விஶ்வதைஜஸப்ராஜ்ஞாநாம் ஸ்தா²நத்ரயம் க்ரமேண ஸஞ்சரதாமைக்யமேவ வஸ்துதோ ப⁴வதீத்யத்ர ஹேத்வந்தரம் விவக்ஷந்நாஹ –

த³க்ஷிணேதி ।

ஶ்லோகஸ்ய தாத்பர்யம் ஸம்க்³ருஹ்ணாதி –

ஜாக³ரிதேதி ।

ந சைகஸ்யாமவஸ்தா²யாமேகஸ்மிந்நேவ தே³ஹே பி⁴ந்நத்வமாத்மநஸ்தத்³வாதி³பி⁴ரபீஷ்யதே। ஜாக்³ரத³வஸ்தா²யாமிதி து தே³ஹே வ்யவஸ்தி²தத்வோக்த்யா விஶேஷணம் । தத்³தி⁴ தத்ர வ்யவஸ்தி²தத்வம் யதா³த்மந: ஸர்வக³தஸ்ய தத³பி⁴மாநித்வம் । தே³ஹாபி⁴மாநஶ்ச ஜாக³ரிதே பரம் ஸம்ப⁴வதி । தேந தஸ்யாமேவாவஸ்தா²யாமேகஸ்மிந்நேவ தே³ஹே த்ரயாணாமநுப⁴வாத்தேஷாம் மிதோ² பே⁴தோ³ நாஸ்தீதி ஸித்⁴யதீத்யர்த²: । முக²ம் த்³வாரமுபலப்³தி⁴ஸ்தா²நம் ஶரீரமாத்ரே த்³ருஶ்யமாநஸ்ய ।

கத²மித³முபலப்³தௌ⁴ விஶேஷாயதநமுபதி³ஶ்யதே ? ஸ்தா²நாந்தராபேக்ஷயா(அ)ஸ்ய ப்ராதா⁴ந்யாதி³த்யாஹ –

ப்ராதா⁴ந்யேநேதி ।

அநுபூ⁴யதே த்⁴யாநநிஷ்டை²ரிதி ஶேஷ: ।

உக்தே(அ)ர்தே² ஶ்ருதிம் ஸம்வாத³யதி –

இந்த⁴ இதி ।

ப்³ருஹதா³ரண்யகஶ்ருதேருதா³ஹ்ருதாயாஸ்தாத்பர்யார்த²மாஹ –

இந்த⁴ இத்யாதி³நா ।

வைராஜஸ்யா(அ)(அ)த்மநோ யதோ²க்தகு³ணவத்த்வே(அ)பி த்³ரஷ்டுஶ்சாக்ஷுஷஸ்ய கிமாயாதமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

சக்ஷுஷி சேதி ।

அத்⁴யாத்மாதி⁴தை³வயோரேகத்வாதா³தி⁴தை³விகோ கு³ணஶ்சாக்ஷுஷே(அ)ப்யாத்⁴யாத்மிகே ஸம்ப⁴வதீத்யர்த²: ।

உக்தமேகத்வமாக்ஷிபதி –

நந்விதி ।

ஹிரண்யக³ர்ப⁴: ஸூக்ஷ்மப்ரபஞ்சாபி⁴மாநீ ஸூர்யமண்ட³லாந்தர்க³த: ஸூக்ஷ்மஸமஷ்டிதே³ஹோ லிங்கா³த்மா சக்ஷுர்கோ³லகாநுக³தேந்த்³ரியாநுக்³ராஹக: ஸம்ஸாரிணோ(அ)ர்தா²ந்தரம் । விராடா³த்மா(அ)பி ஸ்தூ²லப்ரபஞ்சாபி⁴மாநீ ஸூர்யமண்ட³லாத்மக: ஸமஷ்டிதே³ஹஶ்சக்ஷுர்கோ³லகத்³வயாநுக்³ராஹகஸ்ததோ(அ)ர்தா²ந்தரமேவ । க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்து வ்யஷ்டிதே³ஹோ த³க்ஷிணே சக்ஷுஷி வ்யவஸ்தி²தோ த்³ரஷ்டா சக்ஷுஷோ: கரணாநாம் நியந்தா கார்யகரணஸ்வாமீ தாப்⁴யாம் ஸமஷ்டிதே³ஹாப்⁴யாமந்யோ(அ)ப்⁴யுபக³ம்யதே । ததே³வம் ஸமஷ்டிவ்யஷ்டித்வேந வ்யவஸ்தி²தஜீவபே⁴தா³து³க்தமேகத்வமயுக்தமித்யர்த²: ।

கால்பநிகோ ஜிவபே⁴தோ³ வாஸ்தவோ வேதி விகல்ப்யா(அ)(அ)த்³யமங்கீ³க்ருத்ய த்³விதீயம் தூ³ஷயதி –

நேத்யாதி³நா ।

ஏகோ ஹி பரோ தே³வ: ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு ஸமஷ்டித்வேந வ்யஷ்டித்வேந ச ஸமாவ்ருதஸ்திஷ்ட²தீதி ஶ்ரவணாத்³ வஸ்துதோ பே⁴தோ³ நாஸ்தீத்யுக்தம் ஹேதும் ஸாத⁴யதி –

ஏக இதி ।

ஸர்வேஷு க்ஷேத்ரேஷு வ்யவஸ்தி²தம் க்ஷேத்ரஜ்ஞம் மாமீஶ்வரம் வித்³தீ⁴தி ப⁴க³வதோ வசநாச்ச தாத்த்விகபே⁴தா³ஸித்³தி⁴ரித்யாஹ –

க்ஷேத்ரஜ்ஞம் சேதி ।

ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு க்ஷேத்ரஜ்ஞஶ்சேதா³த்மைக: கத²ம் தர்ஹி ப்ரதிபூ⁴தம் பே⁴த³ப்ரதே²த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

அவிப⁴க்தம் சேதி ।

தத்த்வதோ(அ)விபா⁴கே³(அ)பி தே³ஹகல்பநயா பே⁴த³தீ⁴ரித்யர்த²: ।

நநு கரணேஷு ஸர்வேஷு விஶ்வஸ்யாவிஶேஷாந்ந த³க்ஷிணே சக்ஷுஷி விஶேஷநிர்தே³ஶோ யுஜ்யதே; யத்³யபி கரணாந்தரேப்⁴யஶ்சக்ஷுஷி ப்ராதா⁴ந்யமுக்தம் ததா²(அ)பி நார்தோ² த³க்ஷிணவிஶேஷணேநேதி, தத்ரா(அ)(அ)ஹ –

ஸர்வேஷ்விதி ।

ஶ்ருத்யநுப⁴வாப்⁴யாம் நிர்தே³ஶவிஶேஷஸித்³தி⁴ரித்யர்த²: ।

யத்³யபி தே³ஹதே³ஶபே⁴தே³ விஶ்வோ(அ)நுபூ⁴யதே ததா²(அ)பி கத²ம் ஜாக³ரிதே தைஜஸோ(அ)நுபூ⁴யத இத்யாஶங்க்ய த்³விதீயம் பாத³ம் வ்யாசஷ்டே –

த³க்ஷிணேதி ।

யதா² ஸ்வப்நே ஜாக³ரிதவாஸநாரூபேணாபி⁴வ்யக்தமர்த²ஜாதம் த்³ரஷ்டா(அ)நுப⁴வதி ததை²வ ஜாக³ரிதே த³க்ஷிணே சக்ஷுஷி த்³ரஷ்ட்ருத்வேந வ்யவஸ்தி²த: ஸந்நிக்ருஷ்டம் ரூபம் த்³ருஷ்ட்வா புநர்நிமீலிதாக்ஷோ த்³ருஷ்டமேவ ரூபம் ரூபோபலப்³தி⁴ஜநிதமுத³பு³த்³த⁴வாஸநாத்மநா மநஸ்யந்தரபி⁴வ்யக்தம் ஸ்மரந்விஶ்வஸ்தைஜஸோ ப⁴வதி । ததா² ச தயோர்பே⁴தா³ஶங்கா நாவதரதீத்யர்த²: ।

ஸ்வப்நஜாக³ரிதயோர்விலக்ஷணத்வாத்தத்³த்³ரஷ்ட்ரோர்விஶ்வ–தைஜஸயோரபி வைலக்ஷண்யமுசிதமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

யதே²தி ।

ஜாக³ரிதே யதா²(அ)ர்த²ஜாதம் த்³ரஷ்டா பஶ்யதி ததை²வ ஸ்வப்நே(அ)பி தது³பலப⁴தே, ததோ ந தயோர்வைலக்ஷண்யஸித்³தி⁴ரித்யர்த²: ।

த்³விதீயபாத³ஸ்ய வ்யாக்²யாமுபஸம்ஹரதி –

அத இதி ।

ஸ்தா²நத்³வயே த்³ரஷ்டுர்பே⁴தா³ஶங்கா நிரவகாஶேதி த³ர்ஶயிதுமேவகார: ।

த்ருதீயம் பாத³ம் வ்யாகுர்வஞ்ஜாக்³ரத்யேவ ஸுஷுப்திம் த³ர்ஶயதி –

ஆகாஶே சேதி ।

யோ விஶ்வஸ்தைஜஸத்வமுபக³த: ஸ புந: ஸ்மரணாக்²யஸ்ய வ்யாபாரஸ்ய வ்யாவ்ருத்தௌ ஹ்ருத³யாவச்சி²ந்நாகாஶே ஸ்தி²த: ஸந் ப்ராஜ்ஞோ பூ⁴த்வா தல்லக்ஷணலக்ஷிதோ ப⁴வதி । ந ஹி தஸ்ய ரூபவிஷயத³ர்ஶநஸ்மரணே பரிஹ்ருத்ய விஶிஷ்டாகாஶநிவிஷ்டஸ்ய ப்ராஜ்ஞாத³ர்தா²ந்தரத்வம் । அதஶ்ச ஸ ஏகீபூ⁴தோ விஷயவிஷய்யாகாரரஹித: யதோ க⁴நப்ரஜ்ஞோ விஶேஷவிஜ்ஞாநவிரஹீ ரூபாந்தரரஹிதஸ்திஷ்ட²தீத்யர்த²: ।

உக்தமர்த²ம் ப்ரபஞ்சயந் மநோவ்யாபாராபா⁴வாதி³தி ஹேதுமுக்த்வா வ்யாசஷ்டே –

த³ர்ஶநேத்யாதி³நா ।

அவிஶேஷேணாவ்யாக்ருதரூபேணேத்யர்த²: । அவஸ்தா²நம் ஜாக³ரிதே ஸுஷுப்தமிதி ஶேஷ: ।

யது³க்தமவ்யாக்ருதேந ப்ராணாத்மநா ஹ்ருத³யே(அ)வஸ்தா²நமிதி தத்ர ப்ரமாணமாஹ –

ப்ராணோ ஹீதி ।

யோ ஹி ப்ராணோ(அ)த்⁴யாத்மம் ப்ரஸித்³த⁴: ஸ வாகா³தீ³ந் ப்ராணாநாத்மநி ஸம்வ்ருங்க்தே ஸம்ஹரதீதி ப்ராணாஸ்யாத்⁴யாத்மம் வாகா³தி³ஸம்ஹர்த்ருத்வமுக்தம் । அதி⁴தை³வம் ச யோ வாயு: ஸூத்ராத்மா ஸோ(அ)க்³ந்யாதீ³நாத்மநி ஸம்ஹரதீத்யக்³ந்யாதி³ஸம்ஹர்த்ருத்வம் வாயோருக்தம் । அத்⁴யாத்மாதி⁴தை³வயோஶ்சைகத்வாத் ப்ராணஸ்ய வாயோஶ்ச வாகா³தி³ஷ்வக்³ந்யாதி³ஷு ச ஸம்ஹர்த்ருத்வேநாவ்யாக்ருதத்வஸ்ய ஸம்வர்க³வித்³யாயாம் ஸூசிதத்வாத³வ்யாக்ருதேந ப்ராணாத்மநா ஸுஷுப்தே ப்ராஜ்ஞஸ்யாவஸ்தா²நமிதி யுக்தமேவோக்தமித்யர்த²: ।

பூர்வமேவ விஶ்வவிராஜோரைக்யஸ்யாநந்தரம் ச ஸுஷுப்தாவ்யாக்ருதயோரேகத்வஸ்ய த³ர்ஶிதத்வாத் தைஜஸஹிரண்யக³ர்ப⁴யோரநுக்தமபே⁴த³ம் வக்தவ்யமிதா³நீமுபந்யஸ்யதி –

தைஜஸ இதி ।

தத்ர ஹேதுமாஹ –

மந:ஸ்த²த்வாதி³தி ।

ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்ய ஸமஷ்டிமநோநிஷ்ட²த்வாத் தைஜஸஸ்ய வ்யஷ்டிமநோக³தத்வாத் தயோஶ்ச ஸமஷ்டிவ்யஷ்டிமநஸோரேகத்வாத் தத்³க³தயோரபி தைஜஸஹிரண்யக³ர்ப⁴யோரேகத்வமுசிதமித்யர்த²: ।

கிம் ச ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்ய க்ரியாஶக்த்யுபாதௌ⁴ லிங்கா³த்மதயா ப்ரஸித்³த⁴த்வாத் தஸ்ய ச ஸாமாநாதி⁴கரண்யஶ்ருத்யா மநஸா ஸஹாபே⁴தா³வக³மாந்மநோநிஷ்ட²ஸ்ய தைஜஸஸ்ய யுக்தம் ஹிரண்யக³ர்ப⁴த்வமித்யாஹ –

லிங்க³மிதி ।

கிம் ச புருஷஸ்ய மநோமயத்வஶ்ரவணாத்புருஷவிஶேஷத்வாச்ச ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்ய தத்ப்ரதா⁴நத்வாதி⁴க³மாத் தந்நிஷ்ட²ஸ்தைஜஸோ ஹிரண்யக³ர்போ⁴ ப⁴விதுமர்ஹதீத்யாஹ –

மநோமய இதி ।

ப்ராணஸ்ய ப்ராகு³க்தமவ்யாக்ருதத்வமாக்ஷிபதி –

நந்விதி ।

ஸுஷுப்தே ஹி ப்ராணோ நாமரூபாப்⁴யாம் வ்யாக்ருதோ யுக்தஸ்தத்³வ்யாபாரஸ்ய பார்ஶ்வஸ்தை²ரதிஸ்பஷ்டம் த்³ருஷ்டத்வாதி³த்யர்த²:। கிம் ச தஸ்யாமவஸ்தா²யாம் வாகா³தீ³நி கரணாநி ப்ராணாத்மகாநி ப⁴வந்தி । ‘த ஏதஸ்யைவ ஸர்வே ரூபமப⁴வந்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 5 । 21) இதி ஶ்ருதே: ।

அதோ(அ)பி ப்ராணஸ்ய வ்யாக்ருதத்வம் யுக்தமித்யாஹ –

ததா³த்மகாநீதி ।

உக்தந்யாயேந ப்ராணஸ்யாவ்யாக்ருதத்வாயோகா³த³வ்யாக்ருதேந ப்ராணாத்மநா ஸுஷுப்தஸ்யாவஸ்தா²நமயுக்தமிதி நிக³மயதி –

கத²மிதி ।

ஏகலக்ஷணத்வாத³வ்யாக்ருதப்ராணயோரேகத்வோபபத்திரித்யுத்தரமாஹ –

நைஷ தோ³ஷ இதி ।

அவ்யாக்ருதம் ஹி தே³ஶகாலவஸ்துபரிச்சே²த³ஶூந்யம் । ப்ராணோ(அ)பி ஸௌஷுப்தத்³ரஷ்டுஸ்ததா² । ந ஹி ஸௌஷுப்தத்³ருஷ்ட்யா தத்காலீநஸ்ய ப்ராணஸ்ய தே³ஶாதி³பரிச்சே²தோ³(அ)வக³ம்யதே । ததா² ச லக்ஷணாவிஶேஷாத³வ்யாக்ருதப்ராணயோரேகத்வமவிருத்³த⁴மித்யர்த²: ।

தஸ்யாயம் ப்ராணோ மமாயமிதி தே³ஶபரிச்சே²த³ப்ரதிபா⁴நாதே³கலக்ஷணத்வாபா⁴வாந்ந ப்ராணாஸ்யாவ்யாக்ருதத்வமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

யத்³யபீதி ।

பரிச்சி²ந்நாபி⁴மாநவதாம் மத்⁴யே ப்ரத்யேகம் மமாயமிதி ப்ரணாபி⁴மாநே ஸதி ப்ராணஸ்ய யத்³யபி வ்யாக்ருததைவ ப⁴வதி ததா²(அ)பி ஸுஷுப்த்யவஸ்தா²யாம் பிண்டே³ந பரிச்சி²ந்நோ யோ விஶேஷஸ்தத்³விஷயோ மமேத்யபி⁴மாநஸ்தஸ்ய நிரோத⁴ஸ்தஸ்மிந் ப⁴வதீதி ப்ராணோ(அ)வ்யாக்ருத ஏவேதி யோஜநா । ப்ரதிபு³த்³த⁴த்³ருஷ்ட்யா விஶேஷாபி⁴மாநவிஷயத்வேந வ்யாக்ருதத்வே(அ)பி ஸுஷுப்தத்³ருஷ்ட்யா தது³பஸம்ஹாராத³வ்யாக்ருதத்வம் ப்ராணஸ்யாவிருத்³த⁴மிதி பா⁴வ: ।

விஶேஷாபி⁴மாநநிரோதே⁴ ப்ராணஸ்யாவ்யாக்ருதத்வம் க்வ த்³ருஷ்டமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

யதே²தி ।

பரிச்சி²ந்நாபி⁴மாநிநாம் ப்ராணலயோ மரணம், தத்ராபி⁴மாநநிரோதே⁴ ப்ராணோ நாமரூபாப்⁴யாமவ்யாக்ருதோ யதே²ஷ்யதே ததை²வ ப்ராணாபி⁴மாநிநோ(அ)பி தத³பி⁴மாநநிரோதே⁴நாவிஶேஷாபத்தி: ஸுஷுப்தி:, தத்ராவ்யாக்ருததா ப்ராணஸ்ய ப்ராகு³க்தத்³ருஷ்டாந்தேநாவிஶிஷ்டா । ததோ விஶேஷாபி⁴மாநநிரோதே⁴ ப்ராணஸ்யாவ்யாக்ருதத்வம் ப்ரஸித்³த⁴மித்யர்த²:। கிம் ச யதா²(அ)(அ)தி⁴தை³விகமவ்யாக்ருதம் ஜக³த்ப்ரஸவபீ³ஜம் । ‘தத்³தே⁴த³ம் தர்ஹ்யவ்யாக்ருதமாஸீத் தந்நாமரூபாப்⁴யாமேவ வ்யாக்ரியத’(ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 7) இதி ஶ்ருதே:। ததா² ப்ராணாக்²யம் ஸுஷுப்தம் ஜாக³ரிதஸ்வப்நயோர்ப⁴வதி பீ³ஜம் ।

ததா² ச கார்யம் ப்ரதி ப்ரஸவபீ³ஜரூபத்வமவிஶிஷ்டமுப⁴யோரிதி லக்ஷணாவிஶேஷாத³வ்யாக்ருதப்ராணயோரேகத்வஸ்ய ப்ரஸித்³தி⁴ரித்யாஹ –

ப்ரஸவேதி ।

ஸமாநமித்யநுகர்ஷார்த²ஶ்சகார: ।

உபாதி⁴ஸ்வபா⁴வாலோசநயா ஸுஷுப்தாவ்யாக்ருதயோரபே⁴த³மபி⁴தா⁴யோபஹிதஸ்வபா⁴வாலோசநயா(அ)பி தயோரபே⁴த³மாஹ –

தத³த்⁴யக்ஷஶ்சேதி ।

அவ்யாக்ருதாவஸ்த²: ஸுஷுப்தாவஸ்த²ஶ்ச தயோருபஹிதஸ்வபா⁴வயோராத்⁴யாத்மிகாதி⁴தை³விகயோரேகோ(அ)தி⁴ஷ்டா²தா சித்³தா⁴து: । அதோ(அ)பி தயோரேகத்வம் ஸித்³த்⁴யதீத்யர்த²: ।

ஸுஷுப்தாவ்யாக்ருதயோரேவமேகத்வம் ப்ரஸாத்⁴ய தஸ்மிந்நவ்யாக்ருதே ஸுஷுப்தே ப்ராகு³க்தம் விஶேஷணம் யுக்தமித்யாஹ –

பரிச்சி²ந்நேதி ।

யத்³யபி விஶேஷாநபி⁴வ்யக்திமாத்ரேணைகீபூ⁴தத்வாதி³ விஶேஷணமுபபாதி³திதம் ததா²(அ)பி பரிச்சி²ந்நாபி⁴மாநிநாமுபாதி⁴ப்ரதா⁴நாநாம் தத்ர தத்ராத்⁴யக்ஷாணாம் சோபஹிதாநாமவ்யாக்ருதேநைகத்வம் । அதோ(அ)பி ப்ராகு³க்தவிஶேஷணோபபத்திரித்யர்த²: ।

கிம் சாத்⁴யாத்மாதி⁴தை³வயோரேகத்வமிதி ப்ராகு³க்தஹேதுஸத்³பா⁴வாச்ச யுக்தம் ஸுஷுப்தே ப்ராஜ்ஞே ப்ராணாத்மந்யவ்யாக்ருதே யதோ²க்தம் விஶேஷணமித்யாஹ –

பூர்வோக்தமிதி ।

க்³ரந்த²க³தாதி³ஶப்³தே³ந ஸர்வேஶ்வரத்வாதி³விஶேஷணம் க்³ருஹ்யதே ।

ப்ராணஶப்³த³ஸ்ய பஞ்சவ்ருத்தௌ வாயுவிகாரே ரூட⁴த்வாந்நாவ்யாக்ருதவிஷயத்வம் ரூடி⁴விரோதா⁴தி³தி ஶங்கதே –

கத²மிதி ।

அந்யத்ர ரூட⁴த்வே(அ)பி ஶ்ரௌதப்ரயோக³வஶாத³வ்யாக்ருதவிஷயத்வம் ப்ராணஶப்³த³ஸ்ய யுக்தமிதி பரிஹரதி –

ப்ராணப³ந்த⁴நமிதி ।

ப்ரகரணஸ்ய ப்³ரஹ்மவிஷயத்வாத்³ ப்³ரஹ்மண்யேவ ப்ரக்ருதே வாக்யே ப்ராணஶப்³த³ஸ்ய ப்ரயோகா³ந்நாவ்யாக்ருதவிஷயத்வம் தஸ்ய யுக்தம் ப்ரகரணவிரோதா⁴தி³தி ஶங்கதே –

நந்விதி ।

ப்ரகரணஸ்ய ப்³ரஹ்மவிஷயத்வே(அ)பி ப்³ரஹ்மண: ஸல்லக்ஷணஸ்ய ஶப³லத்வாங்கீ³காராத³ஸ்மிந்நபி வாக்யே தத்ரைவ ப்ராணஶப்³த³ப்ரயோகா³த்³யுக்தம் தஸ்யாவ்யாக்ருதவிஷயத்வமித்யுத்தரமாஹ –

நைஷ தோ³ஷ இதி ।

ஸம்க்³ரஹவாக்யம் ப்ரபஞ்சயதி –

யத்³யபீதி ।

தத்ரேதி ப்ராணப³ந்த⁴நவாக்யம் பராம்ருஶ்யதே । ஜீவஶப்³த³: ஸர்வஸ்யைவ கார்யஜாதஸ்யோபலக்ஷணம் ।

ப்ரகரணவாக்யயோருப⁴யோரபி பரிஶுத்³த⁴ப்³ரஹ்மவிஷயத்வே கா க்ஷதிரித்யாஶங்க்ய பரிஶுத்³த⁴ஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஶப்³த³ப்ரவ்ருத்திநிமித்தாகோ³சரத்வாத் தத்ர ஶப்³த³வாச்யத்வாநுபபத்தேர்மைவமித்யாஹ –

யதி³ ஹீதி ।

ந கேவலம் நிருபதி⁴கம் நிர்விஶேஷம் ப்³ரஹ்ம வாங்மநஸயோரகோ³சரமிதி ஶ்ருதேரேவ நிர்தா⁴ர்யதே, கிம் து ஸ்ம்ருதேரபீத்யாஹ –

ந ஸதி³தி ।

கிம் ச கார்யஜாதம் ப்ரதி பீ³ஜபூ⁴தாஜ்ஞாநரஹிததயா ஶுத்³த⁴த்வேநைவாஸ்மிந் ப்ரகரணே ப்³ரஹ்ம விவக்ஷிதம் சேத் தர்ஹி ‘ஸதா ஸோம்ய ததா³ ஸம்பந்நோ ப⁴வதி’ (சா². உ. 6 । 8 । 1) இதி ஜீவாநாம் ஸத்ப்ராப்திஶ்ரவணாத்³ ப்³ரஹ்மண: ஸச்ச²த்³பி³தஸ்ய ஶுத்³த⁴த்வே ஸுஷுப்த்யாதௌ³ தத்ர லீநாநாமேகீபூ⁴தாநாம் ஜீவாநாம் புநருத்தா²நம் நோபபத்³யதே, த்³ருஶ்யதே ச புநருத்தா²நம் ।

தேந ஶப³லமேவ ப்³ரஹ்மாத்ர விவக்ஷிதமித்யாஹ –

நிர்பீ³ஜதயேதி ।

ஸுஷுப்த்யாதௌ³ ஶுத்³தே⁴ ப்³ரஹ்மணி ஸம்பந்நாநாமபி புநருத்தா²நே மோக்ஷாநுபபத்திதோ³ஷமாஹ –

முக்தாநாம் சேதி ।

ந தேஷாம் புநருத்தா²நம் ஹேத்வபா⁴வாதி³த்யாஶங்க்ய ஸுஷுப்தாநாம் ப்ரலீநாநாம் ச ந தர்ஹி புநருத்தா²நம் ஹேத்வபா⁴வஸ்ய துல்யத்வாதி³த்யாஹ –

பீ³ஜாபா⁴வேதி ।

நந்வநாத்³யநிர்வாச்யமஜ்ஞாநம் ஸம்ஸாரஸ்ய பீ³ஜபூ⁴தம் நாஸ்த்யேவ யத்³ ப்³ரஹ்மணோ விஶேஷணம் ப⁴வதி ।

அக்³ரஹணமித்²யாஜ்ஞாநதத்ஸம்ஸ்காராணாமஜ்ஞாநஶப்³த³வாச்யத்வாத்தத்ரா(அ)ஹ –

ஜ்ஞாநேதி ।

அஜ்ஞோ(அ)ஹமித்யஜ்ஞாநமபரோக்ஷம் । அக்³ரஹணஸ்ய ச க்³ரஹணப்ராக³பா⁴வஸ்ய நாபரோக்ஷத்வமிந்த்³ரியஸந்நிகர்ஷாபா⁴வாத³நுபலப்³தி⁴க³ம்யத்வாச்ச । ப்⁴ராந்திதத்ஸம்ஸ்காரயோஶ்சாபா⁴வேதரகார்யத்வாது³பாதா³நாபேக்ஷணாதா³த்மநஶ்ச கேவலஸ்யாதத்³தே⁴துத்வாத்தது³பாதா³நத்வேநாநாத்³யஜ்ஞாநஸித்³தி⁴: । கிம் ச தே³வத³த்தப்ரமா தந்நிஷ்ட²ப்ரமாப்ராக³பா⁴வாதிரிக்தா‍நாதி³ப்ரத்⁴வம்ஸிநீ ப்ரமாத்வாத்³ யஜ்ஞத³த்தப்ரமாவத் । ந ச தத³பா⁴வே ஸம்யக்³ஜ்ஞாநார்த²வத்த்வம் । க்ஷணிகத்வேந ப்⁴ராந்தேஸ்தத³நிவர்த்யத்வாத் ஸம்ஸ்காரஸ்ய ச ஸத்யபி ஸம்யக்³ஜ்ஞாநே க்வசித³நுவ்ருத்தித³ர்ஶநாத் । ந சாக்³ரஹணஸ்ய தந்நிவர்த்யத்வம் । ஜ்ஞாநஸ்ய தந்நிவ்ருத்தித்வாத் । அதோ ஜ்ஞாநதா³ஹ்யம் ஸம்ஸாரபீ³ஜபூ⁴தமநாத்³யநிர்வாச்யமஜ்ஞாநம் ஜ்ஞாநஸ்யார்த²வத்த்வாயா(அ)(அ)ஸ்தே²யம் । அந்யதா² ததா³நர்த²க்யப்ரஸங்கா³தி³த்யர்த²: ।

ஶுத்³த⁴ஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ வாக்யப்ரகரணாப்⁴யாம் விவக்ஷிதத்வாபா⁴வே ப²லிதமாஹ –

தஸ்மாதி³தி ।

ப்³ரஹ்மண: ஶப³லஸ்யைவ ப்ராகரணிகத்வாத்³ வாக்யே(அ)பி தஸ்மிந் ப்ரணஶப்³தா³த்³ யுக்தம் ப்ராணஶப்³த³ஸ்யாவ்யாக்ருதவிஷயத்வமிதி பா⁴வ: । யதோ(அ)நாத்³யநிர்வாச்யாஜ்ஞாநஶப³லஸ்யைவ காரணத்வம் ப்³ரஹ்மணோ விவக்ஷ்யதே ।

அத ஏவ காரணத்வநிஷேதே⁴ந பரிஶுத்³த⁴ம் ப்³ரஹ்ம ஶ்ருதிஷூபதி³ஶ்யதே, ததே³ததா³ஹ –

அத ஏவேதி ।

அக்ஷரமவ்யாக்ருதம், தச்ச கார்யாபேக்ஷயா பரம் । தஸ்மாத்பரோ(அ)யம் பரமாத்மா । ஸ ஹி கார்யகாரணாப்⁴யாமஸ்ப்ருஷ்டோ வர்ததே । பா³ஹ்யம் கார்யமப்⁴யந்தரம் காரணமிதி தாப்⁴யாம் ஸஹ தத்கல்பநாதி⁴ஷ்டா²நத்வேந வர்தமாநஶ்சித்³தா⁴து: । ததா² ச ஸ சித்³தா⁴துரஜோ ஜந்மாதி³ஸமஸ்தவிக்ரியாஶூந்யத்வேந கூடஸ்த²: ஶ்ருதிஸ்ம்ருத்யோர்வ்யபதி³ஶ்யதே । யதோ ப்³ரஹ்மண: ஸகாஶாத்³வாச: ஸர்வா மநஸா ஸஹாவகாஶமப்ராப்ய நிவர்தந்தே, தத்³ ப்³ரஹ்மா(அ)(அ)நந்த³ரூபம் வித்³வாந்ந பி³பே⁴தி । நேதி நேதீதி வீப்ஸயா ஸர்வமாரோபிதமபாக்ரியதே । ஆதி³ஶப்³தே³நாஸ்தூ²லாதி³வாக்யம் க்³ருஹ்யதே । பீ³ஜத்வநிராஸேந ஶுத்³த⁴ம் ப்³ரஹ்ம வ்யபதி³ஶ்யதே சேத்³பீ³ஜத்வம் ஶப³லஸ்யைவேதி ஸித்⁴யதீத்யர்த²: ।

ஆசார்யேணாநுக்தத்வாந்ந காரணாதிரிக்தம் ஶுத்³த⁴ம் ப்³ரஹ்மாஸ்தீத்யாஶங்க்ய நாந்த:ப்ரஜ்ஞமித்யாதி³வாக்யஶேஷாந்மைவமித்யாஹ –

தாமிதி ।

உக்தந்யாயேந வஸ்துவ்யவஸ்தா²யாமவ்யாக்ருதஸ்ய தே³ஹே(அ)நுப⁴வாபா⁴வாத்த்ரிதா⁴ தே³ஹே வ்யவஸ்தி²த இதி கத²முக்தமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ –

பீ³ஜேதி ॥2॥