శ్రీమద్భగవద్గీతాభాష్యమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (గీతాభాష్య)
 
అహఙ్కారం బలం దర్పం
కామం క్రోధం పరిగ్రహమ్
విముచ్య నిర్మమః శాన్తో
బ్రహ్మభూయాయ కల్పతే ॥ ౫౩ ॥
అహఙ్కారమ్ అహఙ్కరణమ్ అహఙ్కారః దేహాదిషు తమ్ , బలం సామర్థ్యం కామరాగసంయుక్తమ్ ఇతరత్ శరీరాదిసామర్థ్యం స్వాభావికత్వేన తత్త్యాగస్య అశక్యత్వాత్దర్పం దర్పో నామ హర్షానన్తరభావీ ధర్మాతిక్రమహేతుః హృష్టో దృప్యతి దృప్తో ధర్మమతిక్రామతి’ (ఆ. ధ. సూ. ౧ । ౧౩ । ౪) ఇతి స్మరణాత్ ; తం , కామమ్ ఇచ్ఛాం క్రోధం ద్వేషం పరిగ్రహమ్ ఇన్ద్రియమనోగతదోషపరిత్యాగేఽపి శరీరధారణప్రసఙ్గేన ధర్మానుష్ఠాననిమిత్తేన వా బాహ్యః పరిగ్రహః ప్రాప్తః, తం విముచ్య పరిత్యజ్య, పరమహంసపరివ్రాజకో భూత్వా, దేహజీవనమాత్రేఽపి నిర్గతమమభావః నిర్మమః, అత ఎవ శాన్తః ఉపరతః, యః సంహృతహర్షాయాసః యతిః జ్ఞాననిష్ఠః బ్రహ్మభూయాయ బ్రహ్మభవనాయ కల్పతే సమర్థో భవతి ॥ ౫౩ ॥
అహఙ్కారం బలం దర్పం
కామం క్రోధం పరిగ్రహమ్
విముచ్య నిర్మమః శాన్తో
బ్రహ్మభూయాయ కల్పతే ॥ ౫౩ ॥
అహఙ్కారమ్ అహఙ్కరణమ్ అహఙ్కారః దేహాదిషు తమ్ , బలం సామర్థ్యం కామరాగసంయుక్తమ్ ఇతరత్ శరీరాదిసామర్థ్యం స్వాభావికత్వేన తత్త్యాగస్య అశక్యత్వాత్దర్పం దర్పో నామ హర్షానన్తరభావీ ధర్మాతిక్రమహేతుః హృష్టో దృప్యతి దృప్తో ధర్మమతిక్రామతి’ (ఆ. ధ. సూ. ౧ । ౧౩ । ౪) ఇతి స్మరణాత్ ; తం , కామమ్ ఇచ్ఛాం క్రోధం ద్వేషం పరిగ్రహమ్ ఇన్ద్రియమనోగతదోషపరిత్యాగేఽపి శరీరధారణప్రసఙ్గేన ధర్మానుష్ఠాననిమిత్తేన వా బాహ్యః పరిగ్రహః ప్రాప్తః, తం విముచ్య పరిత్యజ్య, పరమహంసపరివ్రాజకో భూత్వా, దేహజీవనమాత్రేఽపి నిర్గతమమభావః నిర్మమః, అత ఎవ శాన్తః ఉపరతః, యః సంహృతహర్షాయాసః యతిః జ్ఞాననిష్ఠః బ్రహ్మభూయాయ బ్రహ్మభవనాయ కల్పతే సమర్థో భవతి ॥ ౫౩ ॥

నిత్యం ధ్యానయోగపరత్వే సముచ్చితం కారణాన్తరం వివృణోతి -

అహఙ్కరణమితి ।

సామర్థ్యమాత్రే బలశబ్దాత్ ఉపలభ్యమానే కిమితి విశేషవచనమ్ ? ఇతి ఆశఙ్క్య ఆహ -

స్వాభావికత్వేనేతి ।

ఉక్తే అర్థం మానమ్ ఆహ-

హృష్ట ఇతి ।

వైరాగ్యశబ్దేన లబ్ధస్యాపి కామత్యాగస్య పునః వచనం ప్రకృష్టత్వఖ్యాపనార్థమ్ ।

అహఙ్కారాదిత్యాగే పరిగ్రహప్రాప్త్యభావాత్ తత్త్యాగోక్తిః అయుక్తా ఇతి ఆశఙ్క్య, ఆహ -

ఇన్ద్రియేతి ।

పరిగ్రహాభావే మమత్వవిషయాభావాత్ నిర్మమత్వం కథమ్ ? ఇతి  ఆశఙ్క్య, ఆహ -

దేహేతి ।

అహఙ్కారమమకారయోః అభావేన ప్రాప్తామ్ అన్తఃకరణోపరతిమ్ అనువదతి -

అత ఎవేతి ।

ఉక్తమ్ అనూద్య జీవన్నేవ అసౌ బ్రహ్మ భవతి ఇతి ఫలితమ్ ఆహ -

యః సంహృతేతి ।

జ్ఞాననిష్ఠపదాత్ ఊర్ధ్వం సశబ్దో ద్రష్టవ్యః । బ్రహ్మణః భవనమ్ అనుసన్ధానపరిపాకపర్యన్తం సాక్షాత్కరణం తదర్థమ్ ఇతి యావత్

॥ ౫౩ ॥