ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಅಷ್ಟಾದಶೋಽಧ್ಯಾಯಃ
ಪೂರ್ವಪೃಷ್ಠಮ್      ಉತ್ತರಪೃಷ್ಠಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಈಶ್ವರಃ ಸರ್ವಭೂತಾನಾಂ ಹೃದ್ದೇಶೇಽರ್ಜುನ ತಿಷ್ಠತಿ ।
ಭ್ರಾಮಯನ್ಸರ್ವಭೂತಾನಿ ಯಂತ್ರಾರೂಢಾನಿ ಮಾಯಯಾ ॥ ೬೧ ॥
ಈಶ್ವರಃ ಈಶನಶೀಲಃ ನಾರಾಯಣಃ ಸರ್ವಭೂತಾನಾಂ ಸರ್ವಪ್ರಾಣಿನಾಂ ಹೃದ್ದೇಶೇ ಹೃದಯದೇಶೇ ಅರ್ಜುನ ಶುಕ್ಲಾಂತರಾತ್ಮಸ್ವಭಾವಃ ವಿಶುದ್ಧಾಂತಃಕರಣಃ — ‘ಅಹಶ್ಚ ಕೃಷ್ಣಮಹರರ್ಜುನಂ ಚ’ (ಋ. ಮಂ. ೬ । ೧ । ೯ । ೧) ಇತಿ ದರ್ಶನಾತ್ — ತಿಷ್ಠತಿ ಸ್ಥಿತಿಂ ಲಭತೇ । ತೇಷು ಸಃ ಕಥಂ ತಿಷ್ಠತೀತಿ, ಆಹ — ಭ್ರಾಮಯನ್ ಭ್ರಮಣಂ ಕಾರಯನ್ ಸರ್ವಭೂತಾನಿ ಯಂತ್ರಾರೂಢಾನಿ ಯಂತ್ರಾಣಿ ಆರೂಢಾನಿ ಅಧಿಷ್ಠಿತಾನಿ ಇವ — ಇತಿ ಇವಶಬ್ದಃ ಅತ್ರ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಃ — ಯಥಾ ದಾರುಕೃತಪುರುಷಾದೀನಿ ಯಂತ್ರಾರೂಢಾನಿ । ಮಾಯಯಾ ಚ್ಛದ್ಮನಾ ಭ್ರಾಮಯನ್ ತಿಷ್ಠತಿ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ॥ ೬೧ ॥
ಈಶ್ವರಃ ಸರ್ವಭೂತಾನಾಂ ಹೃದ್ದೇಶೇಽರ್ಜುನ ತಿಷ್ಠತಿ ।
ಭ್ರಾಮಯನ್ಸರ್ವಭೂತಾನಿ ಯಂತ್ರಾರೂಢಾನಿ ಮಾಯಯಾ ॥ ೬೧ ॥
ಈಶ್ವರಃ ಈಶನಶೀಲಃ ನಾರಾಯಣಃ ಸರ್ವಭೂತಾನಾಂ ಸರ್ವಪ್ರಾಣಿನಾಂ ಹೃದ್ದೇಶೇ ಹೃದಯದೇಶೇ ಅರ್ಜುನ ಶುಕ್ಲಾಂತರಾತ್ಮಸ್ವಭಾವಃ ವಿಶುದ್ಧಾಂತಃಕರಣಃ — ‘ಅಹಶ್ಚ ಕೃಷ್ಣಮಹರರ್ಜುನಂ ಚ’ (ಋ. ಮಂ. ೬ । ೧ । ೯ । ೧) ಇತಿ ದರ್ಶನಾತ್ — ತಿಷ್ಠತಿ ಸ್ಥಿತಿಂ ಲಭತೇ । ತೇಷು ಸಃ ಕಥಂ ತಿಷ್ಠತೀತಿ, ಆಹ — ಭ್ರಾಮಯನ್ ಭ್ರಮಣಂ ಕಾರಯನ್ ಸರ್ವಭೂತಾನಿ ಯಂತ್ರಾರೂಢಾನಿ ಯಂತ್ರಾಣಿ ಆರೂಢಾನಿ ಅಧಿಷ್ಠಿತಾನಿ ಇವ — ಇತಿ ಇವಶಬ್ದಃ ಅತ್ರ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಃ — ಯಥಾ ದಾರುಕೃತಪುರುಷಾದೀನಿ ಯಂತ್ರಾರೂಢಾನಿ । ಮಾಯಯಾ ಚ್ಛದ್ಮನಾ ಭ್ರಾಮಯನ್ ತಿಷ್ಠತಿ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ॥ ೬೧ ॥

ಅರ್ಜುನಶಬ್ದಸ್ಯ ಉಕ್ತಾರ್ಥತ್ವೇ ಶ್ರುತಿಮ್ ಉದಾಹರತಿ -

ಅಹಶ್ಚೇತಿ ।

‘ಅಹಶ್ಚ ಕೃಷ್ಣಮ್ ಅಹರರ್ಜುನಂ ಚ ವಿವರ್ತೇತೇ ರಜಸೀ ವೇದ್ಯಾಭಿಃ । ‘ ಇತ್ಯತ್ರ ಕಿಂಚಿತ್ ಅಹಃ ತಾವತ್ ಕೃಷ್ಣಂ - ಅಸ್ವಚ್ಛಂ ಕಲುಷಿತಮಿವ ಲಕ್ಷ್ಯತೇ, ಕಿಂಚಿತ್  ಪುನಃ ಅಹಃ ಅರ್ಜುನಂ - ಅತಿಸ್ವಚ್ಛಂ ಶುದ್ಧಸ್ವಭಾವಮ್ ಉಪಲಭ್ಯತೇ । ಏವಮ್ ಅರ್ಜುನಶಬ್ದಸ್ಯ ಶುಕ್ಲಶಬ್ದಪರ್ಯಾಯತಯಾ ಪ್ರಯೋಗದರ್ಶನಾತ್ ಉಕ್ತಾರ್ಥತ್ವಮ್ ಉಚಿತಮ್ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಯಂತ್ರಾರೂಢಾನೀವ ಇತಿ ಕಥಮ್ ಉಚ್ಯತೇ ? ತತ್ರಾಹ -

ಇವ ಶಬ್ದ ಇತಿ ।

ತದೇವ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ -

ಯಥೇತಿ ।

ದಾರುಮಯಾನಿ ಯಂತ್ರಾಣಿ ಯಥಾ ಲೌಕಿಕಃ ಮಾಯಾವೀ ಮಾಯಯಾ ಭ್ರಾಮಯನ್ ವರ್ತತೇ, ತಥಾ ಈಶ್ವರೋಽಪಿ ಸರ್ವಾಣಿ ಭೂತಾನಿ ಭ್ರಾಮಯನ್ನೇವ ಹೃದಯೇ ತಿಷ್ಠತಿ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೬೧ ॥