வ்யுத்க்ரம்யேதி ।
ஸம்நிஹிதமாகாஶமுல்லங்க்⁴யேத்யர்த²: ।
ஹ்ருத³யஸ்வரூபமாஹ —
புண்ட³ரீகேதி ।
ப்ராணாயதந இதி ।
‘ஹ்ருதி³ ப்ராண:’ இதி ப்ரஸித்³தே⁴ரிதி பா⁴வ: ।
அநேகேதி ।
அநேகநாட்³யாஶ்ரயபூ⁴தாநி ஸுஷிராணி யஸ்யேதி விக்³ரஹ: ।
புண்ட³ரீகாகாரத்வாதோ⁴முக²த்வோர்த்⁴வநாலத்வவிஶிஷ்டே மாம்ஸக²ண்டே³ மாநமாஹ —
விஶஸ்யமாந இதி ।
‘பத்³மகோஶப்ரதீகாஶம் ஹ்ருத³யம் சாப்யதோ⁴முக²ம்’ இத்யாதி³ஶ்ருதிப்ரஸித்³தோ⁴ யதோ²க்தமாம்ஸக²ண்டோ³ விஶஸ்யமாநே பஶௌ ப்ரத்யக்ஷத உபலப்⁴யத இத்யர்த²: ।
ப்ரஸித்³த⁴ ஏவேதி ।
‘யோ(அ)யமந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகாஶ:’ இத்யாதி³ஶ்ருதிஷ்விதி ஶேஷ: । கரகாகாஶோ யதா² ப்ரஸித்³த⁴ இதி த்³ருஷ்டாந்தயோஜநா । புரி ஹ்ருத³யே ஶரீரே வா ஶயநாத³வஸ்தா²நாத்புருஷ:, பூர்ணத்வாத்³வா புருஷ:, பூ⁴ராத³ய: பூர்ணா யேந ஸ புருஷ இதி வா ।
மநநம் மந இதி பா⁴வவ்யுத்பத்திமாஶ்ரித்யாஹ —
மநோ ஜ்ஞாநமிதி ।
மநநம் ஜ்ஞாநமித்யத்ர ஹேதுமாஹ —
மநுதேரிதி ।
ஜ்ஞாநம் கர்ம க்ரியா வாச்யபூ⁴தா யஸ்ய தஸ்மாந்மநுதேர்தா⁴தோர்நிஷ்பந்நோ மந:ஶப்³தோ³ யதோ ஜ்ஞாநவாசீத்யர்த²: ।
புருஷஸ்ய மநோவிகாரத்வாபா⁴வாதா³ஹ —
தத்ப்ராய இதி ।
மந:ப்ரதா⁴ந இத்யர்த²: ।
தத்ர ஹேதுமாஹ —
தது³பலப்⁴யத்வாதி³தி ।
தேநோபாஸநஸம்ஸ்க்ருதேந மநஸோபலப்⁴யமாநத்வாதி³த்யர்த²: ।
தல்லிங்கோ³ வேதி ।
அஸ்மதா³தி³மநஸா அஸ்மதா³தி³பி⁴ரநிவார்யேண தந்நியந்த்ருதயா ப்³ரஹ்மாநுமாநஸம்ப⁴வாதி³தி பா⁴வ: ।
ஜ்யோதிர்மய இதி ।
ஸ்வப்ரகாஶ இத்யர்த²: । வ்யாஹ்ருதிஶரீரே ப்³ரஹ்மணி மநோமயத்வாதி³கு³ணவத்யஹங்க்³ரஹமபி⁴ப்ரேத்ய விது³ஷ ஆத்மபூ⁴தஸ்யேத்யுக்தம் , அஹங்க்³ரஹம் விநா தத்³பா⁴வாயோகா³த் தத்³பா⁴வம் விநா ச ஸ்வாராஜ்யப்ராப்த்யயோகா³த் ; அத: ஸ்வாராஜ்யப்ராப்திவசநாநுரோதே⁴ந விது³ஷோ ப்³ரஹ்மபா⁴வோ ப்³ரஹ்மண்யஹங்க்³ரஹஶ்ச கல்ப்யத இதி பா⁴வ: । ததா² ச ஶ்ருதி: - ‘தே³வோ பூ⁴த்வா தே³வாநப்யேதி’ இதி । இஹைவ பா⁴வநயா தே³வபா⁴வம் ப்ராப்ய தே³ஹபாதோத்தரகாலம் தே³வபா⁴வம் ப்ராப்நோதீதி தத³ர்த²: ।
இந்த்³ரரூபஸ்யேதி ।
‘ஸேந்த்³ரயோநி:’ இதி வாக்யஶேஷத³ர்ஶநாதி³ந்த்³ரரூபத்வமுக்தம் ।
‘ஶதம் சைகா ச ஹ்ருத³யஸ்ய நாட்³யஸ்தாஸாம் மூர்தா⁴நமபி⁴ நி:ஸ்ருதைகா । தயோர்த்⁴வமாயந்நம்ருதத்வமேதி’ இதி ஶ்ருத்யந்தரமநுஸ்ருத்யாஹ —
ஹ்ருத³யாதூ³ர்த்⁴வமிதி ।
ஶ்ருதிப்ரஸித்³தா⁴யாம் ஶதாதி⁴காயாம் நாட்³யாம் நாமாந்தரேண யோக³ஶாஸ்த்ரப்ரஸித்³தி⁴ம் கத²யதி —
ஸுஷும்நேதி ।
ஸ்தந இவேதி ।
ஆஸ்யாந்தரிதி ஶேஷ: ।
தேநேதி ।
தஸ்யேத்யர்த²: । தஸ்ய சாந்தரேண அந்தர்தே³ஶம் ப்ராப்யமாணா ஶீர்ஷகபாலே வ்யபோஹ்ய யா நிர்க³தேதி யோஜநா । விநிஷ்க்ரம்ய ப்ரதிதிஷ்ட²தீதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।
லோகஸ்யேதி ।
ருக்³வேத³ஸ்ய ப்ராணஸ்ய சேத்யர்த²: ।
இமம் லோகமிதி ।
ருக்³வேத³ம் ப்ராணம் சேத்யபி த்³ரஷ்டவ்யம் । ப்ரத²மவ்யாஹ்ருதௌ லோகாக்³நிருக்³வேத³ப்ராணாநாம் சதுர்ணாம் த்³ருஷ்டத்வேந லோகாக்³நிபா⁴வவத்³ருக்³வேத³ப்ராணபா⁴வஸ்யாபி வக்தவ்யத்வாத் । ந ச ப்ரதா⁴நப்³ரஹ்மோபாஸநப²லவசநேந ‘மஹ இதி ப்³ரஹ்மணி’ இத்யநேந ஸர்வாத்மகப்³ரஹ்மபா⁴வே கதி²தே ஸதி விது³ஷ ருக்³வேத³ப்ராணபா⁴வஸ்யாபி ஸித்³த⁴த்வாந்ந ப்ருத²க்தத்³பா⁴வோ வக்தவ்ய இதி வாச்யம் ; ததா² ஸதி லோகாக்³நிபா⁴வஸ்யாபி தத ஏவ ஸித்³த⁴த்வேந ‘அக்³நௌ ப்ரதிதிஷ்ட²தி’ இதி ஶ்ருதிவசநமக்³ந்யாத்மநேமம் லோகம் வ்யாப்நோதீதி பா⁴ஷ்யவசநம் சாநர்த²கம் ஸ்யாத் । ஏதேந பூ⁴ரிதி வ்யாஹ்ருதௌ ருக்³வேத³ப்ராணத்³ருஷ்ட்யோர்ப்³ரஹ்மோபாஸநம் ப்ரத்யங்க³தயா ப்ரதா⁴நப²லேநைவ ப²லவத்த்வாச்ச்²ருதௌ பா⁴ஷ்யே ச ப்ருத²க்தத்³பா⁴வவசநாபா⁴வ இதி ஶங்காபி நிரஸ்தா, தஸ்யாம் லோகாக்³நித்³ருஷ்ட்யோரப்யங்க³த்வேந தத்ப²லஸ்யாப்யவக்தவ்யத்வாபத்தே: । யதி³ சாங்கா³நாம் ப்ரதா⁴நப²லேநைவ ப²லவத்த்வே(அ)ப்யங்க³ஸ்துத்யர்த²ம் ப்ருத²க்ப²லவசநமபேக்ஷிதமித்யுச்யேத, ததா³ ருக்³வேதா³தி³த்³ருஷ்டாவபி தத³ர்த²ம் ப்ருத²க்ப²லம் வக்தவ்யம் ; ஏவமுத்தரத்ராபி த்³ரஷ்டவ்யமிதி ஸங்க்ஷேப: ।
ஆத்மபா⁴வேந ஸ்தி²த்வேதி ।
அத்ர க்ரமகத²நம் பாட²க்ரமமாஶ்ரித்ய । வஸ்துதஸ்து க்ரமோ ந விவக்ஷித:, விது³ஷ: ஸர்வாத்மகப்³ரஹ்மபா⁴வ ஏவாக்³ந்யாதி³பா⁴வஸ்யாந்தர்பா⁴வேண க்ரமாபா⁴வாதி³தி மந்தவ்யம் ।
ப்³ரஹ்மபூ⁴தமிதி ।
‘மஹ இதி ப்³ரஹ்மணி’ இதி வாக்யோக்தப்³ரஹ்மபா⁴வப்ரயுக்தமித்யர்த²: ।
உபாஸக: ஸர்வேஷாம் ஹி மநஸாம் பதிர்ப⁴வதீத்யத்ர ஹி-ஶப்³த³ஸூசிதம் ஹேதுமாஹ —
ஸர்வாத்மகத்வாத்³ப்³ரஹ்மண இதி ।
ப்³ரஹ்மபூ⁴தஸ்ய விது³ஷ: ஸர்வஜீவாத்மகத்வாதி³த்யர்த²: ।
நநு ப்³ரஹ்மண: ஸர்வாத்மகத்வே ஸித்³தே⁴ தத்³பா⁴வமாபந்நஸ்ய விது³ஷ: ஸர்வாத்மகத்வம் ஸ்யாத் , ததே³வ குத இத்யத்ராஹ —
ஸர்வைர்ஹீதி ।
தத்³ப்³ரஹ்ம ஸர்வைருபாதி⁴பூ⁴தைர்மநோபி⁴: ப்ராப்தஜீவபா⁴வம் ஸந்மநுதே சக்ஷுராதி³த்³வாரா ரூபாதி³கமநுப⁴வதி । ப்³ரஹ்மணோ ஜீவபா⁴வே மாநத்வேந ப்ரவேஶவாக்யாதி³ஸூசநார்தோ² ஹி-ஶப்³த³: ।
ந கேவலமுபாஸக: ஸர்வமநஸாம் பதி:, கிம் து வாக³தீ³நாமபீத்யாஹ —
கிம் சேதி ।
ஸர்வாத்மகத்வாதி³தி । விது³ஷ இதி ஶேஷ: ।
நநு த்வகா³தி³பதித்வமபி குதோ நோக்தமித்யாஶங்க்ய ஆப்நோதி மநஸஸ்பதிமித்யாதே³ர்விவக்ஷிதமர்த²மாஹ —
ஸர்வப்ராணிநாமிதி ।
தத்³வாநிதி । நியம்யநியாமகபா⁴வஸம்ப³ந்தோ⁴ மத்வர்த²: ।
ந கேவலமேதாவதே³வ விது³ஷ: ப²லம் ப⁴வதி, கிம் த்விதோ(அ)பி ப³ஹு ப²லம் ப⁴வதீத்யாஹ —
கிம் ச ததோ(அ)பீதி ।
ஶரீரமஸ்யேதி ।
ஶரீரபத³ம் ஸ்வரூபபரம் ; ததஶ்ச ஆகாஶமதி⁴ஷ்டா²நபூ⁴தஸ்ய ப்³ரஹ்மண: கல்பிதம் ஸ்வரூபமித்யர்த²: ।
ஸூக்ஷ்மமிதி ।
ஜலாதி³பி⁴ர்து³:கா²தி³பி⁴ஶ்ச ஸம்ஶ்லேஷாயோக்³யத்வம் ஸூக்ஷ்மத்வம் ; ததா³ஹ ப⁴க³வாந் - ‘யதா² ஸர்வக³தம் ஸௌக்ஷ்ம்யாதா³காஶம் நோபலிப்யதே । ஸர்வத்ராவஸ்தி²தோ தே³ஹே ததா²த்மா நோபலிப்யதே’ இதி ।
ஸத்யமிதி ।
ஸத்³பூ⁴தத்ரயலக்ஷணம் மூர்தம் , த்யத்³வாய்வாகாஶாத்மகமமூர்தம் , தது³ப⁴யம் ஸச்ச த்யச்ச ஸத்த்யமிதி வ்யுத்பத்த்யா ஸத்த்யஶப்³த³வாச்யம் , ததா³த்மா கல்பிதம் ரூபமஸ்யேத்யர்த²: ।
ஸத்யஶப்³த³ஸ்ய பரமார்த²வஸ்துநி ரூடி⁴மாஶ்ரித்யாஹ —
அவிதத²மிதி ।
ப்ராணேஷ்விதி ।
ஸவிஷயேஷ்விந்த்³ரியேஷ்வித்யர்த²: । இத³ம் ச வ்யாக்²யாநம் ப்³ரஹ்மணோ ஜீவபா⁴வாபி⁴ப்ராயம் ।
கேவலப்³ரஹ்மபரத்வேநாபி வ்யாசஷ்டே —
ப்ராணாநாம் வேதி ।
யஸ்மிந்நிதி ।
யஸ்மிந்ப்³ரஹ்மணி நியந்த்ருரூபே ஸதீத்யர்த²: ।
மநஆநந்த³மிதி பத³ம் ப்³ரஹ்மணோ ஜீவபா⁴வாபி⁴ப்ராயேணைவ வ்யாசஷ்டே —
மந இத்யாதி³நா ।
ஶாந்திஶ்சேதி ।
ஸர்வத்³வைதநிவ்ருத்திரூபமித்யர்த²: । அஜ்ஞாநதத்கார்யத்⁴வம்ஸஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நப்³ரஹ்மாநதிரேகாதி³தி பா⁴வ: ।
ஸம்ருத்³த⁴ம் சேதி ।
ஸம்யகா³த்மபா⁴வேந ருத்³தி⁴ம் வ்யாப்திம் க³தம் ஸம்ருத்³த⁴ம் , ஸர்வவ்யாபகமித்யர்த²: ।
ஶாந்த்யா வேதி ।
ஸர்வவ்ருத்த்யுபரமலக்ஷணயா ஸமாதி⁴ஶப்³தி³தயா ஶாந்த்யா ஸம்ருத்³த⁴வத்பூர்ணாந்த³ரூபேண யோகி³பி⁴ருபலப்⁴யத இத்யர்த²: ।
ஏதச்சேதி ।
நநு ப²லத்வேநோக்தஸ்யாதி⁴கதரவிஶேஷணஸ்ய கத²முபாஸ்யகு³ணாந்தர்பா⁴வ உச்யதே ? நைஷ தோ³ஷ:, ‘தம் யதா² யதோ²பாஸதே’ இதி ஶ்ருத்யா ப²லத்வேநாவக³தஸ்யாபி விஶேஷணஜாதஸ்ய த்⁴யேயத்வாவக³மாத் , விஶிஷ்யாத்ர வ்யவஹிதஸம்நிஹிதஸகலகு³ணபூக³லக்ஷணப்ரகாரபராமர்ஶிநேதிபதே³நாதி⁴கதரவிஶேஷணஸ்யாப்யுபாஸ்திம் ப்ரதி விஷயதயா ஸமர்பணாச்ச । ந சைவம் ‘ஆப்நோதி ஸ்வாராஜ்யம்’ இத்யாதா³வுக்தாநாம் ஸர்வதே³வாதி⁴பதித்வஸர்வதே³வபூஜ்யத்வஸர்வகரணபதித்வாநாமபி ப²லரூபாணாமுபாஸ்யகு³ணத்வப்ரஸங்க³ இதி வாச்யம் ; இஷ்டத்வாத் । தத்ஸங்க்³ரஹார்த² ஏவைதச்சேத்யத்ர சகார இதி ஸங்க்ஷேப: ।
நநு உபாஸநஸ்ய ஶ்ருத்யா ஸ்வேந ரூபேணோக்தாவப்யநுஷ்டா²நஸித்³தே⁴: ஆசார்யோக்திகல்பநம் முதா⁴, நேத்யாஹ —
ஆத³ரார்தே²தி ।
உபாஸநாநுஷ்டா²நே ஆத³ராதிஶயஸித்³த்⁴யர்தே²த்யர்த²: ।
உக்த ஏவேதி ।
உபாஸநம் ச யதா²ஶாஸ்த்ரமித்யாதா³விதி ஶேஷ: । நந்வத்ர கிமபரம் ப்³ரஹ்மோபாஸ்யம் கிம் வா பரம் ப்³ரஹ்மேதி ? கிமத்ர ஸம்ஶயகாரணம் ? பரம் சாபரம் ச ப்³ரஹ்மேத்யாதா³வுப⁴யத்ர ப்³ரஹ்மஶப்³த³ப்ரயோக³த³ர்ஶநமேவ । அத்ர கேசித³பரமேவ த்⁴யேயமிதி வத³ந்தி । ததா²ஹி - ப்ராணாராமத்வ மநஆநந்த³த்வயோ: ஸூத்ராத்மநி ஹிரண்யக³ர்பே⁴ ஸ்வாரஸ்யாந்மநோமயபத³ஸ்ய மநோபி⁴மாநீதி பா⁴ஷ்யத³ர்ஶநேந பா⁴ஷ்காரஸ்யாபி தத்ராநுமத்யவக³மாச்ச, அந்யேஷாமபி விஶேஷணாநாம் தஸ்மிந்நேவ யதா²கத²ஞ்சிது³பபாத³நஸம்ப⁴வாச்சாபரமேவாத்ர விவக்ஷிதமிதி । அந்யே து பரமீஶ்வரரூபமேவாத்ர ப்³ரஹ்ம த்⁴யேயமிதி வத³ந்தி । ததா² ஹி - பரம் ப்³ரஹ்மைவாத்ர விவக்ஷிதம் , ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்ய தத்ர முக்²யத்வாத் ; நாபரம் , தத்ர தஸ்யாமுக்²யத்வாத் ; தது³க்தம் ஸூத்ரகாரேண ‘ஸாமீப்யாத்து தத்³வ்யபதே³ஶ:’ இதி । பரப்³ரஹ்மஸாமீப்யாதே³வ ஸூத்ராத்மநி ப்³ரஹ்மஶப்³த³ப்ரயோகோ³ ந முக்²யவ்ருத்த்யேதி தத³ர்த²: । ததா² அம்ருதத்வம் பரஸ்யைவ ப்³ரஹ்மணோ லிங்க³ம் । ந ச ‘ஸைஷாநஸ்தமிதா தே³வதா’ இத்யாதா³வபரஸ்யாபி நாஶராஹித்யரூபமம்ருதத்வம் ஶ்ரூயத இதி வாச்யம் ; தஸ்யாவாந்தரப்ரலயே நாஶாபா⁴வஶ்ரவணே(அ)பி மஹாப்ரலயே நாஶஶ்ரவணேந முக்²யாம்ருதத்வாஸம்ப⁴வாத் । ந ச ‘ப்ராணாராமம் மநஆநந்த³ம்’ இதி லிங்க³த்³வயாநுரோதே⁴நாபேக்ஷிகமேவாம்ருதத்வமிஹாஸ்த்விதி வாச்யம் ; ப்³ரஹ்மஶ்ருத்யநுரோதே⁴ந முக்²யாம்ருதத்வக்³ரஹணஸம்ப⁴வே து³ர்ப³லலிங்கா³நுரோதே⁴நாபேக்ஷிகாம்ருதத்வக்³ரஹணாயோகா³த் , உபஸம்ஹாரே(அ)ப்யம்ருதத்வஶ்ரவணேநோபக்ரமோபஸம்ஹாரஸ்பர்ஶித்வலக்ஷணதாத்பர்யலிங்க³ - யுக்தஸ்யாம்ருதத்வஸ்ய தத்³ரஹிதப்ராணாராமத்வாதி³லிங்கா³நுரோதே⁴நாந்யதா²நயநாயோகா³ச்ச । ததா² புருஷபதோ³தி³தம் பூர்ணத்வம் ஹிரண்மயபதோ³தி³தம் ஸ்வயஞ்ஜ்யோதிஷ்ட்வமிந்த்³ரபதோ³தி³தம் பாரமைஶ்வர்யமாகாஶஶரீரபதோ³தி³தமாகாஶதே³ஹத்வம் ஸூக்ஷ்மத்வம் வா ஸத்யாத்மபதோ³தி³தமவிதத²ஸ்வபா⁴வத்வம் ஶாந்திஸம்ருத்³த⁴பதோ³தி³தம் ஸர்வப்ரபஞ்சோபஶமாத்மகத்வமித்யேதேஷாம் லிங்கா³நாம் பரப்³ரஹ்மண்யேவ ஸ்வாரஸ்யாச்ச । மநோமயபத³ஸ்யாப்யர்த²த்ரயம் பா⁴ஷ்யே த³ர்ஶிதம் । தத்ர ப்ரத²மத்ருதீயார்தௌ² பராபரப்³ரஹ்மணோ: ஸாதா⁴ரணௌ । மநோபி⁴மாநீத்யர்த²ப்ரத³ர்ஶநமாத்ரமபரப்³ரஹ்மபக்ஷபாதி । ததா² ப்ராணாராமத்வமநஆநந்த³த்வே அபி । ந சைதாவதா ஹிரண்யக³ர்பா⁴க்²யம் ப்³ரஹ்ம ஶ்ருதிபா⁴ஷ்யயோரபி⁴ப்ரேதமிதி நிஶ்சேதும் ஶக்யதே । ஶாண்டி³ல்யவித்³யாதௌ³ மநோமயத்வப்ராணஶரீரத்வவத³த்ராபி ப்³ரஹ்மண: ஸார்வாத்ம்யப்ரயுக்ததயா தேஷாமபி பரஸ்மிந்ப்³ரஹ்மண்யுபபத்தே: ஸார்வாத்ம்யம் ச ப்ரக்ருதஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ த³ர்ஶிதம் । ந சைதத்பரப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்யத்ர முக்²யம் ஸம்ப⁴வதி । தஸ்மாத்பரமேவ ப்³ரஹ்மாத்ரோபாஸ்யமிதி ஸங்க்ஷேப: ॥