ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಅಷ್ಟಾದಶೋಽಧ್ಯಾಯಃ
ಪೂರ್ವಪೃಷ್ಠಮ್      ಉತ್ತರಪೃಷ್ಠಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಅಹಂಕಾರಂ ಬಲಂ ದರ್ಪಂ
ಕಾಮಂ ಕ್ರೋಧಂ ಪರಿಗ್ರಹಮ್ ।
ವಿಮುಚ್ಯ ನಿರ್ಮಮಃ ಶಾಂತೋ
ಬ್ರಹ್ಮಭೂಯಾಯ ಕಲ್ಪತೇ ॥ ೫೩ ॥
ಅಹಂಕಾರಮ್ ಅಹಂಕರಣಮ್ ಅಹಂಕಾರಃ ದೇಹಾದಿಷು ತಮ್ , ಬಲಂ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಂ ಕಾಮರಾಗಸಂಯುಕ್ತಮ್ — ನ ಇತರತ್ ಶರೀರಾದಿಸಾಮರ್ಥ್ಯಂ ಸ್ವಾಭಾವಿಕತ್ವೇನ ತತ್ತ್ಯಾಗಸ್ಯ ಅಶಕ್ಯತ್ವಾತ್ — ದರ್ಪಂ ದರ್ಪೋ ನಾಮ ಹರ್ಷಾನಂತರಭಾವೀ ಧರ್ಮಾತಿಕ್ರಮಹೇತುಃ ‘ಹೃಷ್ಟೋ ದೃಪ್ಯತಿ ದೃಪ್ತೋ ಧರ್ಮಮತಿಕ್ರಾಮತಿ’ (ಆ. ಧ. ಸೂ. ೧ । ೧೩ । ೪) ಇತಿ ಸ್ಮರಣಾತ್ ; ತಂ ಚ, ಕಾಮಮ್ ಇಚ್ಛಾಂ ಕ್ರೋಧಂ ದ್ವೇಷಂ ಪರಿಗ್ರಹಮ್ ಇಂದ್ರಿಯಮನೋಗತದೋಷಪರಿತ್ಯಾಗೇಽಪಿ ಶರೀರಧಾರಣಪ್ರಸಂಗೇನ ಧರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನನಿಮಿತ್ತೇನ ವಾ ಬಾಹ್ಯಃ ಪರಿಗ್ರಹಃ ಪ್ರಾಪ್ತಃ, ತಂ ಚ ವಿಮುಚ್ಯ ಪರಿತ್ಯಜ್ಯ, ಪರಮಹಂಸಪರಿವ್ರಾಜಕೋ ಭೂತ್ವಾ, ದೇಹಜೀವನಮಾತ್ರೇಽಪಿ ನಿರ್ಗತಮಮಭಾವಃ ನಿರ್ಮಮಃ, ಅತ ಏವ ಶಾಂತಃ ಉಪರತಃ, ಯಃ ಸಂಹೃತಹರ್ಷಾಯಾಸಃ ಯತಿಃ ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಃ ಬ್ರಹ್ಮಭೂಯಾಯ ಬ್ರಹ್ಮಭವನಾಯ ಕಲ್ಪತೇ ಸಮರ್ಥೋ ಭವತಿ ॥ ೫೩ ॥
ಅಹಂಕಾರಂ ಬಲಂ ದರ್ಪಂ
ಕಾಮಂ ಕ್ರೋಧಂ ಪರಿಗ್ರಹಮ್ ।
ವಿಮುಚ್ಯ ನಿರ್ಮಮಃ ಶಾಂತೋ
ಬ್ರಹ್ಮಭೂಯಾಯ ಕಲ್ಪತೇ ॥ ೫೩ ॥
ಅಹಂಕಾರಮ್ ಅಹಂಕರಣಮ್ ಅಹಂಕಾರಃ ದೇಹಾದಿಷು ತಮ್ , ಬಲಂ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಂ ಕಾಮರಾಗಸಂಯುಕ್ತಮ್ — ನ ಇತರತ್ ಶರೀರಾದಿಸಾಮರ್ಥ್ಯಂ ಸ್ವಾಭಾವಿಕತ್ವೇನ ತತ್ತ್ಯಾಗಸ್ಯ ಅಶಕ್ಯತ್ವಾತ್ — ದರ್ಪಂ ದರ್ಪೋ ನಾಮ ಹರ್ಷಾನಂತರಭಾವೀ ಧರ್ಮಾತಿಕ್ರಮಹೇತುಃ ‘ಹೃಷ್ಟೋ ದೃಪ್ಯತಿ ದೃಪ್ತೋ ಧರ್ಮಮತಿಕ್ರಾಮತಿ’ (ಆ. ಧ. ಸೂ. ೧ । ೧೩ । ೪) ಇತಿ ಸ್ಮರಣಾತ್ ; ತಂ ಚ, ಕಾಮಮ್ ಇಚ್ಛಾಂ ಕ್ರೋಧಂ ದ್ವೇಷಂ ಪರಿಗ್ರಹಮ್ ಇಂದ್ರಿಯಮನೋಗತದೋಷಪರಿತ್ಯಾಗೇಽಪಿ ಶರೀರಧಾರಣಪ್ರಸಂಗೇನ ಧರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನನಿಮಿತ್ತೇನ ವಾ ಬಾಹ್ಯಃ ಪರಿಗ್ರಹಃ ಪ್ರಾಪ್ತಃ, ತಂ ಚ ವಿಮುಚ್ಯ ಪರಿತ್ಯಜ್ಯ, ಪರಮಹಂಸಪರಿವ್ರಾಜಕೋ ಭೂತ್ವಾ, ದೇಹಜೀವನಮಾತ್ರೇಽಪಿ ನಿರ್ಗತಮಮಭಾವಃ ನಿರ್ಮಮಃ, ಅತ ಏವ ಶಾಂತಃ ಉಪರತಃ, ಯಃ ಸಂಹೃತಹರ್ಷಾಯಾಸಃ ಯತಿಃ ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಃ ಬ್ರಹ್ಮಭೂಯಾಯ ಬ್ರಹ್ಮಭವನಾಯ ಕಲ್ಪತೇ ಸಮರ್ಥೋ ಭವತಿ ॥ ೫೩ ॥

ನಿತ್ಯಂ ಧ್ಯಾನಯೋಗಪರತ್ವೇ ಸಮುಚ್ಚಿತಂ ಕಾರಣಾಂತರಂ ವಿವೃಣೋತಿ -

ಅಹಂಕರಣಮಿತಿ ।

ಸಾಮರ್ಥ್ಯಮಾತ್ರೇ ಬಲಶಬ್ದಾತ್ ಉಪಲಭ್ಯಮಾನೇ ಕಿಮಿತಿ ವಿಶೇಷವಚನಮ್ ? ಇತಿ ಆಶಂಕ್ಯ ಆಹ -

ಸ್ವಾಭಾವಿಕತ್ವೇನೇತಿ ।

ಉಕ್ತೇ ಅರ್ಥಂ ಮಾನಮ್ ಆಹ-

ಹೃಷ್ಟ ಇತಿ ।

ವೈರಾಗ್ಯಶಬ್ದೇನ ಲಬ್ಧಸ್ಯಾಪಿ ಕಾಮತ್ಯಾಗಸ್ಯ ಪುನಃ ವಚನಂ ಪ್ರಕೃಷ್ಟತ್ವಖ್ಯಾಪನಾರ್ಥಮ್ ।

ಅಹಂಕಾರಾದಿತ್ಯಾಗೇ ಪರಿಗ್ರಹಪ್ರಾಪ್ತ್ಯಭಾವಾತ್ ತತ್ತ್ಯಾಗೋಕ್ತಿಃ ಅಯುಕ್ತಾ ಇತಿ ಆಶಂಕ್ಯ, ಆಹ -

ಇಂದ್ರಿಯೇತಿ ।

ಪರಿಗ್ರಹಾಭಾವೇ ಮಮತ್ವವಿಷಯಾಭಾವಾತ್ ನಿರ್ಮಮತ್ವಂ ಕಥಮ್ ? ಇತಿ  ಆಶಂಕ್ಯ, ಆಹ -

ದೇಹೇತಿ ।

ಅಹಂಕಾರಮಮಕಾರಯೋಃ ಅಭಾವೇನ ಪ್ರಾಪ್ತಾಮ್ ಅಂತಃಕರಣೋಪರತಿಮ್ ಅನುವದತಿ -

ಅತ ಏವೇತಿ ।

ಉಕ್ತಮ್ ಅನೂದ್ಯ ಜೀವನ್ನೇವ ಅಸೌ ಬ್ರಹ್ಮ ಭವತಿ ಇತಿ ಫಲಿತಮ್ ಆಹ -

ಯಃ ಸಂಹೃತೇತಿ ।

ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಪದಾತ್ ಊರ್ಧ್ವಂ ಸಶಬ್ದೋ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಃ । ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಭವನಮ್ ಅನುಸಂಧಾನಪರಿಪಾಕಪರ್ಯಂತಂ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕರಣಂ ತದರ್ಥಮ್ ಇತಿ ಯಾವತ್

॥ ೫೩ ॥