ನನು ನಿತ್ಯಶುದ್ಧಾದಿರೂಪಸ್ಯ ವಿದುಷಃ ಕಥಮನ್ನಾನ್ನಾದರೂಪೇಣ ಸಾರ್ವಾತ್ಮ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವಿಕ್ಷೇಪಶಕ್ತಿಮದವಿದ್ಯಾಲೇಶಮಹಿಮ್ನೇತ್ಯಾಶಯೇನಾಹ –
ನಿರಂಜನೋಽಪಿ ಸನ್ನಿತಿ ।
ಅನ್ನಂ ಭೋಗ್ಯಜಾತಮ್ , ಅನ್ನಾದೋ ಭೋಕ್ತಾ, ತಯೋಃ ಸಂಘಾತೋ ನಾಮ ಭೋಕ್ತೃಭೋಗ್ಯಭಾವಲಕ್ಷಣಃ ಸಂಬಂಧಃ, ತತ್ಕರ್ತಾ, ಸರ್ವಕರ್ಮಫಲದಾತೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ತತ್ರ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಂ ಸೂಚಯತಿ –
ಚೇತನಾವಾನಿತಿ ।
ಸರ್ವಜ್ಞ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಥವೇತಿ ।
ಅಥ ವಾ ಅನ್ನಸ್ಯೈವ ಸಂಘಾತಕೃದಿತಿ ಯೋಜನಾ ।
ನನ್ವನೇಕೇಷಾಂ ಮೃತ್ತೃಣಕಾಷ್ಠಾದೀನಾಂ ಗೃಹಪ್ರಾಸಾದಾದಿರೂಪೇಣ ಸಂಘಾತಕರಣಂ ದೃಷ್ಟಮ್ , ತತ್ಕಥಮೇಕಸ್ಯಾನ್ನಸ್ಯಾದನೀಯಸ್ಯ ಸಂಘಾತಕರಣಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ –
ಅನೇಕಾತ್ಮಕಸ್ಯೇತಿ ।
ಶರೀರೇಂದ್ರಿಯಾದಿರೂಪೇಣ ಪರಿಣತಿದ್ವಾರಾ ಅನೇಕಾತ್ಮಕಸ್ಯ ತಸ್ಯ ಸಂಹತಿಕರಣಮುಪಪನ್ನಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಶರೀರಪ್ರಾಣಾದೀನಾಂ ಮೇಲನರೂಪಂ ಸಂಘಾತಂ ಕಿಮರ್ಥಮಯಂ ಕರೋತಿ ? ತತ್ರಾಹ –
ಪಾರಾರ್ಥ್ಯೇನೇತಿ ।
ಪರಸ್ಯ ಚೇತನಸ್ಯಾರ್ಥೋ ಭೋಗಾದಿಃ ತತ್ಸಿದ್ಧ್ಯರ್ಥತ್ವೇನೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ಶರೀರಾದಿರೂಪೇಣ ಪರಿಣತಸ್ಯಾನ್ನಸ್ಯ ಪರಾರ್ಥತ್ವೇ ಸಿದ್ಧೇ ಸತಿ ತಾದರ್ಥ್ಯೇನ ಸಂಹತಿಕರಣಮಿತ್ಯುಪಪದ್ಯತೇ, ತದೇವ ಕುತಃ ಸಿದ್ಧಮ್ ? ಅತ ಆಹ –
ಪರಾರ್ಥಸ್ಯೇತಿ ।
ತದ್ವಿಶದಯತಿ –
ಅನ್ನಾದಾರ್ಥಸ್ಯ ಸತ ಇತಿ ।
ಭೋಕ್ತ್ರರ್ಥಸ್ಯ ಸತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಜಡಸ್ಯ ಶರೀರಪ್ರಾಣಾದೇಃ ಕಾಷ್ಠತೃಣಾದೇರಿವ ಸ್ವಾರ್ಥತ್ವಾಯೋಗಾಚ್ಚೇತನಾರ್ಥತ್ವಂ ವಕ್ತವ್ಯಮಿತಿ ಭಾವಃ । ಸತ್ತ್ಯಸ್ಯೇತಿ ಸಚ್ಚ ತ್ಯಚ್ಚ ಸತ್ತ್ಯಮ್ , ಸನ್ಮೂರ್ತಂ ತ್ಯದಮೂರ್ತಮಿತಿ ಮೂರ್ತಾಮೂರ್ತಾತ್ಮಕಸ್ಯ ಋತಶಬ್ದಿತಸ್ಯ ಜಗತ ಉತ್ಪತ್ತೇಃ ಪೂರ್ವಮೇವೋತ್ಪನ್ನೋ ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭಶ್ಚಾಹಮಸ್ಮೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ದೇವೇಭ್ಯಶ್ಚ ಪೂರ್ವಮಿತಿ ।
ಹಿರಣ್ಯಗರ್ಭೋತ್ಪತ್ತ್ಯನಂತರಮಿಂದ್ರಾದಿದೇವೇಭ್ಯಃ ಪೂರ್ವಮುತ್ಪನ್ನೋ ವಿರಾಟ್ಪುರುಷಶ್ಚಾಹಮಸ್ಮೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಮೃತಸ್ಯ ನಾಭಿಶ್ಚಾಹಮಸ್ಮೀತಿ ಶ್ರುತೌ ಯೋಜನಾಂ ಮತ್ವಾ ವಿವೃಣೋತಿ -
ಅಮೃತತ್ವಸ್ಯೇತಿ ।
ಸರ್ವೇಷಾಂ ಮುಮುಕ್ಷೂಣಾಂ ಪ್ರಾಪ್ತವ್ಯಂ ಯದಮೃತತ್ವಂ ತನ್ಮತ್ಸಂಸ್ಥಂ ಮತ್ಸ್ವರೂಪಮೇವ ಮಮ ಪರಮಾನಂದಸ್ವರೂಪತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ಮಾಂ ದದಾತೀತ್ಯನುಪಪನ್ನಮ್ , ಚಿದೇಕರಸಸ್ಯ ವಿದುಷೋ ದೇಯತ್ವಾಯೋಗಾದಿತ್ಯಾಶಂಕಾಂ ವಾರಯತಿ -
ಅನ್ನಾತ್ಮನೇತಿ ।
‘ಅಹಮನ್ನಮ್ ‘ ಇತಿ ಪ್ರಾಗುಕ್ತತ್ವಾದನ್ನಾತ್ಮನಾ ಸ್ಥಿತ್ವಾ ತಥಾಬ್ರವೀದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಇತ್ಥಮಿತ್ಯಸ್ಯ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮ್ –
ಯಥಾಭೂತಮಿತಿ ।
ಅನ್ನಭೂತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಅನ್ನಭೂತಂ ಮಾಂ ಯೋ ದದಾತಿ ಸ ಏವಂ ದದತ್ಸನ್ಮಾಮವಿನಷ್ಟಂ ಯಥಾ ಭವತಿ ತಥಾವತೀತ್ಯರ್ಥಃ । ದಾತುರನ್ನಂ ವರ್ಧತ ಇತ್ಯಭಿಪ್ರಾಯಃ ।
ಅದತ್ವೇತಿ ।
ಲೋಭಾದಿನೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಪ್ರತ್ಯದ್ಮೀತಿ ।
ಭಕ್ಷಯಾಮೀತ್ಯರ್ಥಃ । ವೈಶ್ವದೇವಾವಸಾನೇ ಪ್ರಾಪ್ತೇಭ್ಯೋಽತಿಥಿಭ್ಯೋ ಯಥಾಶಕ್ತ್ಯನ್ನಮದತ್ವಾ ಭುಂಜಾನಸ್ಯ ಗೃಹಸ್ಥಸ್ಯ ನರಕಪಾತೋ ಭವೇದಿತಿ ವಿವಕ್ಷಿತಾರ್ಥಃ, ಅನ್ನಭೂತಂ ಮಾಮದತ್ವಾ ಭಕ್ಷಯಂತಮಹಮಪಿ ಭಕ್ಷಯಾಮೀತ್ಯುಕ್ತತ್ವಾತ್ । ಮುಕ್ತಂ ಪ್ರತ್ಯದನೀಯತಯಾ ಅನ್ನಭೂತೋ ಯೋ ನಾಸ್ತಿಕಃ ತಸ್ಯಾನ್ನಸ್ಯೈವ ಸತೋ ಮುಕ್ತೋಽಪ್ಯದನೀಯೋ ಭವತ್ಯೇವಾನ್ನಭೂತತ್ವಾತ್ , ತಥಾ ಚ ನಾಸ್ತಿಕೈರ್ವ್ಯಾಘ್ರಾದಿಭಿರಿವಾದ್ಯಸ್ಯ ಮುಕ್ತಸ್ಯ ಸಂಸಾರಾದಪಿ ತೀವ್ರತರಂ ದುಃಖಂ ಪ್ರಸಜ್ಯೇತ ।
ತಥಾ ಚ ತದಪೇಕ್ಷಯಾ ಸಂಸಾರ ಏವ ಶ್ರೇಯಾನಿತಿ ಮುಮುಕ್ಷುಃ ಶಂಕತೇ –
ಅತ್ರಾಹೇತಿ ।
ಪರಿಹರತಿ –
ಮಾ ಭೈಷೀರಿತಿ ।
ಸರ್ವಕಾಮಾಶನಶಬ್ದಿತಸ್ಯಾನ್ನಾನ್ನಾದಭಾವಲಕ್ಷಣಸ್ಯ ಸರ್ವಾತ್ಮಭಾವಸ್ಯ ಸಂವ್ಯವಹಾರವಿಷಯತ್ವಾತ್ಕಲ್ಪನಾಮಾತ್ರತ್ವಾನ್ನ ಮುಕ್ತಸ್ಯ ಭಯಲೇಶೋಽಪ್ಯಸ್ತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅನ್ನಾದಿಭಾವಸ್ಯ ಸಂವ್ಯವಹಾರವಿಷಯತ್ವೇಽಪಿ ಕಥಂ ಮುಕ್ತಸ್ಯ ಭಯಾಭಾವ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಸಂಗ್ರಹವಾಕ್ಯಂ ವಿವೃಣೋತಿ –
ಅತೀತ್ಯಾಯಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವಿದ್ವದ್ದೃಷ್ಟ್ಯಾ ವಸ್ತುತೋ ಭಯಹೇತೋರಭಾವಾನ್ನ ತಸ್ಯ ಭಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಅಯಂ ವಿದ್ವಾನವಿದ್ಯಾಕೃತಂ ಸರ್ವಂ ವಿದ್ಯಯಾತೀತ್ಯ ಬಾಧಿತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮತ್ವಮಾಪನ್ನೋ ವರ್ತತ ಇತಿ ಯೋಜನಾ ।
ನನು ಯದಿ ಮುಕ್ತೋ ಬ್ರಹ್ಮಭಾವಮಾಪನ್ನ ಏವೋಕ್ತರೀತ್ಯಾ, ತರ್ಹೀದಮ್ ‘ಅಹಮನ್ನಾದಃ’ ಇತ್ಯಾದಿವಚನಂ ಕೇನಾಭಿಪ್ರಾಯೇಣ ಪ್ರವೃತ್ತಮಿತಿ ಪೃಚ್ಛತಿ –
ಏವಂ ತರ್ಹಿ ಕಿಮಿತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಭಾವಲಕ್ಷಣಮುಕ್ತಿಸ್ತುತ್ಯಭಿಪ್ರಾಯೇಣೇದಂ ವಚನಂ ಪ್ರವೃತ್ತಮಿತಿ ಪರಿಹರತಿ –
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ಪ್ರಥಮಮನ್ನಾದಿಭಾವಸ್ಯ ಸಂವ್ಯವಹಾರವಿಷಯತ್ವಾದಿತ್ಯುಕ್ತಂ ಮಿಥ್ಯಾತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ –
ಯೋಽಯಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ನ ಪರಮಾರ್ಥೇತಿ ।
ವಾಚಾರಂಭಣಾದಿಶ್ರುತೇರ್ದೃಶ್ಯತ್ವಾದಿಯುಕ್ತೇಶ್ಚೇತಿ ಭಾವಃ ।
ಇದಾನೀಂ ಸ್ತುತ್ಯಭಿಪ್ರಾಯಕತ್ವಮನ್ನಾದಿವಚನಸ್ಯ ವಿವೃಣೋತಿ –
ಸ ಏವಂಭೂತೋಽಪೀತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮನಿಮಿತ್ತಃ ಬ್ರಹ್ಮಕಾರಣಕೋಽನ್ನಾನ್ನಾದಭಾವಲಕ್ಷಣಃ ಪ್ರಪಂಚೋ ವ್ಯವಹ್ರಿಯಮಾಣೋಽಪಿ ಬ್ರಹ್ಮವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ವಸ್ತುಗತ್ಯಾಸನ್ನಿತಿ ಕೃತ್ವಾ ನಿಶ್ಚಿತ್ಯ ಸ್ಥಿತಸ್ಯ ವಿದುಷೋ ಯೋಽಯಂ ವಿದ್ಯಾಫಲಭೂತೋ ಬ್ರಹ್ಮಭಾವಃ ತಸ್ಯ ಸ್ತುತ್ಯರ್ಥಮನ್ನಾದಿವಚನೇನ ಸಾರ್ವಾತ್ಮ್ಯಂ ಸರ್ವಕಾಮಾಶನರೂಪಮುಚ್ಯತೇ, ನ ತ್ವನ್ನಾದಿಭಾವಸ್ತಸ್ಯ ಮುಖ್ಯ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉಪಸಂಹರತಿ –
ಅತ ಇತಿ ।
ವಿದ್ಯಾಬಲಾದವಿದ್ಯೋಚ್ಛೇದಾದ್ಬ್ರಹ್ಮಭೂತಸ್ಯ ವಿದುಷೋ ನಾಸ್ತ್ಯವಿದ್ಯಾನಿಮಿತ್ತೋ ಭಯದುಃಖಾದಿದೋಷಲೇಶೋಽಪೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಏವಂ ಮೋಕ್ಷಸ್ಯಾಪುರುಷಾರ್ಥತ್ವಶಂಕಾಂ ನಿರಾಕೃತ್ಯ ಪುನರ್ವಿದುಷಃ ಸ್ತುತ್ಯರ್ಥಮುಪಕ್ಷಿಪ್ತಂ ಸರ್ವಾತ್ಮಭಾವಮೇವಾನುಸರನ್ನುತ್ತರವಾಕ್ಯಮಾದತ್ತೇ –
ಅಹಂ ವಿಶ್ವಮಿತಿ ।
ಭುವನಮಿತಿ ।
ಭೂರಾದಿಲೋಕಜಾತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಈಶ್ವರೇಣೇತಿ ।
ಸರ್ವಜಗತ್ಸಂಹರ್ತೃರುದ್ರರೂಪೇಣಾಹಮೇವಾಭಿಭವಾಮಿ ಸಂಹರಾಮೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸುವರ್ನ ಇತ್ಯತ್ರ ನಕಾರ ಇವಾರ್ಥ ಇತ್ಯಾಶಯೇನಾಹ –
ಆದಿತ್ಯ ಇವೇತಿ ।
ಅಸಕೃದಿತಿ ।
ಸದೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಜ್ಯೋತಿಃಪದಂ ಚೈತನ್ಯಪ್ರಕಾಶಪರಮ್ ।
'ಇತ್ಯುಪನಿಷತ್’ ಇತ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ –
ಇತೀಯಮಿತಿ ।
ವಿಹಿತಾ ನಿರೂಪಿತಾ ।
'ಯ ಏವಂ ವೇದ’ ಇತ್ಯತ್ರ ಏವಂಶಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ –
ಭೃಗುವದಿತಿ ।
ವೇದ, ಸಂಪಾದಯತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯಥೋಕ್ತಮಿತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮಭಾವಲಕ್ಷಣಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಮಂಗಲಾರ್ಥಮೋಂಕಾರಮುಚ್ಚಾರಯತಿ –
ಓಮಿತೀತಿ ॥
ಅನ್ನಪ್ರಾಣಮನೋಬುದ್ಧಿಸುಖೈಃ ಪಂಚಭಿರುಜ್ಜ್ವಲಾ ।
ಭಗವತ್ಯರ್ಪಿತಾ ಜೀಯಾದ್ವನಮಾಲಾ ಕೃತಿರ್ಮಮ ॥ ೧ ॥
ನಾರಾಯಣಪದದ್ವಂದ್ವಂ ನಾರದಾದಿಭಿರಾದೃತಮ್ ।
ನಮಾಮಿ ಶತಶೋ ನಿತ್ಯಂ ನಮತಾಂ ಮುಕ್ತಿದಾಯಕಮ್ ॥ ೨ ॥