ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಅಸಕ್ತಬುದ್ಧಿಃ ಸರ್ವತ್ರ
ಜಿತಾತ್ಮಾ ವಿಗತಸ್ಪೃಹಃ
ನೈಷ್ಕರ್ಮ್ಯಸಿದ್ಧಿಂ ಪರಮಾಂ
ಸಂನ್ಯಾಸೇನಾಧಿಗಚ್ಛತಿ ॥ ೪೯ ॥
ಅಸಕ್ತಬುದ್ಧಿಃ ಅಸಕ್ತಾ ಸಂಗರಹಿತಾ ಬುದ್ಧಿಃ ಅಂತಃಕರಣಂ ಯಸ್ಯ ಸಃ ಅಸಕ್ತಬುದ್ಧಿಃ ಸರ್ವತ್ರ ಪುತ್ರದಾರಾದಿಷು ಆಸಕ್ತಿನಿಮಿತ್ತೇಷು, ಜಿತಾತ್ಮಾ ಜಿತಃ ವಶೀಕೃತಃ ಆತ್ಮಾ ಅಂತಃಕರಣಂ ಯಸ್ಯ ಸಃ ಜಿತಾತ್ಮಾ, ವಿಗತಸ್ಪೃಹಃ ವಿಗತಾ ಸ್ಪೃಹಾ ತೃಷ್ಣಾ ದೇಹಜೀವಿತಭೋಗೇಷು ಯಸ್ಮಾತ್ ಸಃ ವಿಗತಸ್ಪೃಹಃ, ಯಃ ಏವಂಭೂತಃ ಆತ್ಮಜ್ಞಃ ಸಃ ನೈಷ್ಕರ್ಮ್ಯಸಿದ್ಧಿಂ ನಿರ್ಗತಾನಿ ಕರ್ಮಾಣಿ ಯಸ್ಮಾತ್ ನಿಷ್ಕ್ರಿಯಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮಸಂಬೋಧಾತ್ ಸಃ ನಿಷ್ಕರ್ಮಾ ತಸ್ಯ ಭಾವಃ ನೈಷ್ಕರ್ಮ್ಯಮ್ , ನೈಷ್ಕರ್ಮ್ಯಂ ತತ್ ಸಿದ್ಧಿಶ್ಚ ಸಾ ನೈಷ್ಕರ್ಮ್ಯಸಿದ್ಧಿಃ, ನಿಷ್ಕರ್ಮತ್ವಸ್ಯ ವಾ ನಿಷ್ಕ್ರಿಯಾತ್ಮರೂಪಾವಸ್ಥಾನಲಕ್ಷಣಸ್ಯ ಸಿದ್ಧಿಃ ನಿಷ್ಪತ್ತಿಃ, ತಾಂ ನೈಷ್ಕರ್ಮ್ಯಸಿದ್ಧಿಂ ಪರಮಾಂ ಪ್ರಕೃಷ್ಟಾಂ ಕರ್ಮಜಸಿದ್ಧಿವಿಲಕ್ಷಣಾಂ ಸದ್ಯೋಮುಕ್ತ್ಯವಸ್ಥಾನರೂಪಾಂ ಸಂನ್ಯಾಸೇನ ಸಮ್ಯಗ್ದರ್ಶನೇನ ತತ್ಪೂರ್ವಕೇಣ ವಾ ಸರ್ವಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸೇನ, ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ ಪ್ರಾಪ್ನೋತಿತಥಾ ಉಕ್ತಮ್ಸರ್ವಕರ್ಮಾಣಿ ಮನಸಾ ಸಂನ್ಯಸ್ಯ ನೈವ ಕುರ್ವನ್ನ ಕಾರಯನ್ನಾಸ್ತೇ’ (ಭ. ಗೀ. ೫ । ೧೩) ಇತಿ ॥ ೪೯ ॥
ಅಸಕ್ತಬುದ್ಧಿಃ ಸರ್ವತ್ರ
ಜಿತಾತ್ಮಾ ವಿಗತಸ್ಪೃಹಃ
ನೈಷ್ಕರ್ಮ್ಯಸಿದ್ಧಿಂ ಪರಮಾಂ
ಸಂನ್ಯಾಸೇನಾಧಿಗಚ್ಛತಿ ॥ ೪೯ ॥
ಅಸಕ್ತಬುದ್ಧಿಃ ಅಸಕ್ತಾ ಸಂಗರಹಿತಾ ಬುದ್ಧಿಃ ಅಂತಃಕರಣಂ ಯಸ್ಯ ಸಃ ಅಸಕ್ತಬುದ್ಧಿಃ ಸರ್ವತ್ರ ಪುತ್ರದಾರಾದಿಷು ಆಸಕ್ತಿನಿಮಿತ್ತೇಷು, ಜಿತಾತ್ಮಾ ಜಿತಃ ವಶೀಕೃತಃ ಆತ್ಮಾ ಅಂತಃಕರಣಂ ಯಸ್ಯ ಸಃ ಜಿತಾತ್ಮಾ, ವಿಗತಸ್ಪೃಹಃ ವಿಗತಾ ಸ್ಪೃಹಾ ತೃಷ್ಣಾ ದೇಹಜೀವಿತಭೋಗೇಷು ಯಸ್ಮಾತ್ ಸಃ ವಿಗತಸ್ಪೃಹಃ, ಯಃ ಏವಂಭೂತಃ ಆತ್ಮಜ್ಞಃ ಸಃ ನೈಷ್ಕರ್ಮ್ಯಸಿದ್ಧಿಂ ನಿರ್ಗತಾನಿ ಕರ್ಮಾಣಿ ಯಸ್ಮಾತ್ ನಿಷ್ಕ್ರಿಯಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮಸಂಬೋಧಾತ್ ಸಃ ನಿಷ್ಕರ್ಮಾ ತಸ್ಯ ಭಾವಃ ನೈಷ್ಕರ್ಮ್ಯಮ್ , ನೈಷ್ಕರ್ಮ್ಯಂ ತತ್ ಸಿದ್ಧಿಶ್ಚ ಸಾ ನೈಷ್ಕರ್ಮ್ಯಸಿದ್ಧಿಃ, ನಿಷ್ಕರ್ಮತ್ವಸ್ಯ ವಾ ನಿಷ್ಕ್ರಿಯಾತ್ಮರೂಪಾವಸ್ಥಾನಲಕ್ಷಣಸ್ಯ ಸಿದ್ಧಿಃ ನಿಷ್ಪತ್ತಿಃ, ತಾಂ ನೈಷ್ಕರ್ಮ್ಯಸಿದ್ಧಿಂ ಪರಮಾಂ ಪ್ರಕೃಷ್ಟಾಂ ಕರ್ಮಜಸಿದ್ಧಿವಿಲಕ್ಷಣಾಂ ಸದ್ಯೋಮುಕ್ತ್ಯವಸ್ಥಾನರೂಪಾಂ ಸಂನ್ಯಾಸೇನ ಸಮ್ಯಗ್ದರ್ಶನೇನ ತತ್ಪೂರ್ವಕೇಣ ವಾ ಸರ್ವಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸೇನ, ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ ಪ್ರಾಪ್ನೋತಿತಥಾ ಉಕ್ತಮ್ಸರ್ವಕರ್ಮಾಣಿ ಮನಸಾ ಸಂನ್ಯಸ್ಯ ನೈವ ಕುರ್ವನ್ನ ಕಾರಯನ್ನಾಸ್ತೇ’ (ಭ. ಗೀ. ೫ । ೧೩) ಇತಿ ॥ ೪೯ ॥

ಸಾಧನಾನಿ ಉಪದಿಶನ್ ನೈಷ್ಕರ್ಮ್ಯಸಿದ್ಧಿಂ ವ್ಯಪದಿಶತಿ -

ಅಸಕ್ತೇತಿ ।

ಪುತ್ರಾದಿವಿಷಯೇ ಚೇತಸಃ ಸಂಗಾಭಾವೇಽಪಿ ತಸ್ಯ ಅಸ್ವಾಧೀನತ್ವಮ್ ಆಶಂಕ್ಯ, ಆಹ-

ಜಿತಾತ್ಮೇತಿ ।

ಅಸಕ್ತಿಮ್ ಉಕ್ತ್ವಾ ಸ್ಪೃಹಾಭಾವಂ ವದತಾ ಪುನರುಕ್ತಿಃ ಇಷ್ಟಾ ಇತಿ ಆಶಂಕ್ಯ, ಆಹ-

ದೇಹೇತಿ ।

ಉಕ್ತಮ್ ಅನೂದ್ಯತತ್ಫಲಂ ಲಂಭಯತಿ -

ಯ ಏವಮಿತಿ ।

ಕರ್ಮಣಾಂ ನಿರ್ಗತೌ ಹೇತುಮ್ ಆಹ - ನಿಷ್ಕ್ರಿಯೇತಿ ।

ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾನಾರ್ಥತ್ವೇನ ನೈಷ್ಕರ್ಮ್ಯಸಿದ್ಧಿಶಬ್ದಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯ ಅರ್ಥಾಂತರಮ್ ಆಹ -

ನೈಷ್ಕರ್ಮ್ಯಸ್ಯೇತಿ ।

ಪ್ರಕರ್ಷಮೇವ ಪ್ರಕಟಯತಿ -

ಕರ್ಮಜೇತಿ ।

ಸಂನ್ಯಾಸಸ್ಯ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತ್ಯೋಃ ಸಮ್ಯಗ್ದರ್ಶನತ್ವಾಪ್ರಸಿದ್ಧೇಃ ಅಯುಕ್ತಂ ತಾದಾತ್ಮ್ಯಮ್ ಇತಿ ಆಶಂಕ್ಯ, ಪಕ್ಷಾಂತರಮ್ ಆಹ -

ತತ್ಪೂರ್ವಕೇಣೇತಿ ।

ಸಂನ್ಯಾಸಾತ್ ನೈಷ್ಕರ್ಮ್ಯಪ್ರಾಪ್ತಿಃ ಇತ್ಯತ್ರ ವಾಕ್ಯೋಪಕ್ರಮಾನುಕೂಲ್ಯಮ್ ಆಹ -

ತಥಾ ಚೇತಿ

॥ ೪೯ ॥