सृष्टेर्मृषात्वस्पष्टीकरणद्वारेणाद्वैतमेव श्रुत्यर्थतया निर्धारयितुं श्रौतनिश्चयमेव विवृणोति –

नेहेति ।

आकाङ्क्षां प्रदर्श्य श्लोकाक्षराणि व्याकरोति –

कथमित्यादिना ।

तत्राऽऽद्यपादे व्यतिरेकं दर्शयित्वा पुनरन्वयाख्यानेन व्याचष्टे –

यदि हीति ।

द्वैतभावश्चेत्प्रतिषिध्यते कथं तर्हि सृष्टिरुपदिश्यते, तत्राह –

तस्मादिति ।

यथा प्राणवैशिष्ट्यदृष्ट्यर्थं प्राणसंवादः श्रुतिषु कल्प्यते तथा सृष्टिरेकत्वप्रतिपत्त्यर्थत्वेन कल्पिता। वास्तव्याः सृष्टेरयोगस्योपदिष्टत्वादित्यर्थः।

कल्पिता सृष्टिरित्यत्र हेत्वन्तरं दर्शयन् द्वितीयं पादमवतार्य तात्पर्यमाह –

इन्द्र इति ।

मायाशब्देन सृष्टेर्व्यपदेशादसौ कल्पितायुक्तेति शेषः।

अभिधानग्रन्थे प्रज्ञानामसु पाठान्मायाशब्दो मिथ्यार्थो न भवतीति शङ्कते –

नन्विति ।

मायाशब्दस्य प्रज्ञानामसु क्वाचित्कं पाठमङ्गीकरोति –

सत्यमिति ।

कथं तर्हि मिथ्यार्थत्वं, तत्राऽऽह –

इन्द्रियेति ।

न हि मायाशब्दिता प्रज्ञा ब्रह्मचैतन्यम्। ‘भूयश्चान्ते विश्वमायानिवृत्तिः’(श्वे. उ. १ । १०) इत्यादौ निवृत्तिश्रवणात्। किं त्वसाविन्द्रियजन्या। तस्याश्चाविद्यान्वयव्यतिरेकानुविधायितयाऽविद्यात्वेन मिथ्यात्वान्मायाशब्दस्य मिथ्यार्थत्वे नानुपपत्तिरित्यर्थः।

तात्पर्यार्थमुक्त्वा तत्रैवाक्षरानुगुण्यमाह –

मायाभिरिति ।

पुरुरूपः सन्नीयत इति सम्बन्धः।

मायामयी सृष्टिरित्यत्र हेत्वन्तरपरत्वेन तृतीयपादमवतारयति –

अजायमान इति ।

अजायमानस्य बहुधा विजायमानत्वं विरुद्धमित्याशङ्क्य चतुर्थपादमुत्थापयति –

तस्मादिति ।

अश्रुतस्य कथमेवकारस्याऽऽवापः स्यादित्याशङ्क्याऽऽह –

तुशब्द इति ।

अवधारणरूपमर्थमेवाभिनयति –

माययैवेति ।

कस्मादित्थमवधार्यते? वास्तवे जन्मनि का वस्तुक्षतिरित्याशङ्क्याऽऽह –

न ह्यजेति ।

आत्मैकत्वज्ञानमेव सृष्टिश्रुतितात्पर्यगम्यं सृष्टिस्तु तच्छेषत्वादविवक्षितेत्यत्र हेत्वन्तरमाह –

फलवत्त्वाच्चेति ।

तस्य फलवत्त्वे प्रमाणमाह –

तत्रेति ।

एकत्वमाचार्योपदेशमनुपश्यतः साक्षात्कुर्वतस्तत्रैकत्वसाक्षात्कारे सति शोकमोहोपलक्षितः संसारो न भवतीत्यर्थः।

न केवलं विफलत्वाद्भेददृष्टिरविवक्षिता किं तु निन्दितत्वेन निषिद्धत्वादनर्थकरत्वाच्चेत्याह –

मृत्योरिति ॥२४॥