माण्डूक्योपनिषद्भाष्यम्
आनन्दगिरिटीका (माण्डूक्य)
 
धर्मा य इति जायन्ते जायन्ते ते न तत्त्वतः ।
जन्म मायोपमं तेषां सा च माया न विद्यते ॥ ५८ ॥
येऽप्यात्मानोऽन्ये च धर्मा जायन्त इति कल्प्यन्ते, ते इति एवंप्रकारा यथोक्ता संवृतिर्निर्दिश्यत इति संवृत्यैव धर्मा जायन्ते । न ते तत्त्वतः परमार्थतः जायन्ते । यत्पुनस्तत्संवृत्या जन्म तेषां धर्माणां यथोक्तानां यथा मायया जन्म तथा तत् मायोपमं प्रत्येतव्यम् । माया नाम वस्तु तर्हि ; नैवम् , सा च माया न विद्यते । मायेत्यविद्यमानस्याख्येत्यभिप्रायः ॥

संवृत्या जायते सर्वमित्युक्तं तदिदानीं प्रपञ्चयति –

धर्मा इति ।

तत्राऽऽद्यं पादं विभजते –

येऽपीति ।

प्रसिद्धावद्योतकत्वमितिशब्दस्य दर्शयति –

त इत्येवंप्रकारा इति ।

एवंप्रकारत्वमेव स्फोरयति –

यथोक्तेति ।

अनन्तरप्रकृता संवृतिरितिशब्देनोक्ता। तथा च संवृत्यैव ते धर्मा जायन्ते न तु तेषां तत्त्वतो जन्मास्तीत्यर्थः।

न ते तत्त्वत इत्युक्तं प्रपञ्चयति –

परमार्थत इति ।

संवृत्याऽपि जन्म पारमार्थिकमेवेत्याशङ्क्य तृतीयपादं योजयति –

यत्पुनरिति ।

प्रत्येतव्यं जन्मेति शेषः।

चतुर्थपादार्थमाकाङ्क्षाद्वारा स्फोरयति –

मायेत्यादिना ॥५८॥