భామతీవ్యాఖ్యా
ప్రథమం వర్ణకమ్
వేదాన్తకల్పతరుః
 

అనిర్వాచ్యావిద్యాద్వితయసచివస్య ప్రభవతో వివర్తా యస్యైతే వియదనిలతేజోఽబవనయః ।
యతశ్చాభూద్విశ్వం చరమచరముచ్చావచమిదం నమామస్తద్బ్రహ్మాపరిమితసుఖజ్ఞానమమృతమ్ ॥ ౧ ॥

నిఃశ్వసితమస్య వేదా వీక్షితమేతస్య పఞ్చ భూతాని ।
స్మితమేతస్య చరాచరమస్య చ సుప్తం మహాప్రలయః ॥ ౨ ॥

షడ్భిరఙ్గైరుపేతాయ వివిధైరవ్యయైరపి ।
శాశ్వతాయ నమస్కుర్మో వేదాయ చ భవాయ చ ॥ ౩ ॥

మార్తణ్డతిలకస్వామిమహాగణపతీన్ వయమ్ ।
విశ్వవన్ద్యాన్నమస్యామః సర్వసిద్ధివిధాయినః ॥ ౪ ॥

బ్రహ్మసూత్రకృతే తస్మై వేదవ్యాసాయ వేధసే ।
జ్ఞానశక్త్యవతారాయ నమో భగవతో హరేః ॥ ౫ ॥

నత్వా విశుద్ధవిజ్ఞానం శఙ్కరం కరుణానిధిమ్ ।
భాష్యం ప్రసన్నగమ్భీరం తత్ప్రణీతం విభజ్యతే ॥ ౬ ॥

ఆచార్యకృతినివేశనమప్యవధూతం వచోఽస్మదాదీనామ్ ।
రథ్యోదకమివ గఙ్గాప్రవాహపాతః పవిత్రయతి ॥ ౭ ॥

యదజ్ఞాతం జీవైర్బహువిధజగద్విభ్రమధరం వియద్యవద్బాలై స్తలమలినతాయోగి కలితమ్।
తదున్ముద్రజ్ఞానప్రతతసుఖసద్బ్రహ్మ పరమం నమస్యామః ప్రత్యక్–శ్రుతిశతశిరోభిః ప్రకటితమ్ ॥ ౧॥

బోధాభీషుశతైరబోధతిమిరం హృద్వ్యోమగం దారయన్ ప్రజ్ఞావారిధిమున్నతిం చ గమయన్ సోమః సదోదేతి యః।
తం సంసారసహస్రరశ్మిజనితక్లేశాపహం దక్షిణామూర్తిం నిర్మలయోగిచిన్త్యచరణామ్భోజం భజే శఙ్కరమ్ ॥౨॥

మాద్యన్మోహమహేభకుమ్భదలనప్రోద్భూతసన్మౌక్తికద్యోతాలఙ్కృతసత్సుఖాద్వయవపుః శ్రీమాన్నృకణ్ఠీరవః।
ప్రహ్లాదోక్తగిరః ప్రమాణనవిధౌ దివ్యాకృతిః స్తమ్భతో నిర్యాతః ప్రకటీభవేత్స హృదయామ్భోజే మమాఖణ్డితమ్ ॥ ౩॥

లలితైః పదవిన్యాసైర్యా నృత్యతి విబుధవదనరఙ్గేషు।
సచ్ఛాస్త్రవేదవాద్యైః సరస్వతీం తాం నమస్యామః ॥ ౪ ॥

భజమానవిఘ్నభిత్తిప్రభిత్తికుద్దాలమివ కరేణ రదమ్।
దధతం మహాగణేశం ప్రణౌమి సకలేష్టసంపదం దదతమ్ ॥ ౫॥

యన్న్యాయసూత్రప్రథితాత్మబోధసౌరభ్యగర్భశ్రుతిపద్మమాలా।
ప్రసాధయత్యద్వయమాత్మతత్త్వం తం వ్యాసమాద్యం గురుమానతో(అ)స్మి ॥౬॥

వేదాన్తార్థతదాభాసక్షీరనీరవివేకినమ్।
నమామి భగవత్పాదం పరమహంసధురన్ధరమ్ ॥ ౭॥

స్వయంప్రభసుఖం బ్రహ్మ దయారచితవిగ్రహమ్।
యథార్థానుభవానన్దపదగీతం గురుం నుమః ॥ ౮ ॥

విద్యాప్రశ్రయసంయమాః శుభఫలా యత్సన్నిధిస్థానతః పుంసాం హస్తగతా భవన్తి సహసా కారుణ్యవీక్షావశాత్।
ఆనన్దాత్మయతీశ్వరం తమనిశం వన్దే గురూణాం గురుం లబ్ధం యత్పదపద్మయుగ్మమనఘం పుణ్యైరనన్తైర్మయా ॥౯॥

గ్రన్థగ్రన్థ్యభిధాః స్ఫుటన్తి ముకులా యస్యోదయే కౌముదా వ్యాకుర్వత్యపి యత్ర మోహతిమిరం లోకస్య సంశామ్యతి।
ప్రోద్యత్తారకదివ్యదీప్తి పరమం వ్యోమాపి నీరాజ్యతే గోభిర్యస్య సుస్వప్రకాశశశినం తం నౌమి విద్యాగురుమ్ ॥ ౧౦ ॥

వైదికమార్గం వాచస్పతిరపి సమ్యక్ సురక్షితం చక్రే।
నయవిజితవాదిదైత్యః స జయతి విబుధేశ్వరాచార్యః ॥ ౧౧॥

రూఢోఽయం వేదకాణ్డాన్నయమయవిటపో భూరిశాఖావిచారః సద్వర్ణానన్తపర్ణః సముదితపరమబ్రహ్మబోధప్రసూనః।
సాక్షాద్ధస్తావచేయం దదదమృతఫలం జీవవిశ్వేశవీన్ద్రః సంసారార్కోత్థతాపప్రమథననిపుణస్తన్యతే కల్పవృక్షః ॥ ౧౨ ॥

కీర్త్యా యాదవవంశమున్నమయతి శ్రీజైత్రదేవాత్మజే కృష్ణే క్ష్మాభృృతి భూతత్వం సహ మహాదేవేన సంబిభ్రతి।
భోగీన్ద్రే పరిముఞ్చతి క్షితిభరప్రోద్భూతదీర్ఘశ్రమం వేదాన్తోపవనస్య మణ్డనకరం ప్రస్తౌమి కల్పద్రుమమ్ ॥ ౧౩ ॥

శ్రీమచ్ఛారీరకవ్యాఖ్యాయాః ప్రారిప్సితాయా అవిఘ్నసమాప్త్యాదిసిద్ధయే శాస్త్రప్రతిపాద్యాం పరాం దేవతాం ప్రణమన్ శాస్త్రీయవిషయాది దర్శయతి —

అనిర్వాచ్యేతి ।

ఎకా హ్యవిద్యా అనాదిః భావరూపా దేవతాధికరణే (బ్ర. అ.౧ పా.౩ సూ, ౨౬ — ౩౩) వక్ష్యతే, అన్యా పూర్వపూర్వవిభ్రమసంస్కారః, తదవిద్యాద్వితయం సత్త్వాసత్త్వాభ్యామనిర్వాచ్యం సచివం సహకారి యస్య తత్తథా । తత్సచివతా బ్రహ్మణః తద్విషయతా, తదాశ్రయాస్తు జీవా ఎవ ఇతి వక్ష్యతే ।

న చావిద్యాసాచివ్యే బ్రహ్మణోఽనీశ్వరత్వమ్, ఉపకరణస్య స్వాతన్త్ర్యావిఘాతకత్వాత్ ఇత్యాహ —

ప్రభవత ఇతి ।

అతత్త్వతోఽన్యథాభావో వివర్తః ।

న కేవలం భూతానాం బ్రహ్మవివర్తత్వం, అపి తు జీవానామపి చరాచరశరీరోపాధికానాం తత్ప్రతిబిమ్బత్వేన తద్వివర్తతా ఇత్యాహ —

యతశ్చేతి ।

అథవా భూతసృష్టివద్భౌతికసృష్టేరపి హిరణ్యగర్భద్వారా బ్రహ్మైవ కర్తృ ఇతి అనేనోక్తమ్ ।

ఎవమజ్ఞానవిపర్యస్తత్వాభ్యాం విషయత్వముక్త్వా ప్రయోజనతామాహ —

అపరిమితేతి ॥౧॥

జగద్వివర్తాధిష్ఠానత్వేన బ్రహ్మణః సర్వకర్తృత్వముక్త్వా సర్వజ్ఞత్వం జ్ఞానపదసూచితం వేదకర్తృత్వాదినా సాధయతి —

నిఃశ్వసితమితి ।

వీక్షణమాత్రేణ సృష్టత్వాత్, భూతాని వీక్షితమ్ । హిరణ్యగర్భద్వారా సాధ్యం చరాచరం, వీక్షణాధికప్రయత్నసాధ్యస్మితసామ్యాత్ స్మితమ్ ।

సర్వజ్ఞత్వసిద్ధ్యర్థం చేతనధర్మసుప్తిమత్త్వేన చేతనతాం సంభావయతి —

అస్య చేతి ।

యద్వా వినాయాసేన నామరూపసృష్టిప్రలయకర్తృత్వాద్ బ్రహ్మ అనేన స్తుతమ్ ॥౨॥

షడ్భిరితి ।

ఈశ్వరస్య షడఙ్గాని పురాణోక్తాని 'సర్వజ్ఞతా తృప్తిరనాదిబోధః స్వతన్త్రతా నిత్యమలుప్తశక్తిః । అచిన్త్యశక్తిశ్చ విభోర్విధిజ్ఞాః షడాహురఙ్గాని మహేశ్వరస్య ॥' ఇతి । అవ్యయాని వాయుపురాణే పఠ్యన్తే – 'జ్ఞానం విరాగతైశ్వర్యం తపః సత్యం క్షమా ధృతిః । స్రష్టృత్వమాత్మసంబోధో హ్యధిష్ఠాతృత్వమేవ చ । అవ్యయాని దశైతాని నిత్యం తిష్ఠన్తి శఙ్కరే ॥' ఇతి । వేదస్య షడఙ్గాని నిరుక్తాదీని । అవ్యయాని చ చాదయః॥౩॥

తిలకప్రియః స్వామీ తిలకస్వామీ । సర్వసిద్ధివిధాయిత్వం స్మృతిసిద్ధమ్ । ఆదిత్యస్య సదా పూజాం తిలకం స్వామినస్తథా । మహాగణపతేశ్చైవ కుర్వన్ సిద్ధిమవాప్నుయాత్ ॥' (యాజ్ఞ. అ. ౧ శ్లో. ౨౯౪) ఇతి ॥౪॥

వేధసే విధాత్రే ఈశ్వరాయ । హరేః జ్ఞానశక్తేరవతారః ప్రాప్తిర్యస్మిన్ స తథా । తథా చాహ శ్రీపరాశరః – 'ద్వాపరే ద్వాపరే విష్ణుర్వ్యాసరూపీ మహామునే । వేదమేకం సుబహుధా కురుతే జగతో హితమ్ ॥' ఇతి ॥౫॥