ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಬ್ರಹ್ಮಭೂತಃ ಪ್ರಸನ್ನಾತ್ಮಾ
ಶೋಚತಿ ಕಾಂಕ್ಷತಿ
ಸಮಃ ಸರ್ವೇಷು ಭೂತೇಷು
ಮದ್ಭಕ್ತಿಂ ಲಭತೇ ಪರಾಮ್ ॥ ೫೪ ॥
ಬ್ರಹ್ಮಭೂತಃ ಬ್ರಹ್ಮಪ್ರಾಪ್ತಃ ಪ್ರಸನ್ನಾತ್ಮಾ ಲಬ್ಧಾಧ್ಯಾತ್ಮಪ್ರಸಾದಸ್ವಭಾವಃ ಶೋಚತಿ, ಕಿಂಚಿತ್ ಅರ್ಥವೈಕಲ್ಯಮ್ ಆತ್ಮನಃ ವೈಗುಣ್ಯಂ ವಾ ಉದ್ದಿಶ್ಯ ಶೋಚತಿ ಸಂತಪ್ಯತೇ ; ಕಾಂಕ್ಷತಿ, ಹಿ ಅಪ್ರಾಪ್ತವಿಷಯಾಕಾಂಕ್ಷಾ ಬ್ರಹ್ಮವಿದಃ ಉಪಪದ್ಯತೇ ; ಅತಃ ಬ್ರಹ್ಮಭೂತಸ್ಯ ಅಯಂ ಸ್ವಭಾವಃ ಅನೂದ್ಯತೇ ಶೋಚತಿ ಕಾಂಕ್ಷತಿ ಇತಿ । ‘ ಹೃಷ್ಯತಿಇತಿ ವಾ ಪಾಠಾಂತರಮ್ಸಮಃ ಸರ್ವೇಷು ಭೂತೇಷು, ಆತ್ಮೌಪಮ್ಯೇನ ಸರ್ವಭೂತೇಷು ಸುಖಂ ದುಃಖಂ ವಾ ಸಮಮೇವ ಪಶ್ಯತಿ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ಆತ್ಮಸಮದರ್ಶನಮ್ ಇಹ, ತಸ್ಯ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣತ್ವಾತ್ ಭಕ್ತ್ಯಾ ಮಾಮಭಿಜಾನಾತಿ’ (ಭ. ಗೀ. ೧೮ । ೫೫) ಇತಿಏವಂಭೂತಃ ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಃ, ಮದ್ಭಕ್ತಿಂ ಮಯಿ ಪರಮೇಶ್ವರೇ ಭಕ್ತಿಂ ಭಜನಂ ಪರಾಮ್ ಉತ್ತಮಾಂ ಜ್ಞಾನಲಕ್ಷಣಾಂ ಚತುರ್ಥೀಂ ಲಭತೇ, ಚತುರ್ವಿಧಾ ಭಜಂತೇ ಮಾಮ್’ (ಭ. ಗೀ. ೭ । ೧೬) ಇತಿ ಹಿ ಉಕ್ತಮ್ ॥ ೫೪ ॥
ಬ್ರಹ್ಮಭೂತಃ ಪ್ರಸನ್ನಾತ್ಮಾ
ಶೋಚತಿ ಕಾಂಕ್ಷತಿ
ಸಮಃ ಸರ್ವೇಷು ಭೂತೇಷು
ಮದ್ಭಕ್ತಿಂ ಲಭತೇ ಪರಾಮ್ ॥ ೫೪ ॥
ಬ್ರಹ್ಮಭೂತಃ ಬ್ರಹ್ಮಪ್ರಾಪ್ತಃ ಪ್ರಸನ್ನಾತ್ಮಾ ಲಬ್ಧಾಧ್ಯಾತ್ಮಪ್ರಸಾದಸ್ವಭಾವಃ ಶೋಚತಿ, ಕಿಂಚಿತ್ ಅರ್ಥವೈಕಲ್ಯಮ್ ಆತ್ಮನಃ ವೈಗುಣ್ಯಂ ವಾ ಉದ್ದಿಶ್ಯ ಶೋಚತಿ ಸಂತಪ್ಯತೇ ; ಕಾಂಕ್ಷತಿ, ಹಿ ಅಪ್ರಾಪ್ತವಿಷಯಾಕಾಂಕ್ಷಾ ಬ್ರಹ್ಮವಿದಃ ಉಪಪದ್ಯತೇ ; ಅತಃ ಬ್ರಹ್ಮಭೂತಸ್ಯ ಅಯಂ ಸ್ವಭಾವಃ ಅನೂದ್ಯತೇ ಶೋಚತಿ ಕಾಂಕ್ಷತಿ ಇತಿ । ‘ ಹೃಷ್ಯತಿಇತಿ ವಾ ಪಾಠಾಂತರಮ್ಸಮಃ ಸರ್ವೇಷು ಭೂತೇಷು, ಆತ್ಮೌಪಮ್ಯೇನ ಸರ್ವಭೂತೇಷು ಸುಖಂ ದುಃಖಂ ವಾ ಸಮಮೇವ ಪಶ್ಯತಿ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ಆತ್ಮಸಮದರ್ಶನಮ್ ಇಹ, ತಸ್ಯ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣತ್ವಾತ್ ಭಕ್ತ್ಯಾ ಮಾಮಭಿಜಾನಾತಿ’ (ಭ. ಗೀ. ೧೮ । ೫೫) ಇತಿಏವಂಭೂತಃ ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಃ, ಮದ್ಭಕ್ತಿಂ ಮಯಿ ಪರಮೇಶ್ವರೇ ಭಕ್ತಿಂ ಭಜನಂ ಪರಾಮ್ ಉತ್ತಮಾಂ ಜ್ಞಾನಲಕ್ಷಣಾಂ ಚತುರ್ಥೀಂ ಲಭತೇ, ಚತುರ್ವಿಧಾ ಭಜಂತೇ ಮಾಮ್’ (ಭ. ಗೀ. ೭ । ೧೬) ಇತಿ ಹಿ ಉಕ್ತಮ್ ॥ ೫೪ ॥

ನ ಶೋಚತೀತ್ಯಾದೌ ತಾತ್ಪರ್ಯಮ್ ಆಹ -

ಬ್ರಹ್ಮಭೂತಸ್ಯೇತಿ ।

ಪ್ರಾಪ್ತವ್ಯಪರಿಹಾರ್ಯಾಭಾವನಿಶ್ಚಯಾತ್ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಸ್ವಭಾವಾನುವಾದಮ್ ಉಪಪಾದಯತಿ -

ನ ಹೀತಿ ।

ತಸ್ಯ ಅಪ್ರಾಪ್ತವಿಷಯಾಭಾವಾತ್ ನಾಪಿ ಪರಿಹಾರ್ಯಾಪರಿಹಾರಪ್ರಯುಕ್ತಃ ಶೋಕಃ, ಪರಿಹಾರ್ಯಸ್ಯೈವ ಅಭಾವಾತ್ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಪಾಠಾಂತರೇ ತು, ರಮಣೀಯಂ ಪ್ರಾಪ್ಯ ನ ಪ್ರಮೋದತೇ ತದಭಾವಾತ್ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ವಿವಕ್ಷಿತಂ ಸಮದರ್ಶನಂ ವಿಶದಯತಿ -

ಆತ್ಮೇತಿ ।

ನನು ಸರ್ವೇಷು ಭೂತೇಷು ಆತ್ಮನಃ ಸಮಸ್ಯ ನಿರ್ವಿಶೇಷಸ್ಯ ದರ್ಶನಮ್ ಅತ್ರ ಅಭಿಪ್ರೈತಂ ಕಿಂ ನ ಇಷ್ಯತೇ ? ತತ್ರ ಆಹ-

ನಾತ್ಮೇತಿ ।

ಉಕ್ತವಿಶೇಷಣವತಃ ಜೀವನ್ಮುಕ್ತಸ್ಯ ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಾ ಪ್ರಾಗುಕ್ತಕ್ರಮೇಣ ಪ್ರಾಪ್ತಾ ಸುಪ್ರತಿಷ್ಠಿತಾ ಭವತಿ ಇತ್ಯಾಹ -

ಏವಂಭೂತಃ ಇತಿ ।

ಶ್ರವಣಮನನಿದಿಧ್ಯಾಸನವತಃ ಶಮಾದಿಯುಕ್ತಸ್ಯ ಅಭ್ಯಸ್ತೈಃ ಶ್ರವಣಾದಿಭಿಃ ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮನಿ ಅಪರೋಕ್ಷಂ ಮೋಕ್ಷಫಲಂ ಜ್ಞಾನಂ ಸಿದ್ಧ್ಯತಿ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಆರ್ತಾದಿಭಕ್ತತ್ರಯಾಪೇಕ್ಷಯಾ ಜ್ಞಾನಲಕ್ಷಣಾ ಭಕ್ತಿಃ ಚತುರ್ಥೀ ಇತ್ಯುಕ್ತಾ ।

ತತ್ರ ಸಪ್ತಮಸ್ಥವಾಕ್ಯಮ್ ಅನುಕೂಲಯತಿ -

ಚತುರ್ವಿಧಾ ಇತಿ

॥ ೫೪ ॥