభయయోః కారణే ఇత్యర్థఃబన్ధం సహేతుకం మోక్షం సహేతుకం యా వేత్తి విజానాతి బుద్ధిః, సా పార్థ సాత్త్వికీతత్ర జ్ఞానం బుద్ధేః వృత్తిః ; బుద్ధిస్తు వృత్తిమతీధృతిరపి వృత్తివిశేషః ఎవ బుద్ధేః ॥ ౩౦ ॥

తత్రాదౌ సాత్త్వికీం బుద్ధిం నిర్దిశతి -

ప్రవృత్తిం చేతి ।

ప్రవృత్తిః ఆచరణమాత్రమ్ అనాచరణమాత్రం చ నివృత్తిః ఇతి కిం న ఇష్యతే ? తత్ర ఆహ -

బన్ధేతి ।

యస్మిన్ వాక్యే బన్ధమోక్షౌ ఉచ్యతే, తస్మిన్నేవ ప్రవృత్తినివృత్త్యాోః ఉక్తత్వాత్ , కర్మమార్గస్య బన్ధహేతుత్వాత్ , మోక్షహేతుత్వాచ్చ సంన్యాసమార్గస్య, తావేవ అత్ర  గ్రాహ్యౌ ఇత్యర్థః ।

కరణాకరణయోః నిర్విషయత్వాయోగాత్ విషయాపేక్షామ్ అవతార్య యోగ్యం విషయం నిర్దిశతి-

కస్యేతి ।

అనిష్టసాధనం భయమ్ , ఇష్టసాధనమ్ అభయమ్ ఇతి విభజతే -

భయేతి ।

బన్ధాదిమాత్రజ్ఞానస్య బుద్ధ్యన్తరేఽపి సమ్భవాత్ విశేషణమ్ ।

నను బుద్దిశబ్దితస్య జ్ఞానస్య ప్రాగేవ త్రైవిధ్యప్రతిపాదనాత్ కిమితి బుద్ధేః ఇదానీం త్రైవిధ్యం ప్రతిజ్ఞాయ వ్యుత్పాద్యతే ? తత్ర ఆహ -

జ్ఞానమితి ।

తర్హి జ్ఞానేన గతత్వాత్ న పునః ధృతిః వ్యుత్పాదనీయా ఇతి ఆశఙ్క్య ఆహ -

ధృతిరపీతి ।

విశేషశబ్దేన జ్ఞానాత్ వ్యావృత్తిః ఇష్టా

॥  ౩౦ ॥