பா⁴மதீவ்யாக்²யா
ப்ரத²மம் வர்ணகம்
பூர்வப்ருஷ்ட²ம்      உத்தரப்ருஷ்ட²ம்
வேதா³ந்தகல்பதரு:
 

ஶாஸ்த்ரப்ரமாணகத்வமுக்தம் ப்³ரஹ்மண: ப்ரதிஜ்ஞாமாத்ரேண, தத³நேந ஸூத்ரேண ப்ரதிபாத³நீயமித்யுத்ஸூத்ரம் பூர்வபக்ஷமாரசயதி பா⁴ஷ்யகார: -

கத²ம் புநரிதி ।

கிமாக்ஷேபே । ஶுத்³த⁴பு³த்³தோ⁴தா³ஸீநஸ்வபா⁴வதயோபேக்ஷணீயம் ப்³ரஹ்ம, பூ⁴தமபி⁴த³த⁴தாம் வேதா³ந்தாநாமபுருஷார்தோ²பதே³ஶிநாமப்ரயோஜநத்வாபத்தே:, பூ⁴தார்த²த்வேந ச ப்ரத்யக்ஷாதி³பி⁴: ஸமாநவிஷயதயா லௌகிகவாக்யவத்தத³ர்தா²நுவாத³கத்வேநாப்ராமாண்யப்ரஸங்கா³த் । ந க²லு லௌகிகாநி வாக்யாநி ப்ரமாணாந்தரவிஷயமர்த²மவபோ³த⁴யந்தி ஸ்வத: ப்ரமாணம் , ஏவம் வேதா³ந்தா அபீத்யநபேக்ஷத்வலக்ஷணம் ப்ராமாண்யமேஷாம் வ்யாஹந்யேத । ந சைதைரப்ரமாணைர்ப⁴விதும் யுக்தம் । ந சாப்ரயோஜநை:, ஸ்வாத்⁴யாயாத்⁴யயநவித்⁴யாபாதி³தப்ரயோஜநவத்த்வநியமாத் । தஸ்மாத்தத்தத்³விஹிதகர்மாபேக்ஷிதகர்த்ருதே³வதாதி³ப்ரதிபாத³நபரத்வேநைவ க்ரியார்த²த்வம் । யதி³ த்வஸம்நிதா⁴நாத்தத்பரத்வம் ந ரோசயந்தே, தத: ஸம்நிஹிதோபாஸநாதி³க்ரியாபரத்வம் வேதா³ந்தாநாம் । ஏவம் ஹி ப்ரத்யக்ஷாத்³யநதி⁴க³தகோ³சரத்வேநாநபேக்ஷதயா ப்ராமாண்யம் ச ப்ரயோஜநவத்த்வம் ச ஸித்⁴யதீதி தாத்பர்யார்த²: । பாரமர்ஷஸூத்ரோபந்யாஸஸ்து பூர்வபக்ஷதா³ர்ட்⁴யாய । ஆநர்த²க்யஞ்சாப்ரயோஜநவத்த்வம் , ஸாபேக்ஷதயா ப்ரமாநுத்பாத³கத்வம், சாநுவாத³கத்வாதி³தி ।

அத: இத்யாதி³வாந்தம்

க்³ரஹணகவாக்யம் ।

அஸ்ய விபா⁴க³பா⁴ஷ்யம்

நஹி இத்யாதி³ உபபந்நா வா இத்யந்தம் ।

ஸ்யாதே³தத் । அக்ரியார்த²த்வே(அ)பி ப்³ரஹ்மஸ்வரூபவிதி⁴பரா வேதா³ந்தா ப⁴விஷ்யந்தி, ததா² ச “விதி⁴நா த்வேகவாக்யத்வாத்”(ஜை.ஸூ. 2.1.) - இதி ராத்³தா⁴ந்தஸூத்ரமநுக்³ரஹீஷ்யதே । ந க²ல்வப்ரவ்ருத்தப்ரவர்தநமேவ விதி⁴:, உத்பத்திவிதே⁴ரஜ்ஞாதஜ்ஞாபநார்த²த்வாத் ।

வேதா³ந்தாநாம் சாஜ்ஞாதம் ப்³ரஹ்ம ஜ்ஞாபயதாம் ததா²பா⁴வாதி³த்யத ஆஹ -

ந ச பரிநிஷ்டி²த இதி ।

அநாக³தோத்பாத்³யபா⁴வவிஷய ஏவ ஹி ஸர்வோ விதி⁴ருபேய:, உத்பத்த்யதி⁴காரவிநியோக³ப்ரயோகோ³த்பத்திரூபாணாம் பரஸ்பராவிநாபா⁴வாத் , ஸித்³தே⁴ ச தேஷாமஸம்ப⁴வாத் , தத்³வாக்யாநாம் த்வைத³ம்பர்யம் பி⁴த்³யதே । யதா² - ‘அக்³நிஹோத்ரம் ஜுஹுயாத்ஸ்வர்க³காம:’ இத்யாதி³ப்⁴யோ(அ)தி⁴காரவிநியோக³ப்ரயோகா³ணாம் ப்ரதிலம்பா⁴த் , ‘அக்³நிஹோத்ரம் ஜுஹோதி’ இத்யுத்பத்திமாத்ரபரம் வாக்யம் । ந த்வத்ர விநியோகா³த³யோ ந ஸந்தி, ஸந்தோ(அ)ப்யந்யதோ லப்³த⁴த்வாத்கேவலமவிவக்ஷிதா: । தஸ்மாத் பா⁴வநாவிஷயோ விதி⁴ர்ந ஸித்³தே⁴ வஸ்துநி ப⁴விதுமர்ஹதீதி ।

உபஸம்ஹரதி -

தஸ்மாதி³தி ।

அத்ராருசிகாரணமுக்த்வா பக்ஷாந்தரமுபஸங்க்ரமதே -

அதே²தி ।

ஏவம் ச ஸத்யுக்தரூபே ப்³ரஹ்மணி ஶப்³த³ஸ்யாதாத்பர்யாத் ப்ரமாணாந்தரேண யாத்³ருஶமஸ்ய ரூபம் வ்யவஸ்தா²ப்யதே ந தச்ச²ப்³தே³ந விருத்⁴யதே, தஸ்யோபாஸநாபரத்வாத் , ஸமாரோபேண சோபாஸநாயா உபபத்தேரிதி ।

ப்ரக்ருதமுபஸம்ஹரதி -

தஸ்மாந்நேதி ।

ஸூத்ரேண ஸித்³தா⁴ந்தயதி -

ஏவம் ப்ராப்த உச்யதே - தத்து ஸமந்வயாத் ॥

ததே³தத் வ்யாசஷ்டே -

துஶப்³த³ இதி ।

ததி³த்யுத்தரபக்ஷப்ரதிஜ்ஞாம் விப⁴ஜதே -

தத்³ப்³ரஹ்மேதி ।

பூர்வபக்ஷீ கர்கஶாஶய: ப்ருச்ச²தி -

கத²ம் ।

குத: ப்ரகாராதி³த்யர்த²: ।

ஸித்³தா⁴ந்தீ ஸ்வபக்ஷே ஹேதும் ப்ரகாரபே⁴த³மாஹ -

ஸமந்வயாத் ।

ஸம்யக³ந்வய: ஸமந்வயஸ்தஸ்மாத் ।

ஏததே³வ விப⁴ஜதே -

ஸர்வேஷு ஹி வேதா³ந்தேஷ்விதி ।

வேதா³ந்தாநாமைகாந்திகீம் ப்³ரஹ்மபரதாமாசிக்²யஸுர்ப³ஹூநி வாக்யாந்யுதா³ஹரதி -

ஸதே³வேதி ।

'யதோ வா இமாநி பூ⁴தாநி” இதி து வாக்யம் பூர்வமுதா³ஹ்ருதம் ஜக³து³த்பத்திஸ்தி²திநாஶகாரணமிதி சேஹ ஸ்மாரிதமிதி ந படி²தம் । யேந ஹி வாக்யமுபக்ரம்யதே யேந சோபஸம்ஹ்ரியதே ததே³வ வாக்யார்த² இதி ஶாப்³தா³: । யதோ²பாம்ஶுயாஜவாக்யே(அ)நூசோ: புரோடா³ஶயோர்ஜாமிதாதோ³ஷஸங்கீர்தநபூர்வகோபாம்ஶுயாஜவிதா⁴நே தத்ப்ரதிஸமாதா⁴நோபஸம்ஹாரே சாபூர்வோபாம்ஶுயாஜகர்மவிதி⁴பரதா ஏகவாக்யதாப³லாதா³ஶ்ரிதா, ஏவமத்ராபி “ஸதே³வ ஸோம்யேத³ம்” (சா². உ. 6 । 2 । 1) இதி ப்³ரஹ்மோபக்ரமாத் “தத்த்வமஸி”(சா². உ. 6 । 8 । 7) இதி ச ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மாத்மநோபஸம்ஹாராத்தத்பரதைவ வாக்யஸ்ய । ஏவம் வாக்யாந்தராணாமபி பௌர்வாபர்யாலோசநயா ப்³ரஹ்மபரத்வமவக³ந்தவ்யம் । ந ச தத்பரத்வஸ்ய த்³ருஷ்டஸ்ய ஸதி ஸம்ப⁴வே(அ)ந்யபரதா அத்³ருஷ்டா யுக்தா கல்பயிதும் , அதிப்ரஸங்கா³த் ।

ந கேவலம் கர்த்ருபரதா தேஷாமத்³ருஷ்டா, அநுபபந்நா சேத்யாஹ -

ந ச தேஷாமிதி ।

ஸாபேக்ஷத்வேநாப்ராமாண்யம் பூர்வபக்ஷபீ³ஜம் தூ³ஷயதி -

ந ச பரிநிஷ்டி²தவஸ்துஸ்வரூபத்வே(அ)பீதி ।

அயமபி⁴ஸந்தி⁴: - பும்வாக்யநித³ர்ஶநேந ஹி பூ⁴தார்த²தயா வேதா³ந்தாநாம் ஸாபேக்ஷத்வமாஶங்க்யதே । தத்ரைவம் ப⁴வாந் ப்ருஷ்டோ வ்யாசஷ்டாம் , கிம் பும்வாக்யாநாம் ஸாபேக்ஷதா பூ⁴தார்த²த்வேந, ஆஹோ பௌருஷேயத்வேந । யதி³ பூ⁴தார்த²த்வேந தத: ப்ரத்யக்ஷாதீ³நாமபி பரஸ்பராபேக்ஷத்வேநாப்ராமாண்யப்ரஸங்க³: । தாந்யபி ஹி பூ⁴தார்தா²ந்யேவ । அத² புருஷபு³த்³தி⁴ப்ரப⁴வதயா பும்வாக்யம் ஸாபேக்ஷம் , ஏவம் தர்ஹி தத³பூர்வகாணாம் வேதா³ந்தாநாம் பூ⁴தார்தா²நாமபி நாப்ராமாண்யம், ப்ரத்யக்ஷாதீ³நாமிவ நியதேந்த்³ரியலிங்கா³தி³ஜந்மநாம் । யத்³யுச்யேத ஸித்³தே⁴ கிலாபௌருஷேயத்வே வேதா³ந்தாநாமநபேக்ஷதயா ப்ராமாண்யம் ஸித்⁴யேத் , ததே³வ து பூ⁴தார்த²த்வேந ந ஸித்⁴யதி, பூ⁴தார்த²ஸ்ய ஶப்³தா³நபேக்ஷேண புருஷேண மாநாந்தரத: ஶக்யஜ்ஞாநத்வாத்³பு³த்³தி⁴பூர்வம் விரசநோபபத்தே:, வாக்யத்வாதி³லிங்க³கஸ்ய வேத³பௌருஷேயத்வாநுமாநஸ்யாப்ரத்யூஹமுத்பத்தே: । தஸ்மாத் பௌருஷேயத்வேந ஸாபேக்ஷத்வம் து³ர்வாரம், ந து பூ⁴தார்த²த்வேந । கார்யார்த²த்வே து கார்யஸ்யாபூர்வஸ்ய மாநாந்தராகோ³சரதயாத்யந்தாநநுபூ⁴தபூர்வஸ்ய தத்த்வேந ஸமாரோபேண வா புருஷபு³த்³தா⁴வநாரோஹாத்தத³ர்தா²நாம் வேதா³ந்தாநாமஶக்யரசநதயா பௌருஷேயத்வாபா⁴வாத³நபேக்ஷம் ப்ரமாணத்வம் ஸித்⁴யதீதி ப்ராமாண்யாய வேதா³ந்தாநாம் கார்யபரத்வமாதிஷ்டா²மஹே । அத்ரப்³ரூம: - கிம் புநரித³ம் கார்யமபி⁴மதமாயுஷ்மத: யத³ஶக்யம் புருஷேண ஜ்ஞாதும் । அபூர்வமிதி சேத் , ஹந்த குதஸ்த்யமஸ்ய லிஙாத்³யர்த²த்வம் , தேநாலௌகிகேந ஸங்க³திஸம்வேத³நவிரஹாத் । லோகாநுஸாரத: க்ரியாயா ஏவ லௌகிக்யா: கார்யாயா லிஙாதே³ரவக³மாத் । ‘ஸ்வர்க³காமோ யஜேத’ இதி ஸாத்⁴யஸ்வர்க³விஶிஷ்டோ நியோஜ்யோ(அ)வக³ம்யதே, ஸ ச ததே³வ கார்யமவக³ச்ச²தி யத்ஸ்வர்கா³நுகூலம் । ந ச க்ரியா க்ஷணப⁴ங்கு³ராமுஷ்மிகாய ஸ்வர்கா³ய கல்பத இதி பாரிஶேஷ்யாத்³வேத³த ஏவாபூர்வே கார்யே லிஙாதீ³நாம் ஸம்ப³ந்த⁴க்³ரஹ இதி சேத் , ஹந்த சைத்யவந்த³நாதி³வாக்யேஷ்வபி ஸ்வர்க³காமாதி³பத³ஸம்ப³ந்தா⁴த³பூர்வகார்யத்வப்ரஸங்க³:, ததா² ச தேஷாமப்யஶக்யரசநத்வேநாபௌருஷேயத்வாபாத: । ஸ்பஷ்டத்³ருஷ்டேந பௌருஷேயத்வேந வா தேஷாமபூர்வார்த²த்வப்ரதிஷேதே⁴ வாக்யத்வாதி³நா லிங்கே³ந வேதா³நாமபி பௌருஷேயத்வமநுமிதமித்யபூர்வார்த²தா ந ஸ்யாத் । அந்யதஸ்து வாக்யத்வாதீ³நாமநுமாநாபா⁴மத்வோபபாத³நே க்ருதமபூர்வார்த²த்வேநாத்ர தது³பபாத³கேந । உபபாதி³தம் சாபௌருஷேயத்வமஸ்மாபி⁴ர்ந்யாயகணிகாயாம், இஹ து விஸ்தரப⁴யாந்நோக்தம் । தேநாபௌருஷேயத்வே ஸித்³தே⁴ பூ⁴தார்தா²நாமபி வேதா³ந்தாநாம் ந ஸாபேக்ஷதயா ப்ராமாண்யவிகா⁴த: । ந சாநதி⁴க³தக³ந்த்ருதா நாஸ்தி யேந ப்ராமாண்யம் ந ஸ்யாத் , ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மதாயா அந்யதோ(அ)நதி⁴க³மாத் । ததி³த³முக்தம்- ‘ந ச பரிநிஷ்டி²தவஸ்துஸ்வரூபத்வே(அ)பி’ இதி ।

த்³விதீயம் பூர்வபக்ஷபீ³ஜம் ஸ்மாரயித்வா தூ³ஷயதி -

யத்து ஹேயோபாதே³யரஹிதத்வாதி³தி ।

வித்⁴யர்தா²வக³மாத்க²லு பாரம்பர்யேண புருஷார்த²ப்ரதிலம்ப⁴: । இஹ து - “தத்த்வமஸி”(சா². உ. 6 । 8 । 7) இத்யவக³திபர்யந்தாத்³வாக்யார்த²ஜ்ஞாநாத் பா³ஹ்யாநுஷ்டா²நாயாஸாநபேக்ஷாத்ஸாக்ஷாதே³வ புருஷார்த²ப்ரதிலம்போ⁴ நாயம் ஸர்போ ரஜ்ஜுரியமிதிஜ்ஞாநாதி³வேதி ஸோ(அ)யமஸ்ய வித்⁴யர்த²ஜ்ஞாநாத் ப்ரகர்ஷ: । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி - த்³விவித⁴ம் ஹீப்ஸிதம் புருஷஸ்ய । கிஞ்சித³ப்ராப்தம் , க்³ராமாதி³, கிஞ்சித்புந: ப்ராப்தமபி ப்⁴ரமவஶாத³ப்ராப்தமித்யவக³தம் , யதா² ஸ்வக்³ரீவாவநத்³த⁴ம் க்³ரைவேயகம் । ஏவம் ஜிஹாஸிதமபி த்³விவித⁴ம் , கிஞ்சித³ஹீநம் ஜீஹாஸதி, யதா² வலயிதசரணம் ப²ணிநம் , கிஞ்சித்புநர்ஹீநமேவ ஜிஹாஸதி, யதா² சரணாப⁴ரணே நூபுரே ப²ணிநமாரோபிதம் । தத்ராப்ராப்தப்ராப்தௌ சாத்யக்தத்யாகே³ ச பா³ஹ்யோபாயாநுஷ்டா²நஸாத்⁴யத்வாத்தது³பாயதத்த்வஜ்ஞாநாத³ஸ்தி பராசீநாநுஷ்டா²நாபேக்ஷா । ந ஜாது ஜ்ஞாநமாத்ரம் வஸ்த்வபநயதி । ந ஹி ஸஹஸ்ரமபி ரஜ்ஜுப்ரத்யயா வஸ்துஸந்தம் ப²ணிநமந்யத²யிதுமீஶதே । ஸமாரோபிதே து ப்ரேப்ஸிதஜிஹாஸிதே தத்த்வஸாக்ஷாத்காரமாத்ரேண பா³ஹ்யாநுஷ்டா²நாநபேக்ஷேண ஶக்யேதே ப்ராப்துமிவ ஹாதுமிவ । ஸமாரோபமாத்ரஜீவிதே ஹி தே, ஸமாரோபிதம் ச தத்த்வஸக்ஷாத்கார: ஸமூலகா⁴தமுபஹந்தீதி ।

ததே²ஹாப்யவித்³யாஸமாரோபிதஜீவபா⁴வே ப்³ரஹ்மண்யாநந்தே³ வஸ்துத: ஶோகது³:கா²தி³ரஹிதே ஸமாரோபிதநிப³ந்த⁴நஸ்தத்³பா⁴வ: “தத்த்வமஸி”(சா². உ. 6 । 8 । 7) இதி வாக்யார்த²தத்த்வஜ்ஞாநாத³வக³திபர்யந்தாந்நிவர்ததே, தந்நிவ்ருத்தௌ ப்ராப்தமப்யாநந்த³ரூபமப்ராப்தமிவ ப்ராப்தம் ப⁴வதி, த்யக்தமபி ஶோகது³:கா²த்³யத்யக்தமிவ த்யக்தம் ப⁴வதி, ததி³த³முக்தம் -

ப்³ரஹ்மாத்மாவக³மாதே³வ

ஜீவஸ்ய ஸர்வக்லேஶஸ்ய ஸவாஸநஸ்ய விபர்யாஸஸ்ய । ஸ ஹி க்லிஶ்நாதி ஜந்தூநத: க்லேஶ:, தஸ்ய ப்ரகர்ஷேண ஹாநாத்புருஷார்த²ஸ்யது³:க²நிவ்ருத்திஸுகா²ப்திலக்ஷணஸ்ய ஸித்³தே⁴ரிதி ।

யத்து “ஆத்மேத்யேவோபாஸீத”(ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 7) “ஆத்மாநமேவ லோகமுபாஸீத” (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 15) இத்யுபாஸநாவாக்யக³ததே³வதாதி³ப்ரதிபாத³நேநோபாஸநாபரத்வம் வேதா³ந்தாநாமுக்தம், தத்³தூ³ஷயதி -

தே³வதாதி³ப்ரதிபாத³நஸ்ய து ஆத்மேத்யேதாவந்மாத்ரஸ்யஸ்வவாக்யக³தோபாஸநார்த²த்வே(அ)பி ந கஶ்சித்³விரோத⁴: ।

யதி³ ந விரோத⁴:, ஸந்து தர்ஹி வேதா³ந்தா தே³வதாப்ரதிபாத³நத்³வாரேணோபாஸநாவிதி⁴பரா ஏவேத்யத ஆஹ -

ந து ததா² ப்³ரஹ்மண இதி ।

உபாஸ்யோபாஸகோபாஸநாதி³பே⁴த³ஸித்³த்⁴யதீ⁴நோபாஸநா ந நிரஸ்தஸமஸ்தபே⁴த³ப்ரபஞ்சே வேதா³ந்தவேத்³யே ப்³ரஹ்மணி ஸம்ப⁴வதீதி நோபாஸநாவிதி⁴ஶேஷத்வம் வேதா³ந்தாநாம் தத்³விரோதி⁴த்வாதி³த்யர்த²: ।

ஸ்யாதே³தத் । யதி³ விதி⁴விரஹே(அ)பி வேதா³ந்தாநாம் ப்ராமாண்யம் , ஹந்த தர்ஹி “ஸோ(அ)ரோதீ³த்” (தை. ஸம். 1 । 5 । 1 । 1) இத்யாதீ³நாமப்யஸ்து ஸ்வதந்த்ராணாமேவோபேக்ஷணீயார்தா²நாம் ப்ராமாண்யம் । ந ஹி ஹாநோபாதா³நபு³த்³தீ⁴ ஏவ ப்ராமணஸ்ய ப²லே, உபேக்ஷாபு³த்³தே⁴ரபி தத்ப²லத்வேந ப்ராமாணிகைரப்⁴யுபேதத்வாதி³தி க்ருதம் ‘ப³ர்ஹிஷி ரஜதம் ந தே³யம்’ இத்யாதி³நிஷேத⁴விதி⁴பரத்வேநைதேஷாமித்யத ஆஹ -

யத்³யபீதி ।

ஸ்வாத்⁴யாயவித்⁴யதீ⁴நக்³ரஹணதயா ஹி ஸர்வோ வேத³ராஶி: புருஷார்த²தந்த்ர இத்யவக³தம் । தத்ரைகேநாபி வர்ணேந நாபுருஷார்தே²ந ப⁴விதும் யுக்தம் , கிம் புநரியதா “ஸோ(அ)ரோதீ³த்” (தை. ஸம். 1 । 5 । 1 । 1) இத்யாதி³நா பத³ப்ரப³ந்தே⁴ந । ந ச வேதா³ந்தேப்⁴ய இவ தத³ர்தா²வக³மமாத்ராதே³வ கஶ்சித்புருஷார்த² உபலப்⁴யதே । தேநைஷ பத³ஸந்த³ர்ப⁴: ஸாகாங்க்ஷ ஏவாஸ்தே புருஷார்த²முதீ³க்ஷமாண: । ‘ப³ர்ஹிஷி ரஜதம் ந தே³யம்’ இத்யயமபி நிஷேத⁴விதி⁴: ஸ்வநிஷேத்⁴யஸ்ய நிந்தா³மபேக்ஷதே । ந ஹ்யந்யதா² ததஶ்சேதந: ஶக்யோ நிவர்தயிதும் । தத்³யதி³ தூ³ரதோ(அ)பி ந நிந்தா³மவாப்ஸ்யத்ததோ நிஷேத⁴விதி⁴ரேவ ரஜதநிஷேதே⁴ ச நிந்தா³யாம் ச த³ர்விஹோமவத்ஸாமர்த்²யத்³வயமகல்பயிஷ்யத் । ததே³வமுத்தப்தயோ: “ஸோ(அ)ரோதீ³த்” (தை. ஸம். 1 । 5 । 1 । 1) இதி ‘ப³ர்ஹிஷி ரஜதம் ந தே³யம்’ இதி ச பத³ஸந்த³ர்ப⁴யோர்லக்ஷ்யமாணநிந்தா³த்³வாரேண நஷ்டாஶ்வத³க்³த⁴ரத²வத்பரஸ்பரம் ஸமந்வய: । ந த்வேவம் வேதா³ந்தேஷு புருஷார்தா²பேக்ஷா, தத³ர்தா²வக³மாதே³வாநபேக்ஷாத் பரமபுருஷார்த²லாபா⁴தி³த்யுக்தம் ।

நநு வித்⁴யஸம்ஸ்பர்ஶிநோ வேத³ஸ்யாந்யஸ்ய ந ப்ராமாண்யம் த்³ருஷ்டமிதி கத²ம் வேதா³ந்தாநாம் தத³ஸ்ப்ருஶாம் தத்³ப⁴விஷ்யதீத்யத ஆஹ -

ந சாநுமாநக³ம்யமிதி ।

அபா³தி⁴தாநதி⁴க³தாஸந்தி³க்³த⁴போ³த⁴ஜநகத்வம் ஹி ப்ரமாணத்வம் ப்ரமாணாநாம் தச்ச ஸ்வத இத்யுபபாதி³தம் । யத்³யபி சைஷாமீத்³ருக்³போ³த⁴ஜநகத்வம் கார்யார்தா²பத்திஸமதி⁴க³ம்யம் , ததா²பி தத்³போ³தோ⁴பஜநநே மாநாந்தரம் நாபேக்ஷதே । நாபீமாமேவார்தா²பத்திம் , பரஸ்பராஶ்ரயப்ரஸங்கா³தி³தி ஸ்வத இத்யுக்தம் । ஈத்³ருக்³போ³த⁴ஜநகத்வம் ச கார்யே இவ விதீ⁴நாம் , வேதா³ந்தாநாம் ப்³ரஹ்மண்யஸ்தீதி த்³ருஷ்டாந்தாநபேக்ஷம் தேஷாம் ப்³ரஹ்மணி ப்ராமாண்யம் ஸித்³த⁴ம் ப⁴வதி । அந்யதா² நேந்த்³ரியாந்தராணாம் ரூபப்ரகாஶநம் த்³ருஷ்டமிதி சக்ஷுரபி ந ரூபம் ப்ரகாஶயேதி³தி ।

ப்ரக்ருதமுபஸம்ஹரதி -

தஸ்மாதி³தி ।

ஆசார்யைகதே³ஶீயாநாம் மதமுத்தா²பயதி -

அத்ராபரே ப்ரத்யவதிஷ்ட²ந்த இதி ।

ததா² ஹி- “அஜ்ஞாதஸங்க³தித்வேந ஶாஸ்த்ரத்வேநார்த²வத்தயா । மநநாதி³ப்ரதீத்யா ச கார்யார்தா²த்³ப்³ரஹ்மநிஶ்சய:” ॥ ந க²லு வேதா³ந்தா: ஸித்³த⁴ப்³ரஹ்மரூபபரா ப⁴விதுமர்ஹந்தி, தத்ராவிதி³தஸங்க³தித்வாத் । யத்ர ஹி ஶப்³தா³ லோகேந ந ப்ரயுஜ்யந்தே தத்ர ந தேஷாம் ஸங்க³திக்³ரஹ: । ந சாஹேயமநுபாதே³யம் ரூபமாத்ரம் கஶ்சித்³விவக்ஷதி ப்ரேக்ஷாவாந் , தஸ்யாபு³பு⁴த்ஸிதத்வாத் । அபு³பு⁴த்ஸிதாவபோ³த⁴நே ச ப்ரேக்ஷாவத்தாவிகா⁴தாத் । தஸ்மாத்ப்ரதிபித்ஸிதம் ப்ரதிபிபாத³யிஷந்நயம் லோக: ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திஹேதுபூ⁴தமேவார்த²ம் ப்ரதிபாத³யேத் , கார்யம் சாவக³தம் தத்³தே⁴துரிதி ததே³வ போ³த⁴யேத் । ஏவம் ச வ்ருத்³த⁴வ்யவஹாரப்ரயோகா³த் பதா³நாம் கார்யபரதாமவக³ச்ச²தி । தத்ர கிஞ்சித்ஸாக்ஷாத்கார்யாபி⁴தா⁴யகம், கிஞ்சித்து கார்யார்த²ஸ்வார்தா²பி⁴தா⁴யகம், ந து பூ⁴தார்த²பரதா பதா³நாம் । அபி ச நராந்தரஸ்ய வ்யுத்பந்நஸ்யார்த²ப்ரத்யயமநுமாய தஸ்ய ச ஶப்³த³பா⁴வாபா⁴வாநுவிதா⁴நமவக³ம்ய ஶப்³த³ஸ்ய தத்³விஷயவாசகத்வம் நிஶ்சேதவ்யம் । ந ச பூ⁴தார்த²ரூபமாத்ரப்ரத்யயே பரநரவர்திநி கிஞ்சில்லிங்க³மஸ்தி । கார்யப்ரத்யயே து நராந்தரவர்திநி ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்தீ ஸ்தோ ஹேதூ இத்யஜ்ஞாதஸங்க³தித்வாந்ந ப்³ரஹ்மரூபபரா வேதா³ந்தா: । அபி ச வேதா³ந்தாநாம் வேத³த்வாச்சா²ஸ்த்ரத்வப்ரஸித்³தி⁴ரஸ்தி । ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திபராணாம் ச ஸந்த³ர்பா⁴ணாம் ஶாஸ்த்ரத்வம் । யதா²ஹு: - “ப்ரவ்ருத்திர்வா நிவ்ருத்திர்வா நித்யேந க்ருதகேந வா । பும்ஸாம் யேநோபதி³ஶ்யேத தச்சா²ஸ்த்ரமபி⁴தீ⁴யதே” ॥ இதி । தஸ்மாச்சா²ஸ்த்ரத்வப்ரஸித்³த்⁴யா வ்யாஹதமேஷாம் ப்³ரஹ்மஸ்வரூபபரத்வம் । அபி ச ந ப்³ரஹ்மரூபப்ரதிபாத³நபராணாமேஷாமர்த²வத்த்வம் பஶ்யாம: । ந ச ரஜ்ஜுரியம் ந பு⁴ஜங்க³ இதி யதா²கத²ஞ்சில்லக்ஷணயா வாக்யார்த²தத்த்வநிஶ்சயே யதா² ப⁴யகம்பாதி³நிவ்ருத்தி:, ஏவம் “தத்த்வமஸி”(சா². உ. 6 । 8 । 7) இதிவாக்யார்தா²வக³மாந்நிவ்ருத்திர்ப⁴வதி ஸாம்ஸாரிகாணாம் த⁴ர்மாணாம் । ஶ்ருதவாக்யார்த²ஸ்யாபி பும்ஸஸ்தேஷாம் தாத³வஸ்த்²யாத் । அபி ச யதி³ ஶ்ருதப்³ரஹ்மணோ ப⁴வதி ஸாம்ஸாரிகத⁴ர்மநிவ்ருத்தி:, கஸ்மாத்புந: ஶ்ரவணஸ்யோபரி மநநாத³ய: ஶ்ரூயந்தே । தஸ்மாத்தேஷாம் வையர்த்²யப்ரஸங்கா³த³பி ந ப்³ரஹ்மஸ்வரூபபரா வேதா³ந்தா:, கிம் த்வாத்மப்ரதிபத்திவிஷயகார்யபரா: । தச்ச கார்யம் ஸ்வாத்மநி நியோஜ்யம் நியுஞ்ஜாநம் நியோக³ இதி ச மாநாந்தராபூர்வதயாபூர்வமிதி சாக்²யாயதே । ந ச விஷயாநுஷ்டா²நம் விநா தத்ஸித்³தி⁴ரிதி ஸ்வஸித்³த்⁴யர்த²ம் ததே³வ கார்யம் ஸ்வவிஷயஸ்ய கரணஸ்யாத்மஜ்ஞாநஸ்யாநுஷ்டா²நமாக்ஷிபதி । யதா² ச கார்யம் ஸ்வவிஷயாதீ⁴நநிரூபணமிதி ஜ்ஞாநேந விஷேயேண நிரூப்யதே, ஏவம் ஜ்ஞாநமபி ஸ்வவிஷயமாத்மாநமந்தரேணாஶக்யநிரூபணமிதி தந்நிரூபணாய தாத்³ருஶமாத்மாநமாக்ஷிபதி, ததே³வ கார்யம் । யதா²ஹு: - “யத்து தத்ஸித்³த்⁴யர்த²முபாதீ³யதே ஆக்ஷிப்யதே தத³பி விதே⁴யமிதி தந்த்ரே வ்யவஹார:” இதி । விதே⁴யதா ச நியோக³விஷயஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய பா⁴வார்த²தயாநுஷ்டே²யதா, தத்³விஷயஸ்ய த்வாத்மந: ஸ்வரூபஸத்தாவிநிஶ்சிதி: । ஆரோபிததத்³பா⁴வஸ்ய த்வந்யஸ்ய நிரூபகத்வே தேந தந்நிரூபிதம் ந ஸ்யாத் । தஸ்மாத்தாத்³ருகா³த்மப்ரதிபத்திவிதி⁴பரேப்⁴யோ வேதா³ந்தேப்⁴யஸ்தாத்³ருகா³த்மவிநிஶ்சய: ।

ததே³தத்ஸர்வமாஹ -

யத்³யபீதி ।

விதி⁴பரேப்⁴யோ(அ)பி வஸ்துதத்த்வவிநிஶ்சய இத்யத்ர வித³ர்ஶநமுக்தம் -

யதா² யூபேதி ।

'யூபே பஶும் ப³த்⁴நாதி” இதி ப³ந்த⁴நாய விநியுக்தே யூபே, தஸ்யாலௌகிகத்வாத்கோ(அ)ஸௌ யூப இத்யபேக்ஷிதே ‘கா²தி³ரோ யூபோ ப⁴வதி’ , ‘யூபம் தக்ஷதி’ , ‘யூபமஷ்டாஶ்ரீகரோதி’ இத்யாதி³பி⁴ர்வாக்யைஸ்தக்ஷணாதி³விதி⁴பரைரபி ஸம்ஸ்காராவிஷ்டம் விஶிஷ்டலக்ஷணஸம்ஸ்தா²நம் தா³ரு யூப இதி க³ம்யதே । ஏவமாஹவநீயாத³யோ(அ)ப்யவக³ந்தவ்யா: ।

ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திபரஸ்ய ஶாஸ்த்ரத்வம் ந ஸ்வரூபபரஸ்ய, கார்ய ஏவ ச ஸம்ப³ந்தோ⁴ ந ஸ்வரூபே, இதி ஹேதுத்³வயம் பா⁴ஷ்யவாக்யேநோபபாதி³தம் -

ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திப்ரயோஜநத்வாத் இத்யாதி³நா தத்ஸாமாந்யாத்³வேதா³ந்தாநாமபி ததை²வார்த²வத்த்வம் ஸ்யாதி³த்யந்தேந ।

ந ச ஸ்வதந்த்ரம் கார்யம் நியோஜ்யமதி⁴காரிணமநுஷ்டா²தாரமந்தரேணேதி நியோஜ்யபே⁴த³மாஹ -

ஸதி ச விதி⁴பரத்வ இதி ।

'ப்³ரஹ்ம வேத³ ப்³ரஹ்மைவ ப⁴வதி” இதி ஸித்³த⁴வத³ர்த²வாதா³த³வக³தஸ்யாபி ப்³ரஹ்மப⁴வநஸ்ய நியோஜ்யவிஶேஷாகாங்க்ஷாயாம் ப்³ரஹ்ம பு³பூ⁴ஷோர்நியோஜ்யவிஶேஷஸ்ய ராத்ரிஸத்ரந்யாயேந ப்ரதிலம்ப⁴: । பிண்ட³பித்ருயஜ்ஞந்யாயேந து ஸ்வர்க³காமஸ்ய நியோஜ்யஸ்ய கல்பநாயாமர்த²வாத³ஸ்யாஸமவேதார்த²தயாத்யந்தபரோக்ஷா வ்ருத்தி: ஸ்யாதி³தி । ப்³ரஹ்மபா⁴வஶ்சாம்ருதத்வமிதி அம்ருதத்வகாமஸ்ய இத்யுக்தம் । அம்ருதத்வம் சாம்ருதத்வாதே³வ, ந க்ருதகத்வேந ஶக்யமநித்யமநுமாதும் । ஆக³மவிரோதா⁴தி³தி பா⁴வ: ।

உக்தேந த⁴ர்மப்³ரஹ்மஜ்ஞாநயோர்வைலக்ஷண்யேந வித்⁴யவிஷயத்வம் சோத³யதி -

நந்விதி ।

பரிஹரதி -

நார்ஹத்யேவமிதி ।

அத்ர சாத்மத³ர்ஶநம் ந விதே⁴யம் । தத்³தி⁴ த்³ருஶேருபலப்³தி⁴வசநத்வாத் ஶ்ராவணம் வா ஸ்யாத்ப்ரத்யக்ஷம் வா । ப்ரத்யக்ஷமபி லௌகிகமஹம்ப்ரத்யயோ வா, பா⁴வநாப்ரகர்ஷபர்யந்தஜம் வா । தத்ர ஶ்ராவணம் ந விதே⁴யம் , ஸ்வாத்⁴யாயவிதி⁴நைவாஸ்ய ப்ராபிதத்வாத் , கர்மஶ்ராவணவத் । நாபி லௌகிகம் ப்ரத்யக்ஷம் , தஸ்ய நைஸர்கி³கத்வாத் । ந சௌபநிஷதா³த்மவிஷயம் பா⁴வநாதே⁴யவைஶிஷ்ட்யம் விதே⁴யம், தஸ்யோபாஸநாவிதா⁴நாதே³வ வாஜிநவத³நுநிஷ்பாதி³தத்வாத் । தஸ்மாதௌ³பநிஷதா³த்மோபாஸநா அம்ருதத்வகாமம் நியோஜ்யம் ப்ரதி விதீ⁴யதே । ‘த்³ரஷ்டவ்ய:’ இத்யாத³யஸ்து விதி⁴ஸரூபா ந வித⁴ய: இதி ।

ததி³த³முக்தம் -

தது³பாஸநாச்சேதி ।

அர்த²வத்தயா மநநாதி³ப்ரதீத்யா சேத்யஸ்ய ஶேஷ: ப்ரபஞ்சோ நிக³த³வ்யாக்²யாத: ।

ததே³கதே³ஶிமதம் தூ³ஷயதி -

அத்ராபி⁴தீ⁴யதே - ந

ஏகதே³ஶிமதம் ।

குத:,

கர்மப்³ரஹ்மவித்³யாப²லயோர்வைலக்ஷண்யாத் ।

புண்யாபுண்யகர்மணோ: ப²லே ஸுக²து³:கே² । தத்ர மநுஷ்யலோகமாரப்⁴யாப்³ரஹ்மலோகாத்ஸுக²ஸ்ய தாரதம்யமதி⁴காதி⁴கோத்கர்ஷ: । ஏவம் மநுஷ்யலோகமாரப்⁴ய து³:க²தாரதம்யயா சாவீசிலோகாத் । தச்ச ஸர்வம் கார்யம் ச விநாஶி ச । ஆத்யந்திகம் த்வஶரீரத்வமநதிஶயம் ஸ்வபா⁴வஸித்³த⁴தயா நித்யமகார்யமாத்மஜ்ஞாநஸ்ய ப²லம் । தத்³தி⁴ ப²லமிவ ப²லம் , அவித்³யாபநயநமாத்ரேணாவிர்பா⁴வாத் । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி - த்வயாப்யுபாஸநாவிதி⁴பரத்வம் வேதா³ந்தாநாமப்⁴யுபக³ச்ச²தா நித்யஶுத்³த⁴பு³த்³த⁴த்வாதி³ரூபப்³ரஹ்மாத்மதா ஜீவஸ்ய ஸ்வாபா⁴விகீ வேதா³ந்தக³ம்யாஸ்தீ²யதே । ஸா சோபாஸநாவிஷயஸ்ய விதே⁴ர்ந ப²லம் , நித்யத்வாத³கார்யத்வாத் । நாப்யநாத்³யவித்³யாபிதா⁴நாபநய:, தஸ்ய ஸ்வவிரோதி⁴வித்³யோத³யாதே³வ பா⁴வாத் । நாபி வித்³யோத³ய:, தஸ்யாபி ஶ்ரவணமநநபூர்வகோபாஸநாஜநிதஸம்ஸ்காரஸசிவாதே³வ சேதஸோ பா⁴வாத் । உபாஸநாஸம்ஸ்காரவது³பாஸநாபூர்வமபி சேத:ஸஹகாரீதி சேத் த்³ருஷ்டம் ச க²லு நையோகி³கம் ப²லமைஹிகமபி, யதா² சித்ராகாரீர்யாதி³நியோகா³நாமநியதநியதப²லாநாமைஹிகப²லேதி சேத் , ந, கா³ந்த⁴ர்வஶாஸ்த்ரார்தோ²பாஸநாவாஸநாயா இவாபூர்வாநபேக்ஷாயா: ஷட்³ஜாதி³ஸாக்ஷாத்காரே வேதா³ந்தார்தோ²பாஸநாவாஸநாயா ஜீவப்³ரஹ்மபா⁴வஸாக்ஷாத்காரே(அ)நபேக்ஷாயா ஏவ ஸாமர்த்²யாத் । ததா² சாம்ருதீபா⁴வம் ப்ரத்யஹேதுத்வாது³பாஸநாபூர்வஸ்ய, நாம்ருதத்வகாமஸ்தத்கார்யமவபோ³த்³து⁴மர்ஹதி । அந்யதி³ச்ச²த்யந்யத்கரோதீதி ஹி விப்ரதிஷித்³த⁴ம் । ந ச தத்காம: க்ரியாமேவ கார்யமவக³மிஷ்யதி நாபூர்வமிதி ஸாம்ப்ரதம் , தஸ்யா மாநாந்தராதே³வ தத்ஸாத⁴நத்வப்ரதீதேர்விதே⁴ர்வையர்த்²யாத் , ந சாவகா⁴தாதி³விதி⁴துல்யதா, தத்ராபி நியமாபூர்வஸ்யாந்யதோ(அ)நவக³தே: । ந ச ப்³ரஹ்மபூ⁴யாத³ந்யத³ம்ருதத்வமார்த²வாதி³கம் கிஞ்சித³ஸ்தி, யேந தத்காம உபாஸநாயாமதி⁴க்ரியேத, விஶ்வஜிந்ந்யாயேந து ஸ்வர்க³கல்பநாயாம் தஸ்ய ஸாதிஶயத்வம் க்ஷயித்வம் சேதி ந நித்யப²லத்வமுபாஸநாயா: । தஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மபூ⁴யஸ்யாவித்³யாபிதா⁴நாபநயமாத்ரேணாவிர்பா⁴வாத் , அவித்³யாபநயஸ்ய ச வேதா³ந்தார்த²விஜ்ஞாநாத³வக³திபர்யந்தாதே³வ ஸம்ப⁴வாத் , உபாஸநாயா: ஸம்ஸ்காரஹேதுபா⁴வஸ்ய ஸம்ஸ்காரஸ்ய ச ஸாக்ஷாத்காரோபஜநநே மந:ஸாசிவ்யஸ்ய ச மாநாந்தரஸித்³த⁴த்வாத் , “ஆத்மேத்யேவோபாஸீத”(ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 7) இதி ந விதி⁴:, அபி து விதி⁴ஸரூபோ(அ)யம் । யதோ²பாம்ஶுயாஜவாக்யே ‘விஷ்ணுருபாம்ஶு யஷ்டவ்ய:’ இத்யாத³யோ விதி⁴ஸரூபா ந வித⁴ய இதி தாத்பர்யார்த²: ।

ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிந்யாயஸித்³த⁴மித்யுக்தம், தத்ர ஶ்ருதிம் த³ர்ஶயதி -

ததா² ச ஶ்ருதிரிதி ।

ந்யாயமாஹ -

அத ஏவேதி ।

யத்கில ஸ்வாபா⁴விகம் தந்நித்யம் , யதா² சைதந்யம் । ஸ்வாபா⁴விகம் சேத³ம் , தஸ்மாந்நித்யம் ।

பரே ஹி த்³வயீம் நித்யதாமாஹு: - கூடஸ்த²நித்யதாம் பரிணாமிநித்யதாம் ச । தத்ர நித்யமித்யுக்தே மா பூ⁴த³ஸ்ய பரிணாமிநித்யதேத்யாஹ -

தத்ர கிஞ்சிதி³தி ।

பரிணாமிநித்யதா ஹி ந பாரமார்தி²கீ । ததா² ஹி - தத்ஸர்வாத்மநா வா பரிணமேதே³கதே³ஶேந வா । ஸர்வாத்மநா பரிணாமே கத²ம் ந தத்த்வவ்யாஹ்ருதி: । ஏகதே³ஶபரிணாமே வா ஸ ஏகதே³ஶஸ்ததோ பி⁴ந்நோ வா அபி⁴ந்நோ வா । பி⁴ந்நஶ்சேத்கத²ம் தஸ்ய பரிணாம: । ந ஹ்யந்யஸ்மிந் பரிணமமாநே(அ)ந்ய: பரிணமதே, அதிப்ரஸங்கா³த் । அபே⁴தே³ வா கத²ம் ந ஸர்வாத்மநா பரிணாம: । பி⁴ந்நாபி⁴ந்நம் ததி³தி சேத் , ததா² ஹி - ததே³வ காரணாத்மநாபி⁴ந்நம் , பி⁴ந்நம் ச கார்யாத்மநா, கடகாத³ய இவாபி⁴ந்நா ஹாடகாத்மநா பி⁴ந்நாஶ்ச கடகாத்³யாத்மநா । ந ச பே⁴தா³பே⁴த³யோர்விரோதா⁴ந்நைகத்ர ஸமவாய இதி யுக்தம் । விருத்³த⁴மிதி ந: க்வ ஸம்ப்ரத்யயோயத்ப்ரமாணவிபர்யயேண வர்ததே । யத்து யதா² ப்ரமாணேநாவக³ம்யதே தஸ்ய ததா²பா⁴வ ஏவ । குண்ட³லமித³ம் ஸுவர்ணமிதி ஸாமாநாதி⁴கரண்யப்ரத்யயே ச வ்யக்தம் பே⁴தா³பே⁴தௌ³ சகாஸ்த: । ததா² ஹி - ஆத்யந்திகே(அ)பே⁴தே³(அ)ந்யதரஸ்ய த்³விரவபா⁴ஸப்ரஸங்க³: । பே⁴தே³ வாத்யந்திகே ந ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் க³வாஶ்வவத் । ஆதா⁴ராதே⁴யபா⁴வே ஏகாஶ்ரயத்வே வா ந ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் , ந ஹி ப⁴வதி குண்ட³ம் ப³த³ரமிதி । நாப்யேகாஸநஸ்த²யோஶ்சைத்ரமைத்ரயோஶ்சைத்ரோ மைத்ர இதி । ஸோ(அ)யமபா³தி⁴தோ(அ)ஸந்தி³க்³த⁴: ஸர்வஜநீந: ஸாமாநாதி⁴கரண்யப்ரத்யய ஏவ கார்யகாரணயோர்பே⁴தா³பே⁴தௌ³ வ்யவஸ்தா²பயதி । ததா² ச கார்யாணாம் காரணாத்மத்வாத் , காரணஸ்ய ச ஸத்³ரூபஸ்ய ஸர்வத்ராநுக³மாத் , ஸத்³ரூபேணாபே⁴த³: கார்யஸ்ய ஜக³த:, பே⁴த³: கார்யரூபேண கோ³க⁴டாதி³நேதி । யதா²ஹு: - “கார்யரூபேண நாநாத்வமபே⁴த³: காரணாத்மநா । ஹேமாத்மநா யதா²பே⁴த³: குண்ட³லாத்³யாத்மநா பி⁴தா³” ॥ இதி । அத்ரோச்யதே - க: புநரயம் பே⁴தோ³ நாம, ய: ஸஹாபே⁴தே³நைகத்ர ப⁴வேத் । பரஸ்பராபா⁴வ இதி சேத் , கிமயம் கார்யகாரணயோ: கடகஹாடகயோரஸ்தி ந வா । ந சேத் , ஏகத்வமேவாஸ்தி, ந ச பே⁴த³: । அஸ்தி சேத்³பே⁴த³ ஏவ, நாபே⁴த³: । ந ச பா⁴வாபா⁴வயோரவிரோத⁴:, ஸஹாவஸ்தா²நாஸம்ப⁴வாத் । ஸம்ப⁴வே வா கடகவர்த⁴மாநகயோரபி தத்த்வேநாபே⁴த³ப்ரஸங்க³:, பே⁴த³ஸ்யாபே⁴தா³விரோதா⁴த் । அபி ச கடகஸ்ய ஹாடகாத³பே⁴தே³ யதா² ஹாடகாத்மநா கடகமுகுடகுண்ட³லாத³யோ ந பி⁴த்³யந்தே ஏவம் கடகாத்மநாபி ந பி⁴த்³யேரந் , கடகஸ்ய ஹாடகாத³பே⁴தா³த் । ததா² ச ஹாடகமேவ வஸ்துஸந்ந கடகாத³ய:, பே⁴த³ஸ்யாப்ரதிபா⁴ஸநாத் । அத² ஹாடகத்வேநைவாபே⁴தோ³ ந கடகத்வேந, தேந து பே⁴த³ ஏவ குண்ட³லாதே³: । யதி³ ஹாடகாத³பி⁴ந்ந: கடக: கத²மயம் குண்ட³லாதி³ஷு நாநுவர்ததே । நாநுவர்ததே சேத்கத²ம் ஹாடகாத³பி⁴ந்ந: கடக: । யே ஹி யஸ்மிந்நநுவர்தமாநே வ்யாவர்தந்தே தே ததோ பி⁴ந்நா ஏவ, யதா² ஸூத்ராத்குஸுமபே⁴தா³: । நாநுவர்தந்தே சாநுவர்தமாநே(அ)பி ஹாடகத்வே குண்ட³லாத³ய:, தஸ்மாத்தே(அ)பி ஹாடகாத்³பி⁴ந்நா ஏவேதி । ஸத்தாநுவ்ருத்த்யா ச ஸர்வவஸ்த்வநுக³மே ‘இத³மிஹ நேத³ம் , இத³மஸ்மாந்நேத³ம் , இத³மிதா³நீம் நேத³ம் , இத³மேவம் நேத³ம்’ இதி விபா⁴கோ³ ந ஸ்யாத் । கஸ்யசித்க்வசித்கதா³சித்கத²ஞ்சித்³விவேகஹேதோரபா⁴வாத் । அபி ச தூ³ராத்கநகமித்யவக³தே ந தஸ்ய குண்ட³லாத³யோ விஶேஷா ஜிஜ்ஞாஸ்யேரந் , கநகாத³பே⁴தா³த்தேஷாம் , தஸ்ய ச ஜ்ஞாதத்வாத் । அத² பே⁴தோ³(அ)ப்யஸ்தி கநகாத்குண்ட³லாதீ³நாமிதி கநகாவக³மே(அ)ப்யஜ்ஞாதாஸ்தே । நந்வபே⁴தோ³(அ)ப்யஸ்தீதி கிம் ந ஜ்ஞாதா: । ப்ரத்யுத ஜ்ஞாநமேவ தேஷாம் யுக்தம் , காரணாபா⁴வே ஹி கார்யபா⁴வ ஔத்ஸர்கி³க:, ஸ ச காரணஸத்தயா அபோத்³யதே । அஸ்தி சாபே⁴தே³ காரணஸத்தேதி கநகே ஜ்ஞாதே ஜ்ஞாதா ஏவ குண்ட³லாத³ய இதி தஜ்ஜிஜ்ஞாஸாஜ்ஞாநாநி சாநர்த²காநி ஸ்யு: । தேந யஸ்மிந் க்³ருஹ்யமாணே யந்ந க்³ருஹ்யதே தத்ததோ பி⁴த்³யதே । யதா² கரபே⁴ க்³ருஹ்யமாணே(அ)க்³ருஹ்யமாணோ ராஸப⁴: கரபா⁴த் । க்³ருஹ்யமாணே ச தூ³ரதோ ஹேம்நி ந க்³ருஹ்யந்தே தஸ்ய பே⁴தா³: குண்ட³லாத³ய:, தஸ்மாத்தே ஹேம்நோ பி⁴த்³யந்தே । கத²ம் தர்ஹி ஹேம குண்ட³லமிதி ஸாமாநாதி⁴கரண்யமிதி சேத் , ந ஹ்யாதா⁴ராதே⁴யபா⁴வே ஸமாநாஶ்ரயத்வே வா ஸாமாநாதி⁴கரண்யமித்யுக்தம் । அதா²நுவ்ருத்திவ்யாவ்ருத்திவ்யவஸ்தா² ச ஹேம்நி ஜ்ஞாதே குண்ட³லாதி³ஜிஜ்ஞாஸா ச கத²ம் । ந க²ல்வபே⁴தே³ ஐகாந்திகே(அ)நைகாந்திகே சைதது³ப⁴யமுபபத்³யத இத்யுக்தம் । தஸ்மாத்³பே⁴தா³பே⁴த³யோரந்யதரஸ்மிந்நவஹேயே(அ)பே⁴தோ³பாதா³நைவ பே⁴த³கல்பநா, ந பே⁴தோ³பாதா³நாபே⁴த³கல்பநேதி யுக்தம் । பி⁴த்³யமாநதந்த்ரத்வாத்³பே⁴த³ஸ்ய, பி⁴த்³யமாநாநாம் ச ப்ரத்யேகமேகத்வாத் , ஏகாபா⁴வே சாநாஶ்ரயஸ்ய பே⁴த³ஸ்யாயோகா³த் , ஏகஸ்ய ச பே⁴தா³நதீ⁴நத்வாத் , நாயமயமிதி ச பே⁴த³க்³ரஹஸ்ய ப்ரதியோகி³க்³ரஹஸாபேக்ஷத்வாத் , ஏகத்வக்³ரஹஸ்ய சாந்யாநபேக்ஷத்வாத் , அபே⁴தோ³பாதா³நைவாநிர்வசநீயபே⁴த³கல்பநேதி ஸாம்ப்ரதம் । ததா² ச ஶ்ருதி: - “ம்ருத்திகேத்யேவ ஸத்யம்”(சா². உ. 6 । 1 । 4 ) இதி । தஸ்மாத்கூடஸ்த²நித்யதைவ பாரமார்தி²கீ ந பரிணாமிநித்யதேதி ஸித்³த⁴ம் ।

வ்யோமவத்

இதி ச த்³ருஷ்டாந்த: பரஸித்³த⁴:, அஸ்மந்மதே தஸ்யாபி கார்யத்வேநாநித்யத்வாத் ।

அத்ர ச

கூடஸ்த²நித்யம்

இதி நிர்வர்த்யகர்மதாமபாகரோதி ।

ஸர்வவ்யாபி

இதி ப்ராப்யகர்மதாம் ।

ஸர்வவிக்ரியாரஹிதம்

இதி விகார்யகர்மதாம் ।

நிரவயவம்

இதி ஸம்ஸ்கார்யகர்மதாம் । வ்ரீஹீணாம் க²லு ப்ரோக்ஷணேந ஸம்ஸ்காராக்²யோம்(அ)ஶோ யதா² ஜந்யதே, நைவம் ப்³ரஹ்மணி கஶ்சித³ம்ஶ: க்ரியாதே⁴யோ(அ)ஸ்தி, அநவயவத்வாத் । அநம்ஶத்வாதி³த்யர்த²: ।

புருஷார்த²தாமாஹ -

நித்யத்ருப்தமிதி ।

த்ருப்த்யா து³:க²ரஹிதம் ஸுக²முபலக்ஷயதி । க்ஷுத்³து³:க²நிவ்ருத்திஸஹிதம் ஹி ஸுக²ம் த்ருப்தி: ।

ஸுக²ம் சாப்ரதீயமாநம் ந புருஷார்த²ம் இத்யத ஆஹ -

ஸ்வயஞ்ஜ்யோதிரிதி ।

ததே³வம் ஸ்வமதேந மோக்ஷாக்²யம் ப²லம் நித்யம் ஶ்ருத்யாதி³பி⁴ருபபாத்³ய க்ரியாநிஷ்பாத்³யஸ்ய து மோக்ஷஸ்யாநித்யத்வம் ப்ரஸஞ்ஜயதி -

தத்³யதீ³தி ।

ந சாக³மபா³த⁴:, ஆக³மஸ்யோக்தேந ப்ரகாரேணோபபத்தே: । அபி ச ஜ்ஞாநஜந்யாபூர்வஜநிதோ மோக்ஷோ நையோகி³க இத்யஸ்யார்த²ஸ்ய ஸந்தி பூ⁴யஸ்ய: ஶ்ருதயோ நிவாரிகா இத்யாஹ -

அபி ச ப்³ரஹ்ம வேதே³தி ।

அவித்³யாத்³வயப்ரதிப³ந்தா⁴பநயமாத்ரேண ச வித்³யாயா மோக்ஷஸாத⁴நத்வம் ந ஸ்வதோ(அ)பூர்வோத்பாதே³ந சேத்யத்ராபி ஶ்ருதீருதா³ஹரதி -

த்வம் ஹி ந: பிதேதி ।

ந கேவலமஸ்மிந்நர்தே² ஶ்ருத்யாத³ய:, அபி த்வக்ஷபாதா³சார்யஸூத்ரமபி ந்யாயமூலமஸ்தீத்யாஹ -

ததா² சாசார்யப்ரணீதமிதி ।

ஆசார்யஶ்சோக்தலக்ஷண: புராணே “ஆசிநோதி ச ஶாஸ்த்ரார்த²மாசாரே ஸ்தா²பயத்யபி । ஸ்வயமாசரதே யஸ்மாதா³சார்யஸ்தேந சோச்யதே” ॥ இதி । தேந ஹி ப்ரணீதம் ஸூத்ரம் - “து³:க²ஜந்மப்ரவ்ருத்திதோ³ஷமித்²யாஜ்ஞாநாநாமுத்தரோத்தராபாயே தத³நந்தராபாயாத³பவர்க³:”(ந்யா.ஸூ.) இதி । பாடா²பேக்ஷயா காரணமுத்தரம் , கார்யம் ச பூர்வம் , காரணாபாயே கார்யாபாய:, கபா²பாய இவ கபோ²த்³ப⁴வஸ்ய ஜ்வரஸ்யாபாய: । ஜந்மாபாயே து³:கா²பாய:, ப்ரவ்ருத்த்யபாயே ஜந்மாபாய:, தோ³ஷாபாயே ப்ரவ்ருத்த்யபாய:, மித்²யாஜ்ஞாநாபாயே தோ³ஷாபாய: । மித்²யாஜ்ஞாநம் சாவித்³யா ராகா³த்³யுபஜநநக்ரமேண த்³ருஷ்டேநைவ ஸம்ஸாரஸ்ய பரமம் நிதா³நம் । ஸா ச தத்த்வஜ்ஞாநேந ப்³ரஹ்மாத்மைகத்வவிஜ்ஞாநேநைவாவக³திபர்யந்தேந விரோதி⁴நா நிவர்த்யதே । ததோ(அ)வித்³யாநிவ்ருத்த்யா ப்³ரஹ்மரூபாவிர்பா⁴வோ மோக்ஷ: । ந து வித்³யாகார்யஸ்தஜ்ஜநிதாபூர்வகார்யோ வேதி ஸூத்ரார்த²: । தத்த்வஜ்ஞாநாந்மித்²யாஜ்ஞாநாபாய இத்யேதாவந்மாத்ரேண ஸூத்ரோபந்யாஸ:, ந த்வக்ஷபாத³ஸம்மதம் தத்த்வஜ்ஞாநமிஹ ஸம்மதம் । தத³நேநாசார்யாந்தரஸம்வாதே³நாயமர்தோ² த்³ருடீ⁴க்ருத: । ஸ்யாதே³தத் । நைகத்வவிஜ்ஞாநம் யதா²வஸ்தி²தவஸ்துவிஷயம் , யேந மித்²யாஜ்ஞாநம் பே⁴தா³வபா⁴ஸம் நிவர்தயந்ந விதி⁴விஷயோ ப⁴வேத் । அபி து ஸம்பதா³தி³ரூபம் । ததா² ச விதே⁴: ப்ராக³ப்ராப்தம் புருஷேச்ச²யா கர்தவ்யம் ஸத் விதி⁴கோ³சரோ ப⁴விஷ்யதி । யதா² வ்ருத்த்யந்தரத்வேந மநஸோ விஶ்வேதே³வஸாம்யாத்³விஶ்வாந்தே³வாந்மநஸி ஸம்பாத்³ய மந ஆலம்ப³நமவித்³யமாநஸமம் க்ருத்வா ப்ராதா⁴ந்யேந ஸம்பாத்³யாநாம் விஶ்வேஷாமேவ தே³வாநாமநுசிந்தநம் , தேந சாநந்தலோகப்ராப்தி: । ஏவம் சித்³ரூபஸாம்யாஜ்ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மரூபதாம் ஸம்பாத்³ய ஜீவமாலம்ப³நமவித்³யமாநஸமம் க்ருத்வா ப்ராதா⁴ந்யேந ப்³ரஹ்மாநுசிந்தநம் , தேந சாம்ருதத்வப²லப்ராப்தி: । அத்⁴யாஸே த்வாலம்ப³நஸ்யைவ ப்ராதா⁴ந்யேநாரோபிததத்³பா⁴வஸ்யாநுசிந்தநம் , யதா² “மநோ ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸீத”(சா². உ. 3 । 18 । 1), “ஆதி³த்யோ ப்³ரஹ்மேத்யாதே³ஶ:” (சா². உ. 3 । 19 । 1) । ஏவம் ஜீவமப்³ரஹ்ம “ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸீத” இதி । க்ரியாவிஶேஷயோகா³த்³வா, யதா² “வாயுர்வாவ ஸம்வர்க³:” (சா². உ. 4 । 3 । 1), “ப்ராணோ வாவ ஸம்வர்க³:” (சா². உ. 4 । 3 । 3) இதி । பா³ஹ்யாந்க²லு வாயுதே³வதா வஹ்ந்யாதீ³ந் ஸம்வ்ருங்க்தே । மஹாப்ரலயஸமயே ஹி வாயுர்வஹ்ந்யாதீ³ந்ஸம்வ்ருஜ்ய ஸம்ஹ்ருத்யாத்மநி ஸ்தா²பயதி । யதா²ஹ த்³ரவிடா³சார்ய: - “ஸம்ஹரணாத்³வா ஸம்வரணாத்³வா ஸ்வாத்மீபா⁴வாத்³வாயு: ஸம்வர்க³:” இதி । அத்⁴யாத்மம் ச ப்ராண: ஸம்வர்க³ இதி । ஸ ஹி ஸர்வாணி வாகா³தீ³நி ஸம்வ்ருங்க்தே । ப்ராயாணகாலே ஹி ஸ ஏவ ஸர்வாணீந்த்³ரியாணி ஸங்க்³ருஹ்யோத்க்ராமதீதி । ஸேயம் ஸம்வர்க³த்³ருஷ்டிர்வாயௌ ப்ராணே ச த³ஶாஶாக³தம் ஜக³த்³த³ர்ஶயதி யதா², ஏவம் ஜீவாத்மநி ப்³ரும்ஹணக்ரியயா ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டிரம்ருதத்வாய ப²லாய கல்பத இதி । ததே³தேஷு த்ரிஷ்வபி பக்ஷேஷ்வாத்மத³ர்ஶநோபாஸநாத³ய: ப்ரதா⁴நகர்மாண்யபூர்வவிஷயத்வாத் , ஸ்துதஶஸ்த்ரவத் । ஆத்மா து த்³ரவ்யம் கர்மணி கு³ண இதி ஸம்ஸ்காரோ வாத்மநோ த³ர்ஶநம் விதீ⁴யதே । யதா² த³ர்ஶபூர்ணமாஸப்ரகரணே ’ பத்ந்யவேக்ஷிதமாஜ்யம் ப⁴வதி’ இதி ஸமாம்நாதம் , ப்ரகரணிநா ச க்³ருஹீதமுபாம்ஶுயாகா³ங்க³பூ⁴தாஜ்யத்³ரவ்யஸம்ஸ்காரதயாவேக்ஷணம் கு³ணகர்ம விதீ⁴யதே, ஏவம் கர்த்ருத்வேந க்ரத்வங்க³பூ⁴தே ஆத்மநி “ஆத்மா வா அரே த்³ரஷ்டவ்ய:” (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 5) இதி த³ர்ஶநம் கு³ணகர்ம விதீ⁴யதே ।

'யைஸ்து த்³ரவ்யம் சிகீர்ஷ்யதே கு³ணஸ்தத்ர ப்ரதீயேத” இதி ந்யாயாத³த ஆஹ -

ந சேத³ம் ப்³ரஹ்மாத்மைகத்வவிஜ்ஞாநமிதி ।

குத:,

ஸம்பதா³தி³ரூபே ஹி ப்³ரஹ்மாத்மைகத்வவிஜ்ஞாந இதி ।

த³ர்ஶபூர்ணமாஸப்ரகரணே ஹி ஸமாம்நாதமாஜ்யாவேக்ஷணம் தத³ங்க³பூ⁴தாஜ்யஸம்ஸ்கார இதி யுஜ்யதே । நச “ஆத்மா வா அரே த்³ரஷ்டவ்ய:”(ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 5) இத்யாதி³ கஸ்யசித்ப்ரகரணே ஸமாம்நாதம் । ந சாநாரப்⁴யாதீ⁴தமபி । “யஸ்ய பூர்ணமயீ ஜுஹூர்ப⁴வதி” இத்யவ்யபி⁴சரிதக்ரதுஸம்ப³ந்த⁴ஜுஹூத்³வாரேண ஜுஹூபத³ம் க்ரதும் ஸ்மாரயத்³வாக்யேந யதா² பர்ணதாயா: க்ரதுஶேஷபா⁴வமாபாத³யதி, ஏவமாத்மா நாவ்யபி⁴சாரிதக்ரதுஸம்ப³ந்த⁴:, யேந தத்³த³ர்ஶநம் க்ரத்வங்க³ம் ஸதா³த்மாநம் க்ரத்வர்த²ம் ஸம்ஸ்குர்யாத் । தேந யத்³யயம் விதி⁴ஸ்ததா²பி “ஸுவர்ணம் பா⁴ர்யம்” இதிவத் விநியோக³ப⁴ங்கே³ந ப்ரதா⁴நகர்மைவாபூர்வவிஷயத்வாந்ந கு³ணகர்மேதி ஸ்த²வீயஸ்தயைதத்³தூ³ஷணமநபி⁴தா⁴ய ஸர்வபக்ஷஸாதா⁴ரணம் தூ³ஷணமுக்தம் , தத³திரோஹிதார்த²தயா ந வ்யாக்²யாதம் ।

கிம் ச ஜ்ஞாநக்ரியாவிஷயத்வவிதா⁴நமஸ்ய ப³ஹுஶ்ருதிவிருத்³த⁴மித்யாஹ -

ந ச விதி³க்ரியேதி ।

ஶங்கதே -

அவிஷயத்வ இதி ।

ததஶ்ச ஶாந்திகர்மணி வேதாலோத³ய இதி பா⁴வ: ।

நிராகரோதி -

ந ।

குத:

அவித்³யாகல்பிதபே⁴த³நிவ்ருத்திபரத்வாதி³தி ।

ஸர்வமேவ ஹி வாக்யம் நேத³ந்தயா வஸ்துபே⁴த³ம் போ³த⁴யிதுமர்ஹதி । ந ஹீக்ஷுக்ஷீரகு³டா³தீ³நாம் மது⁴ரரஸபே⁴த³: ஶக்ய ஆக்²யாதும் । ஏவமந்யத்ராபி ஸர்வத்ர த்³ரஷ்டவ்யம் । தேந ப்ரமாணாந்தரஸித்³தே⁴ லௌகிகே ஏவார்தே² யதா³ க³திரித்³ருஶீ ஶப்³த³ஸ்ய, ததா³ கைவ கதா² ப்ரத்யகா³த்மந்யலௌகிகே । அதூ³ரவிப்ரகர்ஷேண து கத²ஞ்சித்ப்ரதிபாத³நமிஹாபி ஸமாநம் । த்வம்பதா³ர்தோ² ஹி ப்ரமாதா ப்ரமாணாதீ⁴நயா ப்ரமித்யா ப்ரமேயம் க⁴டாதி³ வ்யாப்நோதீத்யவித்³யாவிலஸிதம் । தத³ஸ்யா விஷயீபூ⁴தோதா³ஸீநதத்பதா³ர்த²ப்ரத்யகா³த்மஸாமாநாதி⁴கரண்யேந ப்ரமாத்ருத்வாபா⁴வாத்தந்நிவ்ருத்தௌ ப்ரமாணாத³யஸ்திஸ்ரோ விதா⁴ நிவர்தந்தே । ந ஹி பக்துரவஸ்துத்வே பாக்யபாகபசநாநி வஸ்துஸந்தி ப⁴விதுமர்ஹந்தீதி । ததா² ஹி - “விக³லிதபராக்³வ்ருத்த்யர்த²த்வம் த்வம்பத³ஸ்ய தத³ஸ்ததா³ த்வமிதி ஹி பதே³நைகார்த²த்வே த்வமித்யபி யத்பத³ம் । தத³பி ச ததா³ க³த்வைகார்த்²யம் விஶுத்³த⁴சிதா³த்மதாம் த்யஜதி ஸகலாந்கர்த்ருத்வாதீ³ந்பதா³ர்த²மலாந்நிஜாந்” ॥ இத்யாந்தரஶ்லோக: ।

அத்ரைவார்தே² ஶ்ருதீருதா³ஹரதி -

ததா² ச ஶாஸ்த்ரம் - யஸ்யாமதமிதி ।

ப்ரக்ருதமுபஸம்ஹரதி -

அதோ(அ)வித்³யாகல்பிதேதி ।

பரபக்ஷே மோக்ஷஸ்யாநித்யதாமாபாத³யதி -

யஸ்ய த்விதி ।

கார்யமபூர்வம் யாகா³தி³வ்யாபாரஜந்யம் தத³பேக்ஷதே மோக்ஷ: ஸ்வோத்பத்தாவிதி ।

தயோ: பக்ஷயோரிதி ।

நிர்வர்த்யவிகார்யயோ: க்ஷணிகம் ஜ்ஞாநமாத்மேதி பௌ³த்³தா⁴: । ததா² ச விஶுத்³த⁴விஜ்ஞாநோத்பாதோ³ மோக்ஷ இதி நிர்வர்த்யோ மோக்ஷ: । அந்யேஷாம் து ஸம்ஸ்காரரூபாவஸ்தா²மபஹாய யா கைவல்யாவஸ்தா²வாப்திராத்மந: ஸ மோக்ஷ இதி விகார்யோ மோக்ஷ: । யதா² பயஸ: பூர்வாவஸ்தா²பஹாநேநாவஸ்தா²ந்தரப்ராப்திர்விகாரோ த³தீ⁴தி । ததே³தயோ: பக்ஷயோரநித்யதா மோக்ஷஸ்ய, கார்யத்வாத் , த³தி⁴க⁴டாதி³வத் ।

அத² “யத³த: பரோ தி³வோ ஜ்யோதிர்தீ³ப்யதே” (சா². உ. 3-13-7) இதி ஶ்ருதேர்ப்³ரஹ்மணோ விக்ருதாவிக்ருததே³ஶபே⁴தா³வக³மாத³விக்ருததே³ஶப்³ரஹ்மப்ராப்திரூபாஸநாதி³விதி⁴கார்யா ப⁴விஷ்யதி । ததா² ச ப்ராப்யகர்மதா ப்³ரஹ்மண இத்யத ஆஹ -

ந சாப்யத்வேநாபீதி ।

அந்யத³ந்யேந விக்ருததே³ஶபரிஹாண்யாவிக்ருததே³ஶம் ப்ராப்யதே । தத்³யதோ²பவேலம் ஜலதி⁴ரதிப³ஹலசபலகல்லோலமாலாபரஸ்பராஸ்பா²லநஸமுல்லஸத்பே²நபுஞ்ஜஸ்தப³கதயா விக்ருத:, மத்⁴யே து ப்ரஶாந்தஸகலகல்லோலோபஸர்க³: ஸ்வஸ்த²: ஸ்தி²ரதயாவிக்ருதஸ்தஸ்ய மத்⁴யமவிக்ருதம் பௌதிக: போதேந ப்ராப்நோதி । ஜீவஸ்து ப்³ரஹ்மைவேதி கிம் கேந ப்ராப்யதாம் । பே⁴தா³ஶ்ரயத்வாத்ப்ராப்திரித்யர்த²: ।

அத² ஜீவோ ப்³ரஹ்மணோ பி⁴ந்நஸ்ததா²பி ந தேந ப்³ரஹ்மாப்யதே, ப்³ரஹ்மணோ விபு⁴த்வேந நித்யப்ராப்தத்வாதி³த்யாஹ -

ஸ்வரூபவ்யதிரிக்தத்வே(அ)பீதி ।

ஸம்ஸ்காரகர்மதாமபாகரோதி -

நாபி ஸம்ஸ்கார்ய இதி ।

த்³வயீ ஹி ஸம்ஸ்கார்யதா, கு³ணாதா⁴நேந வா, யதா² பீ³ஜபூரகுஸுமஸ்ய லாக்ஷாரஸாவஸேக:, தேந ஹி தத்குஸுமம் ஸம்ஸ்க்ருதம் லாக்ஷாரஸஸவர்ணம் ப²லம் ப்ரஸூதே । தோ³ஷாபநயேந வா யதா² மலிநமாத³ர்ஶதலம் நிக்⁴ருஷ்டமிஷ்டகாசூர்ணேநோத்³பா⁴ஸிதபா⁴ஸ்வரத்வம் ஸம்ஸ்க்ருதம் ப⁴வதி । தத்ர ந தாவத்³ப்³ரஹ்மணி கு³ணாதா⁴நம் ஸம்ப⁴வதி । கு³ணோ ஹி ப்³ரஹ்மண: ஸ்வபா⁴வோ வா பி⁴ந்நோ வா । ஸ்வபா⁴வஶ்சேத்கத²மாதே⁴ய:, தஸ்ய நித்யவாத் । பி⁴ந்நத்வே து கார்யத்வேந மோக்ஷஸ்யாநித்யத்வப்ரஸங்க³: । ந ச பே⁴தே³ த⁴ர்மத⁴ர்மிபா⁴வ:, க³வாஶ்வவத் । பே⁴தா³பே⁴த³ஶ்ச வ்யுத³ஸ்த:, விரோதா⁴த் ।

தத³நேநாபி⁴ஸந்தி⁴நோக்தம் -

அநாதே⁴யாதிஶயப்³ரஹ்மஸ்வரூபத்வாந்மோக்ஷஸ்ய ।

த்³விதீயம் பக்ஷம் ப்ரதிக்ஷிபதி -

நாபி தோ³ஷாபநயநேநேதி ।

அஶுத்³தி⁴: ஸதீ த³ர்பணே நிவர்ததே, ந து ப்³ரஹ்மணி அஸதிதி நிவர்தநீயா । நித்யநிவ்ருத்தத்வாதி³த்யர்த²: ।

ஶங்கதே -

ஸ்வாத்மத⁴ர்ம ஏவேதி ।

ப்³ரஹ்மஸ்வபா⁴வ ஏவ மோக்ஷோ(அ)நாத்³யவித்³யாமலாவ்ருத உபாஸநாதி³க்ரியயாத்மநி ஸம்ஸ்க்ரியமாணே(அ)பி⁴வ்யஜ்யதே, ந து க்ரியதே । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி நித்யஶுத்³த⁴த்வமாத்மநோ(அ)ஸித்³த⁴ம் , ஸம்ஸாராவஸ்தா²யாமவித்³யாமலிநத்வாதி³தி ।

ஶங்காம் நிராகரோதி -

ந ।

குத:,

க்ரியாஶ்ரயத்வாநுபபத்தே: ।

நாவித்³யா ப்³ரஹ்மாஶ்ரயா, கிம் து ஜீவே, ஸா த்வநிர்வசநீயேத்யுக்தம் , தேந நித்யஶுத்³த⁴மேவ ப்³ரஹ்ம । அப்⁴யுபேத்ய த்வஶுத்³தி⁴ம் க்ரியாஸம்ஸ்கார்யத்வம் தூ³ஷ்யதே । க்ரியா ஹி ப்³ரஹ்மஸமவேதா வா ப்³ரஹ்ம ஸம்ஸ்குர்யாத் , யதா² நிக⁴ர்ஷணமிஷ்டகாசூர்ணஸம்யோக³விபா⁴க³ப்ரசயோ நிரந்தர ஆத³ர்ஶதலஸமவேத: । அந்யஸமவேதா வா । ந தாவத்³ப்³ரஹ்மத⁴ர்ம: க்ரியா, தஸ்யா: ஸ்வாஶ்ரயவிகாரஹேதுத்வேந ப்³ரஹ்மணோ நித்யத்வவ்யாகா⁴தாத் । அந்யாஶ்ரயா து கத²மந்யஸ்யோபகரோதி, அதிப்ரஸங்கா³த் । ந ஹி த³ர்பணே நிக்⁴ருஷ்யமாணே மணிர்விஶுத்³தோ⁴ த்³ருஷ்ட: ।

தச்சாநிஷ்டமிதி ।

ததா³ பா³த⁴நம் பராம்ருஶதி ।

அத்ர வ்யபி⁴சாரம் சோத³யதி -

நநு தே³ஹாஶ்ரயயேதி ।

பரிஹரதி -

ந ।

தே³ஹஸம்ஹதஸ்யேதி ।

அநாத்³யநிர்வாச்யாவித்³யோபதா⁴நமேவ ப்³ரஹ்மணோ ஜீவ இதி ச க்ஷேத்ரஜ்ஞ இதி சாசக்ஷதே । ஸ ச ஸ்தூ²லஸூக்ஷ்மஶரீரேந்த்³ரியாதி³ஸம்ஹதஸ்தத்ஸங்கா⁴தமத்⁴யபதிதஸ்தத³பே⁴தே³நாஹமிதிப்ரத்யயவிஷயீபூ⁴த:, அத: ஶரீராதி³ஸம்ஸ்கார: ஶரீராதி³த⁴ர்மோ(அ)ப்யாத்மநோ ப⁴வதி, தத³பே⁴தா³த்⁴யவஸாயாத் । யதா² அங்க³ராக³த⁴ர்ம: ஸுக³ந்தி⁴தா காமிநீநாம் வ்யபதி³ஶ்யதே । தேநாத்ராபி யதா³ஶ்ரிதா க்ரியா ஸாம்வ்யவஹாரிகப்ரமாணவிஷயீக்ருதா தஸ்யைவ ஸம்ஸ்காரோ நாந்யஸ்யேதி ந வ்யபி⁴சார: । தத்த்வதஸ்து ந க்ரியா ந ஸம்ஸ்கார இதி । ஸநித³ர்ஶநம் து ஶேஷமத்⁴யாஸபா⁴ஷ்யே ஏவ க்ருதவ்யாக்²யாநமிதி நேஹ வ்யாக்²யாதம் ।

தயோரந்ய: பிப்பலமிதி ।

அந்யோ ஜீவாத்மா । பிப்பலம் கர்மப²லம் ।

அநஶ்நந்நந்ய இதி ।

பரமாத்மா ।

ஸம்ஹதஸ்யைவ போ⁴க்த்ருத்வமாஹ மந்த்ரவர்ண: -

ஆத்மேந்த்³ரியேதி ।

அநுபஹிதஶுத்³த⁴ஸ்வபா⁴வப்³ரஹ்மப்ரத³ர்ஶநபரௌ மந்த்ரௌ பட²தி -

ஏகோ தே³வ இதி ।

ஶுக்ரம் தீ³ப்திமத் । அவ்ரணம் து³:க²ரஹிதம் । அஸ்ராவிரம் அவிக³லிதம் । அவிநாஶீதி யாவத் ।

உபஸம்ஹரதி -

தஸ்மாதி³தி ।

நநு மா பூ⁴ந்நிர்வர்த்யாதி³கர்மதாசதுஷ்டயீ । பஞ்சமீ து காசித் விதா⁴ ப⁴விஷ்யதி, யயா மோக்ஷஸ்ய கர்மதா க⁴டிஷ்யத இத்யத ஆஹ -

அதோ(அ)ந்யதி³தி ।

ஏப்⁴ய: ப்ரகாரேப்⁴யோ ந ப்ரகாராந்தரமந்யத³ஸ்தி, யதோ மோக்ஷஸ்ய க்ரியாநுப்ரவேஶோ ப⁴விஷ்யதி ।

ஏதது³க்தம் ப⁴வதி - சதஸ்ருணாம் விதா⁴நாம் மத்⁴யே(அ)ந்யதமதயா க்ரியாப²லத்வம் வ்யாப்தம் , ஸா ச மோக்ஷாத்³வ்யாவர்தமாநா வ்யாபகாநுபலப்³த்⁴யா மோக்ஷஸ்ய க்ரியாப²லத்வம் வ்யாவர்தயதீதி । தத்கிம் மோக்ஷே க்ரியைவ நாஸ்தி, ததா² ச தத³ர்தா²நி ஶாஸ்த்ராணி தத³ர்தா²ஶ்ச ப்ரவ்ருத்தயோ(அ)நர்தி²கா இத்யத உபஸம்ஹாரவ்யாஜேநாஹ -

தஸ்மாஜ்ஜ்ஞாநமேகமிதி ।

அத² ஜ்ஞாநம் க்ரியா மாநஸீ கஸ்மாந்ந விதி⁴கோ³சர:, கஸ்மாச்ச தஸ்யா: ப²லம் நிர்வர்த்யாதி³ஷ்வந்யதமம் ந மோக்ஷ இதி சோத³யதி -

நநு ஜ்ஞாநமிதி ।

பரிஹரதி -

ந ।

குத:

வைலக்ஷண்யாத் ।

அயமர்த²: - ஸத்யம் , ஜ்ஞாநம் மாநஸீ க்ரியா, ந த்வியம் ப்³ரஹ்மணி ப²லம் ஜநயிதுமர்ஹதி, தஸ்ய ஸ்வயம்ப்ரகாஶதயா விதி³க்ரியாகர்மபா⁴வாநுபபத்தேரித்யுக்தம் ।

ததே³தஸ்மிந்வைலக்ஷண்யே ஸ்தி²தே ஏவ வைலக்ஷண்யாந்தரமாஹ -

க்ரியா ஹி நாம ஸேதி ।

யத்ர

விஷயே

வஸ்துஸ்வரூபநிரபேக்ஷைவ சோத்³யதே ।

யதா² தே³வதாஸம்ப்ரதா³நகஹவிர்க்³ரஹணே தே³வதாவஸ்துஸ்வரூபாநபேக்ஷா தே³வதாத்⁴யாநக்ரியா । யதா² வா யோஷிதி அக்³நிவஸ்த்வநபேக்ஷாக்³நிபு³த்³தி⁴ர்யா ஸா க்ரியா ஹி நாமேதி யோஜநா । ந ஹி “யஸ்யை தே³வதாயை ஹவிர்க்³ருஹீதம் ஸ்யாத்தாம் த்⁴யாயேத்³வஷட்கரிஷ்யந்”(ஐ . ப்³ரா. 3 । 8 । 1) இத்யஸ்மாத்³விதே⁴: ப்ராக்³தே³வதாத்⁴யாநம் ப்ராப்தம் , ப்ராப்தம் த்வதீ⁴தவேதா³ந்தஸ்ய விதி³தபத³தத³ர்த²ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யாதி⁴க³தஶப்³த³ந்யாயதத்த்வஸ்ய “ஸதே³வ ஸோம்யேத³ம்”(சா². உ. 6 । 2 । 1) இத்யாதே³: “தத்த்வமஸி”(சா². உ. 6 । 8 । 7) இத்யந்தாத்ஸந்த³ர்பா⁴த் ப்³ரஹ்மாத்மபா⁴வஜ்ஞாநம் , ஶப்³த³ப்ரமாணஸாமர்த்²யாத் , இந்த்³ரியார்த²ஸம்நிகர்ஷஸாமர்த்²யாதி³வ ப்ரணிஹிதமநஸ: ஸ்பீ²தாலோகமத்⁴யவர்திகும்பா⁴நுப⁴வ: । ந ஹ்யஸௌ ஸ்வஸாமக்³ரீப³லலப்³த⁴ஜந்மா ஸந்மநுஜேச்ச²யாந்யதா²கர்துமகர்தும் வா ஶக்ய:, தே³வதாத்⁴யாநவத் , யேநார்த²வாநத்ர விதி⁴: ஸ்யாத் । ந சோபாஸநா வாநுப⁴வபர்யந்ததா வாஸ்ய விதே⁴ர்கோ³சர:, தயோரந்வயவ்யதிரேகாவத்⁴ருதஸாமர்த்²யயோ: ஸாக்ஷாத்காரே வா அநாத்³யவித்³யாபநயே வா விதி⁴மந்தரேண ப்ராப்தத்வேந புருஷேச்ச²யாந்யதா²கர்துமகர்தும் வா அஶக்யத்வாத் । தஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் மாநஸீ க்ரியாபி ந விதி⁴கோ³சர: । புருஷசித்தவ்யாபாராதீ⁴நாயாஸ்து க்ரியாயா வஸ்துஸ்வரூபநிரபேக்ஷதா க்வசித³விரோதி⁴நீ, யதா² தே³வதாத்⁴யாநக்ரியாயா: । ந ஹ்யத்ர வஸ்துஸ்வரூபேண கஶ்சித்³விரோத⁴: । க்வசித்³வஸ்துஸ்வரூபவிரோதி⁴நீ, யதா² யோஷித்புருஷயோரக்³நிபு³த்³தி⁴ரித்யேதாவதா பே⁴தே³ந நித³ர்ஶநமிது²நத்³வயோபந்யாஸ: । க்ரியைவேத்யேவகாரேண வஸ்துதந்த்ரத்வமபாகரோதி ।

நநு “ஆத்மேத்யேவோபாஸீத”(ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 7) இத்யாத³யோ வித⁴ய: ஶ்ரூயந்தே । ந ச ப்ரமத்தகீ³தா:, துல்யம் ஹி ஸாம்ப்ரதா³யிகம் , தஸ்மாத்³விதே⁴யேநாத்ர ப⁴விதவ்யமித்யத ஆஹ -

தத்³விஷயா லிஙாத³ய இதி ।

ஸத்யம் ஶ்ரூயந்தே லிஙாத³ய:, ந த்வமீ விதி⁴விஷயா:, தத்³விஷயத்வே(அ)ப்ராமாண்யப்ரஸங்கா³த் । ஹேயோபாதே³யவிஷயோ ஹி விதி⁴: । ஸ ஏவ ச ஹேய உபாதே³யோ வா, யம் புருஷ: கர்துமகர்துமந்யதா² வா கர்தும் ஶக்நோதி । தத்ரைவ ச ஸமர்த²: கர்தாதி⁴க்ருதோ நியோஜ்யோ ப⁴வதி । ந சைவம்பூ⁴தாந்யாத்மஶ்ரவணமநநோபாஸநத³ர்ஶநாநீதி விஷயதத³நுஷ்டா²த்ரோர்விதி⁴வ்யாபகயோரபா⁴வாத்³விதே⁴ரபா⁴வ இதி ப்ரயுக்தா அபி லிஙாத³ய: ப்ரவர்தநாயாமஸமர்தா² உபல இவ க்ஷுரதைக்ஷ்ண்யம் குண்ட²மப்ரமாணீப⁴விதுமர்ஹந்தீதி ।

அநியோஜ்யவிஷயத்வாதி³தி ।

ஸமர்தோ² ஹி கர்தாதி⁴காரீ நியோஜ்ய: । அஸாமர்த்²யே து ந கர்த்ருதா யதோ நாதி⁴க்ருதோ(அ)தோ ந நியோஜ்ய இத்யர்த²: ।

யதி³ விதே⁴ரபா⁴வாந்ந விதி⁴வசநாநி, கிமர்தா²நி தர்ஹி வசநாந்யேதாநி விதி⁴ச்சா²யாநீதி ப்ருச்ச²தி -

கிமர்தா²நீதி ।

ந சாநர்த²காநி யுக்தாநி, ஸ்வாத்⁴யாயாத்⁴யயநவித்⁴யதீ⁴நக்³ரஹணத்வாநுபபத்தேரிதி பா⁴வ: ।

உத்தரம் -

ஸ்வாபா⁴விகேதி ।

அந்யத: ப்ராப்தா ஏவ ஹி ஶ்ரவணாத³யோ விதி⁴ஸரூபைர்வாக்யைரநூத்³யந்தே । ந சாநுவாதோ³(அ)ப்யப்ரயோஜந:, ப்ரவ்ருத்திவிஶேஷகரத்வாத் । ததா²ஹி - தத்ததி³ஷ்டாநிஷ்டவிஷயேப்ஸாஜிஹாஸாபஹ்ருதஹ்ருத³யதயா ப³ஹிர்முகோ² ந ப்ரத்யகா³த்மநி ஸமாதா⁴துமர்ஹதி । ஆத்மஶ்ரவணாதி³விதி⁴ஸரூபைஸ்து வசநைர்மநஸோ விஷயஸ்ரோத: கி²லீக்ருத்ய ப்ரத்யகா³த்மஸ்ரோத உத்³கா⁴ட்யத இதி ப்ரவ்ருத்திவிஶேஷகரதா அநுவாதா³நாமஸ்தீதி ஸப்ரயோஜநதயா ஸ்வாத்⁴யாயவித்⁴யதீ⁴நக்³ரஹணத்வமுபபத்³யத இதி ।

யச்ச சோதி³தமாத்மஜ்ஞாநமநுஷ்டா²நாநங்க³த்வாத³புருஷார்த²மிதி தத³யுக்தம் । ஸ்வதோ(அ)ஸ்ய புருஷார்த²த்வே ஸித்³தே⁴ யத³நுஷ்டா²நாநங்க³த்வம் தத்³பூ⁴ஷணம் ந தூ³ஷணமித்யாஹ -

யத³பீதி ।

அநுஸஞ்ஜ்வரேத்

ஶரீரம் பரிதப்யமாநமநுதப்யேத । ஸுக³மமந்யத் ।

ப்ரக்ருதமுபஸம்ஹரதி -

தஸ்மாந்ந ப்ரதிபத்தீதி ।

ப்ரக்ருதிஸித்³த்⁴யர்த²மேகதே³ஶிமதம் தூ³ஷயிதுமநுபா⁴ஷதே -

யத³பி கேசிதா³ஹுரிதி ।

தூ³ஷயதி -

தந்நேதி ।

இத³மத்ராகூதம் - “கார்யபோ³தே⁴ யதா² சேஷ்டா லிங்க³ம் ஹர்ஷாத³யஸ்ததா² । ஸித்³த⁴போ³தே⁴(அ)ர்த²வத்தைவம் ஶாஸ்த்ரத்வம் ஹிதஶாஸநாத்” ॥ யதி³ ஹி பதா³நாம் கார்யாபி⁴தா⁴நே தத³ந்விதஸ்வார்தா²பி⁴தா⁴நே வா, நியமேந வ்ருத்³த⁴வ்யவஹாராத்ஸாமர்த்²வமவத்⁴ருதம் ப⁴வேத் , ந ப⁴வேத³ஹேயோபாதே³யபூ⁴தப்³ரஹ்மாத்மதாபரத்வமுபநிஷதா³ம் । தத்ராவிதி³தஸாமர்த்²யத்வாத்பதா³நாம் லோகே, தத்பூர்வகத்வாச்ச வைதி³கார்த²ப்ரதீதே: । அத² து பூ⁴தே(அ)ப்யர்தே² பதா³நாம் லோகே ஶக்ய: ஸங்க³திக்³ரஹஸ்தத உபநிஷதா³ந்தத்பரத்வம் பௌர்வாபர்யபர்யாலோசநயாவக³ம்யமாநமபஹ்ருத்ய ந கார்யபரத்வம் ஶக்யம் கல்பயிதும் , ஶ்ருதஹாந்யஶ்ருதகல்பநாப்ரஸங்கா³த் । தத்ர தாவதே³வமகார்யே(அ)ர்தே² ந ஸங்க³திக்³ரஹ:, யதி³ தத்பர: ப்ரயோகோ³ ந லோகே த்³ருஶ்யேத, தத்ப்ரத்யயோ வா வ்யுத்பந்நஸ்யோந்நேதும் ந ஶக்யேத । ந தாவத்தத்பர: ப்ரயோகோ³ ந த்³ருஶ்யதே லோகே । குதூஹலப⁴யாதி³நிவ்ருத்த்யர்தா²நாமகார்யபராணாம் பத³ஸந்த³ர்பா⁴ணாம் ப்ரயோக³ஸ்ய லோகே ப³ஹுலமுபலப்³தே⁴: । தத்³யதா²க²ண்ட³லாதி³லோகபாலசக்ரவாலாதி⁴வஸதி:, ஸித்³த⁴வித்³யாத⁴ரக³ந்த⁴ர்வாப்ஸர:பரிவாரோ ப்³ரஹ்மலோகாவதீர்ணமந்தா³கிநீபய:ப்ரவாஹபாததௌ⁴தகலதௌ⁴தமயஶிலாதலோ நந்த³நாதி³ப்ரமதா³வநவிஹாரிமணிமயஶகுந்தகமநீயநிநத³மநோஹர: பர்வதராஜ: ஸுமேருரிதி । நைஷ பு⁴ஜங்கோ³ ரஜ்ஜுரியமித்யாதி³: । நாபி பூ⁴தார்த²பு³த்³தி⁴ர்வ்யுத்பந்நபுருஷவர்திநீ ந ஶக்யா ஸமுந்நேதும் , ஹர்ஷாதே³ருந்நயநஹோதோ: ஸம்ப⁴வாத் । ததா² ஹ்யவிதி³தார்த²தே³ஶஜநபா⁴ஷார்தோ² த்³ரவிடோ³ நக³ரக³மநோத்³யதோ ராஜமார்கா³ப்⁴யர்ணம் தே³வத³த்தமந்தி³ரமத்⁴யாஸீந: ப்ரதிபந்நஜநகாநந்த³நிப³ந்த⁴நபுத்ரஜந்மா வார்த்தாஹாரேண ஸஹ நக³ரஸ்த²தே³வத³த்தாப்⁴யாஶமாக³த: படவாஸோபாயநார்பணபுர:ஸரம் தி³ஷ்ட்யா வர்த⁴ஸே தே³வத³த்த புத்ரஸ்தே ஜாதைதி வார்த்தாஹாரவ்யாஹாரஶ்ரவணஸமநந்தரமுபஜாதரோமாஞ்சகஞ்சுகம் விகஸிதநயநோத்பலமதிஸ்மேரமுக²மஹோத்பலமவலோக்ய தே³வத³த்தமுத்பந்நப்ரமோத³மநுமிமீதே, ப்ரமோத³ஸ்ய ச ப்ராக³பூ⁴தஸ்ய தத்³வ்யாஹாரஶ்ரவணஸமநந்தரம் ப்ரப⁴வதஸ்தத்³தே⁴துதாம் । ந சாயமப்ரதிபாத³யந் ஹர்ஷஹேதுமர்த²ம் ஹர்ஷாய கல்பத இத்யநேந ஹர்ஷஹேதுரர்த² உக்த இதி ப்ரதிபத்³யதே । ஹர்ஷஹேத்வந்தரஸ்ய சாப்ரதீதே: புத்ரஜந்மநஶ்ச தத்³தே⁴தோரவக³மாத்ததே³வ வார்த்தாஹாரேணாப்⁴யதா⁴யீதி நிஶ்சிநோதி । ஏவம் ப⁴யஶோகாத³யோ(அ)ப்யுதா³ஹார்யா: । ததா² ச ப்ரயோஜநவத்தயா பூ⁴தார்தா²பி⁴தா⁴நஸ்ய ப்ரேக்ஷாவத்ப்ரயோகோ³(அ)ப்யுபபந்ந: । ஏவம் ச ப்³ரஹ்மஸ்வரூபஜ்ஞாநஸ்ய பரமபுருஷார்த²ஹேதுபா⁴வாத³நுபதி³ஶதாமபி புருஷப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்தீ வேதா³ந்தாநாம் புருஷஹிதாநுஶாஸநாச்சா²ஸ்த்ரத்வம் ஸித்³த⁴ம் ப⁴வதி । தத்ஸித்³த⁴மேதத் , விவாதா³த்⁴யாஸிதாநி வசநாநி பூ⁴தார்த²விஷயாணி, பூ⁴தார்த²விஷயப்ரமாஜநகத்வாத் । யத்³யத்³விஷயப்ரமாஜநகம் தத்தத்³விஷயம், யதா² ரூபாதி³விஷயம் சக்ஷுராதி³, ததா² சைதாநி, தஸ்மாத்ததே²தி ।

தஸ்மாத்ஸுஷ்டூ²க்தம் -

தந்ந, ஔபநிஷத³ஸ்ய புருஷஸ்யாநந்யஶேஷத்வாதி³தி ।

உபநிபூர்வாத்ஸதே³ர்விஶரணார்தா²த்க்விப்யுபநிஷத்பத³ம் வ்யுத்பாதி³தம் , உபநீய அத்³வயம் ப்³ரஹ்ம ஸவாஸநாமவித்³யாம் ஹிநஸ்தீதி ப்³ரஹ்மவித்³யாமாஹ । தத்³தே⁴துத்வாத்³வேதா³ந்தா அப்யுபநிஷத³:, ததோ விதி³த: ஔபநிஷத³: புருஷ: ।

ஏததே³வ விப⁴ஜதே -

யோ(அ)ஸாவுபநிஷத்ஸ்வேவேதி ।

அஹம்ப்ரத்யயவிஷயாத்³பி⁴நத்தி -

அஸம்ஸாரீதி ।

அத ஏவ க்ரியாரஹிதத்வாச்சதுர்வித⁴த்³ரவ்யவிலக்ஷண: அதஶ்ச சதுர்வித⁴த்³ரவ்யவிலக்ஷணோபேதோ(அ)யமநந்யஶேஷ:, அந்யஶேஷம் ஹி பூ⁴தம் த்³ரவ்யம் சிகீர்ஷிதம் ஸது³த்பத்த்யாத்³யாப்யம் ஸம்ப⁴வதி । யதா² ‘யூபம் தக்ஷதி’ இத்யாதி³ । யத்புநரந்யஶேஷம் பூ⁴தபா⁴வ்யுபயோக³ரஹிதம் , யதா² ‘ஸுவர்ணம் பா⁴ர்யம்’ , ‘ஸக்தூந் ஜுஹோதி’ இத்யாதி³, ந தஸ்யோத்பத்த்யாத்³யாப்யதா ।

கஸ்மாத்புநரஸ்யாநந்யஶேஷதேத்யத ஆஹ -

யத:ஸ்வப்ரகரணஸ்த²: ।

உபநிஷதா³மநாரப்⁴யாதீ⁴தாநாம் பௌர்வாபர்யபர்யாலோசநயா புருஷப்ரதிபாத³நபரத்வேந புருஷஸ்யைவ ப்ராதா⁴ந்யேநேத³ம் ப்ரகரணம் । ந ச ஜுஹ்வாதி³வத³வ்யபி⁴சரிதக்ரதுஸம்ப³ந்த⁴: புருஷ இத்யுபபாதி³தம் । அத: ஸ்வப்ரகரணஸ்த²: ஸோ(அ)யம் ததா²வித⁴ உபநிஷத்³ப்⁴ய: ப்ரதீயமாநோ ந நாஸ்தீதி ஶக்யோ வக்துமித்யர்த²: ।

ஸ்யாதே³தத் - மாநாந்தராகோ³சரத்வேநாக்³ருஹீதஸங்க³திதயா அபதா³ர்த²ஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ வாக்யார்த²த்வாநுபபத்தே: கத²முபநிஷத³ர்த²தேத்யத ஆஹ -

ஸ ஏஷ நேதி நேத்யாத்மேத்யாத்மஶப்³தா³த் ।

யத்³யபி க³வாதி³வந்மாநாந்தரகோ³சரத்வமாத்மநோ நாஸ்தி, ததா²பி ப்ரகாஶாத்மந ஏவ ஸதஸ்தத்தது³பாதி⁴பரிஹாண்யா ஶக்யம் வாக்யார்த²த்வேந நிரூபணம் , ஹாடகஸ்யேவ கடககுண்ட³லாதி³பரிஹாண்யா । நஹி ப்ரகாஶ: ஸ்வஸம்வேத³நோ ந பா⁴ஸதே, நாபி தத³வச்சே²த³க: கார்யகாரணஸங்கா⁴த: । தேந “ஸ ஏஷ நேதி நேத்யாத்மா” (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 26) இதி தத்தத³வச்சே²த³பரிஹாண்யா ப்³ருஹத்த்வாதா³பநாச்ச ஸ்வயம்ப்ரகாஶ: ஶக்யோ வாக்யாத் ப்³ரஹ்மேதி சாத்மேதி ச நிரூபயிதுமித்யர்த²: ।

அதோ²பாதி⁴நிராஸவது³பஹிதமப்யாத்மரூபம் கஸ்மாந்ந நிரஸ்யத இத்யத ஆஹ -

ஆத்மநஶ்ச ப்ரத்யாக்²யாதுமஶக்யத்வாத் ।

ப்ரகாஶோ ஹி ஸர்வஸ்யாத்மா தத³தி⁴ஷ்டா²நத்வாச்ச ப்ரபஞ்சவிப்⁴ரமஸ்ய । ந சாதி⁴ஷ்டா²நாபா⁴வே விப்⁴ரமோ ப⁴விதுமர்ஹதி । ந ஹி ஜாது ரஜ்ஜ்வபா⁴வே ரஜ்ஜ்வாம் பு⁴ஜங்க³ இதி வா தா⁴ரேதி வா விப்⁴ரமோ த்³ருஷ்டபூர்வ: । அபி சாத்மாந: ப்ரகாஶஸ்ய பா⁴ஸா ப்ரபஞ்சஸ்ய ப்ரபா⁴ । ததா² ச ஶ்ருதி: - “தமேவ பா⁴ந்தமநுபா⁴தி ஸர்வம் தஸ்ய பா⁴ஸா ஸர்வமித³ம் விபா⁴தி”(க.உ.2-2-15) இதி । ந சாத்மந: ப்ரகாஶஸ்ய ப்ரத்யாக்²யாநே ப்ரபஞ்சப்ரதா² யுக்தா । தஸ்மாதா³த்மந: ப்ரத்யாக்²யாநாயோகா³த்³வேதா³ந்தேப்⁴ய: ப்ரமாணாந்தராகோ³சரஸர்வோபாதி⁴ரஹிதப்³ரஹ்மஸ்வரூபாவக³திஸித்³தி⁴ரித்யர்த²: ।

உபநிஷத்ஸ்வேவாவக³த இத்யவதா⁴ரணமம்ருஷ்யமாண ஆக்ஷிபதி -

நந்வாத்மேதி ।

ஸர்வஜநீநாஹம்ப்ரத்யயவிஷயோ ஹ்யாத்மா கர்தா போ⁴க்தா ச ஸம்ஸாரீ, தத்ரைவ ச லௌகிகபரீக்ஷகாணாமாத்மபத³ப்ரயோகா³த் । ய ஏவ லௌகிகா: ஶப்³தா³ஸ்த ஏவ வைதி³காஸ்த ஏவ ச தேஷாமர்தா² இத்யௌபநிஷத³மப்யாத்மபத³ம் தத்ரைவ ப்ரவர்திதுமர்ஹதி, நார்தா²ந்தரே தத்³விபரீத இத்யர்த²: ।

ஸமாத⁴த்தே -

ந

அஹம்ப்ரத்யயவிஷய ஔபநிஷத³: புருஷ: ।

குத:

தத்ஸாக்ஷித்வேந ।

அஹம்ப்ரத்யயவிஷயோ ய: கர்தா கார்யகரணஸங்கா⁴தோபஹிதோ ஜீவாத்மாதத்ஸாக்ஷித்வேந, பரமாத்மநோ(அ)ஹம்ப்ரத்யயவிஷயத்வஸ்ய -

ப்ரத்யுக்தத்வாத் ।

ஏதது³க்தம் ப⁴வதி - யத்³யபி “அநேந ஜீவேநாத்மநா” (சா². உ. 6 । 3 । 2) இதி ஜீவபரமாத்மநோ: பாரமார்தி²கமைக்யம் , ததா²பி தஸ்யோபஹிதம் ரூபம் ஜீவ:, ஶுத்³த⁴ம் து ரூபம் தஸ்ய ஸாக்ஷிதச்ச மாநாந்தராநதி⁴க³தமுபநிஷத்³கோ³சர இதி ।

ஏததே³வ ப்ரபஞ்சயதி -

ந ஹ்யஹம்ப்ரத்யயவிஷயேதி ।

விதி⁴ஶேஷத்வம் வா நேதும் ந ஶக்ய: ।

குத:

ஆத்மத்வாதே³வ ।

ந ஹ்யாத்மா அந்யார்தோ²(அ)ந்யத்து ஸர்வமாத்மார்த²ம் । ததா² ச ஶ்ருதி: - “ந வா அரே ஸர்வஸ்ய காமாய ஸர்வம் ப்ரியம் ப⁴வதி ஆத்மநஸ்து காமாய ஸர்வம் ப்ரியம் ப⁴வதி”(ப்³ரு. உ. 4 । 5 । 6) இதி । அபி சாத: ஸர்வேஷாமாத்மத்வாதே³வ ந ஹேயோ நாப்யுபாதே³ய: । ஸர்வஸ்ய ஹி ப்ரபஞ்சஜாதஸ்ய ப்³ரஹ்மைவ தத்த்வமாத்மா । ந ச ஸ்வபா⁴வோ ஹேய:, அஶக்யஹாநத்வாத் । ந சோபாதே³ய:, உபாத்தத்வாத் । தஸ்மாத்³தே⁴யோபாதே³யவிஷயௌ விதி⁴நிஷேதௌ⁴ ந தத்³விபரீதமாத்மதத்த்வம் விஷயீகுருத இதி ஸர்வஸ்ய ப்ரபஞ்சஜாதஸ்யாத்மைவ தத்த்வமிதி ।

ஏதது³பபாத³யதி -

ஸர்வம் ஹி விநஶ்யத்³விகாரஜாதம் புருஷாந்தம் விநஶ்யதி ।

அயமர்த²: - புருஷோ ஹி ஶ்ருதிஸ்ம்ருதீதிஹாஸபுராணதத³விருத்³த⁴ந்யாயவ்யவஸ்தா²பிதத்வாத்பரமார்த²ஸந் । ப்ரபஞ்சஸ்த்வநாத்³யவித்³யோபத³ர்ஶிதோ(அ)பரமார்த²ஸந் । யஶ்ச பரமார்த²ஸந்நஸௌ ப்ரக்ருதி: ரஜ்ஜுதத்த்வமிவ ஸர்பவிப்⁴ரமஸ்ய விகாரஸ்ய । அத ஏவாஸ்யாநிர்வாச்யத்வேநாத்³ருட⁴ஸ்வபா⁴வஸ்ய விநாஶ: । புருஷஸ்து பரமார்த²ஸந்நாஸௌ காரணஸஹஸ்ரேணாப்யஸந் ஶக்ய: கர்தும் । ந ஹி ஸஹஸ்ரமபி ஶில்பிநோ க⁴டம் படயிதுமீஶத இத்யுக்தம் । தஸ்மாத³விநாஶிபுருஷாந்தோ விகாரவிநாஶ: ஶுக்திரஜ்ஜுதத்த்வாந்த இவ ரஜதபு⁴ஜங்க³விநாஶ: । புருஷ ஏவ ஹி ஸர்வஸ்ய ப்ரபஞ்சவிகாரஜாதஸ்ய தத்த்வம் ।

ந ச புருஷஸ்யாஸ்தி விநாஶோ யதோ(அ)நந்தோ விநாஶ: ஸ்யாதி³த்யத ஆஹ -

புருஷோ விநாஶஹேத்வபா⁴வாதி³தி ।

நஹி காரணாநி ஸஹஸ்ரமப்யந்யத³ந்யத²யிதுமீஶத இத்யுக்தம் । அத² மா பூ⁴த்ஸ்வரூபேண புருஷோ ஹேய உபாதே³யோ வா, ததீ³யஸ்து கஶ்சித்³த⁴ர்மோ ஹாஸ்யதே, கஶ்சிச்சோபாதா³ஸ்யத இத்யத ஆஹ -

விக்ரியாஹேத்வபா⁴வாச்ச கூடஸ்த²நித்ய: ।

த்ரிவிதோ⁴(அ)பி த⁴ர்மலக்ஷணாவஸ்தா²பரிணாமலக்ஷணோ விகாரோ நாஸ்தீத்யுக்தம் । அபி சாத்மந: பரமார்த²ஸதோ த⁴ர்மோ(அ)பி பரமார்த²ஸந்நிதி ந தஸ்யாத்மவத³ந்யதா²த்வம் காரணை: ஶக்யம் கர்தும் । ந ச த⁴ர்மாந்யதா²த்வாத³ந்யோ விகார: । ததி³த³முக்தம் - விக்ரியாஹேத்வபா⁴வாதி³தி । ஸுக³மமந்யத் ।

யத்புநரேகதே³ஶிநா ஶாஸ்த்ரவித்³வசநம் ஸாக்ஷித்வேநாநுக்ராந்தம் தத³ந்யதோ²பபாத³யதி -

யத³பி ஶாஸ்த்ரதாத்பர்யவிதா³மநுக்ரமணமிதி ।

“த்³ருஷ்டோ ஹி தஸ்யார்த²: ப்ரயோஜநவத³ர்தா²வபோ³த⁴நம்” இதி வக்தவ்யே, த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸாயா: ப்ரக்ருதத்வாத்³த⁴ர்மஸ்ய ச கர்மத்வாத் “கர்மாவபோ³த⁴நம்” இத்யுக்தம் । ந து ஸித்³த⁴ரூபப்³ரஹ்மாவபோ³த⁴நவ்யாபாரம் வேத³ஸ்ய வாரயதி । ந ஹி ஸோமஶர்மணி ப்ரக்ருதே தத்³கு³ணாபி⁴தா⁴நம் பரிஸஞ்சஷ்டே விஷ்ணுஶர்மணோ கு³ணவத்தாம் । விதி⁴ஶாஸ்த்ரம் விதீ⁴யமாநகர்மவிஷயம் , ப்ரதிஷேத⁴ஶாஸ்த்ரம் ச ப்ரதிஷித்⁴யமாநகர்மவிஷயமித்யுப⁴யமபி கர்மாவபோ³த⁴நபரம் । அபி ச “ஆம்நாயஸ்ய க்ரியார்த²த்வாத்” இதி ஶாஸ்த்ரக்ருத்³வசநம் ।

தத்ரார்த²க்³ரஹணம் யத்³யபி⁴தே⁴யவாசி ததோ பூ⁴தார்தா²நாம் த்³ரவ்யகு³ணகர்மணாமாநர்த²க்யமநபி⁴தே⁴யத்வம் ப்ரஸஜ்யேத, நஹி தே க்ரியார்தா² இத்யத ஆஹ -

அபி சாம்நாயஸ்யேதி ।

யத்³யுச்யேத நஹி க்ரியார்த²த்வம் க்ரியாபி⁴தே⁴யத்வம் , அபி து க்ரியாப்ரயோஜநத்வம் । த்³ரவ்யகு³ணஶப்³தா³நாம் ச க்ரியார்த²த்வேநைவ பூ⁴தத்³ரவ்யகு³ணாபி⁴தா⁴நம் , ந ஸ்வநிஷ்ட²தயா । யதா²ஹு: ஶாஸ்த்ரவித³: - “சோத³நா ஹி பூ⁴தம் ப⁴வந்தம்” இத்யாதி³ । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி - கார்யமர்த²மவக³மயந்தீ சோத³நா தத³ர்த²ம் பூ⁴தாதி³கமப்யர்த²ம் க³மயதீதி ।

தத்ராஹ -

ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திவ்யதிரேகேண பூ⁴தம் சேதி³தி ।

அயமபி⁴ஸந்தி⁴: - ந தாவத்கார்யார்த² ஏவ ஸ்வார்தே² பதா³நாம் ஸங்க³திக்³ரஹோ நாந்யார்த² இத்யுபபாதி³தம் பூ⁴தே(அ)ப்யர்தே² வ்யுத்பத்திம் த³ர்ஶயத்³பி⁴: । நாபி ஸ்வார்த²மாத்ரபரதைவ பதா³நாம் । ததா² ஸதி ந வாக்யார்த²ப்ரத்யய: ஸ்யாத் । ந ஹி ப்ரத்யேகம் ஸ்வப்ரதா⁴நதயா கு³ணப்ரதா⁴நபா⁴வரஹிதாநாமேகவாக்யதா த்³ருஷ்டா । தஸ்மாத்பதா³நாம் ஸ்வார்த²மபி⁴த³த⁴தாமேகப்ரயோஜநவத்பதா³ர்த²பரதயைகவாக்யதா । ததா² ச தத்தத³ர்தா²ந்தரவிஶிஷ்டைகவாக்யார்த²ப்ரத்யய உபபந்நோ ப⁴வதி । யதா²ஹு: ஶாஸ்த்ரவித³: - “ஸாக்ஷாத்³யத்³யபி குர்வந்திபதா³ர்த²ப்ரதிபாத³நம் । வர்ணாஸ்ததா²பி நைதஸ்மிந்பர்யவஸ்யந்தி நிஷ்ப²லே ॥ வாக்யார்த²மிதயே தேஷாம் ப்ரவ்ருத்தௌ நாந்தரீயகம் । பாகே ஜ்வாலேவ காஷ்டா²நாம் பதா³ர்த²ப்ரதிபாத³நம்” ॥ இதி । ததா² சார்தா²ந்தரஸம்ஸர்க³பரதாமாத்ரேண வாக்யார்த²ப்ரத்யயோபபத்தௌ ந கார்யஸம்ஸர்க³பரத்வநியம: பதா³நாம் । ஏவம் ச ஸதி கூடஸ்த²நித்யப்³ரஹ்மரூபபரத்வே(அ)ப்யதோ³ஷ இதி । ப⁴வ்யம் கார்யம் ।

நநு யத்³ப⁴வ்யார்த²ம் பூ⁴தமுபதி³ஶ்யதே ந தத்³பூ⁴தம் , ப⁴வ்யஸம்ஸர்கி³ணா ரூபேண தஸ்யாபி ப⁴வ்யத்வாதி³த்யத ஆஹ -

ந ஹி பூ⁴தமுபதி³ஶ்யமாநமிதி ।

ந தாதா³த்ம்யலக்ஷண: ஸம்ஸர்க³:, கிம் து கார்யேண ஸஹ ப்ரயோஜநப்ரயோஜநிலக்ஷணோ(அ)ந்வய: । தத்³விஷயேண து பா⁴வார்தே²ந பூ⁴தார்தா²நாம் க்ரியாகாரகலக்ஷண இதி ந பூ⁴தார்தா²நாம் க்ரியார்த²த்வமித்யர்த²: ।

ஶங்கதே -

அக்ரியாத்வே(அ)பீதி ।

ஏவம் சாக்ரியார்த²கூடஸ்த²நித்யப்³ரஹ்மோபதே³ஶாநுபபத்திரிதி பா⁴வ: ।

பரிஹரதி -

நைஷ தோ³ஷ: ।

க்ரியார்த²த்வே(அ)பீதி ।

ந ஹி க்ரியார்த²ம் பூ⁴தமுபதி³ஶ்யமாநமபூ⁴தம் ப⁴வதி, அபி து க்ரியாநிவர்தநயோக்³யம் பூ⁴தமேவ தத் । ததா² ச பூ⁴தே(அ)ர்தே²(அ)வத்⁴ருதஶக்தய: ஶப்³தா³: க்வசித்ஸ்வநிஷ்ட²பூ⁴தவிஷயா த்³ருஶ்யமாநா ம்ருத்வா ஶீர்த்வா வா ந கத²ஞ்சித்க்ரியாநிஷ்ட²தாம் க³மயிதுமுசிதா: । நஹ்யுபஹிதம் ஶதஶோ த்³ருஷ்டமப்யநுபஹிதம் க்வசித்³த்³ருஷ்டமத்³ருஷ்டம் ப⁴வதி । ததா² ச வர்தமாநாபதே³ஶா அஸ்திக்ரியோபஹிதா அகார்யார்தா² அப்யடவீவர்ணகாத³யோ லோகே ப³ஹுலமுபலப்⁴யந்தே । ஏவம் க்ரியாநிஷ்டா² அபி ஸம்ப³ந்த⁴மாத்ரபர்யவஸாயிந:, யதா²கஸ்யைஷ புருஷ இதி ப்ரஶ்நே உத்தரம்ராஜ்ஞ இதி । ததா² ப்ராதிபதி³கார்த²மாத்ரநிஷ்டா²:, யதா² - கீத்³ருஶாஸ்தரவ இதி ப்ரஶ்நே உத்தரம்ப²லிந இதி । ந ஹி ப்ருச்ச²தா புருஷஸ்ய வா தரூணாம் வாஸ்தித்வநாஸ்தித்வே ப்ரதிபித்ஸிதே, கிம் து புருஷஸ்ய ஸ்வாமிபே⁴த³ஸ்தரூணாம் ச ப்ரகாரபே⁴த³: । ப்ரஷ்டுரபேக்ஷிதம் சாசக்ஷாண: ஸ்வாமிபே⁴த³மேவ ப்ரகாரபே⁴த³மேவ ச ப்ரதிவக்தி, ந புநரஸ்தித்வம் , தஸ்ய தேநாப்ரதிபித்ஸிதத்வாத் । உபபாதி³தா ச பூ⁴தே(அ)ப்யர்தே² வ்யுத்பத்தி: ப்ரயோஜநவதி பதா³நாம் ।

சோத³யதி -

யதி³ நாமோபதி³ஷ்டம்

பூ⁴தம்

கிம் தவ -

உபதே³ஷ்டு: ஶ்ரோதுர்வா ப்ரயோஜநம்

தஸ்மாத்³பூ⁴தமபி ப்ரயோஜநவதே³வோபதே³ஷ்டவ்யம் நாப்ரயோஜநம் । அப்ரயோஜநம் ச ப்³ரஹ்ம, தஸ்யோதா³ஸீநஸ்ய ஸர்வக்ரியாரஹிதத்வேநாநுபகாரகத்வாதி³தி பா⁴வ: ।

ஸ்யாத் ।

பரிஹரதி -

அநவக³தாத்மவஸ்தூபதே³ஶஶ்ச ததை²வ -

ப்ரயோஜநவாநேவ -

ப⁴விதுமர்ஹதி ।

அப்யர்த²ஶ்சகார: । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி - யத்³யபி ப்³ரஹ்மோதா³ஸீநம் , ததா²பி தத்³விஷயம் ஶாப்³த³ஜ்ஞாநமவக³திபர்யந்தம் வித்³யா ஸ்வவிரோதி⁴நீம் ஸம்ஸாரமூலநிதா³நமவித்³யாமுச்சி²ந்த³த்ப்ரயோஜநவதி³த்யர்த²: । அபி ச யே(அ)பி கார்யபரத்வம் ஸர்வேஷாம் பதா³நாமாஸ்தி²ஷத, தைரபி “ப்³ராஹ்மணோ ந ஹந்தவ்ய:”, “ந ஸுரா பாதவ்யா” இத்யாதீ³நாம் ந கார்யபரதா ஶக்யா ஆஸ்தா²தும் । க்ருத்யுபஹிதமர்யாத³ம் ஹி கார்யம் க்ருத்யா வ்யாப்தம் தந்நிவ்ருத்தௌ நிவர்ததே, ஶிம்ஶபாத்வமிவ வ்ருக்ஷத்வநிவ்ருத்தௌ । க்ருதிர்ஹி புருஷப்ரயத்ந: - ஸ ச விஷயாதீ⁴நநிரூபண: । விஷயஶ்சாஸ்ய ஸாத்⁴யஸ்வபா⁴வதயா பா⁴வார்த² ஏவ பூர்வாபரீபூ⁴தோ(அ)ந்யோத்பாதா³நுகூலாத்மா ப⁴விதுமர்ஹதி, ந த்³ரவ்யகு³ணௌ । ஸாக்ஷாத்க்ருதிவ்யாப்யோ ஹி க்ருதேர்விஷய: । ந ச த்³ரவ்யகு³ணயோ: ஸித்³த⁴யோரஸ்தி க்ருதிவ்யாப்யதா । அத ஏவ ஶாஸ்த்ரக்ருத்³வச: - “பா⁴வார்தா²: கர்மஶப்³தா³ஸ்தேப்⁴ய: க்ரியா ப்ரதீயேத” இதி । த்³ரவ்யகு³ணஶப்³தா³நாம் நைமித்திகாவஸ்தா²யாம் கார்யாவமர்ஶே(அ)பி, பா⁴வஸ்ய ஸ்வத:, த்³ரவ்யகு³ணஶப்³தா³நாம் து பா⁴வயோகா³த்கார்யாவமர்ஶ இதி பா⁴வார்தே²ப்⁴ய ஏவாபூர்வாவக³தி:, ந த்³ரவ்யகு³ணஶப்³தே³ப்⁴ய இதி । ந ச ‘த³த்⁴நா ஜுஹோதி’ , ‘ஸந்ததமாகா⁴ரயதி’ இத்யாதி³ஷு த்³ரவ்யாதீ³நாம் கார்யவிஷயதா । தத்ராபி ஹி ஹோமாகா⁴ரபா⁴வார்த²விஷயமேவ கார்யம் । ந சைதாவதா ‘ஸோமேந யஜேத’ இதிவத் , த³தி⁴ஸந்ததாதி³விஶிஷ்டஹோமாகா⁴ரவிதா⁴நாத் , ‘அக்³நிஹோத்ரம் ஜுஹோதி’ , ‘ஆகா⁴ரமாகா⁴ரயதி’ இதி தத³நுவாத³: । யத்³யப்யத்ராபி பா⁴வார்த²விஷயமேவ கார்யம், ததா²பி பா⁴வார்தா²நுப³ந்த⁴தயா த்³ரவ்யகு³ணாவவிஷயாவபி விதீ⁴யேதே । பா⁴வார்தோ² ஹி காரகவ்யாபாரமாத்ரதயாவிஶிஷ்ட: காரகவிஶேஷேண த்³ரவ்யாதி³நா விஶேஷ்யத இதி த்³ரவ்யாதி³ஸ்தத³நுப³ந்த⁴: । ததா² ச பா⁴வார்தே² விதீ⁴யமாநே ஸ ஏவ ஸாநுப³ந்தோ⁴ விதீ⁴யத இதி த்³ரவ்யகு³ணாவவிஷயாவபி தத³நுப³ந்த⁴தயா விஹிதௌ ப⁴வத: । ஏவம் ச பா⁴வார்த²ப்ரணாலிகயா த்³ரவ்யாதி³ஸங்க்ராந்தோ விதி⁴ர்கௌ³ரவாத்³பி³ப்⁴யத்ஸ்வவிஷயஸ்ய சாந்யத: ப்ராப்ததயா தத³நுவாதே³ந தத³நுப³ந்தீ⁴பூ⁴தத்³ரவ்யாதி³பரோ ப⁴வதீதி ஸர்வத்ர பா⁴வார்த²விஷய ஏவ விதி⁴: । ஏதேந ‘யதா³க்³நேயோ(அ)ஷ்டாகபாலோ ப⁴வதி’ இத்யத்ர ஸம்ப³ந்த⁴விஷயோ விதி⁴ரிதி பராஸ்தம் । நநு ந ப⁴வத்யர்தோ² விதே⁴ய:, ஸித்³தே⁴ ப⁴விதரி லப்³த⁴ரூபஸ்ய ப⁴வநம் ப்ரத்யகர்த்ருத்வாத் । ந க²லு க³க³நம் ப⁴வதி । நாப்யஸித்³தே⁴, அஸித்³த⁴ஸ்யாநியோஜ்யத்வாத் , க³க³நகுஸுமவத் । தஸ்மாத்³ப⁴வநேந ப்ரயோஜ்யவ்யாபாரேணாக்ஷிப்த: ப்ரயோஜகஸ்ய பா⁴வயிதுர்வ்யாபாரோ விதே⁴ய: । ஸ ச வ்யாபாரோ பா⁴வநா, க்ருதி:, ப்ரயத்ந இதி நிர்விஷயஶ்சாஸாவஶக்யப்ரதிபத்திரதோ விஷயாபேக்ஷாயாமாக்³நேயஶப்³தோ³பஸ்தா²பிதோ த்³ரவ்யதே³வதாஸம்ப³ந்த⁴ ஏவாஸ்ய விஷய: । நநு வ்யாபாரவிஷய: புருஷப்ரயத்ந: கத²மவ்யாபாரரூபம் ஸம்ப³ந்த⁴ம் கோ³சரயேத் । ந ஹி க⁴டம் குர்வித்யத்ராபி ஸாக்ஷாந்நாமார்த²ம் க⁴டம் புருஷப்ரயத்நோ கோ³சரயத்யபி து த³ண்டா³தி³ ஹஸ்தாதி³நா வ்யாபாரயதி । தஸ்மாத்³க⁴டார்தா²ம் க்ருதிம் வ்யாபாரவிஷயாமேவ புருஷ: ப்ரதிபத்³யதே, ந து ரூபதோ க⁴டவிஷயாம் । உத்³தே³ஶ்யதயா த்வஸ்யாமஸ்தி க⁴டோ ந து விஷயதயா । விஷயதயா து ஹஸ்தாதி³வ்யாபார ஏவ । அத ஏவாக்³நேய இத்யத்ராபி த்³ரவ்யதே³வதாஸம்ப³ந்தா⁴க்ஷிப்தோ யஜிரேவ கார்யவிஷயோ விதே⁴ய: । கிமுக்தம் ப⁴வதி, ஆக்³நேயோ ப⁴வதீதி ஆக்³நேயேந யாகே³ந பா⁴வயேதி³தி । அத ஏவ ‘ய ஏவம் வித்³வாந் பௌர்ணமாஸீம் யஜதே’ ‘ய ஏவம் வித்³வாநமாவாஸ்யாம் யஜதே’ இத்யநுவாதோ³ ப⁴வதி ‘யதா³க்³நேய:’ இத்யாதி³விஹிதஸ்ய யாக³ஷட்கஸ்ய । அத ஏவ ச விஹிதாநூதி³தஸ்ய தஸ்யைவ ‘த³ர்ஶபூர்ணமாஸாப்⁴யாம் ஸ்வர்க³காமோ யஜேத’ இத்யாதி⁴காரஸம்ப³ந்த⁴: । தஸ்மாத்ஸர்வத்ர க்ருதிப்ரணாலிகயா பா⁴வார்த²விஷய ஏவ விதி⁴ரித்யேகாந்த: । ததா² ச ‘ந ஹந்யாத்’ ‘ந பிபே³த்’ இத்யாதி³ஷு யதி³ கார்யமப்⁴யுபேயேத, ததஸ்தத்³வ்யாபிகா க்ருதிரப்⁴யுபேதவ்யா, தத்³வ்யாபகஶ்ச பா⁴வார்தோ² விஷய: । ஏவம் ச ப்ரஜாபதிவ்ரதந்யாயேந பர்யுதா³ஸவ்ருத்த்யா(அ)ஹநநாபாநஸங்கல்பலக்ஷணயா தத்³விஷயோ விதி⁴: ஸ்யாத் । ததா² ச ப்ரஸஜ்யப்ரதிஷேதோ⁴ த³த்தஜலாஞ்ஜலி: ப்ரஸஜ்யேத । ந ச ஸதி ஸம்ப⁴வே லக்ஷணா ந்யாய்யா । “நேக்ஷேதோத்³யந்தம்” இத்யாதௌ³ து “தஸ்ய வ்ரதம்” இத்யதி⁴காராத்ப்ரஸஜ்யப்ரதிஷேதா⁴ஸம்ப⁴வேந பர்யுதா³ஸவ்ருத்த்யாநீக்ஷணஸங்கல்பலக்ஷணா யுக்தா ।

தஸ்மாத் ‘ந ஹந்யாத்’ , ‘ந பிபே³த்’ இத்யாதி³ஷு ப்ரஸஜ்யப்ரதிஷேதே⁴ஷு பா⁴வார்தா²பா⁴வாத்தத்³வ்யாப்தாயா: க்ருதேரபா⁴வ:, தத³பா⁴வே ச தத்³வ்யாப்தஸ்ய கார்யஸ்யாபா⁴வ இதி ந கார்யபரத்வநியம: ஸர்வத்ர வாக்யே இத்யாஹ -

ப்³ராஹ்மணோ ந ஹந்தவ்ய இத்யேவமாத்³யா இதி ।

நநு கஸ்மாந்நிவ்ருத்திரேவ கார்யம் ந ப⁴வதி, தத்ஸாத⁴நம் வேத்யத ஆஹ -

ந ச ஸா க்ரியேதி ।

க்ரியாஶப்³த³: கார்யவசந: ।

ஏததே³வ விப⁴ஜதே -

அக்ரியார்தா²நாமிதி ।

ஸ்யாதே³தத் । விதி⁴விப⁴க்திஶ்ரவணாத்கார்யம் தாவத³த்ர ப்ரதீயதே தச்ச ந பா⁴வார்த²மந்தரேண । ந ச ராக³த: ப்ரவ்ருத்தஸ்ய ஹநநபாநாதா³வகஸ்மாதௌ³தா³ஸீந்யமுபபத்³யதே விநா விதா⁴ரகப்ரயத்நம் । தஸ்மாத்ஸ ஏவ ப்ரவ்ருத்த்யுந்முகா²நாம் மநோவாக்³தே³ஹாநாம் விதா⁴ரக: ப்ரயத்நோ நிஷேத⁴விதி⁴கோ³சர: க்ரியேதி நாக்ரியாபரமஸ்தி வாக்யம் கிஞ்சித³பீதி ஆஹ -

ந ச ஹநநக்ரியாநிவ்ருத்த்யௌதா³ஸீந்யவ்யதிரேகேண நஞ: ஶக்யமப்ராப்தக்ரியார்த²த்வம் கல்பயிதும் ।

கேந ஹேதுநா ந ஶக்யமித்யத ஆஹ -

ஸ்வபா⁴வப்ராப்தஹந்த்யர்தா²நுராகே³ண

நஞ: । அயமர்த²: - ஹநநபாநபரோ ஹி விதி⁴ப்ரத்யய: ப்ரதீயமாநஸ்தே ஏவ வித⁴த்தே இத்யுத்ஸர்க³: । ந சைதே ஶக்யே விதா⁴தும் , ராக³த: ப்ராப்தத்வாத் । ந ச நஞ: ப்ரஸஜ்யப்ரதிஷேதோ⁴ விதே⁴ய:, தஸ்யாப்யௌதா³ஸீந்யரூபஸ்ய ஸித்³த⁴தயா ப்ராப்தத்வாத் । ந ச விதா⁴ரக: ப்ரயத்ந:, தஸ்யாஶ்ருதத்வேந லக்ஷ்யமாணத்வாத் , ஸதி ஸம்ப⁴வே ச லக்ஷணாயா அந்யாய்யத்வாத் , விதி⁴விப⁴க்தேஶ்ச ராக³த: ப்ராப்தப்ரவ்ருத்த்யநுவாத³கத்வேந விதி⁴விஷயத்வாயோகா³த் । தஸ்மாத்³யத்பிபே³த்³த⁴ந்யாத்³வேத்யநூத்³ய தந்நேதி நிஷித்⁴யதே, தத³பா⁴வோ ஜ்ஞாப்யதே, ந து நஞர்தோ² விதீ⁴யதே । அபா⁴வஶ்ச ஸ்வவிரோதி⁴பா⁴வநிரூபணதயா பா⁴வச்சா²யாநுபாதீதி ஸித்³தே⁴ ஸித்³த⁴வத் , ஸாத்⁴யே ச ஸாத்⁴யவத்³பா⁴ஸத இதி ஸாத்⁴யவிஷயோ நஞர்த²: ஸாத்⁴யவத்³பா⁴ஸத இதி நஞர்த²: கார்ய இதி ப்⁴ரம: ।

ததி³த³மாஹ -

நஞஶ்சைஷ ஸ்வபா⁴வ இதி ।

நநு போ³த⁴யது ஸம்ப³ந்தி⁴நோ(அ)பா⁴வம் நஞ்ப்ரவ்ருத்த்யுந்முகா²நாம் து மநோவாக்³தே³ஹாநாம் குதோ(அ)கஸ்மாந்நிவ்ருத்திரித்யத ஆஹ -

அபா⁴வபு³த்³தி⁴ஶ்சௌதா³ஸீந்ய

பாலந

காரணம் ।

அயமபி⁴ப்ராய: - ‘ஜ்வரித: பத்²யமஶ்நீயாத்’ , ‘ந ஸர்பாயாங்கு³லிம் த³த்³யாத்’ இத்யாதி³வசநஶ்ரவணஸமநந்தரம் ப்ரயோஜ்யவ்ருத்³த⁴ஸ்ய பத்²யாஶநே ப்ரவ்ருத்திம் பு⁴ஜங்கா³ங்கு³லிதா³நோந்முக²ஸ்ய ச ததோ நிவ்ருத்திமுபலப்⁴ய பா³லோ வ்யுத்பித்ஸு: ப்ரயோஜ்யவ்ருத்³த⁴ஸ்ய ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திஹேதூ இச்சா²த்³வேஷாவநுமிமீதே । ததா² ஹி - இச்சா²த்³வேஷஹேதுகே வ்ருத்³த⁴ஸ்ய ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்தீ ஸ்வதந்த்ரப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்தித்வாத் , மதீ³யஸ்வதந்த்ரப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திவத் । கர்தவ்யதைகார்த²ஸமவேதேஷ்டாநிஷ்டஸாத⁴நபா⁴வாவக³மபூர்வகௌ சாஸ்யேச்சா²த்³வேஷௌ, ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திஹேதுபூ⁴தேச்சா²த்³வேஷத்வாத் , மத்ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திஹேதுபூ⁴தேச்சா²த்³வேஷவத் । ந ஜாது மம ஶப்³த³தத்³வ்யாபாரபுருஷாஶயத்ரைகால்யாநவிச்ச²ந்நபா⁴வநாபூர்வப்ரத்யயபூர்வாவிச்சா²த்³வேஷாவபூ⁴தாம் । அபி து பூ⁴யோபூ⁴ய: ஸ்வக³தமாலோசயத உக்தகாரணபூர்வாவேவ ப்ரத்யவபா⁴ஸேதே । தஸ்மாத்³வ்ருத்³த⁴ஸ்ய ஸ்வதந்த்ரப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்தீ இச்சா²த்³வேஷபே⁴தௌ³ ச கர்தவ்யதைகார்த²ஸமவேதேஷ்டாநிஷ்டஸாத⁴நபா⁴வாவக³மபூர்வாவித்யாநுபூர்வ்யா ஸித்³த⁴: கார்யகாரணாபா⁴வ இதீஷ்டாநிஷ்டஸாத⁴நதாவக³மாத்ப்ரயோஜ்யவ்ருத்³த⁴ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்தீ இதி ஸித்³த⁴ம் । ஸ சாவக³ம: ப்ராக³பூ⁴த: ஶப்³த³ஶ்ரவணாநந்தரமுபஜாயமாந: ஶப்³த³ஶ்ரவணஹேதுக இதி ப்ரவர்தகேஷு வாக்யேஷு ‘யஜேத’ இத்யாதி³ஷு ஶப்³த³ ஏவ கர்தவ்யமிஷ்டஸாத⁴நம் வ்யாபாரமவக³மயம்ஸ்தஸ்யேஷ்டஸாத⁴நதாம் கர்தவ்யதாம் சாவக³மயதி அநந்யலப்⁴யத்வாது³ப⁴யோ:, அநந்யலப்⁴யஸ்ய ச ஶப்³தா³ர்த²த்வாத் । யத்ர து கர்தவ்யதாந்யத ஏவ லப்⁴யதே, யதா² ‘ந ஹந்யாத்’ , ‘ந பிபே³த்’ இத்யாதி³ஷு ஹநநபாநப்ரவ்ருத்த்யோ ராக³த: ப்ரதிலம்பா⁴த் , தத்ர தத³நுவாதே³ந நஞ்ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதா லிஙாதி³விப⁴க்திரந்யதோ(அ)ப்ராப்தமநயோரநர்த²ஹேதுபா⁴வமாத்ரமவக³மயதி । ப்ரத்யக்ஷம் ஹி தயோரிஷ்டஸாத⁴நபா⁴வோ(அ)வக³ம்யதே, அந்யதா² ராக³விஷயத்வாயோகா³த் । தஸ்மாத்³ராகா³தி³ப்ராப்தகர்தவ்யதாநுவாதே³நாநர்த²ஸாத⁴நதாப்ரஜ்ஞாபநபரம் ‘ந ஹந்யாத்’ , ‘ந பிபே³த்’ இத்யாதி³வாக்யம் , ந து கர்தவ்யதாபரமிதி ஸுஷ்டூ²க்தமகார்யநிஷ்ட²த்வம் நிஷேதா⁴நாம் । நிஷேத்⁴யாநாம் சாநர்த²ஸாத⁴நதாபு³த்³தி⁴ரேவ நிஷேத்⁴யாபா⁴வபு³த்³தி⁴: । தயா க²ல்வயம் சேதந ஆபாததோ ரமணீயதாம் பஶ்யந்நப்யாயதிமாலோச்ய ப்ரவ்ருத்த்யபா⁴வம் நிவ்ருத்திமவபு³த்⁴ய நிவர்ததே । ஔதா³ஸீந்யமாத்மநோ(அ)வஸ்தா²பயதீதி யாவத் ।

ஸ்யாதே³தத் । அபா⁴வபு³த்³தி⁴ஶ்சேதௌ³தா³ஸீந்யஸ்தா²பநகாரணம் , யாவதௌ³தா³ஸீந்யமநுவர்தேத । ந சாநுவர்ததே । ந ஹ்யுதா³ஸீநோ(அ)பி விஷயாந்தரவ்யாஸக்தசித்தஸ்தத³பா⁴வபு³த்³தி⁴மாந் । ந சாவஸ்தா²பககாரணாபா⁴வே கார்யாவஸ்தா²நம் த்³ருஷ்டம் । ந ஹி ஸ்தம்பா⁴வபாதே ப்ராஸாதோ³(அ)வதிஷ்ட²தே அத ஆஹ -

ஸா ச த³க்³தே⁴ந்த⁴நாக்³நிவத்ஸ்வயமேவோபஶாம்யதி ।

தாவதே³வ க²ல்வயம் ப்ரவ்ருத்த்யுந்முகோ² ந யாவத³ஸ்யாநர்த²ஹேதுபா⁴வமதி⁴க³ச்ச²தி । அநர்த²ஹேதுத்வாதி⁴க³மோ(அ)ஸ்ய ஸமூலோத்³தா⁴ரம் ப்ரவ்ருத்திமுத்³த்⁴ருத்ய த³க்³தே⁴ந்த⁴நாக்³நிவத்ஸ்வயமேவோபஶாம்யதி । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி - யதா² ப்ராஸாதா³வஸ்தா²நகாரணம் ஸ்தம்போ⁴ நைவமௌதா³ஸீந்யாவஸ்தா²நகாரணமபா⁴வபு³த்³தி⁴:, அபி த்வாக³ந்துகாத்³விநாஶஹேதோஸ்த்ராணேநாவஸ்தா²நகாரணம் । யதா² கமட²ப்ருஷ்ட²நிஷ்டு²ர: கவச: ஶஸ்த்ரப்ரஹாரத்ராணேந ராஜந்யஜீவாவஸ்தா²நஹேது: । ந ச கவசாபக³மே ச அஸதி ச ஶஸ்த்ரப்ரஹாரே, ராஜந்யஜீவநாஶ இதி ।

உபஸம்ஹரதி -

தஸ்மாத்ப்ரஸக்தக்ரியாநிவ்ருத்த்யௌதா³ஸீந்யமேவேதி ।

ஔதா³ஸீந்யமஜாநதோ(அ)ப்யஸ்தீதி ப்ரஸக்தக்ரியாநிவ்ருத்த்யோபலக்ஷ்ய விஶிநஷ்டி । தத்கிமக்ரியார்த²த்வேநாநர்த²க்யமாஶங்க்ய க்ரியார்த²த்வோபவர்ணநம் ஜைமிநீயமஸமஞ்ஜஸமேவேத்யுபஸம்ஹாரவ்யாஜேந பரிஹரதி -

தஸ்மாத்புருஷார்தே²தி ।

புருஷார்தா²நுபயோக்³யுபாக்²யாநாதி³விஷயாவக்ரியார்த²தயா க்ரியார்த²தயா ச பூர்வோத்தரபக்ஷௌ, ந தூபநிஷத்³விஷயௌ । உபநிஷதா³ம் ஸ்வயம் புருஷார்த²ப்³ரஹ்மரூபாவக³மமபர்யவஸாநாதி³த்யர்த²: ।

யத³ப்யௌபநிஷதா³த்மஜ்ஞாநமபுருஷார்த²ம் மந்யமாநேநோக்தம் -

கர்தவ்யவித்⁴யநுப்ரவேஶமந்தரேணேதி ।

அத்ர நிகூ³டா⁴பி⁴ஸந்தி⁴: பூர்வோக்தம் பரிஹாரம் ஸ்மாரயதி -

தத்பரிஹ்ருதமிதி ।

அத்ராக்ஷேப்தா ஸ்வோக்தமர்த²ம் ஸ்மாரயதி -

நநு ஶ்ருதப்³ரஹ்மணோ(அ)பீதி ।

நிகூ³ட⁴மபி⁴ஸந்தி⁴ம் ஸமாதா⁴தோத்³கா⁴டயதி -

அத்ரோச்யதே - நாவக³தப்³ரஹ்மாத்மபா⁴வஸ்யேதி ।

ஸத்யம், ந ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநமாத்ரம் ஸாம்ஸாரிகத⁴ர்மநிவ்ருத்திகாரணம் , அபி து ஸாக்ஷாத்காரபர்யந்தம் । ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரஶ்சாந்த:கரணவ்ருத்திபே⁴த³: ஶ்ரவணமநநாதி³ஜநிதஸம்ஸ்காரஸசிவமநோஜந்மா, ஷட்³ஜாதி³பே⁴த³ஸாக்ஷாத்கார இவ கா³ந்த⁴ர்வஶாஸ்த்ரஶ்ரவணாப்⁴யாஸஸம்ஸ்க்ருதமநோயோநி: । ஸ ச நிகி²லப்ரபஞ்சமஹேந்த்³ரஜாலஸாக்ஷாத்காரம் ஸமூலமுந்மூலயந்நாத்மாநமபி ப்ரபஞ்சத்வாவிஶேஷாது³ந்மூலயதீத்யுபபாதி³தமத⁴ஸ்தாத் । தஸ்மாத்³ரஜ்ஜுஸ்வரூபகத²நதுல்யதைவாத்ரேதி ஸித்³த⁴ம் ।

அத்ர ச வேத³ப்ரமாணமூலதயா வேத³ப்ரமாணஜநிதேத்யுக்தம் । அத்ரைவ ஸுக²து³:கா²நுத்பாத³பே⁴தே³ந நித³ர்ஶநத்³வயமாஹ -

ந ஹி த⁴நிந இதி ।

ஶ்ருதிமத்ரோதா³ஹரதி -

தது³க்தமிதி ।

சோத³யதி -

ஶரீரே பதித இதி ।

பரிஹரதி -

ந ஸஶரீரத்வஸ்யேதி ।

யதி³ வாஸ்தவம் ஸஶரீரத்வம் ப⁴வேந்ந ஜீவதஸ்தந்நிவர்தேத । மித்²யாஜ்ஞாநநிமித்தம் து தத் । தச்சோத்பந்நதத்த்வஜ்ஞாநேந ஜீவதாபி ஶக்யம் நிவர்தயிதும் ।

யத்புநரஶரீரத்வம் தத³ஸ்ய ஸ்வபா⁴வ இதி ந ஶக்யம் நிவர்தயிதும் , ஸ்வபா⁴வஹாநேந பா⁴வவிநாஶப்ரஸங்கா³தி³த்யாஹ -

நித்யமஶரீரத்வமிதி ।

ஸ்யாதே³தத் । ந மித்²யாஜ்ஞாநநிமித்தம் ஸஶரீரத்வமபி து த⁴ர்மாத⁴ர்மநிமித்தம் , தச்ச ஸ்வகாரணத⁴ர்மாத⁴ர்மநிவ்ருத்திமந்தரேண ந நிவர்ததே । தந்நிவ்ருத்தௌ ச ப்ராயணமேவேதி ந ஜீவதோ(அ)ஶரீரத்வமிதி ஶங்கதே -

தத்க்ருதேதி ।

ததி³த்யாத்மாநம் பராம்ருஶதி ।

நிராகரோதி -

ந, ஶரீரஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யேதி ।

ந தாவதா³த்மா ஸாக்ஷாத்³த⁴ர்மாத⁴ர்மௌ கர்துமர்ஹதி, வாக்³பு³த்³தி⁴ஶரீராரம்ப⁴ஜநிதௌ ஹி தௌ நாஸதி ஶரீரஸம்ப³ந்தே⁴ ப⁴வத:, தாப்⁴யாம் து ஶரீரஸம்ப³ந்த⁴ம் ரோசயமாநோ வ்யக்தம் பரஸ்பராஶ்ரயம் தோ³ஷமாவஹதி ।

ததி³த³மாஹ -

ஶரீரஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யேதி ।

யத்³யுச்யேத ஸத்யமஸ்தி பரஸ்பராஶ்ரய:, ந த்வேஷ தோ³ஷோ(அ)நாதி³த்வாத் , பீ³ஜாங்குரவதி³த்யத ஆஹ -

அந்த⁴பரம்பரைஷாநாதி³த்வகல்பநா

யஸ்து மந்யதே நேயமந்த⁴பரம்பராதுல்யாநாதி³தா ।

ந ஹி யதோ த⁴ர்மாத⁴ர்மபே⁴தா³தா³த்மஶரீரஸம்ப³ந்த⁴பே⁴த³ஸ்தத ஏவ ஸ த⁴ர்மாத⁴ர்மபே⁴த³: கிந்த்வேஷ பூர்வஸ்மாதா³த்மஶரீரஸம்ப³ந்தா⁴த்பூர்வத⁴ர்மாத⁴ர்மபே⁴த³ஜந்மந:, ஏஷ த்வாத்மஶரீரஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)ஸ்மாத்³த⁴ர்மாத⁴ர்மபே⁴தா³தி³தி, தம் ப்ரத்யாஹ -

க்ரியாஸமவாயாபா⁴வாதி³தி ।

ஶங்கதே -

ஸம்நிதா⁴நமாத்ரேணேதி ।

பரிஹரதி -

நேதி ।

உபார்ஜநம் ஸ்வீகரணம் ।

ந த்வியம் விதா⁴த்மநீத்யாஹ -

ந த்வாத்மந இதி ।

யே து தே³ஹாதா³வாத்மாபி⁴மாநோ ந மித்²யா, அபி து கௌ³ண:, மாணவகாதா³விவ ஸிம்ஹாபி⁴மாந இதி மந்யந்தே, தந்மதமுபந்யஸ்ய தூ³ஷயதி -

அத்ராஹுரிதி ।

ப்ரஸித்³தோ⁴ வஸ்துபே⁴தோ³ யஸ்ய புருஷஸ்ய ஸ ததோ²க்த: । உபபாதி³தம் சைதத³ஸ்மாபி⁴ரத்⁴யாஸபா⁴ஷ்ய இதி நேஹோபபாத்³யதே । யதா² மந்தா³ந்த⁴காரே ஸ்தா²ணுரயமித்யக்³ருஹ்யமாணவிஶேஷே வஸ்துநி புருஷாத் , ஸாம்ஶயிகௌ புருஷஶப்³த³ப்ரத்யயௌ ஸ்தா²ணுவிஷயௌ, தத்ர ஹி புருஷத்வமநியதமபி ஸமாரோபிதமேவ ।

ஏவம் ஸம்ஶயே ஸமாரோபிதமநிஶ்சிதமுதா³ஹ்ருத்ய விபர்யயஜ்ஞாநே நிஶ்சிதமுதா³ஹரதி -

யதா² வா ஶுக்திகாயாமிதி ।

ஶுக்லபா⁴ஸ்வரஸ்ய த்³ரவ்யஸ்ய புர:ஸ்தி²தஸ்ய ஸதி ஶுக்திகாரஜதஸாதா⁴ரண்யே யாவத³த்ர ரஜதவிநிஶ்சயோ ப⁴வதி தாவத்கஸ்மாச்சு²க்திவிநிஶ்சய ஏவ ந ப⁴வதி । ஸம்ஶயோ வா த்³வேதா⁴ யுக்த:, ஸமாநத⁴ர்மத⁴ர்மிணோர்த³ர்ஶநாத் உபலப்³க்⁴யநுபலப்³த்⁴யவ்யவஸ்தா²தோவிஶேஷத்³வயஸ்ம்ருதேஶ்ச ।

ஸம்ஸ்காரோந்மேஷஹேதோ: ஸாத்³ருஶ்யஸ்ய த்³விஷ்ட²த்வேநோப⁴யத்ர துல்யமேததி³த்யத உக்தம் -

அகஸ்மாதி³தி ।

அநேந த்³ருஷ்டஸ்ய ஹேதோ: ஸமாநத்வே(அ)ப்யத்³ருஷ்டம் ஹேதுருக்த: । தச்ச கார்யத³ர்ஶநோந்நேயத்வேநாஸாதா⁴ரணமிதி பா⁴வ: ।

ஆத்மாநாத்மவிவேகிநாமிதி ।

ஶ்ரவணமநநகுஶலதாமாத்ரேண பண்டி³தாநாம் । அநுத்பந்நதத்த்வஸாக்ஷாத்காராணாமிதி யாவத் । தது³க்தம் - “பஶ்வாதி³பி⁴ஶ்சாவிஶேஷாத்” இதி । ஶேஷமதிரோஹிதார்த²ம் ।

ஜீவதோ விது³ஷோ(அ)ஶரீரத்வே ச ஶ்ருதிஸ்ம்ருதீ உதா³ஹரதி -

ததா² சேதி ।

ஸுபோ³த⁴ம் ।

ப்ரக்ருதமுபஸம்ஹரதி -

தஸ்மாந்நாவக³தப்³ரஹ்மாத்மபா⁴வஸ்யேதி ।

நநூக்தம் யதி³ ஜீவஸ்ய ப்³ரஹ்மாத்மத்வாவக³திரேவ ஸாம்ஸாரிகத⁴ர்மநிவ்ருத்திஹேது:, ஹந்த மநநாதி³விதா⁴நாநர்த²க்யம் , தஸ்மாத்ப்ரதிபத்திவிதி⁴பரா வேதா³ந்தா இதி, தத³நுபா⁴ஷ்ய தூ³ஷயதி -

யத்புநருக்தம் ஶ்ரவணாத்பராசீநயோரிதி ।

மநநநிதி³த்⁴யாஸநயோரபி ந விதி⁴:, தயோரந்வயவ்யதிரேகஸித்³த⁴ஸாக்ஷாத்காரப²லயோர்விதி⁴ஸரூபைர்வசநைரநுவாதா³த் । ததி³த³முக்தம் -

அவக³த்யர்த²த்வாதி³தி ।

ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரோ(அ)வக³தஸ்தத³ர்த²த்வம் மநநநிதி³த்⁴யாஸநயோரந்வயவ்யதிரேகஸித்³த⁴மித்யர்த²: ।

அத² கஸ்மாந்மநநாதி³விதி⁴ரேவ ந ப⁴வதீத்யத ஆஹ -

யதி³ ஹ்யவக³தமிதி ।

ந தாவந்மநநநிதி³த்⁴யாஸநே ப்ரதா⁴நகர்மணீ அபூர்வவிஷயே அம்ருதத்வப²லே இத்யுக்தமத⁴ஸ்தாத் । அதோ கு³ணகர்மத்வமநயோரவகா⁴தப்ரோக்ஷணாதி³வத்பரிஶிஷ்யதே, தத³ப்யயுக்தம் , அந்யத்ரோபயுக்தோபயோக்ஷ்யமாணத்வாபா⁴வாதா³த்மந:, விஶேஷதஸ்த்வௌபநிஷத³ஸ்ய கர்மாநுஷ்டா²நவிரோதா⁴தி³த்யர்த²: ।

ப்ரக்ருதமுபஸம்ஹரதி -

தஸ்மாதி³தி ।

ஏவம் ஸித்³த⁴ரூபப்³ரஹ்மபரத்வம் உபநிஷதா³ம் ।

ப்³ரஹ்மண: ஶாஸ்த்ரார்த²ஸ்ய த⁴ர்மாத³ந்யத்வாத் , பி⁴ந்நவிஷயத்வேந ஶாஸ்த்ரபே⁴தா³த் , “அதா²தோ ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸா” (ப்³ர.ஸூ.1 । 1 । 1) இத்யஸ்ய ஶாஸ்த்ராரம்ப⁴த்வமுபபத்³யத இத்யாஹ -

ஏவம் ச ஸதீதி ।

இதரதா² து த⁴ர்மஜிஜ்ஞாஸைவேதி ந ஶாஸ்த்ராந்தரமிதி ந ஶாஸ்த்ராரம்ப⁴த்வம் ஸ்யாதி³த்யத ஆஹ -

ப்ரதிபத்திவிதி⁴பரத்வ இதி ।

ந கேவலம் ஸித்³த⁴ரூபத்வாத்³ப்³ரஹ்மாத்மைக்யஸ்ய த⁴ர்மாத³ந்யத்வமபி து தத்³விரோதா⁴த³பீத்யுபஸம்ஹாரவ்யாஜேநாஹ -

தஸ்மாத³ஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மீதி ।

இதிகரணேந ஜ்ஞாநம் பராம்ருஶதி । வித⁴யோ ஹி த⁴ர்மே ப்ரமாணம் । தே ச ஸாத்⁴யஸாத⁴நேதிகர்தவ்யதாபே⁴தா³தி⁴ஷ்டா²நா த⁴ர்மோத்பாதி³நஶ்ச தத³தி⁴ஷ்டா²நா ந ப்³ரஹ்மாத்மைக்யே ஸதி ப்ரப⁴வந்தி, விரோதா⁴தி³த்யர்த²: ।

ந கேவலம் த⁴ர்மப்ரமாணஸ்ய ஶாஸ்த்ரஸ்யேயம் க³தி:, அபி து ஸர்வேஷாம் ப்ரமாணாநாமித்யாஹ -

ஸர்வாணி சேதராணி ப்ரமாணாநீதி ।

குத:,

ந ஹீதி ।

அத்³வைதே ஹி விஷயவிஷயிபா⁴வோ நாஸ்தி । ந ச கர்த்ருத்வம் , கார்யாபா⁴வாத் । ந ச காரணத்வம் , அத ஏவ ।

ததி³த³முக்தம் -

அப்ரமாத்ருகாணி ச ।

இதி சகாரேண ।

அத்ரைவ ப்³ரஹ்மவிதா³ம் கா³தா² உதா³ஹரதி -

அபி சாஹுரிதி ।

புத்ரதா³ராதி³ஷ்வாத்மாபி⁴மாநோ கௌ³ண: । யதா² ஸ்வது³:கே²ந து³:கீ², யதா² ஸ்வஸுகே²ந ஸுகீ², ததா² புத்ராதி³க³தேநாபீதி ஸோ(அ)யம் கு³ண: । ந த்வேகத்வாபி⁴மாந:, பே⁴த³ஸ்யாநுப⁴வஸித்³த⁴த்வாத் । தஸ்மாத் ‘கௌ³ர்வாஹீக:’ இதிவத்³கௌ³ண: । தே³ஹேந்த்³ரியாதி³ஷு த்வபே⁴தா³நுப⁴வாந்ந கௌ³ண ஆத்மாபி⁴மாந:, கிம் து ஶுக்தௌ ரஜதஜ்ஞாநவந்மித்²யா, ததே³வம் த்³விவிதோ⁴(அ)யமாத்மாபி⁴மாநோ லோகயாத்ராம் வஹதி । தத³ஸத்த்வே து ந லோகயாத்ரா, நாபி ப்³ரஹ்மாத்மைகத்வாநுப⁴வ:, தது³பாயஸ்ய ஶ்ரவணமநநாதே³ரபா⁴வாத் ।

ததி³த³மாஹ -

புத்ரதே³ஹாதி³பா³த⁴நாத் ।

கௌ³ணாத்மநோ(அ)ஸத்த்வே புத்ரகலத்ராதி³பா³த⁴நம் । மமகாராபா⁴வ இதி யாவத் । மித்²யாத்மநோ(அ)ஸத்த்வே தே³ஹேந்த்³ரியாதி³பா³த⁴நம் ஶ்ரவணாதி³பா³த⁴நம் ச । ததஶ்ச ந கேவலம் லோகயாத்ராஸமுச்சே²த³:ஸத்³ப்³ரஹ்மாஹமித்யேவம்போ³த⁴ஶீலம் யத்கார்யம் , அத்³வைதஸாக்ஷாத்கார இதி யாவத் ।

தத³பி

கத²ம் ப⁴வேத் ।

குதஸ்தத³ஸம்ப⁴வ இத்யத ஆஹ -

அந்வேஷ்டவ்யாத்மவிஜ்ஞாநாத்ப்ராக்ப்ரமாத்ருத்வமாத்மந: ।

உபலக்ஷணம் சைதத் । ப்ரமாப்ரமேயப்ரமாணவிபா⁴க³ இத்யபி த்³ரஷ்டவ்யம் । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி - ஏஷ ஹி விபா⁴கோ³(அ)த்³வைதஸாக்ஷாத்காரகாரணம் , ததோ நியமேந ப்ராக்³பா⁴வாத் । தேந தத³பா⁴வே கார்யம் நோத்பத்³யத இதி ।

ந ச ப்ரமாதுராத்மநோ(அ)ந்வேஷ்டவ்ய ஆத்மாந்ய இத்யாஹ -

அந்விஷ்ட: ஸ்யாத்ப்ரமாதைவ பாப்மதோ³ஷாதி³வர்ஜித: ।

உக்தம் க்³ரீவாஸ்த²க்³ரைவேயகநித³ர்ஶநம் ।

ஸ்யாதே³தத் । அப்ரமாணாத்கத²ம் பாரமார்தி²காத்³வைதாநுப⁴வோத்பத்திரித்யத ஆஹ -

தே³ஹாத்மப்ரத்யயோ யத்³வத்ப்ரமாணத்வேந கல்பித: ।

லௌகிகம் தத்³வதே³வேத³ம் ப்ரமாணம் து ।

அஸ்யாவதி⁴மாஹ -

ஆத்மநிஶ்சயாத் ।

ஆப்³ரஹ்மஸ்வரூபஸாக்ஷாத்காராதி³த்யர்த²: । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி - பாரமார்தி²கப்ரபஞ்சவாதி³பி⁴ரபி தே³ஹாதி³ஷ்வாத்மாபி⁴மாநோ மித்²யேதி வக்தவ்யம் , ப்ரமாணபா³தி⁴தத்வாத் । தஸ்ய ச ஸமஸ்தப்ரமாணகாரணத்வம் பா⁴விகலோகயாத்ராவாஹித்வம் சாப்⁴யுபேயம் । ஸேயமஸ்மாகமப்யத்³வைதஸாக்ஷாத்காரே விதா⁴ ப⁴விஷ்யதி । ந சாயமத்³வைதஸாக்ஷாத்காரோ(அ)ப்யந்த:கரணவ்ருத்திபே⁴த³ ஏகாந்தத: பரமார்த²: । யஸ்து ஸாக்ஷாத்காரோ பா⁴விக:, நாஸௌ கார்ய:, தஸ்ய ப்³ரஹ்மஸ்வரூபத்வாத் । அவித்³யா து யத்³யவித்³யாமுச்சி²ந்த்³யாஜ்ஜநயேத்³வா, ந தத்ர காசித³நுபபத்தி: । ததா² ச ஶ்ருதி: - “வித்³யாம் சாவித்³யாம் ச யஸ்தத்³வேதோ³ப⁴யம் ஸஹ । அவித்³யயா ம்ருத்யும் தீர்த்வா வித்³யயாம்ருதமஶ்நுதே”(ஈ. உ. 11) ॥ இதி । தஸ்மாத்ஸர்வமவதா³தம் ॥ 4 ॥

இதி சது:ஸூத்ரீ ஸமாப்தா ।

கிமாக்ஷேப இத்யாதி³நா ; பாராமர்ஷேதி ; ஆநர்த²க்யம் சேதி ; அத இத்யாதீ³தி ; வா(அ)ந்தமிதி ; மந்த்ராணாம் சேதி ; தஸ்மாத்³த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டார்தா² மந்த்ர இதி ; உத்பத்திவிதே⁴ரிதி ; அநாக³தேதி ; தத்³வாக்யாநாம் த்விதி ; யதே²தி ; தஸ்மாதி³தி ; ஏவம்சேதி ; யாத்³ருஶமிதி ; ததி³தி ; ஸம்யக³ந்வய இதி ; யதோ வேதி ; யேநேதி ; அநூசோரிதி ; அபூர்வேதி ; ஏவம் வாக்யாந்தராணாமிதி ; அயமபி⁴ஸம்தி⁴ரிதி ; ப்ரத்யக்ஷாதீ³நாமபீதி ; யத்³யுச்யேதேதி ; கார்யார்த²த்வ இதி ; அத்ர ப்³ரூம இத்யாதி³நா ; கிம் புநரிதி ; அபூர்வமிதி ; ஹந்தேதி ; லோகாநுஸாரத இதி ; ஸ்வர்க³காம இதி ; சைத்யேதி ; அந்யதஸ்த்விதி ; ந சாநதி⁴க³தேதி ; ததி³த³மிதி ; ஸோ(அ) யமஸ்யேதி ; ஏதது³க்தமித்யாதி³நா ; ஸமூலகா⁴தமிதி ; ஸமாரோபிதநிப³ந்த⁴ந இதி ; ஆத்மேதீதி ; ஸ்யாதே³ததி³த்யாதி³நா ; ஸ்வாத்⁴யாயேதி ; ந ச வேதா³ந்தேப்⁴ய இதி ; தத்³யதீ³தி ; லக்ஷ்யமாணேதி ; நநு வித்⁴யஸம்ஸ்பர்ஶிந இத்யாதி³நா ; யத்³யபீதி ; நாபீதி ; ஈத்³ருகி³தி ; அந்யதே²தி ; அஜ்ஞாதேதி ; ஸித்³தே⁴ வஸ்துந்யஜ்ஞாதஸங்க³தித்வேநேதி ; யத்ர ஹீதி ; லோகேநேதி ; நசேதி ; தத்ர கிம்சிதி³தி ; அபிசேதி ; அபிசேத்யாதி³நா ; ந ச ரஜ்ஜுரிதி ; யதா²கத²ம்சிதி³தி ; கிம்த்விதி ; தச்சேதி ; நசேதி ; யதா²ஹுரிதி ; ஆக்ஷிப்யதே இதி ; விதே⁴யதா சேதி ; ஆரோபிதேதி ; ஏவமாஹவநீயாத³யோ(அ) பீதி ; ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திபரஸ்யேதி ; நசேதி ; ப்³ரஹ்மவேதே³தி ; ராத்ரிஸத்ரேதி ; தஸ்மாத்³வாக்யஶேஷஸ்த²மேவ ப²லமிதி ; அஸமவேதார்த²தயேதி ; அத்யந்தேதி ; ப்³ரஹ்மபா⁴வஶ்சேதி ; அம்ருதத்வம் சேதி ; அத்ரசேத்யாதி³நா ; த்³ருஶேரிதி ; வாஜிநவதி³தி ; அர்த²வத்தயேதி ; புண்யாபுண்யேத்யாதி³நா ; த³த்தம் தா³நமிதி ; ஆத்யந்திகமிதி ; ஏதது³க்தமிதி ; த்வயாபீத்யாதி³நா ; த்³ருஷ்டம் சேதி ; தத்கார்யமிதி ; ந ச தத்காம இதி ; ந ச ப்³ரஹ்மபூ⁴யாதி³தி ; விஶ்வஜிந்ந்யாயேநேதி ; யத்கிலேதி ; பரே ஹீதி ; பரிணாமீதி ; ஏகதே³ஶேதி ; பி⁴ந்நஶ்சேதி³தி ; அபே⁴தே³ இதி ; பி⁴ந்நாபி⁴ந்நமிதி ; குண்ட³லமிதி ; த்³விரவபா⁴ஸேதி ; ஆதா⁴ரேதி ; ததா²சேதி ; பே⁴த³ இதி ; கிமயம் கார்யேதி ; தத்த்வேநேதி ; அபிசேதி ; ததா²ச ஹாடகத்வமேவேதி ; அதே²தி ; யதி³ ஹாடகாதி³தி ; யேஹீதி ; நாநுவர்தந்தே இதி ; தஸ்மாதி³தி ; ஸத்தேதி ; கஸ்யசிதி³தி ; அபிசேதி ; அதே²தி ; நந்விதி ; ப்ரத்யுதேதி ; தேநேதி ; கத²ம் தர்ஹீதி ; அதே²தி ; அநைகாந்திகே சேதி ; தஸ்மாதி³தி ; அபே⁴தோ³பாதா³நேதி ; ஏகாபா⁴வே சேதி ; நாயமிதி ; அத்யந்தா பே⁴த³பரேதி ; ததே³வமித்யாதி³நா ; அவித்³யாத்³வயேதி ; ஸ்வத இதி ; மந இதி ; வாகா³தீ³நிதி ; ஸம்வரணாதி³தி ; ஸாத்மீபா⁴வாதி³தி ; ஸேயமிதி ; யதே²தி ; ஏவமிதி ; ஆத்மத³ர்ஶநோபாஸநாத³ய இதி ; ஸ்துதஶஸ்த்ரவதி³தி ; த³ர்ஶபூர்ணமாஸேதி ; ப்ரகரணிநா சேதி ; உபாம்ஶ்விதி ; யைஸ்த்விதி ; த³ர்ஶபூர்ணமாஸேதி ; ந சாநாரப்⁴யேதி ; யத்³யயமிதி ; ஸுவர்ணம் பா⁴ர்யமிதிவதி³தி ; ஏவமந்யத்ராபீதி ; அதூ³ரவிப்ரகர்ஷேணேதி ; த்வம்பதா³ர்தோ²ஹீதி ; வ்யாப்நோதீதி ; விக³லிதேதி ; த்வமிதி ஹீதி ; பரபக்ஷே இதி ; அதிப³ஹுலேதி ; ந த்விதி ; அநாத்³யவித்³யாமலேதி ; ஶங்கிதுர்வாஸ்தவ்யவித்³யா(அ)பி⁴மதேதி ; ஏதது³க்தமிதி ; இஷ்டகேதி ; அந்யாஶ்ரயா த்விதி ; அநாத்³யநிர்வாச்யேதி ; ஸ்தூ²லேதி ; தத்ஸம்கா⁴தேதி ; தத³பே⁴தே³நிதி ; தேநேதி ; ஸாம்வ்யவஹாரிகேதி ; அவிக³லிதமிதி ; ஏதது³க்தமிதி ; அயமர்த² இத்யாதி³நா ; ஸத்யமிதி ; வைலக்ஷண்யாந்தரமிதி ; யத்ர விஷயே இதி ; நஹி யஸ்யை இதி ; நசேதி ; க்வசித்³வஸ்துஸ்வரூபவிரோதி⁴நீதி ; வஸ்துதந்த்ரத்வமபாகரோதீதி ; நசைவமிதி ; அந்யத: ப்ராப்தா இதி ; இத³மத்ரேதி ; அஜ்ஞாதஸங்க³தித்வேநேதி ; கார்யபோ³தே⁴ இதி ; அர்த²வத்தைவமிதி ; ததா²சேதி ; ஏவம்சேதி ; தத்ஸித்³த⁴மிதி ; விவாதே³தி ; பூ⁴தார்த²விஷயாணீதி ; ஸவாஸநாமிதி   ; அஹம்ப்ரத்யயேத்யாதி³நா ; அதஶ்சேதி ; கஸ்மாதி³தி ; ஸ்யாதே³ததி³த்யாதி³நா ; யத்³யபீத்யாதி³நா ; நஹி ப்ரகாஶ இதி ; தேநேதி ; அபிசேதி ; ஏததே³வேதி ; அத இதி ; ந ஶக்ய இதி ; குத இத்யாதி³நா ; அபிசேதி ; அத இதி ; ஸர்வேஷாமிதி ; புருஷோ ஹீதி ; புருஷஸ்த்விதி ; அபிசேதி ; தஸ்மாத்புருஷாதி³தி ; தம் த்வேதி ; த⁴ர்மஸ்ய சேதி ; ப்ரதிஷித்⁴யமாநேதி ; அபிசேதி ; யத்³யுச்யேதேத்யாதி³நா ; கார்யமர்த²மிதி ; அயமபி⁴ஸம்தி⁴ரிதி ; ந தாவதி³தி ; நாபீதி ; ஸ்வார்த²மிதி ; ஏகேதி ; ததா²சேதி ; யதா²ஹுரிதி ; ஏவசம் ஸதீதி ; ப⁴வ்யமிதி ; நந்விதி ; ந தாதா³த்ம்யேதி ; ஶங்கத இதி ; ஏவம்சேதி ; ததா²சேதி ; ஸ்வநிஷ்ட²பூ⁴தவிஷயா இதி ; ந ஹீதி ; அடவீவர்ணகாத³ய இதி ; க்ரியாநிஷ்டா² இதி ; உபபாதி³தா சேதி ; யதி³ நாமேத்யாதி³நா ; யத்³யபீதி ; அபிசேத்யாதி³நா ; க்ருதிர்ஹீத்யாதி³நா ; ஸாத்⁴யேதி ; ஸாக்ஷாதி³தி ; த்³ரவ்யேதி ; பா⁴வஸ்யேதி ; பா⁴வார்தே²ப்⁴ய இதி ; ந சத³த்⁴நேதி ; நசைதாவதேதி ; யத்³யபீதி ; பா⁴வார்தோ² ஹீதி ; ததா²சேதி ; ஏவம்சேதி ; ஏதேநேதி ; நந்வித்யாதி³நா ; தஸ்மாதி³தி ; ப⁴வதீதி ; ந ஹீதி ; க⁴டார்தா²மிதி ; அதஏவேதி ; ஆக்³நேயேநேதி ; அதஏவேதி ; தஸ்மாதி³தி ; ததா²சேத்யாதி³நா ; ஏவம்சேதி ; நேக்ஷேதேதி ; தஸ்மாதி³தி ; க்ரியாஶப்³த³ இதி ; ஸ்யாதே³ததி³தி ; ந ச ராக³த இதி ; இத்யாஹேதி ; நசேதி ; ஸ்வபா⁴வப்ராப்தஹந்த்யர்தா²நுராகே³ணேதி ; கேநேதி ; ஹநநேத்யாதி³நா ; அபா⁴வஶ்சேதி ; நநு போ³த⁴யந்விதி ; பாலநேதி ; அயமபி⁴ப்ராய இத்யாதி³நா ; கர்தவ்யதேதி ; ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திஹேதுபூ⁴தேதி ; ந ஜாத்விதி ; அநந்யலப்⁴யத்வாதி³தி ; நிஷேத்⁴யாநாம் சேதி ; நிவ்ருத்திமிதி ; ஸ்யாதே³ததி³தி ; தாவதே³வேதி ; ஏதது³க்தமிதி ; யதே²தி ; ஔதா³ஸீந்யமிதி ; புருஷார்தா²நுபயோகீ³தி ; யத³பீத்யாதி³நா ; ஸத்யமிதி ; ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரஶ்சேதி ; அத்ரசேதி ; யதீ³தி ; யத்புநரிதி ; ததி³தீதி ; ந தாவதி³தி ; தாப்⁴யாம் த்விதி ; யத்³யுச்யேதேதி ; அந்த⁴பரம்பரேதி ; யஸ்த்விதி ; கிம் த்வேஷ இதி ; பூர்வத⁴ர்மாத⁴ர்மபே⁴த³ஜந்மந இதி ; ஏஷ த்விதி ; தம் ப்ரத்யாஹேதி ; யே த்விதி ; தத்ர ஹி புருஷத்வமிதி ; ஶுக்லபா⁴ஸ்வரஸ்யேதி ; ஸம்ஶயோ வேதி ; உபலப்³தீ⁴தி ; விஶேஷத்³வயேதி ; ஸம்ஸ்காரேதி ; அத இதி ; அநேநேதி ; தச்சேதி ; ஶ்ருதிஸ்ம்ருதீரிதி ; ததி³த³மிதி ; இத்யுக்தமத⁴ஸ்தாதி³தி ; தத³பீதி ; இதிகரணேநேதி ; வித⁴யோ ஹீதி ; த⁴ர்மோத்பாதி³ந இதி ; நஹீதி ; அத்³வைதே ஹீதி ; ந ச கர்த்ருத்வமிதி ; ததி³த³மிதி ; யதே²தி ; கௌ³ணாத்மந இதி ; ந கேவலமிதி ; ந ச ப்ரமாதுரிதி ; உக்தமிதி ; ஸ்யாதே³ததி³தி ; ஏதது³க்தமிதி ; நசாயமிதி ; ஏகாந்தத இதி ; அவித்³யா த்விதி ; ஸதே³வேதி ; இத³மிதி ; ஏகமேவேதி ; அத்³விதீயமிதி ; அபூர்வமிதி ; ??மஹத்த்வமாபேக்ஷிகமித்யாஶங்க்யாஹ — ; ஆத்மாநமிதி ; அஸங்கோ³ ஹீதி ; ?? ; ஸாக்ஷித்வே ஹேதுஶ்சேதேதி ; ஶுக்ர இதி ;

தத்து ஸமந்வயாத்॥4॥ வேதா³ந்தா ப்³ரஹ்மணி ப்ரமாணம் ந வேதி ஸித்³த⁴வஸ்துபோ³தா⁴த்ப²லபா⁴வாபா⁴வாப்⁴யாம் ஸித்³த⁴ம் ரூபாதி³ஹீநம் வஸ்து போ³த⁴யதோ வாக்யஸ்ய மாநாந்தரஸாபேக்ஷத்வாநபேக்ஷத்வாப்⁴யாம் வா ஸம்ஶயே பூர்வாதி⁴கரணத்³விதீயவர்ணகேநாக்ஷேபிகீம் ஸங்க³திமுக்த்வா பூர்வபக்ஷபா⁴ஷ்யம் வ்யாசஷ்டே —

கிமாக்ஷேப இத்யாதி³நா ।

கத²மிதி த²முப்ரத்யயாந்த: கிம்ஶப்³த³ ஆக்ஷேபே ।

ஜைமிநிஸூத்ரோபந்யாஸோ ந வ்யுத்தி²தஸித்³தா⁴ந்திவிஶ்ரம்பா⁴யாபி து த்³ருட⁴பூர்வபக்ஷநிராஸார்த²ம் ஸித்³தா⁴ந்தாவஶ்யாரம்பா⁴யேத்யாஹ —

பாராமர்ஷேதி ।

அபி⁴தே⁴யாபா⁴வோ(அ)நுப⁴வவிரோதா⁴ந்ந யுக்தோ வக்துமித்யாஹ —

ஆநர்த²க்யம் சேதி ।

பா⁴ஷ்யே பௌநருக்த்யமாஶங்க்ய ஸம்க்³ரஹவிவரணத்வமாஹ —

அத இத்யாதீ³தி ।

வா(அ)ந்தமிதி ।

உபாஸநாதி³க்ரியாந்தரவிதா⁴நார்த²த்வம் வேத்யேதத³ந்தமித்யர்த²: ।

நநு கிமிதி வேதா³ந்தாநாமர்த²வாத³வத்³விதி⁴பதை³கவாக்யதா? மந்த்ரவத்பார்த²க³ர்த்²யமஸ்த்வித்யாஶங்க்ய தர்ஹி தத்³வத்³விதி⁴பி⁴ர்வாக்யைகவாக்யதா ஸ்யாதி³த்யாஹ பா⁴ஷ்யகார: —

மந்த்ராணாம் சேதி ।

இஷே த்வேத்யத்ர சி²நத்³மீத்யத்⁴யாஹாராச்சா²கா²ச்சே²த³: க்ரியா பா⁴தி, க்வசிச்சாக்³நிர்மூர்தே⁴த்யாதௌ³ தத்ஸாத⁴நம் தே³வதாதீ³தி । மந்த்ராஶ்ச ஶ்ருத்யாதி³பி⁴: க்ரதௌ விநியுக்தா: । தே கிம் — உச்சாரணமாத்ரேணாத்³ருஷ்டம் குர்வந்த: க்ரதாவுபகுர்வந்த்யுத த்³ருஷ்டேநைவார்த²ப்ரகாஶநேநேதி ஸம்தே³ஹ: । தத்ர ந தாவத்³ த்³ருஷ்டார்த²த்வமேவ மந்த்ராணாம் ஶக்யம் வக்தும்; உபாயாந்தரேணாபி மந்த்ரார்த²ஸ்ய ஸ்வாத்⁴யாயகாலாவக³தஸ்ய சிந்தாதி³நா ப்ரயோக³ஸமயே ஸ்ம்ருதிஸம்ப⁴வாத்தாவந்மாத்ரார்த²த்வே மந்த்ராணாம் நித்யவதா³ம்நாநவையர்த்²யாத் । அத² து மந்த்ரைரேவார்த²ப்ரத்யாயநநியமாத³த்³ருஷ்டம் கல்ப்யேத, தது³ச்சாரணாதே³வ கல்ப்யதாம்; தஸ்ய பும்வ்யாபாரகோ³சரத்வாத்ஸ்வவ்யாபாரே ச புருஷஸ்ய நியோகா³த்தத்ர ச ப²லாகாங்க்ஷணாதி³தி ப்ராபய்ய ப்ரமாணலக்ஷணே ராத்³தா⁴ந்திதம் – ‘யஸ்ய த்³ருஷ்டம் ந லப்⁴யேத தஸ்யாத்³ருஷ்டப்ரகல்பநா । லப்⁴யதே(அ)ர்த²ஸ்ம்ருதிர்த்³ருஷ்டா மந்த்ரோச்சாரணதஸ்த்விஹ॥ அர்த²ஸ்ம்ருதி: ப்ரயோகா³ர்தா² ப்ரயோகா³ச்ச ப²லோத³ய: । இதி த்³ருஷ்டார்த²ஸம்பத்தௌ நாத்³ருஷ்டமிஹ கல்ப்யதே॥‘ யஸ்து மந்த்ரைரேவ ஸ்மர்தவ்யமிதி நியமஸ்தஸ்ய ந கிம்சித்³த்³ருஷ்டமஸ்தீத்யத்³ருஷ்டம் கல்ப்யதே ।

தஸ்மாத்³த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டார்தா² மந்த்ர இதி ।

உத்பத்திவிதே⁴ரிதி ।

அதி⁴காரவிதி⁴த: ப்ரவ்ருத்திலாபா⁴து³த்பத்திவிதி⁴ரஜ்ஞாதகர்மஸ்வரூபபோ³த⁴பர இத்யர்த²: ।

அநாக³தேதி ।

பா⁴வோ பா⁴வநா, தத்³விஷய: ஸர்வோ விதி⁴: । யத: ஸ உத்பாத்³ய:, உத்பாத்³யத்வே ஹேதுரநாக³தத்வம் । அதி⁴கார: ப²லஸம்ப³ந்த⁴போ³த⁴நம் । விநியோகோ³(அ)த்ர க்ரியாயா: ப²லஶேஷத்வஜ்ஞாபநம் । ப்ரயோக³: அநுஷ்டா²பநம் । கர்மஸ்வரூபஜ்ஞாநமுத்பத்தி: । ப²லஸம்ப³ந்த⁴: க்ரியாயா ந ஶேஷத்வமந்தரேண, தச்ச நாநுஷ்டா²நம் விநா, அநுஷ்டா²நம் ச நாஜ்ஞாதே இத்யவிநாபா⁴வ: । ஸித்³த⁴ம் சேத்பும்வ்யாபாராநபேக்ஷம் ப²லமாரபே⁴த, ஸதா³(அ)(அ)ரபே⁴தேதி நாதி⁴காராதி³ஸம்ப⁴வ இத்யர்த²: ।

ஸர்வேஷாமவிநாபா⁴வே ஸர்வத்ர சாதூரூப்யமஸ்தீதி கத²மவாந்தரபே⁴த³ஸ்தத்ராஹ —

தத்³வாக்யாநாம் த்விதி ।

உதா³ஹரதி —

யதே²தி ।

ஸர்வவிதி⁴ஷூத்பத்த்யாத³ய: ப்ரதீயந்தே, அக்³நிஹோத்ரம் ஜுஹுயாதி³த்யத்ராப்யக்³நிஹோத்ரேணேஷ்டம் பா⁴வயேதி³த்யர்த²:, நத்வக்³நிஹோத்ரஸ்ய பா⁴வ்யத்வம் । அப²லத்வாத் । ந சாக்³நிஹோத்ரஸ்வரூபஸத்தா போ³த்⁴யா; அபூ⁴த்³ப⁴வதி ப⁴விஷ்யதீத்யாபத்தௌ வித்⁴யுத்கா²தாபாதாத் ।

தஸ்மாத³தி⁴காரவிதி⁴த: ப்ராப்தவிநியோகா³த்³யநுவாதே³நோத்பத்திர்விதி⁴: ஸ்வரூபபரோ ப⁴வதி, ப்³ரஹ்மணி து பா⁴வநாபா⁴வாத³நுவாத்³யஸ்யாபி விநியோகா³தே³ரபா⁴வாந்நோத்பத்திவிதி⁴ரித்யாஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

விதி⁴பரத்வே வேதா³ந்தாநாம் ந கேவலமநுவாத³த்வாபா⁴வ:, அபி து விபரீதார்த²த்வம் ச ந ஸ்யாத், பக்ஷாந்தரே து ஸ்யாதி³த்யாஹ —

ஏவம்சேதி ।

யாத்³ருஶமிதி ।

ஜீவாத்³பி⁴ந்நமித்யர்த²: । ஜீவே ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்ட்யாரோபாந்ந பே⁴த³க்³ராஹிப்ரமாணவிரோத⁴ இத்யர்த²: ।

ததி³தி ।

ஸூத்ரபதோ³க்தாம் ஸித்³தா⁴ந்தபக்ஷப்ரதிஜ்ஞாமித்யர்த²: ।

ஸம்யக³ந்வய இதி ।

தாத்பர்யம் ஸம்யக்த்வம் ।

நநு ஶாஸ்த்ரயோநித்வத்³விதீயவர்ணகாக்ஷேபஸமாதா⁴நரூபமித³மதி⁴கரணம் , தத்ர ச ‘யதோ வேதி’ வாக்யமுதா³ஹ்ருதமிஹ கிமிதி தது³பேக்ஷிதமத ஆஹ —

யதோ வேதி ।

தத்³ப்³ரஹ்ம ஸர்வஜ்ஞமித்யாதி³பா⁴ஷ்யே யத இத்யாதி³வாக்யப்ரமேயகீர்தநாத்தத்ப்ரமாணம் பு³த்³தி⁴ஸ்த²ம் ப⁴வதீதி நோதா³ஹ்ருதமித்யர்த²: ।

வேதா³ந்தாநாம் ப்³ரஹ்மாத்மைகத்வே உபக்ரமோபஸம்ஹாரைக்யம் தாத்பர்யலிங்க³ம் ஸத்³ருஷ்டாந்தமாஹ —

யேநேதி ।

பே⁴த³லக்ஷணே சிந்திதம் – ‘‘பௌர்ணமாஸீவது³பாம்ஶுயாஜ: ஸ்யாத்’’ । ‘‘ஜாமி வா ஏதத்³யஜ்ஞஸ்ய க்ரியதே யத³ந்வஞ்சௌ புரோடா³ஶௌ உபாம்ஶுயாஜமந்தரா யஜதி, விஷ்ணுருபாம்ஶு யஷ்டவ்யோ(அ)ஜாமித்வாய ப்ரஜாபதிருபாம்ஶு யஷ்டவ்யோ(அ)ஜாமித்வாயாக்³நிஷோமாவுபாம்ஶு யஷ்டவ்யாவஜாமித்வாயேதி’’ ஶ்ரூயதே । தத்ரோபாம்ஶுயாஜமந்தரா யஜதீதி கிம் ஸமுதா³யாநுவாத³:, உதாபூர்வயாக³விதி⁴ரிதி விஶயே யதா²க்³நேயாதி³யாகா³நாம் ‘ய ஏவம் வித்³வாந்பௌர்ணமாஸீ யஜதே’ ‘ய ஏவம் வித்³வாநமாவாஸ்யாம் யஜத’ இதி ஸமுதா³யாநுவாதௌ³ । ஏவமித³மபி விஷ்ண்வாதி³வாக்யவிஹிதயாகா³நாம் ஸமுதா³யாநுவாத³: । தத்ர ஹி விஷ்ண்வாத்³யா தே³வதா: ஶ்ரூயந்தே । ‘‘ஸர்வஸ்மை வா ஏதத்³யஜ்ஞாய க்³ருஹ்யதே யத்³த்⁴ருவாயாமாஜ்ய’’ மிதி த்⁴ரௌவாஜ்யத்³ரவ்யஸித்³தி⁴: । தவ்யப்ரத்யயாஶ்ச விதா⁴யகா: ஶ்ரூயந்தே । நத்வந்தராவாக்யே(அ)ஸ்தி த்³ரவ்யதை³வதம் ரூபம் । யஜதீதி ச வர்தமாநாபதே³ஶ: । தது³க்தம் – ‘யாகா³ந்விஷ்ண்வாதி³ஸம்யுக்தாந்விஹிதாந்ரூபவத்தயா । அரூபமந்தராவாக்யமக³த்யைவாவலம்ப³தே॥‘ இதி பூர்வபக்ஷ: ।

ஏதத³தி⁴கரணஸித்³தா⁴ந்தமாஹ —

அநூசோரிதி ।

நிரந்தரயோராக்³நேயாக்³நீஷோமீயயோ: புரோடா³ஶயோ: கரணே ஆலஸ்யம் ஸ்யாதி³தி தோ³ஷம் ஸம்கீர்த்ய தத³பநயார்த²முபாம்ஶுயாஜமாஜ்யத்³ரவ்யகம் விதா⁴யாநந்தரமஜாமித்வாயேதி தத்³விதா⁴நலப்³த⁴ம் ஜாமிதா தோ³ஷஸமாதா⁴நமுபஸம்ஹரதி । அத: ஸார்த²வாதோ³பக்ரமோபஸம்ஹாரைகரூப்யாதே³கமித³ம் வாக்யம் । ஏகவாக்யதா சோபாம்ஶுயாஜவிதௌ⁴ லப்⁴யதே நேதரத்ராநேகயாக³விதா⁴விதி ।

நநு தவ்யவிஹிதயாகா³நாம் ஸமுதா³யாநுவாதோ³(அ)யமிதி, தத்ராஹ —

அபூர்வேதி ।

ததா²ஹி — யஷ்டவ்ய இதி கர்மப்ராதா⁴ந்யம் விஷ்ண்வாதி³வாக்யே ப்ரதீயதே, யாக³ஸ்தூபஸர்ஜநம் । தத்ர கர்மத்வமப்ரதா⁴நீக்ருத்ய யாக³ப்ராதா⁴ந்யம் லக்ஷணீயம், கர்மதயா ச தே³வதாத்வம் ததோ கு³ருதரா கல்பநா । அந்தராவாக்யே து ஶ்ருதம் யாக³ப்ராதா⁴ந்யம் விதி⁴ஶ்ச பஞ்சமலகாரரூப: । யத்து ரூபாபா⁴வ இதி தந்ந; த்⁴ரௌவாஜ்யலாபா⁴த் । ஆக்³நேயாதீ³ந்யாகா³ந்க்ரமேணாம்நாய மந்த்ரகாண்டே³ தத்க்ரமேணைவ யாஜ்யாநுவாக்யா ஆம்நாதா:, தத்ரோபாம்ஶுயாஜஸ்தா²நே வைஷ்ணவப்ராஜாபத்யாக்³நீஷோமீயாஸ்திஸ்ர ருச: பட்²யந்தே; தாபி⁴ஸ்துல்யார்த²த்வேந விகல்ப்யமாநாபி⁴ர்விஷ்ண்வாதி³தை³வதாநாம் ஸமர்பிதத்வாத் । தஸ்மாத³பூர்வ உபாம்ஶுயாஜோ விதே⁴ய: । விஷ்ண்வாதி³வாக்யாநி த்வர்த²வாதா³ । இத்த²ம் மஹீயாநுபாம்ஶுயாஜோ யத³ஸ்மிந்விஷ்ண்வாத³யோ யஷ்டவ்யா இதி ।

ஏவம் வாக்யாந்தராணாமிதி ।

ऎதரேயகே – ‘‘ஆத்மா வா இத³மேக ஏவே’’ த்யுபக்ரம்ய ‘‘ஸ ஏதமேவ புருஷம் ப்³ரஹ்ம ததமபஶ்ய’’தி³தி ‘‘தமேவ ப்³ரஹ்மாத்மாந’’மபி⁴தா⁴ய ஸமாப்தௌ ‘‘ப்ரஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்மே’’ த்யுபஸம்ஹ்ருதம் । வாஜஸநேயகே(அ)பி – ‘‘அஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மீத்யுபக்ரம்ய ‘‘ , ‘‘ அயமாத்மா ப்³ரஹ்மே’’த்யுபஸம்ஹ்ருதம் । ஆத²ர்வணே – ‘‘ கஸ்மிந்நு ப⁴க³வோ விஜ்ஞாதே ஸர்வமித³ம் விஜ்ஞாதம் ப⁴வதீதி’’ ஸர்வாத்மகம் ப்³ரஹ்மோபக்ரம்ய ‘‘ப்³ரஹ்மைவேத³மம்ருதம்  புரஸ்தாதி³தி’’ ததே³வ நிக³மிதம்॥

வேதா³ந்தா யதி³ ஸித்³த⁴வஸ்துபராஸ்தர்ஹி மாநாந்தர ஸாபேக்ஷா: ஸ்யு: பும்வாக்யவதி³தி பூர்வவாத்³யபி⁴மதஸ்ய ப்ரஸங்கே³ ஹேதோ: பௌருஷேயத்வேந ஸோபாதி⁴கத்வம் பா⁴ஷ்யக³தாபிஶப்³தே³ந த்³யோத்யத இத்யாஹ —

அயமபி⁴ஸம்தி⁴ரிதி ।

தஸ்யைவாநைகாந்திகத்வமாஹ —

ப்ரத்யக்ஷாதீ³நாமபீதி ।

வாக்யஸ்ய ஸத: ஸித்³த⁴வஸ்துபரத்வே பௌருஷேயத்வாபத்திரிதி ஸாத⁴நவ்யாப்திமுபாதே⁴: ஶங்கதே —

யத்³யுச்யேதேதி ।

வாக்யத்வாதி³ லிங்க³ம் யஸ்ய தத்ததா² ।

கார்யபரதாயாம் ஹி வேதா³ந்தாநாம் ந வாக்யத்வாதி³நா ஸாபேக்ஷத்வமநுமேயம், பௌருஷேயத்வஸ்யோபாதி⁴த்வாத் ஏவம் ந ச ஸாத⁴நவ்யாப்திரித்யாஹ —

கார்யார்த²த்வ இதி ।

தத்த்வேந= யாதா²த்ம்யேந ।

கார்யே மாநாந்தராயோக்³யத்வஸ்யாஸித்³த⁴த்வாத்தத்பரத்வே(அ)பி வேதா³ந்தாநாம் பௌருஷேயத்வம் ஸம்ப⁴வதீதி ஸமா ஸாத⁴நவ்யாப்தி:, தஶ்ச து³ரபவாத³ம் வாக்யத்வாதி³லிங்க³கம் பௌருஷேயத்வமித்யாஶயேநாஹ —

அத்ர ப்³ரூம இத்யாதி³நா ।

கிம் புநரிதி ।

க்ருதியோக்³யஸ்ய கார்யத்வே பா⁴வார்த²ஸ்யாபி தத்த்வேந மாநாந்தரயோக்³யத்வமித்யர்த²: ।

தர்ஹ்யலௌகிகம் கார்யமிதி ஶங்கதே —

அபூர்வமிதி ।

தர்ஹி மாநாந்தராநவக³தே ஸம்க³திக்³ரஹாயோகா³ல்லிங்கா³தீ³நாமபோ³த⁴கத்வாபாத இத்யாஹ —

ஹந்தேதி ।

நநு யஜேதேதி ஶ்ருதே: கார்யதா பா⁴த்யதோ(அ)பூர்வஸித்³தி⁴ரிதி, தத்ராஹ —

லோகாநுஸாரத இதி ।

ஸ்வர்க³காமபத³ஸமபி⁴வ்யாஹாரஸம்ஜ்ஞகதர்காநுக்³ருஹீதவேதா³தே³வ க்ரியாவிலக்ஷணாபூர்வே லிங்கா³தீ³நாம் ஸம்ப³ந்த⁴க்³ரஹ இதி ஶங்கதே —

ஸ்வர்க³காம இதி ।

அயம் தர்கோ(அ)திப்ரஸங்கீ³த்யாஹ —

சைத்யேதி ।

கர்த்ருஸ்மரணாத்ஸ்ப்ருஷ்டத்³ருஷ்டபௌருஷேயத்வேந பு³த்³தா⁴தே³வசைஷாமகார்யார்த²த்வே வேதா³நாமபி பௌருஷேயத்வஸ்ய வாக்யத்வாதி³நா(அ)நுமிதத்வாத³கார்யார்த²த்வம் ஸமாநமித்யர்த²: ।

ஸ்மர்யமாணகர்த்ருகத்வேந வாக்யத்வாதி³ ஸோபாதி⁴கமித்யாஶங்க்ய ஸித்³தா⁴ர்த²வேதா³ந்தேஷ்வபி தத்ஸமமத: கார்யார்த²த்வமநபேக்ஷதாயாமப்ரயோஜகமித்யாஹ —

அந்யதஸ்த்விதி ।

வர்தமாநஸம்ப்ரயோக³ஜப்ரத்யக்ஷஸ்ய கார்யரூபத⁴ர்மகோ³சரத்வாநுபபத்தேர்யோக³ஸாமர்த்²யஸ்யாபீந்த்³ரியவிஷயேஷ்வேவாதிஶயகாரித்வாந்ந த⁴ர்மஸ்ய ப்ரத்யக்ஷதா, லிங்கா³த்³யபா⁴வாச்ச நாநுமேயத்வாதி³, நசாஜ்ஞாதே பும்ஸாம் வசநரசநா ஸம்ப⁴விநீதி வைதி³கீ ரசநா ந பௌருஷேயீதி ந்யாயகணிகாயாம் வ்யுத்பாதி³தம் ।

நந்வபௌருஷேயதயா(அ)நபேக்ஷத்வேப்யக்³நிர்ஹிமஸ்ய பே⁴ஷஜமிதிவந்மாநாந்தரக்³ருஹீதக்³ராஹித்வமித்யாஶங்க்ய தத்த்வமஸீதி, ப்³ரஹ்மாத்மபா⁴வஸ்யேதி பா⁴ஷ்யஶேஷேண பரிஹ்ருதமித்யாஹ —

ந சாநதி⁴க³தேதி ।

ஸர்வஸ்மிந்நுபபாதி³தே(அ)ர்தே² பா⁴ஷ்யம் ஸம்வாத³யதி —

ததி³த³மிதி ।

ஸித்³தா⁴ர்த²த்வே ஸத்யபுருஷார்த²நிஷ்ட²த்வம் ஸ்யாதி³தி த்³விதீயபூர்வபக்ஷபீ³ஜம் ।

ஸர்வக்லேஶப்ரஹாணாதி³தி பா⁴ஷ்யஸ்த²ப்ரஶப்³தா³ர்த²மாஹ —

ஸோ(அ) யமஸ்யேதி ।

பா³ஹ்யாநுஷ்டா²நாநபேக்ஷமஜ்ஞாநநிவ்ருத்த்யாநந்தா³விர்பா⁴வப²லமந்வயவ்யதிரேகிநித³ர்ஶநயுக³லத்³வயப்ரத³ர்ஶநபுர:ஸரம் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநஸ்ய த³ர்ஶயதி —

ஏதது³க்தமித்யாதி³நா ।

க்³ரைவேயகம் க்³ரீவாலங்கார: ।

ஸமூலகா⁴தமிதி ।

கஷாதி³த்வாத³நுப்ரயோக³: । ஸஹ மூலேநோபஹந்தீத்யர்த²: ।

ஸமாரோபிதநிப³ந்த⁴ந இதி ।

ஸமாரோபிதா(அ)வித்³யா நிப³ந்த⁴நம் யஸ்ய ஜீவபா⁴வஸ்ய ஸ ததோ²க்த: । ஆத்மாநமேவ லோகம்=சைதந்யம் । தே³வதா=ஸகு³ணம் ப்³ரஹ்ம । ஆதி³ஶப்³தா³த் ப்ராணவிஶுத்⁴த்³யாதி³ க்³ருஹ்யதே ।

உபாஸநாவாக்யைகதே³ஶமுபாஸ்யஸமர்த²கம் விவிநக்தி —

ஆத்மேதீதி ।

யத³வாதி³ பூர்வபக்ஷிணா ந க்வசித³பி வேத³வாக்யாநாம் விதி⁴மந்தரேணார்த²வத்தேதி, தத்ர கிம் யதி³ வேதா³ந்தா விதி⁴மந்தரேண ப்ரமாணம், தர்ஹ்யர்த²வாதா³: கிம் ந ஸ்யுரிதி ப்ரதிப³ந்தீ³ மதா, அத²வா வேத³வாக்யஸ்ய ஸித்³த⁴பரஸ்யாந்யத்ராத³ர்ஶநாத்³வ்யாப்த்யபா⁴வேந ந வேதா³ந்தாநாம் ஸித்³த⁴வஸ்துபரத்வமிதி ।

ஆத்³யமர்த²வாதா³தி⁴கரணபூர்வபக்ஷம் ஸம்க்³ருஹ்ணந்நாஶங்கதே —

ஸ்யாதே³ததி³த்யாதி³நா ।

ருத³தோ யத³ஶ்ரு அஶீர்யத தத்³ரஜதமப⁴வத்தஸ்மாத்³ரஜதமத³க்ஷிண்யமிதி நிந்தா³ ।

ப³ர்ஹிஷி ப³ர்ஹி:ஸாத்⁴யே யாகே³, ரஜதம் ந தே³யமிதி நிஷேத⁴ஶேஷ இதி ஸித்³தா⁴ந்தம் த³ர்ஶயந்நர்த²வாதா³நாம் நோபேக்ஷாப²லத்வமிதி தாவதா³ஹ —

ஸ்வாத்⁴யாயேதி ।

ப்ரயோஜநபர்யவஸாயிபோ³த⁴ஜநகத்வதத³பா⁴வாப்⁴யாம் விஶேஷம் த³ர்ஶயந்ப்ரதிப³ந்தீ³ம் பரிஹரதி —

ந ச வேதா³ந்தேப்⁴ய இதி ।

நநு நிஷேத⁴ ஏவ ஸ்வநிஷேத⁴ஸ்யாநர்த²ஹேதுத்வாந்யதா²நுபபத்த்யா நிந்தா³ம் கல்பயிஷ்யதி, நேத்யாஹ —

தத்³யதீ³தி ।

அர்த²வாதா³தே³வ நிந்தா³லாபே⁴ நிஷேத⁴கஸ்ய நிஷேதே⁴ நிந்தா³யாம் ச தாத்பர்தம் ந கல்ப்யமித்யர்த²: ।

நநு ‘ஸோ(அ)ரோதீ³தி³தி’ வாக்யே நிந்தா³ ந பா⁴தி, கிது பூ⁴தாநுவாத³ இத்யாஶங்க்ய முக்²யார்தே² ப்ரயோஜநாபா⁴வாந்நிந்தா³ லக்ஷ்யத இத்யாஹ —

லக்ஷ்யமாணேதி ।

த்³விதீயமுத்³பா⁴வ்ய நிஷேத⁴தி —

நநு வித்⁴யஸம்ஸ்பர்ஶிந இத்யாதி³நா ।

தச்ச ஸ்வத இத்யுபபாதி³தம் ந்யாயகணிகாயாமித்யர்த²: ।

நநு ப்ரமாயா: கார்யேண ப்ரமாணாநாம் தஜ்ஜநகத்வமநுமேயம், கத²ம் நாநுமாநக³ம்யமிதி பா⁴ஷ்யமித்யாஶங்க்யாஹ —

யத்³யபீதி ।

கார்யார்தா²பத்த்யபரபர்யாயாநுமாநேந மாநாந்தரேண வா ப்ரமா நோத்பத்³யதே, கிம்தூதி³தாயாம் தஸ்யாமநுமாநம் ப்ரவர்தத இத்யர்த²: । ப்ரமாணாந்தரம் தாவத³பேக்ஷ்யமாணம் ந த்³ருஶ்யதே ।

ஏதத³ர்தா²பத்த்யபேக்ஷணே தூ³ஷணமாஹ —

நாபீதி ।

அபேக்ஷத இத்யநுஷங்க³: । உத்பந்நாயாம் ப்ரமாயாம் ப்ரமாணாநாம் ப்ரமாஜநகத்வஸ்யாநுமாநம், ததஶ்ச ப்ரமோத்பத்திரிதி பரஸ்பராஶ்ரயப்ரஸங்க³: । ஶாஸ்த்ரப்ராமாண்யமநுமாநக³ம்யத்வேந ந ப⁴வதீதி ச பா⁴ஷ்யார்தோ² ந புநரநுமாநேந ஜ்ஞேயமிதி ।

கார்யவிரஹிவேதா³ந்தேப்⁴ய: ப்ரமா யத்³யுத்பத்³யதே, ததா³ ஸ்வத: பரதோ வேதி சிந்தா, நநூத்பத்³யத இத்யத ஆஹ —

ஈத்³ருகி³தி ।

ஸித்³தே⁴ ப்³ரஹ்மணி வேதா³ந்தேப்⁴ய: ப்ரமோத்பத்திரநுப⁴வஸித்³தே⁴த்யர்த²: ।

யத்³யநுப⁴வஸித்³தா⁴ப்யந்யத்ர ஸித்³தா⁴ர்தா²ர்த²வாதா³தா³வத³ர்ஶநாத³பஹூயத, ததா³(அ)திப்ரஸங்க³ இத்யாஹ —

அந்யதே²தி ।

ஏவம் தாவத்ஸித்³தே⁴ர்தே²(அ)பி ப்ரமாணாந்தரபரதந்த்ராணாம் பௌருஷேயவாக்யாநாமங்கீ³க்ருத்ய ப்ராமாண்யம் வேதா³ந்தேஷு க்ரியாவிஷயதாமந்தரேண நைரபேக்ஷ்யபுருஷார்த²பர்யவஸாநே ந லப்⁴யேதே இதி மதம், ப்³ரஹ்மாத்மைக்யஸ்ய ப்ரமாணாந்தராக³ம்யத்வேந தத³வக³மமாத்ராயத்தப்ரயோஜநலாபே⁴ந ச பராணுத³த் ।

இதா³நீம் கார்யாந்விதபதா³ர்தே² பத³ஸங்க³திக்³ரஹேண ஸித்³த⁴ம் வஸ்து ந ஶப்³த³ப்ரமேயமிதி வேதா³ந்தாநுபாஸநநியோக³பராந் யே மந்யந்தே, தந்மதேந பூர்வபக்ஷமாஹ —

அஜ்ஞாதேதி ।

அத²வா ஆரோபிதப்³ரஹ்மபா⁴வஸ்ய ஜீவஸ்யோபாஸ்திபரா வேதா³ந்தா ந ப்³ரஹ்மாத்மத்வே ப்ரமாணமிதி பூர்வ: பக்ஷ: ॥

‘அயம் து — ஸந்து வேதா³ந்தா மாநம் ப்³ரஹ்மாத்மவஸ்துநி । கிம்து ஜ்ஞாநவிதி⁴த்³வாரேத்யேஷ பே⁴த³: ப்ரதீயதாம்॥‘ அதஏவ பா⁴ஷ்யம் யத்³யபி ஶாஸ்த்ரப்ரமாணகம் ப்³ரஹ்மேதி । தத்ர கார்யவிஷயாத்³வாக்யாத்³ ப்³ரஹ்மநிஶ்சய இதி ப்ரதிஜ்ஞாஸாமர்த்²யாதே³வ, ந ஸித்³தா⁴ர்தா²தி³தி லப்⁴யதே ।

தத்ர ஹேது: —

ஸித்³தே⁴ வஸ்துந்யஜ்ஞாதஸங்க³தித்வேநேதி ।

யத்ர வ்ருத்³த⁴ப்ரயுக்தஶப்³த³விஷயத்வம் தத்ர ஸங்க³தி: ஶப்³த³ஸ்ய க்³ருஹ்யதே, ஸித்³தே⁴து தத்³வ்யாவர்தமாநம் ஸ்வவ்யாப்யம் ஸங்க³திக்³ரஹம் வ்யாவர்தயதீத்யபி⁴ப்ரேத்யாஹ —

யத்ர ஹீதி ।

லோகேநேதி ।

வ்ருத்³தே⁴: ப்ரயோக³வ்யாபகவக்த்ருவிவக்ஷாஶ்ரோத்ருப்ரதிபத்தீச்ச²யோரபா⁴வாத்ஸித்³தே⁴ ப்ரயோகா³பா⁴வமாஹ —

நசேதி ।

ரூபமாத்ரம்= வஸ்துமாத்ரம் ।

ஸர்வபதா³நாம் கார்யார்த²த்வே ஸதி பர்யாயத்வமாஶங்க்ய —

தத்ர கிம்சிதி³தி ।

கார்யார்த²:= கார்யஶேஷ: । அத்ர ப்ரயோக³: — கோ³பத³ம் ந கார்யாநந்விதே கோ³த்வே க்³ருஹீதஸம்ப³ந்த⁴ம், தத்ர வ்ருத்³தை⁴ரப்ரயுக்தத்வாத், துரக³பத³வத் ।

ஏவம் ஸர்வத்ர ஸித்³தே⁴ வஸ்துந்யுத்தமவ்ருத்³த⁴ஸ்ய ஶப்³த³ப்ரயோகா³பா⁴வமுக்த்வா மத்⁴யமவ்ருத்³த⁴ப்ரவ்ருத்தேர்வ்யுத்பத்திலிங்க³பூ⁴தாயாஸ்தத்ராபா⁴வாச்ச தத்ர ந வ்யுத்பத்திரித்யாஹ —

அபிசேதி ।

ஶாஸ்த்ரத்வேநேத்யாதி³ஹேதூந்வ்யாசஷ்டே —

அபிசேத்யாதி³நா ।

ந ச ரஜ்ஜுரிதி ।

நகாரோ(அ)யம் ‘ஸாம்ஸாரிகத⁴ர்மாணாம் ந ச நிவ்ருத்தி:’ இதி உபரி ஸப³ந்த⁴நீய: ।

யதா²கத²ம்சிதி³தி ।

ஸித்³த⁴பதா³ர்த²ஸம்ஸர்க³ஸ்ய நியோகா³விநாபா⁴வாதி³ஹாபி மா பை⁴ஷீரிதி நியோக³ம் கல்பயித்வா(அ)ந்யபராதே³வ வாக்யாத்ஸித்³த⁴ரூபார்த²நிஶ்சய இத்யர்த²: ।

கிம்த்விதி ।

ஆத்மப்ரதிபத்திர்விஷயோ(அ)வச்சே²த³கோ யஸ்ய தத்ததா² ।

நநு நியோகோ³(அ)பூர்வமிதி ப்ராபா⁴கரைர்வாக்யார்தோ² வர்ண்யதே, ஸ கிமந்ய ஏவ கார்யோ நேத்யாஹ —

தச்சேதி ।

கார்யபரேப்⁴யோ வேதா³ந்தேப்⁴ய: கத²ம் வஸ்துஸித்³தி⁴ரித்யாஶங்க்ய வித்⁴யாக்ஷேபலக்ஷணோபாதா³நப்ரமாணாதி³த்யாஹ —

நசேதி ।

ஸ்வப்ரதீத்யுபாதி⁴த்வேந விஷயஸ்ய, ஸ்வநிர்வர்தகத்வேந கரணஸ்ய, கார்யம் ஸ்வாவச்சே²த³கஜ்ஞாநநிரூபணாய ஜ்ஞாயமாநமாத்மாநமபேக்ஷதே சேத்தர்ஹி ந ஶ்ரௌதத்வமாத்மந இத்யாஶங்க்ய வித்⁴யாக்ஷிப்தஸ்ய ஶ்ரௌதத்வே கு³ருஸம்மதிமாஹ —

யதா²ஹுரிதி ।

தத்ஸித்³த்⁴யர்த²ம்= விதே⁴யஸித்³த்⁴யர்த²ம் ।

உபாதீ³யதே இத்யஸ்ய வ்யாக்²யாநம் —

ஆக்ஷிப்யதே இதி ।

ஜ்ஞாநஸ்ய ப்ரமாத்வாத்ப்ரத்யக்ஷவந்ந விதே⁴யதா, ஆத்மநஶ்ச நித்யத்வாத்தத³யோக³ இத்யாஶங்க்யாஹ —

விதே⁴யதா சேதி ।

ஜ்ஞாநமிஹோபாஸநம் தச்ச க்ரியேத்யநுஷ்டே²யம் । ஆத்மநஸ்து ஸ்வரூபஸத்தாவிநிஶ்சிதிரஜ்ஞாதஜ்ஞாப்திர்விதே⁴யதேதி ந விரோத⁴ இத்யர்த²: ।

நநு வாக்³தே⁴நூபாஸ்த்யாதா³விசாரோப்யஸ்ய விதே⁴யதீ⁴விஷயத்வம் கிம் ந ஸ்யாத³த ஆஹ —

ஆரோபிதேதி ।

ப்³ரஹ்மாஸ்மீதி ஜ்ஞாநே யாத்³ருக³ர்தோ² பா⁴தி தத்³பா⁴வ ஆரோபிதோ யஸ்ய ஸ ததா² । தஸ்யாந்யஸ்ய ஜ்ஞாநநிரூபகத்வே தேந ப்ரதிபா⁴ஸமாநார்தே²ந தஜ்ஜ்ஞாநம் நிரூபிதம் ந ஸ்யாத் । ந ச ஸத்யாம் க³தௌ யுக்த ஆரோப இதி । இயசம் ப்ரதிபத்திவிதி⁴விஷயதயேதி பா⁴ஷ்யஸ்ய வ்யாக்²யா । ப்ரதிபத்திவிதே⁴ர்நியோக³ஸ்ய விஷயபூ⁴தப்ரதிபத்திம் ப்ரத்யவச்சே²த³கத்வேந விஷயதயேதி பா⁴ஷ்யார்த²: ।

ஏவமாஹவநீயாத³யோ(அ) பீதி ।

‘யதா³ஹவநீயே ஜுஹ்வதீ’தி விஹிதே க ஆஹவநீய இதி வீக்ஷாயாம் ‘வஸந்தே ப்³ராஹ்மணோ(அ)க்³நீநாத³தீ⁴தே’த்யாதி³விதி⁴பி⁴: ஸம்ஸ்காரவிஶிஷ்டோ(அ)க்³நிராஹவநீயோ க³ம்யதே, ததா²(அ)பூர்வதே³வதாஸ்வர்கா³தி³கம் விதி⁴பரேணைவ ஶாஸ்த்ரேண ஸமர்த்²யதே ।

ஶ்லோகோக்தஹேதுத்³வயம் பா⁴ஷ்யேண ஸங்க³மயதி —

ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திபரஸ்யேதி ।

‘தத்³பூ⁴தாநாம்’ (ஜை.அ.1.பா.1.ஸூ,25) இதி ஸூத்ரோதா³ஹரணேந கார்யாந்விதே(அ)ர்தே² ஶப்³த³ஸங்க³திர்ந ஸித்³த⁴ இத்யுக்தம் । ‘ஆம்நாயஸ்ய’ (ஜை.அ.1.பா.2.ஸூ.15) இத்யேதத்³விஹாயேதரவாக்யை: ப்ரவ்ருத்த்யாதி³பரஸ்ய ஶாஸ்த்ரத்வமுக்தம் ।தேந து ஸித்³த⁴ரூபபரஸ்ய ந ஶாஸ்த்ரத்வமுக்தம் । தஸ்ய வேத³ஸ்ய, கர்மாவபோ³தோ⁴ நியோக³ஜ்ஞாநம் த்³ருஷ்டம் ப்ரயோஜநம் । சோத³நாஸூத்ரே (ஜை.அ.1.பா.1.ஸூ.2) சோத³நேதி ஶப்³தே³ந க்ரியாயா நியோக³ஸ்யாநுஷ்டா²பகம் வசநமாஹுரிதி । தத்தேஶ்ச பதா³ர்தே²ஷு பூ⁴தாநாம் வர்தமாநாநாம் க்ரியா  கார்யம், தத³ர்த²த்வேந ஸமாம்நாய: ஸமுச்சாரணமித்யர்த²: ।

நசேதி ।

நியோக³ஸ்ய ஸ்வகீயத்வேந போ³த்³தா⁴ரம் நியோஜ்யம் அதி⁴காரணம் கர்மணி ஸ்வாமிநம், தத்ரைவ கர்தாரம் அநுஷ்டா²தாரம் இதி । நியோஜ்யபே⁴தோ³ நியோஜ்யவிஶேஷ: ।

அம்ருதத்வகாம இதி அஶ்ரவணாந்நியோஜ்யஸித்³தி⁴மாஶங்க்யாஹ —

ப்³ரஹ்மவேதே³தி ।

ப⁴வதீதி ஸித்³த⁴ரூபேணாவக³தஸ்ய ப²லஸ்ய ஸாத்⁴யத்வாபி⁴வ்யக்த்யர்த²ம், ஏவம்காமஶப்³த³வாச்யநியோஜ்யவிஶேஷாகாங்க்ஷாயாம் விபரிணாமேந ப்³ரஹ்ம பு³பூ⁴ஷுர்வித்³யாதி³தி வாக்யார்த²: ஸ்யாதி³த்யர்த²:॥

ராத்ரிஸத்ரேதி ।

சதுர்தே² சிந்திதம் – ‘க்ரதௌ ப²லார்த²வாத³மங்க³வத்கார்ஷ்ணாஜிநி:’ (ஜை.அ.4.பா.3.ஸூ.17) । ப்ரதிதிஷ்ட²ந்தி ஹ வா ஏ ஏதா ராத்ரீருபயந்தீ’தி ஶ்ரூயதே । தத்ர ராத்ரஶப்³தே³நாயுர்ஜ்யோதிரித்யாதி³வாவ்யவிஹிதா: ஸோமயாக³விஶேஷா உச்யந்தே ।  கிமத்ர ஸ்வர்க³ ஏவாதி⁴காரிவிஶேஷணமுத ப்ரதிஷ்டே²தி ஸம்ஶய: । தத்ரைவம்காம இத்யஶ்ரவணாத்³விதி⁴ஶக்திலப்⁴ய: ஸ்வர்க³ ஏவ விஶேஷணம், ஸம்தே³ஹே ஹி வாக்யஶேஷஸ்வீகார:, ந நிஶ்சயே । நிஶ்சிதஶ்சேஹ ஸர்வாபி⁴லஷித: ஸ்வர்கோ³ விதி⁴ஸாமர்த்²யாந்நியோஜ்யவிஶேஷணம் । யா து ப்ரதிஷ்டா²விஷயா ஶ்ருதி: ஸா(அ)பி லக்ஷணயா ஸ்வர்க³பரைவ கல்ப்யத இதி ப்ராப்தம் । க்ரதௌ ராத்ரிஸத்ராதௌ³ ந ப்ரதிஷ்டா²தி³ விவக்ஷிதமித்யேதாவந்மாத்ரேணாங்க³வதி³தி ஸூத்ரே ப்ராயாஜாத்³யங்க³ப²லார்த²வாதோ³தா³ஹரணம், நநு தத்³வத்பதா³ர்த²த்வமஸ்தி ராத்ரிஸத்ராணாம் । ஏவம் ப்ராப்தே — உச்யதே; ‘ப²லமாத்ரேயோ நிர்தே³ஶாத³ஶ்ருதௌ ஹ்யநுமாநம் ஸ்யாத்’ (ஜை.அ.4.பா.3.ஸூ.18) ப்ரதிஷ்டா²ப²லஸ்ய நிர்தே³ஶாத்ததே³வாதி⁴காரிவிஶேஷணம் । யத்து விதி⁴ஶக்த்யா ஸ்வர்க³ இதி । தந்ந; முக்²யார்த²ஶ்ருதிபதா³நுகு³ண்யேந விதி⁴ஶக்தௌ பர்யவஸிதாயாமாநுமாநிகஸ்வர்க³கல்பநா(அ)நவகாஶாத் ।

தஸ்மாத்³வாக்யஶேஷஸ்த²மேவ ப²லமிதி ।

விஶ்வஜிந்ந்யாயேநேதி வக்தவ்யே விஶ்வஜிதி நைமித்திகாதி⁴காரே ப²லகல்பநா க்ருத்வாசிந்தயேதி பிண்ட³பித்ருயஜ்ஞ: ஸ்தி²ரோதா³ஹரணத்வேநோதா³ஹ்ருத: ।

அஸமவேதார்த²தயேதி ।

அஶ்ரூயமாணத்வேந ப்³ரஹ்மப⁴வநஶப்³தே³நாஸமவேத: ஸ்வர்கோ³(அ) ர்த²ஸ்தத்பரதயேத்யர்த²: । யத்³யபி ப்³ரஹ்மப⁴வநஸ்ய ப²லத்வே(அ)ப்யேவம்காம இதி லக்ஷணா(அ)ஸ்தீதி பரோக்ஷவ்ருத்திதா துல்யா; ததா²பி ஶ்ருதம் ப்³ரஹ்மப⁴வநம் ந ஹீயதே, ஹீயதே து பூர்வபக்ஷே ।

ததி³த³முக்தம் —

அத்யந்தேதி ।

பிண்ட³பித்ருயஜ்ஞந்யாயோ (அ)நுக்ரம்யதே । சதுர்தே² ஏவம் நிரணாயி – “பித்ருயஜ்ஞ: ஸ்வகாலத்வாத³நங்க³ம் ஸ்யாத்’ । (ஜை.அ.4.பா.4.ஸூ.19) ‘அமாவாஸ்யாயாமபராஹ்ணே பிண்ட³பித்ருயஜ்ஞேந சரந்தீ’த்யத்ராநாரப்⁴யாதீ⁴தவாக்யே ஶ்ருத: பிண்ட³பித்ருயஜ்ஞ: க்ரத்வர்த²: புருஷார்தா² வேதி ஸம்ஶயே கர்மவாச்யமாவாஸ்யாஶப்³த³ஸமபி⁴வ்யாஹாராத்தத³ங்க³த்வம் । யத்³யபி காலஸ்யாபி ஸாதா⁴ரணோ(அ)யம் ஶப்³த³:; ததா²பி ப²லகல்பநாபரிஹாராய கர்மவாச்யேவ அத: க்ரத்வர்த² இதி ப்ராப்தே — ஸித்³தா⁴ந்த:; காலகர்மஸாதா⁴ரணோ(அ)ப்யமாவாஸ்யாஶப்³தோ³(அ)பராஹ்ணஶப்³த³ஸமாநாதி⁴க்ருத இஹ காலபர ஏவ । ந ச ஸாதா⁴ரண்யம்; காலே ரூட⁴த்வாத்கர்மணி ச தத்ஸம்ப³ந்தே⁴ந லாக்ஷணிகத்வாத் । தஸ்மாத்கர்மஸமபி⁴வ்யாஹாராபா⁴வாத்³விஶ்வஜிந்ந்யாயேந (ஜை.அ.4.பா.3 ஸூ.15) ஸ்வர்க³காமநியோஜ்யகல்பநயா ஸ்வர்க³ப²ல: பிண்ட³பித்ருயஜ்ஞ இதி ।

நநு ஜ்ஞாநவிதி⁴ர்யதி³ ப்³ரஹ்மபா⁴வப²ல:, கத²ம் தர்ஹி பா⁴ஷ்யே(அ)ம்ருதத்வகாமஸ்யேத்யுக்தம்? தத்ராஹ —

ப்³ரஹ்மபா⁴வஶ்சேதி ।

அம்ருதத்வஶப்³தே³ந ப்³ரஹ்மபா⁴வநிர்தே³ஶஸ்ய ப்ரயோஜநமாஹ —

அம்ருதத்வம் சேதி ।

அத்ர பா⁴ஷ்யகாரேண ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் விதே⁴யமிதி நிர்தே³ஶாத்³, த்³ரஷ்டவ்ய இதி வித்⁴யுதா³ஹ்ருதேஶ்ச ப்ரமாணஜ்ஞாநவித்⁴யங்கீ³காரேண பூர்வபக்ஷ இதி ப்⁴ரம: ஸ்யாத், தந்நிவர்தயதி —

அத்ரசேத்யாதி³நா ।

த்³ருஶேரிதி ।

த்³ரஷ்டவ்ய இதி வாக்யோபாத்தத்³ருஶிதா⁴தோருபலப்³தி⁴வசநத்வேநோபாஸநா(அ) நபி⁴தா⁴யகத்வாதி³த்யர்த²: । ஸ்வாத்⁴யாயவிதே⁴ரர்தா²வபோ³த⁴பர்யந்தத்வாத்தேநைவ ஶ்ரவணஜந்யஜ்ஞாநஸ்ய ப்ராபிதத்வாதி³த்யர்த²: । பா⁴வநயா விதே⁴யம் ஜந்யம் வைஶத்³யம் யஸ்ய தத்ப்ரத்யக்ஷம் ததா² ।

வாஜிநவதி³தி ।

யதா²(அ)மிக்ஷார்த²விஹிதத³த்⁴யாநயநாத்³வாஜிநமப்ரயோஜகமாநுஷங்கீ³கதயா ஜாயதே, ஏவமத்³ருஷ்டரூபாம்ருதத்வாய விஹிதாது³பாஸநாத்ஸாக்ஷாத்காரோ நாந்தரீயகதயா ஜாயத இதி தது³த்பாத³நம் ந விதே⁴யமித்யர்த²: । சதுர்தே² ஸ்தி²தம் – ‘ஏகநிஷ்பத்தே: ஸர்வம் ஸமம் ஸ்யாத்’ (ஜை.அ.4.பா.1.ஸூ.22) ‘‘தப்தே பயஸி த³த்⁴யாநயதி ஸா வைஶ்வதே³வ்யாமிக்ஷா வாஜிப்⁴யோ வாஜிநமிதி’’ ஶ்ரூயதே । தத்ர ஸம்ஶய: । கிமாமிக்ஷைவ த³த்⁴யாநயநம் ப்ரயுஞ்ஜீதேதி வாஜிநமபீதி । தத்ரைகஸ்மாத்³த³த்⁴யாநயநாத்பயஸ: ஸகாஶாதா³மிக்ஷாவாஜிநயோர்நிஷ்பத்தே: ஸர்வமாமிக்ஷாதி³ ப்ரயோஜகம் ஸ்யாதி³தி ப்ராப்தே — ஸித்³தா⁴ந்த:, ‘ஸம்ஸர்க³ரஸநிஷ்பத்தேராமிக்ஷா வா ப்ரதா⁴நம் ஸ்யாத்’(ஜை.அ.4.பா.1.ஸூ.23) । அத்ர ஹி த³தி⁴ஸம்ஸ்ருஷ்டம் பய ஏவ ப்ரக்ருதம் தே³வதாஸப³ந்தி⁴ நிர்தி³ஶ்யதே ஸா வைஶ்வதே³வீதி, ந புநஸ்ததோ நிஷ்பந்நம் கிம்சித், தத்ர நயதேர்த்³விகர்மகத்வாத்³யத்ப்ரதி த³த்⁴யாநீயதே தத்பயஆநயநஸ்ய ஸம்ஸ்கார்யம் । ஸம்ஸ்கார்யமேவ ப்ரயோஜகம் । ஸம்ஸ்க்ருதஸ்ய ச பயஸ ஆமிக்ஷாத்வாத் தஸ்யாஶ்ச ஸ்த்ரீத்வாஸ்த்ரீலிங்க³மவிருத்³த⁴ம் । நநு யதி³ த³தி⁴ஸம்ஸ்க்ருதம் பய ஏவ ரூபபே⁴தே³(அ)ப்யாமிக்ஷா பூ⁴த்வா த³த்⁴யாநயநம் ப்ரயுஞ்ஜீத, தர்ஹி வாஜிநமபி த³தி⁴ஸம்யுக்தம் பய ஏவேதி கிம் ந ப்ரயுஞ்ஜீத । நேத்யுச்யதே, ஸம்ஸர்க³ரஸநிஷ்பத்தே:; த³தி⁴ஸம்ஸ்ருஷ்டஸ்ய பயஸோ யோ ரஸ: தஸ்யாமிக்ஷாயாமுபலம்பா⁴த், ரூபபே⁴தே³(அ)பி தஸ்யாமஸ்தி ஸம்ஸ்ருஷ்டம் பய இத்யநுமீயதே; ரூபாபே⁴தே³(அ)பி தக்ரபயஸோரிவ ரஸபே⁴தோ³பலம்பா⁴த் ந வாஜிநேந ; தஸ்ய கடுதிக்தரஸத்வாதி³தி ।

ஹேதுத்³வயவிவரணேந பூர்வக்ருதேநோத்தரக்³ரந்த²ஸ்ய வ்யாக்²யாதத்வமாஹ —

அர்த²வத்தயேதி ।

‘வேதா³ந்தா யத்³யுபாஸாம் வித³த⁴தி, விதி⁴ஸம்ஶோதி⁴மீமாம்ஸயைவ ப்ராச்யா தர்ஹீரிதார்தா² இதி விப²லமித³ம் ப்³ரஹ்மஜிஜ்ஞாஸநம் ஸ்யாத் ।

அப்யத்யுச்சாதிநீசோ ஜநிம்ருதிப⁴யபா⁴க்³வைத⁴தீ⁴ஸாத்⁴யமோக்ஷ: கர்மோத்தை²: ஸ்வர்க³பஶ்வாத்³யதிமது⁴ரப²லை: கோ(அ)பராத⁴: க்ருதோ ந:॥‘ வேதா³ந்தா யத்³யுபாஸநாவிதி⁴பரா:, தர்ஹி விஹிதோபாஸநாயா: பக்ஷமாஸாதி³காலமிததயா தத்ஸாத்⁴யப²லமபி ஸாதிஶயமநித்யம் ச ஸ்யாத³தோ ந விதி⁴பரத்வம் வேதா³ந்தாநாமிதி தாத்பர்யம் அதோ ந கர்தவ்யஶேஷத்வேந ப்³ரஹ்மோபதே³ஶோ யுக்த இத்யந்தஸ்ய பா⁴ஷ்யஸ்ய த³ர்ஶயதி —

புண்யாபுண்யேத்யாதி³நா ।

பா⁴ஷ்யே யத்³விஷயா ஜிஜ்ஞாஸேதி த⁴ர்மஸ்ய ப்ராசி தந்த்ரே விசாரிதத்வோக்திருபாஸ்தேரபி விஹிதாயா த⁴ர்மத்வேந புநரவிசார்யத்வாய । அத⁴ர்மோ(அ)பீத்யத³ர்மோக்தி: புண்யப²லபோ⁴கா³வஸாந இவோபாஸ்திப²லபோ⁴க³ஸமாப்தாவத⁴ர்மப²லம் போ⁴க்தவ்யமிதி த³ர்ஶநாய । சோத³நாலக்ஷணத்வோக்திர்யாக³வத்³விஹிதோபாஸ்தேர்த⁴ர்மத்வார்த²ம் । ஏவம் ஶரீரவாகி³த்யாதி³விஶேஷணாநி கர்மப²லவது³பாஸ்திப²லஸ்ய ஶரீரோபபோ⁴க்³யத்வாதி³ ப்ரஸஞ்ஜயிதும் । ஸம்பத்த்யநேநாஸ்மால்லோகாத³மும் லோகமிதி ஸம்பாத: கர்ம । இஷ்டம் ஶ்ரௌதம் । பூர்தம் ஸ்மார்தம் வாப்யாதி³ ।

த³த்தம் தா³நமிதி ।

ஆத்யந்திகமிதி ।

தே³வத³த்தஸ்யாத்யந்திகமஶரீரத்வம் தே³வத³த்தஶரீரப்ராக³பா⁴வாஸமாநகாலீநோ தே³வத³த்தஶரீரத்⁴வம்ஸ:, ஸர்வோபாதி⁴ப்ரத்யஸ்தமயோபலக்ஷிதம் ஸ்வரூபமிதி யாவத் ।

விதே⁴யோபாஸ்திவாதி³நம் ப்ரதி தத்ப²லஸ்ய மோக்ஷஸ்யாநித்யத்வாதி³ப்ரஸஞ்ஜநமிஷ்டப்ரஸங்க³ இத்யாஶங்க்யாஹ —

ஏதது³க்தமிதி ।

உபாஸ்திவிதே⁴: ப²லம் ப்³ரஹ்மாத்மத்வமுதாவித்³யாநிவ்ருத்திர்வித்³யோத³யோ வேதி விகல்ப்ய க்ரமேண நிராகரோதி —

த்வயாபீத்யாதி³நா ।

உபாஸநா(அ)பூர்வமபி சேத:ஸஹகார்யதஶ்ச வித்⁴யவகாஶ இத்யர்த²: ।

ऎஹிகஸ்ய மர்த³நஸுக²வந்ந விதி⁴ப²லத்வமித்யாஶங்க்யாஹ —

த்³ருஷ்டம் சேதி ।

காரீர்யாதி³நியோகா³ இஹ ஜந்மநி நியதஸஸ்யர்த்⁴த்³யாதி³ப²லா:, சித்ராதி³நியோக³ப²லம் பஶ்வாதி³ பு⁴வி போ⁴க்³யமபீஹ வா ஜந்மாந்தரே வா ப⁴வதி ।

தத்கார்யமிதி ।

தத³பூர்வகர்தவ்யத்வேநாவபோ³த்³த⁴ம் நார்ஹதீத்யர்த²: ।

அபூர்வம் சேந்ந ஸாக்ஷாத்காரோபயோகி³, தர்ஹ்யுபாஸநக்ரியைவ தத³ர்த²ம் விதீ⁴யதாம், நேத்யாஹ —

ந ச தத்காம இதி ।

நந்வவகா⁴தவது³பாஸ்தாவப்யஸ்து நியமாபூர்வம், நேத்யாஹ —

ந ச ப்³ரஹ்மபூ⁴யாதி³தி ।

நேஹ பரமாபூர்வவந்நியமாபூர்வஸாத்⁴யமஸ்தி; ப்³ரஹ்மபா⁴வஸ்ய நித்யத்வாதி³த்யர்த²: ।

விஶ்வஜிந்ந்யாயேநேதி ।

‘விஶ்வஜிதா யஜேதே’த்யாத்³யஶ்ருதாதி⁴காரம் லிங்க³ப்ரகரணாலப்³தா⁴தி⁴காரம் சோதா³ஹரணம் । நிஷேதே⁴ ஹி ஸாமர்த்²யாத்ப்ரவ்ருத்திக்ரியோ(அ)தி⁴காரீ லப்⁴யதே, அங்க³விதி⁴ஷு து ப்ரகரணாதி³தி ந சிந்த்யோ(அ)தி⁴கார: । ஏவம் ஸதீஹ ஸம்தே³ஹ: கிம் நியோஜ்யோ(அ)த்⁴யாஹ்ரியதாம் ந வேதி । தத்ர லோகே த்³வாரம் த்³வாரமித்யாதௌ³ க்ரியயா விநா காரகாபி⁴தா⁴நாபர்யவஸாநாத்³யுக்தோ(அ)த்⁴யாஹார: । இஹ து விஷயேண கார்யஸ்யாந்விதாபி⁴தா⁴நபர்யவஸாநாத³நத்⁴யாஹாரே ப்ராப்தே, உச்யதே; அத்ராப்யபி⁴தே⁴யாபர்யவஸாநத்³வாராபி⁴தா⁴நாபர்யவஸாநமேவ । கார்யம் ஹி ஸாத்⁴யத்வேந க்ருதிநிரூப்யம் । நரவ்யாபாரரூபா ச க்ருதி:, ஸா ச யதா² ஸ்வஸாத்⁴யதா⁴த்வர்த²நிரூப்யைவம் ஸ்வாஶ்ரயநரநிரூப்யா । ததே³வம் க்ருதே: கர்தாபி கார்யே க்ருதித்³வாரா ஸம்ப³ந்தி⁴த்வேந நிரூபக இதி தமந்தர்பா⁴வ்யைவ நியோக³தீ⁴: । நசாஸாவபு³த்³த்⁴வா(அ)(அ)த்மந: கார்யேண ஸம்ப³ந்த⁴ம் ஸ்வதஸ்தேந ஸம்ப³த்⁴யதே । ஸ்வஸம்ப³ந்தி⁴கார்யபோ³த்³தா⁴ ச நியோஜ்ய இதி ஸோ(அ)த்⁴யாஹார்ய இதி ஸ்தி²தே சிந்தா — கிம் ஸர்வேஷாமத்⁴யாஹார:, உத ஏகஸ்யேதி । தத்ராவிஶேஷாத்ஸர்வேஷாமிதி ப்ராப்தே — உச்யதே; ஏகேநாகாங்க்ஷாஶாந்தேரேகஸ்யேதி । ஏவம் ஸ்தி²தே விசார: கிம் யஸ்ய கஸ்யசிந்நியோஜ்யஸ்யாத்⁴யாஹார:, உத ஸ்வர்க³காமஸ்யேதி । தத்ராவிஶேஷாத³நியம இதி ப்ராப்தே — உச்யதே; ‘ஸ ஸ்வர்க³: ஸ்யாத்ஸர்வாத்ப்ரத்யவிஶிஷ்டத்வாத்’ । (ஜை.அ.4.பா.3. ஸூ.15) ஸ்வர்க³காம ஏவாத்⁴யாஹார்ய: । விஶேஷோ ஹி க³ம்யதே, புருஷாணாம் ஸுகா²பி⁴லாஷித்வாத் ।து³:க²நிவ்ருத்தேரபி தத்ரைவாந்தர்பா⁴வாத் । து³:க²நிவ்ருத்திஸ்து ந ஸுகா²விநாபூ⁴தா । ஸுஷுப்தே ஸத்யாமபி தஸ்யாம் ஸுக²ஜந்மாத³ர்ஶநாத், அநவச்சி²ந்நஸ்ய ஸுக²ஸ்ய ஸ்வர்க³த்வாத்தஸ்ய ச ஸர்வஸுக²விஶேஷாத் ப்ரத்யவிஶிஷ்டத்வாத்³விஶேஷே ச மாநாபா⁴வாத்ஸ்வர்க³ ஏவ நியோஜ்யவிஶேஷணம் ஸ்யாதி³தி । க்ருத்வாசிந்தேயம் । ய: ஸத்ராயாவகு³ரேத்ஸ விஶ்வஜிதா யஜேதேதி ஸத்ரப்ரவ்ருத்தஸ்யாவகு³ரணோபரமே நிமித்தே ப்ராயஶ்சித்ததயா விஹிதத்வேந ஸாதி⁴காரத்வாதி³தி ।

யத்கிலேதி ।

ஸ்வாபா⁴விகநித்யசைதந்யாத்மகஸ்ய ப்³ரஹ்மாத்மத்வஸ்ய ஸாத்⁴யத்வம் வ்யாஹதமித்யர்த²: ।

பா⁴ஷ்யே கூடஸ்த²நித்யமிதி விஶேஷணம் ந பரிணாமிவ்யவச்சே²தா³ய, ஸித்³தா⁴ந்தே தந்நித்யத்வாஸம்மதே; அதோ வையர்த்²யமித்யாஶங்க்யாஹ —

பரே ஹீதி ।

பரப்⁴ராந்திர்வ்யவச்சே²த்³யேத்யர்த²: ।

இத³ம் து பாரமார்தி²கமிதி பா⁴ஷ்யே கூடஸ்த²நித்யத்வே பாரமார்தி²கத்வம் ஹேதூக்ருதம், தத்ததா³ க⁴டேத, யதி³ யத்பாரமார்தி²கம் தத³விக்ருதமிதி வ்யாப்தி: ஸ்யாத், தத³ர்த²ம் பரிணாமிநித்யஸ்ய ப்⁴ரமஸித்³த⁴த்வமாஹ —

பரிணாமீதி ।

பரிணாமோ ஹி பூர்வரூபத்யாகே³ந ரூபாந்தராபத்தி: ।

தத்ர பூர்வரூபஸ்ய ஸர்வாத்மநா த்யாகே³ந ரூபாந்தரோத்பத்தௌ ஜாதஸ்ய ப்ராக்தநரூபத்வம் வ்யாஹ்ருதமதோ(அ)நித்யத்வமித்யுக்தே ஶங்கதே —

ஏகதே³ஶேதி ।

ய ஏகதே³ஶோ நஶ்யதி ஸ த⁴ர்மிண: ஸகாஶாத்³பி⁴ந்ந இதி பக்ஷே ந த⁴ர்மிண: பரிணாம:, கிம்த்வேகதே³ஶஸ்ய ஸ சாநித்ய இதி ந பரிணாமிநித்யத்வஸித்³தி³ரித்யாஹ —

பி⁴ந்நஶ்சேதி³தி ।

நஶ்யதஶ்சைகதே³ஶஸ்ய த⁴ர்ம்யபே⁴தே³ ஸர்வாத்மநா வஸ்த்வபக³மாந்ந நித்யத்வமித்யாஹ —

அபே⁴தே³ இதி ।

பக்ஷத்³வயோக்ததோ³ஷபரிஹாராயைகமேவ கார்யகாரணாத்மகம் வஸ்து தஸ்ய கார்யாகாரேண பரிணாமித்வம், தாநி ச கார்யாணி பி⁴ந்நாநி, காரணாகாரேண ச நித்யத்வம் தச்சாபி⁴ந்நமிதி ஶங்கதே —

பி⁴ந்நாபி⁴ந்நமிதி ।

யத்ப்ராமாணவிபர்யயேண விரோதே⁴ந வர்ததே தத்ர விருத்³த⁴மிதி ஸம்ப்ரத்யய இத்யநுஷங்க³: ।

ஏகஸ்ய கார்யகாரணரூபேண த்³வ்யாத்மகத்வே ப்ரமாணமாஹ —

குண்ட³லமிதி ।

த்³விரவபா⁴ஸேதி ।

ஹேம ஹேமேதி வா குண்ட³லம் குண்ட³லமிதி வேத்யர்த²: ।

அபார்யாயாநேகஶப்³த³வாச்யத்வேந ஹேமகுண்ட³லயோர்பே⁴த³: ஸாமாநாதி⁴கரண்யாச்சாபே⁴த³ இத்யுக்தே ஹேமத்வஸ்ய குண்ட³லவ்யக்த்யாயாஶ்ரிதத்வாத்³வா குண்ட³லாகாரஸம்ஸ்தா²நஸ்ய கநகத்வஸ்ய சைகத்³ரவ்யாஶ்ரிதத்வேந வா ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் நாபே⁴தா³தி³த்யாஶங்க்ய வ்யபி⁴சாரயதி —

ஆதா⁴ரேதி ।

ஆதா⁴ரேதி த்³ருஷ்டாந்தே ஸித்³தௌ⁴ பே⁴தா³பே⁴தௌ³ தா³ர்ஷ்டாந்திகே யோஜயதி —

ததா²சேதி ।

லோகே கார்யஸ்ய குண்ட³லாதே³: காரணாத்மகத்வாத்பரமகாரணஸ்ய ச ஸத: ஸர்வத்ர ஹேமவத³நுக³மாத் ஸந் க⁴ட இத்யாதி³ஸாமாநாதி⁴கரண்யவஶேந ஜக³த: கார்யஸ்ய ஸத்தா காரணரூபேணாபே⁴தோ³ வ்யாவ்ருத்தகார்யரூபேண ச பே⁴த³ இத்யர்த²: ।

பே⁴த³ இதி ।

கிம் ரூபாதி³வத்³பா⁴வரூபோ த⁴ர்ம: , உதைக்யாபா⁴வ: । நாத்³ய:; ऎகாந்திகாபே⁴தா³நிஷேதா⁴த் ।

த்³விதீயமாஶங்க்யாஹ —

கிமயம் கார்யேதி ।

தத்த்வேநேதி ।

கடகத்வவர்த⁴மாநகத்வரூபேண தயோரிதரேதராபே⁴த³ப்ரஸங்க³ இத்யர்த²: ।

கார்யஸ்ய காரணாபே⁴தே³ ச ஸர்வகார்யாணாமேககார்யாத்மகத்வப்ரஸங்க³: ; ஏககார்யஸ்ய ஸர்வகார்யாபி⁴ந்நேந காரணேநாபே⁴தா³தி³த்யாஹ —

அபிசேதி ।

ஏவமேககார்யாத்மகத்வாதி³தரகார்யாணாம் தஸ்ய ச காரணாத³பே⁴தா³த்³பே⁴தா³ஸித்³தா³வைகாந்திகாத்³வைதாபாத இத்யாஹ —

ததா²ச ஹாடகத்வமேவேதி ।

கடகஸ்ய ஹி த்³வே ரூபே ஸ்தோ ஹாடகத்வம் கடகத்வம் ச ।

தத்ர ஹாடகரூபேணாஸ்ய குண்ட³லாதி³பி⁴ரபே⁴த³ இஷ்ட ஏவ, ந கடகரூபேண; வ்யாவ்ருத்தத்வாத்தஸ்யேதி ப்ரஸ்ம்ருதபராபி⁴ஸம்தி⁴: ஸ்வப்ரக்ரியயா ஶங்கதே —

அதே²தி ।

ஸித்³தா⁴ந்தீ து கடகஹாடகயோரபே⁴தா³த்³தா⁴டகஸ்ய குண்ட³லாதி³ஷ்வநுவ்ருத்தேரபே⁴தே³ கடகஸ்யாபி தைரபே⁴த³: ஸ்யாதி³தி பூர்வோக்தமேவ பரிஹாரம் ஸ்மாரயதி —

யதி³ ஹாடகாதி³தி ।

கடகஸ்ய குண்ட³லாதி³ஷ்வநுவ்ருத்த்யநப்⁴யுபக³மே தேஷ்வநுவ்ருத்தஹாடகாத³பே⁴த³பா⁴வ: ஸ்யாதி³தி ப்ரதிஜாநீதே நாநுவர்ததே சேதி³தி ।

அநுவ்ருத்தாத்³வ்யாவ்ருத்தஸ்ய பே⁴தே³ வ்யாப்திமாஹ —

யேஹீதி ।

உபநயமாஹ —

நாநுவர்தந்தே இதி ।

அர்தா²த்³தே⁴துஸித்³தி⁴ர்த்³ரஷ்டவ்யா ।

நிக³மயதி —

தஸ்மாதி³தி ।

குண்ட³லாதி³ஷு ஹேமாநுவ்ருத்த்யா யதி³ தத³பே⁴தா³த்கடகாதீ³நாமநுக³ம:; ததா³ ஸத்தாநுவ்ருத்த்யா ஸர்வவஸ்தூநாமிதரேதராபே⁴தா³பத்தேர்வ்யவஹாரபரிப்லவ இத்யாஹ —

ஸத்தேதி ।

இதி விபா⁴கோ³ ந ஸ்யாத்³ இத்யஸ்ய ப்ரத்யேகம் ஸம்ப³ந்த⁴: । இஹ க்ஷீரே இத³ம் த³தி⁴ நேத³ம் தைலமிதி ஸம்ஸர்க³தத³பா⁴வவ்யவஸ்தா² ந ஸ்யாத் । இத³ம் படாதி³கமஸ்மாத்குட்³யாத்³பி⁴த்³யதே இத³ம் குட்³யமஸ்மாத்குட்³யாந்ந பி⁴த்³யதே இத்யஸம்கரோ ந ஸ்யாத் । இதா³நீம் வஸந்தே காலே இத³ம் கோகிலருதமஸ்தி இத³மம்பு³த³த்⁴வாநம் நேதி வ்யவஸ்தா² ந ஸ்யாத் । இத³ம் கும்பா⁴தி³ ஏவம் கம்பு³க்³ரீவத்வாதி³ப்ரகாரமித³ம் படாதி³ நைவமிதி ப்ரகாராஸங்கரோ ந ஸ்யாதி³த்யர்த²: ।

உக்தாஸ்வவஸ்தா²ஸு ஹேதுமாஹ —

கஸ்யசிதி³தி ।

குதஶ்சிதி³த்யபி த்³ரஷ்டவ்யம் ।

இதஶ்ச கார்யஸ்ய காரணேந ந வாஸ்தவமைக்யமித்யாஹ —

அபிசேதி ।

நிஶ்சிதகநகாத³பே⁴தா³ந்ந குண்ட³லாதி³ஷு ஸம்ஶய இத்யுக்தே ஸம்ஶயஸம்ப⁴வம் பே⁴த³ப்ரயுக்த்யா ஶங்கதே —

அதே²தி ।

ஸித்³தா⁴ந்த்யவிநிக³மமாஹ —

நந்விதி ।

ஹேமநிர்ணயேந கடகாதீ³நாம் நிர்ணயே தத³பே⁴த³: காரணம், தத³பா⁴வாத்³பே⁴த³ரூபாந்நிர்ணயகார்யாபா⁴வ ஔத்ஸர்கி³க: ப்ராப்த:, ஸ காரணஸ்யாபே⁴த³ஸ்ய பா⁴வாத³போத்³யதே, க⁴டஸாமக்³ரீத இவ தத்ப்ராக³பா⁴வஸ்தத: கநகநிஶ்சயே கடகாதி³நிஶ்சயாத³விநிக³ம ஏவ ந, கிம்து வைபரீத்யநிஶ்சய இத்யாஹ —

ப்ரத்யுதேதி ।

தேஷாம் குண்ட³லாதீ³நாம் ஜிஜ்ஞாஸா தத்³விஷயஜ்ஞாநாநி சேத்யர்த²: ।  வஸ்துத: கார்யகாரணயோரபே⁴தா³பா⁴வம் ஸப்ரமாணகமுபஸம்ஹரதி ।

தேநேதி ।

யதி³ ஹேமகுண்ட³லயோர்ந பே⁴தா³பே⁴தௌ³, தர்ஹி ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் ந ஸ்யாத், நஹ்யத்யந்தபே⁴தே³ தத்³ப⁴வதி; குண்ட³லகடகயோரத³ர்ஶநாத் ।

நாப்யத்யந்தாபே⁴தே³; ஹேம ஹேமேத்யநுபலம்பா⁴தி³தி பூர்வவாத்³யுக்தமநுவத³தி —

கத²ம் தர்ஹீதி ।

யதி³ ஹேம்ந: ஸகாஶாத் குண்ட³லாதீ³நாம் பே⁴தா³பே⁴தௌ³, தர்ஹி தேஷாமநுவ்ருத்தஹேம்ந: ஸகாஶாத்³ அபே⁴தா³தி³தரேதரவ்யாவ்ருத்திர்ந ஸ்யாந்ந ஹேம்நி நிர்ணீதே ஸம்ஶய இதி ப்ரதிதர்கேண மிதோ² விரோதா⁴க்²யேந ஸாமாநாதி⁴கரண்யாநுபபத்திதர்கம் தூ³ஷயதி —

அதே²தி ।

அத்யந்தாபே⁴தே³ மா நாமோபபாதி³ ஹேமாதே³ரநுவ்ருத்திவ்யாவ்ருத்திவ்யவஸ்தா², மாச க⁴டிஷ்ட ஹேம்நி ஜ்ஞாதே குண்ட³லாதி³ஜிஜ்ஞாஸா, பே⁴தா³பே⁴த³மதே தே கிம் ந ஸ்யாதாம் , இத்யாஶங்க்ய பூர்வோக்தமவிநிக³மமுத்ஸர்கா³பவாத³ம் ச ஸ்மாரயதி —

அநைகாந்திகே சேதி ।

ஏவம் நிருத்³தே⁴ (அ)நேகாந்தவாதி³நி ஸ்வமதேந ஸாமாநாதி⁴கரண்யமுபபாத³யதி —

தஸ்மாதி³தி ।

விரோதா⁴த³ந்யதரபா³தே⁴(அ)ப்யபே⁴தோ³ பா³த்⁴ய இதி ஸௌக³தமதமாஶங்க்யாஹ —

அபே⁴தோ³பாதா³நேதி ।

பே⁴த³: கிம் த⁴ர்மிப்ரத்தியோகி³நோர்வ்யாஸஜ்ய வர்ததே, உத ப்ரதியோகி³நமபேக்ஷ்ய த⁴ர்மிண்யேவ ।

ஆத்³யே த⁴ர்மிப்ரதியோகி³நோ: ப்ரத்யேகவர்த்யேகத்வாபேக்ஷேத்யுக்த்வா த்³விதீயே த⁴ர்ம்யைக்யாபேக்ஷேத்யாஹ —

ஏகாபா⁴வே சேதி ।

தத: ஸ்வஸத்தாயாமபே⁴தா³பேக்ஷத்வாத்³பே⁴த³ஸ்ய ஸ ஏவாபே⁴தே³(அ)த்⁴யஸ்த இத்யர்த²: ।

ப்ரதீதாவபி பே⁴த³ஸ்யைவாபே⁴தா³பேக்ஷேத்யாஹ —

நாயமிதி ।

‘ம்ருத்திகேதி’ ஶ்ருதி:, காரணமேவ ஸத்யமித்யாஹ அத: —

அத்யந்தா பே⁴த³பரேதி ।

அநம்ஶத்வமாகாரபே⁴த³ராஹித்யம் । நித்யத்ருப்தத்வாதீ³நி ஶ்ருத்யுக்தாந்யேந பா⁴ஷ்யே(அ)நூதி³தாநீதி நாஸித்³தா⁴நி; கார்யவிலக்ஷணாநதி⁴க³தவிஷயலாபா⁴த் ஸ்வமதே ஶாஸ்த்ரப்ருத²க்த்வஸித்³தி⁴: அதஸ்தத்³ப்³ரஹ்மேதி பா⁴ஷ்யே உக்தா ।

ப்ராக்³விமோக்ஷநித்யத்வாந்நியோகா³யோக³ உக்த:, இதா³நீம் தத்ஸாத⁴நஜ்ஞாநஸ்ய கேவலத்³ருஷ்டார்த²த்வாச்ச ஸ உச்யத இத்யாஹ —

ததே³வமித்யாதி³நா ।

உபபாத்³ய இத்யஸ்ய நிவாரிகா இத்யாஹ இத்யநேந ஸம்ப³ந்த⁴: ।

ஏவம் ப²லஸ்வபா⁴வேந நியோகா³பா⁴வமுக்த்வா ப²லிஜ்ஞாநஸ்வபா⁴வேநாப்யுச்யத இத்யாஹ —

அவித்³யாத்³வயேதி ।

ஸ்வத இதி ।

விஹிதக்ரியாரூபேணேத்யர்த²: । ந்யாயஸூத்ரே — தோ³ஷோ ராகா³தி³: । ப்ரவ்ருத்தி: கர்ம ।

ஆரோப்யத்வஸாம்யே(அ)ப்யத்⁴யாஸாத்ஸம்பதோ³ பே⁴த³மாஹ —

மந இதி ।

ஆரோப்யப்ரதா⁴நா ஸம்பத், அதி⁴ஷ்டா²நப்ரதா⁴நோ(அ)த்⁴யாஸ: । அரோபிதஸ்தத்³பா⁴வோ ப்³ரஹ்மாதி³பா⁴வோ யஸ்ய தந்மநஆதி³ ததா² । வஹ்நாதீ³நி । இத்யாதி³ஶப்³தா³த்ஸூர்யசந்த்³ராத³யோ க்³ருஹ்யந்தே ।

வாகா³தீ³நிதி ।

சக்ஷு:ஶ்ரோத்ரமநாம்ஸி ஸம்வ்ருஜ்ய உத்³யம்ய லயம் க³மயிதும் சாலயித்வேத்யர்த²: ।

ஸம்வரணாதி³தி ।

உத்³யமநாதி³த்யர்த²: । யோ ஹி யது³த்³யச்ச²தி தத்ஸ்வவஶதயா ஸம்வ்ருணோதீதி ।

ஸாத்மீபா⁴வாதி³தி ।

ஸாம்யேந காரணாத்மத்வோபக³மநாதி³த்யர்த²: । யத்³யபி ஶ்ருதௌ ஸ்வாபே ப்ராண: ஸம்வர்க³ உக்த:; ததா²பி ந்யாயஸாம்யால்லயஸ்ய சாத்ர ப்ரகடத்வாத்ப்ராயணமுதா³ஹ்ருதம் ।

அக்³ந்யாதே³ருபலக்ஷணத்வாத்ஸர்வாஶ்ரயத்வம் வாயுப்ராணயோருபாஸ்யமித்யாஹ —

ஸேயமிதி ।

த³ஶாஶாக³தம் த³ஶதி³க்³க³தம் ।

ஸம்வர்க³த்³ருஷ்டாந்தம் நிக³மயதி —

யதே²தி ।

தா³ர்ஷ்டாந்திகமாஹ —

ஏவமிதி ।

ப்³ரும்ஹணக்ரியயா தே³ஹாதி³பரிணமநக்ரியயா ।

ஆத்மத³ர்ஶநோபாஸநாத³ய இதி ।

த³ர்ஶநம் ப்ரமிதி: । ஏதச்ச ப்ரமாணஜ்ஞாநம் விதே⁴யமிதி மதமவலம்ப்³யோக்தம் ஆதி³ஶப்³தோ³ த்³ருஷ்டாந்தபூ⁴தமந ஆத்³யுபாஸ்த்யர்த²: ।

ஸ்துதஶஸ்த்ரவதி³தி ।

பே⁴த³லக்ஷணே(அ)பி⁴த³தே⁴ — ஸ்துதஶஸ்த்ரயோஸ்து ஸம்ஸ்காரோ வாஜ்யாவத்³தே³வதாபி⁴தா⁴நத்வாத் (ஜை.அ.2.பா.1.ஸூ.13) ‘ஆஜ்யை: ஸ்துவதே’ ‘ப்ரஉக³ம் ஶம்ஸதீதி’ ஸ்துதஶஸ்த்ரே ஸமாம்நாதே । ஆஜ்யப்ரஉக³ஶப்³தௌ³ ஸ்தோத்ரஶஸ்த்ரவிஶேஷநாமநீ । ப்ரகீ³தமந்த்ரஸாத்⁴யம் தே³வதாதி³கு³ணஸம்ப³ந்தா⁴பி⁴தா⁴நம் ஸ்தோத்ரம் । ஶஸ்த்ரமப்ரகீ³தமந்த்ரஸாத்⁴யம் । தே கிம் தே³வதாப்ரகாஶநாக்²யஸம்ஸ்காரார்த²த்வேந கு³ணகர்மணீ, உதாபூர்வார்த²த்வேந ப்ரதா⁴நகர்மணீ இதி ஸம்தே³ஹே, கு³ணஸம்ப³ந்தா⁴பி⁴தா⁴நாத்³கு³ணிந்யா தே³வதாயா அபி⁴தா⁴நேந யாஜ்யாவத்க்ரதூபயோகி³தே³வதாஸ்மரணஸ்ய த்³ருஷ்டத்வாத்³கு³ணகர்மத்வே ப்ராப்தே — ஸித்³தா⁴ந்த:; ‘அபி வா ஸ்துதிஸம்யோகா³த்ப்ரகரணே ஸ்தௌதிஶம்ஸதீ க்ரியோத்பத்திம்  வித³த்⁴யாதாம்‘ (ஜை.அ.2.பா.1.ஸூ.24) ஸ்துதிரிஹ விஹிதா ஶ்ரூயதே ‘ஸ்தௌதி’ ‘ஸம்ஸதீதி’ । ஸ்துதிஶ்ச கு³ணாபி⁴தா⁴நேந ஸ்வரூபப்ரகாஶநம் । யதா² விஶாலவக்ஷா: க்ஷத்ரியயுவேதி । யத்ராபி⁴தா⁴நவிவக்ஷா ந தத்ர ஸ்துதிம் ப்ரதீமோ, யதா² யோ விஶாலவக்ஷாஸ்தமாநயேதி । தஸ்மாத் ஸ்தௌதிஶம்ஸதீ ஶ்ரௌதார்த²லாபா⁴ய ப்ரகரணே அபூர்வோத்பத்திம் ப்ரதி ஸ்தோத்ரஶஸ்த்ரே வித³த்⁴யாதாமிதி । ஏவமிஹாத்மோபாஸநம் ப்ரதா⁴நகர்ம ஆத்மா பூ⁴தோ ப⁴வ்யஶேஷ இதி । அவேக்ஷிதமிதி நிஷ்ட²யா ஆஜ்யே கர்மண்யவேக்ஷணம் கு³ணீக்ருதம் ।

பா⁴வ்யுபயோக³மாஜ்யஸ்யாஹ —

த³ர்ஶபூர்ணமாஸேதி ।

பூஷாநுமந்த்ரணமந்த்ரவது³த்கர்ஷம் வாரயதி —

ப்ரகரணிநா சேதி ।

க்³ரஹணே ஹேதுமாஹ —

உபாம்ஶ்விதி ।

‘ஸர்வஸ்மை வேதி’ வாக்யாத்ஸர்வார்த²மப்யாஜ்யமுத்பத்தாவவிஹிதத்³ரவ்யகோபாம்ஶுயாகா³ங்க³ம்; ஆக்³நேயாதீ³நாமுத்பத்திஶிஷ்டபுரோடா³ஶாத்³யவரோதா⁴த் । ஸத்யப்யத்ராஜ்யபா⁴கா³த்³யங்கே³ஷ்வாஜ்யநிவேஶே ந ப்ரதா⁴நஹவிஷ்ட்வமிதி ।

த்³ரவ்யஸம்ஸ்காரகஸ்ய கு³ணகர்மத்வே ஜைமிநீயஸூத்ரமுதா³ஹரதி —

யைஸ்த்விதி ।

(ஜை.அ.2. பா.1 ஸூ.8) யைரவகா⁴தாதி³பி⁴ர்த்³ரவ்யம் சிகீர்ஷ்யதே, ஸம்ஸ்கார்துமிஷ்யதே கு³ணஸ்தத்ர ப்ரதீயேத, த்³ரவ்யே கு³ணபூ⁴தம் கர்ம ப்ரதீயேதேத்யர்த²: ।

ஆத்மோபாஸ்த்யாதே³: ஸம்ஸ்காரகர்மத்வம் ப்ரகரணாத்³வாக்யாத்³வா ப⁴வத்³ப⁴வேத், நாத்³ய இத்யாஹ த்³ருஷ்டாந்தவைஷம்யபூர்வகம் —

த³ர்ஶபூர்ணமாஸேதி ।

ந த்³விதீய இத்யாஹ —

ந சாநாரப்⁴யேதி ।

யத்³யயமிதி ।

விதி⁴த்வாபா⁴வோ ஹி பூர்வபக்ஷோபந்யாஸே வர்ணித இதி ।

ஸுவர்ணம் பா⁴ர்யமிதிவதி³தி ।

ஶேஷலக்ஷணே(அ)பி⁴ஹிதம் – ‘அத்³ரவ்யத்வாத்து ஶேஷ: ஸ்யாத்’ (ஜை.அ.3.பா.4.ஸூ.27) ‘தஸ்மாத்ஸுவர்ணம் ஹிரண்யம் பா⁴ர்யம் து³ர்வர்ணோ(அ)ஸ்ய ப்⁴ராத்ருவ்யோ ப⁴வதீ’த்யநாரப்⁴யாதீ⁴தே ஸம்ஶய: —

கிம் ஶோப⁴நவர்ணஹிரண்யதா⁴ரணம் க்ரத்வங்க³முத புருஷத⁴ர்ம: இதி । தத்ர ப²லகல்பநாப⁴யாத்க்ரதுநிவேஶ:, து³ர்வர்ண இத்யாதி³ த்வேவம்காமஶப்³த³விரஹாந்ந ப²லபரம் । ந ச ஸத்ரவத்³விபரிணாம:; க்ரத்வங்க³த்வேந க³திஸம்ப⁴வாத்॥ ததா²ச வைதி³ககர்மத்வஸாம்யாத³க்³நிஹோத்ராதி³ப்ரகரணநிவேஶ இதி ப்ராப்தே — அத்³ரவ்யத்வாத்³ த்³ரவ்யதே³வதாஸம்ப³ந்த⁴ராஹித்யாந்ந ஸ்வதந்த்ரம் கர்ம, கிம்து க்ரதுஶேஷ இதி ஸூத்ரார்த²: । ஸித்³தா⁴ந்தஸ்து – ‘அப்ரகரணே து தத்³த⁴ர்மஸ்ததோ விஶேஷாத்’ (ஜை.அ.3.பா.4.ஸூ.26) । தத்³த⁴ர்ம: புருஷத⁴ர்ம ஏவம் ஜாதீயக: । யதோ(அ)ப்ரகரணே(அ)யமாம்நாத: ப்ரகரணாதீ⁴தாத்³த⁴ர்மாத்³விஶிஷ்யதே । நசாஹவநீயே ஜுஹ்வதீதி ஹோமாநுவாதே³நாஹவநீயவிதா⁴நவத்க்ரத்வநுவாதே³ந தா⁴ரணம் விஹிதம், யேந ஸாக்ஷாத்³வாக்யேந க்ரதுஸம்ப³ந்தி⁴ ப⁴வேத் । நாப்யவ்யபி⁴சாரிக்ரதுஸம்ப³ந்தா⁴ஶ்ரயத்³வாரா வாக்யாத்பர்ணமயீ தாவத்க்ரதுமுபநிபதேத்; ஸுவர்ணதா⁴ரணஸ்ய லோகே(அ)பி வித்³யமாநத்வேந க்ரத்வவ்யபி⁴சாராபா⁴வாத் । தஸ்மாத்³விநியோக³ப⁴ங்கே³ந ஹிரண்யஸாத⁴நகம் தா⁴ரணம் வாக்யஶேஷக³தப²லாய விதீ⁴யதே இதி புருஷத⁴ர்ம இதி । ஏவமிஹாப்யாத்மஸாத⁴நகத³ர்ஶநேநாம்ருதத்வம் பா⁴வயேதி³தி விதா⁴நாத் ப்ரதா⁴நகர்மதைவேதி । அபூர்வம் விஷயோ ஜந்யமஸ்யேத்யபூர்வவிஷயம் । ந கேவலம் இக்ஷுக்ஷீராதி³ரஸவிஶேஷ ஏவாநபி⁴தே⁴ய: ப்ரதீயதே, அபி து ஸர்வவாக்யார்தோ²பி ।

ததா² ஸதி ப்³ரஹ்மாப்யநபி⁴தே⁴யமேவ வேதா³ந்ததாத்பர்யக³ம்யமித்யாஹ —

ஏவமந்யத்ராபீதி ।

கா³மாநயேதி ஹி வாக்யே க³வாநயநகர்தவ்யதார்த²:, ஸோ(அ)பி ஸாதா⁴ரண இதி ந விவக்ஷிதக³வாநயநம் வக்தி வாக்யம், ப்ரகரணாதி³வஶேந த்வர்தா²த்தத்ஸித்³தி⁴ரிதி ।

அதூ³ரவிப்ரகர்ஷேணேதி ।

ஸாக்ஷாத³நபி⁴தா⁴நாத³ஸ்தி விப்ரகர்ஷ: । ஸ சாதூ³ரே வஸ்துக³தத⁴ர்மபராமர்ஶத்³வாரா வஸ்துவிஶேஷஸ்ய லக்ஷணயா ப்ரதிபாத³நாதி³தி ப்ரத்யகா³த்மத்வேநாவிஷயதயா ப்ரதிபாத³யதி ।

பா⁴ஷ்யம் வ்யாசக்ஷாணோ வேதா³ந்தாநாமதூ³ரவிப்ரகர்ஷேண வஸ்துபோ³த⁴கத்வமுபபாத³யதி —

த்வம்பதா³ர்தோ²ஹீதி ।

வ்யாப்நோதீதி ।

யத்தத³வித்³யாவிலஸிதமித்யர்த²: । தத் தத்ர ஸதீத்யர்த²: । அவிஷயீபூ⁴தோதா³ஸீநதத்பதா³ர்த²ஸ்ய ப்ரத்யகா³த்மநஶ்ச தத்த்வமஸீதி ஸாமாநாதி⁴கரண்யேநாஸ்ய ஸம்ஸாரிண: ப்ரமாத்ருத்வாபா⁴வாத்தந்நிவ்ருத்தோ ப்ரமித்யா ப்ரமேயம் வ்யாப்நோதீத்யேவம்பா⁴வஸ்ய நிவ்ருத்தௌ த்ரய: ப்ரகாரா நிவர்தந்த இத்யர்த²: ।

விக³லிதேதி ।

விக³லிதா பராக்த்வேந வ்ருத்திர்வர்தநம் யஸ்ய ஸ விக³லிதபராக்³வ்ருத்திஸ்தாத்³ருஶ: ப்ரத்யக்த்வமாபந்நோ (அ)ர்தோ² யஸ்ய தத்³விக³லிதபராக்³வ்ருத்த்யர்த²ம் தஸ்ய பா⁴வஸ்தத்த்வமேதத் । தத³: =தத்பத³ஸ்ய ।

ததா³ காலே ப⁴வதி । கதே³த்யத ஆஹ —

த்வமிதி ஹீதி ।

ததா³ தத்பதே³ந । ஏகார்த²ஸ்யைவ வ்யாக்²யா விஶுத்³தே⁴தி । ஆந்தரஶ்லோக:— மத்⁴யஶ்லோக: ।

பரபக்ஷே இதி ।

ஸாத்⁴யஶ்சேந்மோக்ஷோ(அ) ப்⁴யுபக³ம்யேதாநித்ய ஏவ ஸ்யாதி³தி பா⁴ஷ்யேணாபாதி³தைவாநித்யதா(அ)நூத்³யதே, நித்யே(அ)பி மோக்ஷே(அ)வித்³யாநிவ்ருத்திஸம்ஸ்கார: கர்மஸாத்⁴ய இதி பக்ஷப்ரதிக்ஷேபேணாநித்யத்வம் ஸ்தா²பயிதுமித்யர்த²: । உபவேலம் வேலாயா: ஸமீபே, விக்ருத: ।

தத்ர ஹேது: —

அதிப³ஹுலேதி ।

ஸமுல்லஸந்த: பே²நபுஞ்ஜஸ்தப³கா யஸ்ய  தஸ்ய பா⁴வஸ்தத்தா । போதேந தீ³வ்யதி வ்யவஹரதீதி பௌதிக: । அஶுத்³தி⁴ர்ப்³ரஹ்மணி ஸதீ, உதாஸதீ । ப்ரத²மஸ்து பி⁴ந்நாபி⁴ந்நவிகல்பநாப்⁴யாம் நிரஸநீய: ।

சரமம் நிரஸ்யதி —

ந த்விதி ।

அநாத்³யவித்³யாமலேதி ।

ஶங்கிதுர்வாஸ்தவ்யவித்³யா(அ)பி⁴மதேதி ।

நநு நித்யஶுத்³த⁴த்வாதா³த்மநி ந ஹேயத்வஸம்ப⁴வ இத்யுக்தே கத²ம் ஶங்கா(அ)த ஆஹ —

ஏதது³க்தமிதி ।

ப்³ரஹ்மணி நாவித்³யா, கிம்து ஜீவே; ஸா சாநிர்வாச்யேத்யுக்தமத்⁴யாஸபா⁴ஷ்யே । ததா²விதா⁴ ச ஜ்ஞாநநிரஸ்யேத்யுபாஸ்திர்விப²லேத்யர்த²: ।

நிக⁴ர்ஷணவ்யாக்²யாநம் —

இஷ்டகேதி ।

ஏதச்ச தா⁴த்வர்த²: ஸம்யோக³விபா⁴கா³வேவேதி மதமாஶ்ரித்ய ।

அந்யாஶ்ரயா த்விதி ।

யத்³யபி ஸ்பந்த³ரூபா பா⁴வநா சைத்ராஶ்ரிதா த³ர்பணஸ்யோபகரோதி; ததா²பி ஸம்யோக³விபா⁴கா³க்²யதா⁴த்வர்த²த்³வாரா தௌ ச நாத்மநீத்யர்த²: । ஸம்யோக³விபா⁴கா³திரிக்ததா⁴த்வர்தபக்ஷே(அ)பி ஸமாநம், தா⁴த்வர்த²ஸ்ய ஸம்யோக³விபா⁴க³த்³வாராதிஶயஜநகத்வாத் । நசாத்மநி க்ரியாஜந்யாதிஶயஸம்ப⁴வ இதி । ததா³ தச்ச²ப்³தே³ந, பா³த்⁴யேரந்நித்யுக்தம் பா³த⁴நம் பராம்ருஶதி, தத்³ அவ்யவஹிதம் । அநித்யத்வமாத்மந: ப்ரஸஜ்யேதேத்யுக்தம் த்வநித்யத்வம் வ்யவஹிதமிதி ।

நநு தே³ஹாதா³வஹம்விப்⁴ரமவத ஏவ ஸம்ஸ்கார்யத்வமிதி கத²ம், ஸ்வத ஏவ கிம் ந ஸ்யாத்? அத ஆஹ —

அநாத்³யநிர்வாச்யேதி ।

நநு நாவித்³யாமாத்ரோபஹிதே ஸுஷுப்தவத்³வ்யவஹாரஸித்³தி⁴ரத ஆஹ —

ஸ்தூ²லேதி ।

ஸ்தூ²லஸூக்ஷ்மாணி ச தாநி யதா²க்ரமம் ஶரீரேந்த்³ரியாணி । ஆதி³ஶப்³தா³த்ப்ராணாத³ய: ।

ஸம்ஹதத்வமபி ந தடஸ்த²த்வேந தத்ஸம்யோகி³த்வம், கிம்து தத்ர ப்ரவிஷ்டத்வமித்யாஹ —

தத்ஸம்கா⁴தேதி ।

ப்ரவேஶோ(அ)பி ந பே⁴தே³ந ப்ரதிபா⁴ஸமாநத்வேந, கிம்து ऎக்யாத்⁴யாஸேநேத்யாஹ —

தத³பே⁴தே³நிதி ।

அங்க³ராக³ஶ்சந்த³நாதி³: ।

ப²லிதமாஹ —

தேநேதி ।

தே³ஹாதா³வைக்யேநாத்⁴யஸ்தே ஆத்மநி க்ரியா(அ)ரோப்யதே, தஜ்ஜந்யஸம்ஸ்காரஶ்ச அதோ நாந்யாஶ்ரிதக்ரியாப²லபா⁴க்த்வமந்யஸ்யேதி ந வ்யபி⁴சார இத்யர்த²: ।

ஆரோபிதஸம்ஸ்காராந்ந ப²லபா⁴க்த்வமிதி ஶங்காமஹம்ப்ரத்யயஸ்ய ரூப்யாத்³யத்⁴யாஸவைலக்ஷண்யேந பரிஹரதி —

ஸாம்வ்யவஹாரிகேதி ।

ஸ்ரு ப்ரஸ்ரவணே இதி தா⁴துமபி⁴ப்ரேத்யாஹ —

அவிக³லிதமிதி ।

க்ரியாநுப்ரவேஶத்³வாராந்தரம் மோக்ஷே ப⁴வத்விதி ஶங்காயாம் பா⁴ஷ்யே தத³பா⁴வப்ரதிஜ்ஞைவ பா⁴தி, ந ஹேதுரித்யாஶங்க்யாஹ —

ஏதது³க்தமிதி ।

ந ச விதி³க்ரியாவிஷயத்வேநேதி பா⁴ஷ்யே ஜ்ஞாநாவிஷயத்வஸ்யோக்தத்வாத்புந: ஶங்கோத்தரே வ்யர்தே² இத்யாஶங்க்ய பரிஹாராந்தராபி⁴ப்ராயதாமாஹ —

அயமர்த² இத்யாதி³நா ।

யத³வாதி³ பூர்வபக்ஷே ஜ்ஞாநஸ்ய பா⁴வார்த²த்வாத்³ விதே⁴யத்வமிதி தத்ர க்ரியாத்வமப்⁴யுபேத்ய விதே⁴யத்வம் நிராக்ரியத இத்யாஹ —

ஸத்யமிதி ।

வஸ்துதோ விதி³க்ரியாயா: கர்மபா⁴வாநுபபத்தேரித்யர்த²: । ஔபாதி⁴கம் து கர்மத்வமநிஷ்டம் நியோக³வாதி³நாம் । யதா³ து ஜ்ஞாநம் க்ரியைவ ந ப⁴வதீத்யேவம்பரதயா பா⁴ஷ்யம் வ்யாக்²யாயதே, ததா³ பசதீதிவஜ்ஜாநாதீதி பூர்வாபரீபா⁴வப்ரஸித்³தி⁴ர்து³ஶ்சிகித்ஸா ஸ்யாதி³தி ।

வைலக்ஷண்யாந்தரமிதி ।

ஜ்ஞேயவைலக்ஷண்யம் ப்ராகு³க்தமிதா³நீம்  ஜ்ஞாநஸ்யாவிதே⁴யத்வம் வைலக்ஷண்யமுச்யத இதி ।

யத்ர விஷயே யா வஸ்த்வநபேக்ஷா சோத்³யதே தத்ர ஸா க்ரியேதி தச்ச²ப்³தா³த்⁴யாஹாரேண யோஜயிதும் யத்ரஶப்³தா³ர்த²மாஹ —

யத்ர விஷயே இதி ।

த்⁴யாநயஸ்ய வஸ்த்வநபேக்ஷாமுக்த்வா புருஷேச்சா²தீ⁴நத்வமுபபாத³யதி —

நஹி யஸ்யை இதி ।

வஷட் கரிஷ்யந் — ஹோதா । வித்⁴யர்தா²நுஷ்டா²நாத்ப்ராக் ப்ரமாணவஶாத்⁴த்³யாநே ந ஸித்³த்⁴யதி, தத: புருஷேச்சா²வஶவர்தீதி ।

ஶப்³த³ஜ்ஞாநாப்⁴யாஸோ வா தஸ்யைவ ஸாக்ஷாத்காரபர்யந்ததா புருஷேச்சா²தீ⁴நேத்யாஶங்க்யாஹ —

நசேதி ।

உபாஸநாயா: ஸாக்ஷாத்காரே(அ) நுப⁴வபர்யந்ததாஶப்³தோ³க்தஸாக்ஷாத்காரஸ்யாவித்³யாபநயே ப்ராப்தத்வாதி³த்யர்த²: ।

க்ரியாயா: க்வசித்³வஸ்துஸ்வரூபவிரோதி⁴த்வம் ப்ரமாணஜ்ஞாநாத்³வைலக்ஷண்யமாஹ—

க்வசித்³வஸ்துஸ்வரூபவிரோதி⁴நீதி ।

வஸ்துதந்த்ரத்வமபாகரோதீதி ।

அநேந ‘ஜ்ஞாநமேவ தந்ந க்ரியா’ இதி பா⁴ஷ்யே க்ரியாஶப்³தே³ந க்ரியாக³தமவஸ்துதந்த்ரத்வம் லக்ஷயித்வா ப்ரதிஷித்⁴யத இதி வ்யாக்²யாதம் । அதஏவ ஹி பா⁴ஷ்யகாரோ ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநம் ந சோத³நாதந்த்ரமிதி தா³ர்ஷ்டாந்திகே சோத³நாதந்த்ரத்வம் ப்ரதிஷேத⁴தி, ந ப்³ரவீதி ந க்ரியேதி । அத: க்ரியாத்வமப்⁴யுபேத்ய ஜ்ஞாநே விதே⁴யத்வம் ந ம்ருஷ்யத இதி க³ம்யதே । ஸாம்ப்ரதா³யிகம் = கு³ருமுகா²த்³த்⁴யயநாதி³ । விதி⁴:— கார்யம் விஷயோ யேஷாம் தே விதி⁴விஷயா: । ய: ஸமர்த²: ஶக்த: ஸ கர்தா, ய: கர்தா ஸ கர்மண்யதி⁴க்ருத: ஸ்வாமீ, யோ(அ) தி⁴க்ருத: ஸ நியோக³ம் ஸ்வகீயதயா பு³த்³த்⁴யமாநோ நியோஜ்ய:, ஸ ச தத்ரைவ வர்ணிதரூபே விஷயே ப⁴வதி, தஸ்மிந்நஸதி ந ப⁴வதீத்யர்த²: ।

உக்தவிஷயத்வஸ்ய ஶ்ரவணாதா³வபா⁴வமாஹ —

நசைவமிதி ।

ஶ்ரவணம் ஹி ப்³ரஹ்மாத்மநி தத்த்வமஸிவாக்யஸ்ய தச்ச²ப்³த³ஶ்ருத்யாதி³பர்யாலோசநயா தாத்பர்யாவக³ம:; அஸ்ய ச விஷயவிஶேஷாவச்சி²ந்நப்ரத்யயஸ்யாநவக³மே தத்கர்தவ்யத்வபோ³தா⁴யோகா³த், அவக³மே ச ஶ்ரவணஸ்யைவ ஜாதத்வாத்புந: கர்துமகர்துமந்யதா² வா கர்துமஶக்யத்வாத் । ஏவம் மநநஸ்யாபி விஷயவிஶேஷநியதயுக்த்யாலோசநஸ்யாநவக³தஸ்ய கர்துமஶக்யத்வாதி³தி । உபாஸநஸ்யாபி யதா²ஶ்ரவணமநநம் ப்ரத்யயாவ்ருத்தேரவக³மே த்³வித்ரிவாராவ்ருத்தேரவஶ்யம்பா⁴வாத்³விதி⁴த்ஸிதார்த²ஸ்ய ஜ்ஞாதஸ்ய ந புந: கர்தவ்யத்வம், த³ர்ஶநஸ்ய த்வஶக்யத்வம் ஸ்பு²டமிதி ।

அந்யத: ப்ராப்தா இதி ।

த³ர்ஶநார்த²ம் கர்தவ்யத்வேநாந்வயவ்யதிரேகாவக³தாந் ஶ்ரவணாதீ³நநுவத³ந்தி வசாம்ஸி தத்³க³தப்ராஶஸ்த்யலக்ஷணயா தேஷு ருசிமுத்பாத்³யாநாத்மசிந்தாயாமருசிம் குர்வந்தி, ப்ரவ்ருத்த்யதிஶயம் ஜநயந்தீத்யர்த²: । ப்ரக்ருதஸித்³த்⁴யர்த²ம்=ஸித்³தே⁴ வஸ்துநி வேதா³ந்தப்ராமாண்யஸித்³த்⁴யர்த²ம் । ஸித்³தே⁴ வஸ்துநி ஸங்க³திக்³ரஹவிரஹாதி³ தூ³ஷயிதுமித்யர்த²: ।

உபநிஷதா³ம் ஸித்³த⁴போ³த⁴கத்வே ஆக்ஷிப்தே புருஷஸ்யோபநிஷத்³க³ம்யத்வஸித்³த⁴வத்காரோ பா⁴ஷ்யே(அ)நுபபந்ந இத்யாஶங்க்ய தது³பயோகி³ந்யாய: ஸாமர்த்²யாத்³த³போதித இத்யாஹ —

இத³மத்ரேதி ।

பரநரவர்திஶப்³தா³ர்தா²வபோ³த⁴லிங்க³ஸ்ய ப்ரவ்ருத்தே: ஸித்³த⁴வஸ்துந்யஸம்ப⁴வாந்ந வ்யுத்பத்திரித்யுக்தம் —

அஜ்ஞாதஸங்க³தித்வேநேதி ।

தத்ராஹ —

கார்யபோ³தே⁴ இதி ।

யது³க்தமர்த²வத்தயேதி தத்ஸித்³த⁴புத்ரஜந்மாதி³போ³தே⁴(அ)பி ஹர்ஷாதி³ப்ரயோஜநலாபா⁴ந்ந ஶப்³தா³நாம் கார்யபரத்வம் நியச்ச²தீத்யாஹ —

அர்த²வத்தைவமிதி ।

ஆக²ண்ட³லாதீ³நாம்  இந்த்³ராதீ³நாம் । சக்ரவாலம் ஸமூஹ: । தௌ⁴தாநி ஶோதி⁴தாநி । கலதௌ⁴தமயாநி ஸௌவர்ணாநி ஶிலாதலாநி யஸ்ய ஸ ததா² । ப்ரமத³வநாநி ப்ரமதா³பி⁴: ஸஹ ந்ருபாணாம் க்ரீடா³வநாநி, தேஷு விஹாரிணாம் ஸம்சரணஶீலாநாம் । மணிமயஶகுந்தாநாம் ரத்நமயபக்ஷிணாம் । நிநத³: ஶப்³த³: । அப்⁴யர்ணம் நிகடம் । ப்ரதிபந்நம் ஜநகஸ்ய பிதுராநந்த³நிப³ந்த⁴நம் புத்ரஜந்ம யேந ஸ ததோக்த: । ஸிந்தூ³ரரஞ்ஜிதபுத்ரபதா³ங்கித: பட: படவாஸ: ஸ ஏவோபாயநமுபஹாரோ லாடாநாம் ப்ரஸித்³த⁴: । மஹோத்பலம் பத்³மம் ।

அர்த²வேத்தைவமிதி ஶ்லோகபா⁴க³ம் வ்யாசஷ்டே —

ததா²சேதி ।

அநேந ஸித்³த⁴ஸ்யாப்யப்ரதிபித்ஸிதத்வாப்ரதிபிபாத³யிஷிதத்வே ப்ரயுக்தே ।

ஶாஸ்த்ரத்வம் ஹிதஶாஸநாத்³ இத்யேதவ்த்³யாசஷ்டே —

ஏவம்சேதி ।

ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்த்யாஶ்ரவணம் ஹி ஶாஸ்த்ரே புருஷார்தா²ய, தம் து வேதா³ந்தாந்தரேணாப்யாயாஸம் ஜ்ஞாநாதே³வாநயந்தீதி ப⁴வந்திதராம் ஶாஸ்த்ராணீத்யர்த²: ।

தத்ஸித்³த⁴மிதி ।

தச்ச²ப்³தே³ந தஸ்மாத³ர்தே²ந ஸித்³த⁴ஶப்³த³வ்யுத்பத்த்யாதி³ பராம்ருஶதா வக்ஷ்யமாணஹேதோரஸித்³தி⁴ருத்³த்⁴ருதா ।

ஜ்யோதிஷ்டோமாதி³வாக்யே பா³த⁴ம் பரிஹரதி —

விவாதே³தி ।

பூ⁴தார்த²விஷயாணீதி ।

ந கார்யவிஷயாணீத்யர்த²:; இதரதா² பூ⁴தார்த²ப்ரதீதிமாத்ரஜநகத்வஸாத⁴நே ஸித்³த⁴ஸாத⁴நாத், ப்ரமிதிஜநகத்வஸ்ய ஸாத⁴நே ஹேதோ: ஸாத்⁴யஸமதாபாதாத் । யத்தச்ச²ப்³தா³வபி ப்ரஸ்துதபூ⁴தார்த²ம் பராம்ருஶத: । உபோபஸர்க³: ஸாமீப்யார்த²மாஹ । நீத்யயம் நிஶ்சயார்த²: ।

ஸதே³ரர்த²மாஹ —

ஸவாஸநாமிதி । 

வஸ்த்வக்ரியாஶேஷம் வேதா³ந்தவிஷயம் த³ர்ஶயிதும் பா⁴ஷ்யே விஶேஷணாநி ப்ரயுக்தாநி வ்யாசஷ்டே —

அஹம்ப்ரத்யயேத்யாதி³நா ।

பா⁴ஷ்யே ‘அஸம்ஸாரி’ இதி த்வம்பத³லக்ஷ்யநிர்தே³ஶ:, ப்³ரஹ்மேதி தஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வமுக்தம் । க்ரியாரஹிதத்வஸம்ஸாரித்வம் ।

வ்யவஹிதமப்யநந்யஶேஷத்வமுத்பாத்³யாத்³யபா⁴வே ஹேதுத்வேந ஸம்ப³ந்த⁴யதி  —

அதஶ்சேதி ।

உத்பத்த்யாதி³பி⁴ராப்யம் ஸாத்⁴யம் । ஸக்தவோ ஹி ப்ராட்³ ந விநியுக்தா: । ந ச ஹோமேந ப⁴ஸ்மஶேஷா உபயோக்ஷ்யந்தே, அதோ ந ஸம்ஸ்கார்யா இதி விநியோக³ப⁴ங்கே³ந ஹோமப்ராதா⁴ந்யமிதி ।

அநந்யஶேஷத்வே ஸ்வப்ரகரணஸ்த²த்வம் ஹேதுத்வேந யோஜயதி  —

கஸ்மாதி³தி ।

ஏவம் ஸித்³தா⁴ர்த²வ்யுத்பத்திஸமர்த²நேநோபநிஷதா³ம் ப்³ரஹ்மாத்மைக்யே ப்ராமாண்யமுக்தம், இதா³நீம் ப⁴வத்வந்யத்ர ஸித்³தே⁴ புத்ரஜந்மாதௌ³ ஸங்க³திக்³ரஹ:, ந ப்³ரஹ்மாணி; அவிஷயத்வாத்; அதோ ந தத்ரோபநிஷத்ப்ராமாண்யமித்யாஶங்க்ய தத்பரிஹாரபரத்வேந பா⁴ஷ்யமவதாரயதி —

ஸ்யாதே³ததி³த்யாதி³நா ।

ஸ்வயம்ப்ரகாஶத்வேந ஸ்பு²ரத்யாத்மநி ஸமாரோபிதத்³ருஶ்யநிஷேதே⁴ந லக்ஷணயா ஶக்யம் ஶாஸ்த்ரேண நிரூபணமிதி பா⁴ஷ்யாபி⁴ப்ராயமாஹ —

யத்³யபீத்யாதி³நா ।

நநு ப்ரமாணாந்தரமிதி ததா²வித⁴ஸ்ய நிஷேதா⁴த்கத²மாத்மந்யுபாதி⁴நிஷேத⁴த்³வாரா லக்ஷணா(அ)த ஆஹ —

நஹி ப்ரகாஶ இதி ।

பா⁴ஸமாநே பா⁴ஸமாநம் நிஷேத்⁴யமித்யேதாவத், நது மாநேந பா⁴ஸமாநே இதி, வையர்த்²யாத், ததி³ஹ ஸ்வதோ பா⁴த்யாத்மநி தத்ஸாக்ஷிக உபாதி⁴: ஶக்யநிஷேத⁴ இதி தத³வச்சே²த³கோ(அ)பி ந ந பா⁴ஸத இத்யந்வய: ।

ந கேவலம் நிஷேத⁴முகே²நைவாவிஷயநிரூபணம், அபி த்வாத்மாதி³பதை³ரபி வ்யாப்த்யாத்³யபி⁴தா⁴நமுகே²ந பரிச்சே²தா³பா⁴வோபலக்ஷிதஸ்வப்ரப⁴ அத்மா லக்ஷணீய:, ஸ சாத்மபத³யுக்தாத் ‘‘நேதி’’ வாக்யாதா³த்மேதி நிரூப்யதே, ப்³ரஹ்மபத³யுக்தாச்சாயமாத்மா ப்³ரஹ்மேத்யாதே³ர்ப்³ரஹ்மேதி நிரூப்யத இத்யாஹ —

தேநேதி ।

இதிரித³மர்தே², ய ஆத்மா இத³ம் ந இத³ம் நேதி சதுர்தே² வ்யாக்²யாத: । ஸ ஏஷ பஞ்சமாத்⁴யாயே நிரூப்யத இத்யர்த²: ।

ந கேவலமதி⁴ஷ்டா²நத்வேந ப்ரபஞ்சஸத்தாப்ரத³த்வாதா³த்மஸத்யதா, அபி து தத்ஸ்பு²ரணப்ரத³த்வாச்சேத்யாஹ —

அபிசேதி ।

ஸம்ஸ்கார்யத்வநிராஸப்ரஸ்தாவே ‘ஸாக்ஷீ சேதா’ இதி மந்த்ரோதா³ஹரணேந ப்ரத்யுக்தத்வாதி³தி பா⁴ஷ்யார்த²: ।

நஹ்யஹம்ப்ரத்யயவிஷயேத்யாதி³பா⁴ஷ்யமாத்மநோ(அ)நதி⁴க³தத்வேநௌபநிஷத³த்வோபபாத³நார்த²ம், தத³வதாரயதி —

ஏததே³வேதி ।

பா⁴ஷ்யே தத்ஸாக்ஷீதி விதி⁴காண்டா³நதி⁴க³தத்வமுக்தம் । ஸர்வபூ⁴தஸ்த²த்வேந பௌ³த்³த⁴ஸமயாநதி⁴க³தி: । விநஶ்யத்ஸு ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு ஸ்தி²தோ ந விநஶ்யதீத்யர்த²: । ஸாவயவ ஆத்மேதி விவஸநஸமயாநதி⁴க³தி: । ஸமத்வேந ஜீவோத்பத்திவாதி³பஞ்சராத்ரதந்த்ராநதி⁴க³தி: । கூடஸ்த²நித்யத்வேந காணாதா³தி³தர்காநதி⁴க³தி: । ஏக: ஸர்வஸ்யாத்மேதி வர்ணித:, அந்யதோ(அ)நதி⁴க³திமுக்த்வா பா³தா⁴பா⁴வ உக்த: ।

அத இதி ।

அதி⁴க³தே ஹி பா³தோ⁴ நாநதி⁴க³த இத்யர்த²: । அத²வா ஸர்வஸ்யாத்மத்வேந ப்ரத்யாக்²யாதும் ந ஶக்யம் , ஔபநிஷத³ஸ்ய புருஷஸ்யாநந்யஶேஷத்வாதி³தி பா⁴ஷ்யம் ‘தத்³யோஸாவுபநிஷத்ஸ்வித்யாதி³நா விவ்ருதம் । புநரபி⁴ஹிதவிஶேஷணஸ்யாத்மநோ(அ)ஹம்ப்ரத்யயவிரோத⁴மாஶங்க்ய தந்மித்²யாத்வேநௌபநிஷத³த்வம் விவ்ருதம் ।

அநந்யஶேஷத்வவிவரணாய விதி⁴ஶேஷத்வம் வேதி பா⁴ஷ்யம் தத³நுஷங்கே³ண வ்யாசஷ்டே —

ந ஶக்ய இதி ।

வித்⁴யஶேஷத்வே ஆத்மத்வாதி³தி ஹேதும் வ்யாசஷ்டே —

குத இத்யாதி³நா ।

மா பூ⁴த்³விதே⁴யகர்மஶேஷத்வேந விதி⁴விஷயத்வமாத்மந:, ஸ்வத ஏவ விதீ⁴யதாம் நிஷித்⁴யதாம் சேத்யாஶங்காமபநேதும் ந ஹேய இதி பா⁴ஷ்யம், தத்ராபி ஹேதுத்வேநாத்மத்வாதி³த்யேதத்³யோஜயதி —

அபிசேதி ।

அநந்யஶேஷத்வே ஸ்வதோ விதே⁴யத்வாபா⁴வே சாத்மத்வம் ஹேதுரிதி ‘அபிச’ ஶப்³தா³ர்த²: ।

அத இதி ।

பா⁴ஷ்யோக்தாதே³வ ஹேதோரித்யர்த²: ।

தமேவாஹ —

ஸர்வேஷாமிதி ।

நநு க⁴டாதி³விநாஶஸ்ய ம்ருதா³தௌ³ த³ர்ஶநாத்கத²ம் புருஷாவதி⁴: ஸர்வஸ்ய லயோ(அ)த ஆஹ —

புருஷோ ஹீதி ।

கல்பிதஸ்யாதி⁴ஷ்டா²நத்வாயோகா³தா³த்மதத்த்வமேவ தத்தத³வச்சி²ந்நமநிர்வாச்யவிஶ்வோத³யாப்யயஹேதுரித்யர்த²: ।

நநு புருஷோ(அ)ப்யநிர்வாச்ய இதி நேத்யாஹ —

புருஷஸ்த்விதி ।

அநந்தோ(அ)நவதி⁴: । விகாரோ நாஸ்தீத்யுக்தம் பே⁴தா³பே⁴த³விசாரே ।

த⁴ர்மாந்யதா²த்வவிக்ரியாயா அபா⁴வமுக்த்வா தத்³தே⁴த்வபா⁴வமப்யாஹ —

அபிசேதி ।

பா⁴ஷ்யே — யத ஏவ த⁴ர்மாந்யதா²த்வாபா⁴வோ(அ)தஏவ நித்யஶுத்³தா⁴தி³ஸ்வபா⁴வ: ।

புருஷாவதி⁴: ஸர்வஸ்ய லய இத்யத்ர ஶ்ருதிமாஹ —

தஸ்மாத்புருஷாதி³தி ।

கல்பிதஸ்யாகல்பிதமதி⁴ஷ்டா²நமித்யுக்தயுக்திபராமர்ஶீ தஸ்மாச்ச²ப்³த³: ।i

நிரதிஶயஸ்வதந்த்ரதயா விதி⁴ஶேஷத்வாபா⁴வே ஶ்ருதிமுதா³ஹ்ருத்ய மாநாந்தராக³ம்யதயா வேதா³ந்தைகவேத்³யத்வே ஶ்ருதிமுதா³ஹரதி —

தம் த்வேதி ।

தஸ்ய வேத³ஸ்யேத்யர்த²: ।

நநு தர்ஹி த⁴ர்மாவபோ³த⁴நமிதி வக்தவ்யம், தத்ராஹ —

த⁴ர்மஸ்ய சேதி ।

நநு ப்ரதிஷேதா⁴நாமநுஷ்டே²யாபோ³த⁴கத்வாத்கத²ம் கர்மாவபோ³த⁴ப்ரயோஜநதா(அ)த ஆஹ —

ப்ரதிஷித்⁴யமாநேதி ।

ஶாப³ரவசநவதா³ம்நாயஸ்யேதி( ஜை.அ.1.பா.2.ஸூ.1) ஸூத்ரே ஆம்நாயஶப்³தோ³ விதி⁴நிஷேத⁴பர இதி ஸித்⁴யதி ।

விகல்பமுகே²ந பரிஹாராந்தரம் சாஹ —

அபிசேதி ।

த்³ரவ்யகு³ணகர்மணாம் தச்ச²ப்³தா³நாமித்யர்த²: ।

க்ரியார்த²த்வாதி³த்யத்ராநர்த²க்யமித்யத்ர சார்த²ஶப்³தோ³(அ)பி⁴தே⁴யபர:, ப்ரயோஜநபரோ வேதி விகல்ப்யாத்³யம் நிரஸ்ய த்³விதீயம் நிரஸ்யதி —

யத்³யுச்யேதேத்யாதி³நா ।

நநு சோத³நா ஹி பூ⁴தம் ப⁴வந்தம் ப⁴விஷ்யந்தமித்யேவம்ஜாதீயகம் ஶக்நோத்யவக³மயிதுமிதி ஶாப³ரவசஸி விதி⁴வாக்யஸ்ய பூ⁴தாதி³போ³தி⁴தா பா⁴தி, ந த்³ரவ்யாதி³ஶப்³தா³நாம் க்ரியாப்ரயோஜநதா(அ) த ஆஹ —

கார்யமர்த²மிதி ।

கார்யாந்விதபூ⁴தபோ³தி⁴த்வே  விதி⁴வாக்யஸ்ய கத²ம் தந்ந்யாயேந ப்³ரஹ்மவாக்யேஷ்வக்ரியாஶேஷபூ⁴தவஸ்துபோ³தி⁴த்வஸித்³தி⁴ரத ஆஹ —

அயமபி⁴ஸம்தி⁴ரிதி ।

கார்யாந்விதபோ³தி⁴த்வநியம: ஶப்³தா³நாம் கிம் வ்யுத்பத்திப³லாது³த ப்ரயோஜநார்த²ம் । தத்ர கேவலபூ⁴தவஸ்த்வவக³மாத³பி  ப்ரயோஜநஸித்³தி⁴முத்தரத்ர வக்ஷ்யதி ।

ந தாவத்³வ்யுத்பத்திப³லாதி³த்யாஹ —

ந தாவதி³தி ।

கார்யார்தே² கார்யஶேஷே ।

நநு கார்யாந்விதபரத்வநியமாபா⁴வே பதா³நாமதிலாக⁴வாயாந்விதபரத்வமபி த்யஜ்யதாமத ஆஹ —

நாபீதி ।

தத்கிமிதா³நீம் விஶிஷ்டே  பத³ஶக்திர்நேத்யாஹ —

ஸ்வார்த²மிதி ।

அயமபி⁴ஸம்தி⁴: — பதை³: பதா³ர்தா² ஏவாபி⁴தீ⁴யந்தே அர்தா²ந்தராந்விததயா உபலக்ஷ்யந்தே; அந்யதா² ஸ்வரூபமாத்ராதிரேகிவிஶிஷ்டாபி⁴தா⁴நே கௌ³ரவம் ஸ்யாத் । நநு — அபி⁴ஹிதார்த²ஸ்வரூபாணாம் விஶிஷ்டைரநவிநாபா⁴வாத்கத²ம் லக்ஷணா? நஹி க³வார்த²ஸ்யாநயத்யந்வயாவிநாபா⁴வ:, சாரயதிநாப்யந்வயாத், நசார்தா²ந்தரமாத்ராந்வயோ லக்ஷ்ய:; தஸ்ய வ்யவஹாராநுபயோகா³த் இதி — சேந்ந; அநவிநாபா⁴விபி⁴ரபி மஞ்சை: புருஷலக்ஷணாத் । நநு — மா பூ⁴த³நவிநாபா⁴வநியம:, ததா²பி வாச்யஸ்ய லக்ஷ்யேண ஸம்ப³ந்தோ⁴ வாக்யார்தே² சாநந்வயோ வாச்ய:, மஞ்சா ஹி ஸம்ப³த்³தா⁴: பும்பி⁴ர்ந ச வாக்யார்தே²(அ)ந்வீயந்தே, யதா²ஹ ஶாலிகநாத²: – ‘வாச்யார்த²ஸ்ய ச வாக்யார்தே² ஸம்ஸர்கா³நுபபத்தித: । தத்ஸம்ப³ந்த⁴வஶப்ராப்தஸ்யாந்வயால்லக்ஷணோச்யதே॥‘ இதி । ததி³ஹ கா³மாநயேத்யாதௌ³ ந ஶ்ரௌதார்த²ஸ்ய வாக்யார்தே²நாநந்வய: , நாப்யந்விதஸ்ய லக்ஷ்யஸ்யாஸ்த்யபி⁴தே⁴யேந ஸம்ப³ந்த⁴: அந்விதஸ்யாந்வயாந்தராபா⁴வாத், தத இஹ ந லக்ஷணா இதி । அத்ரோச்யதே; முக்²யார்த²பரிக்³ரஹே(அ)நுபபத்திஸ்தாவல்லக்ஷணாயா நிதா³நம், தத்ர யதா² பதே³ந பதா³ர்த²லக்ஷணாயாம் வாச்யார்த²ஸ்ய வாக்யார்தே² ஸம்ப³ந்தா⁴நுபபத்தி:, ஏவம் வாக்யார்த²ப்ரத்யயோத்³தே³ஶேந ப்ரத்யுக்தஸ்ய பத³வ்ருந்த³ஸ்ய யே(அ)பி⁴தே⁴யா அநந்விதபதா³ர்தா²ஸ்தேஷாம் வாக்யார்தீ²பா⁴வாநுபபத்திரேவாந்விலக்ஷணாயா நிதா³நம் । நசாந்விதரூபஸ்யாபி⁴தே⁴யஸ்வரூபேண ஸம்ப³ந்தா⁴நுபபத்தி:; விஶிஷ்டஸ்வரூபயோஸ்தாதா³த்ம்யஸ்ய கஸ்யாபி ஸ்வீகாராத் । நந்வேவமபி — அபி⁴ஹிதார்தை²ரர்தா²ந்தராந்விதலக்ஷணாயாம் கத²ம் நியம:? அர்தா²ந்தராணாமாநந்த்யாத், தது³ச்யதே – ‘ஆகாங்க்ஷாஸத்தியோக்³யத்வஸஹிதார்தா²ந்தராந்விதாந் । பதா³நி லக்ஷயந்த்யர்தா²நிதி நாதிப்ரஸங்கி³தா॥‘ ப்ரயோக³ஸ்து கோ³பத³ம், கா³மாநயேதி வாக்யேநாநயத்யந்விதகோ³த்வவாசகம், பத³த்வாத், துரக³பத³வதி³தி ।

ஏதத்ஸர்வமாஹ —

ஏகேதி ।

ஏகப்ரயோஜநஸித்⁴த்³யுபயோகி³த்வம் ஹி பதா³ர்தா²நாமிதரேதரவைஶிஷ்ட்யமந்தரேண ந க⁴டதே(அ)த: ப்ரயோஜநவத்த்வாயைகவாக்யத்வாய ச லக்ஷணயா(அ)ந்விதபரத்வம் பதா³நாம் வாச்யமித்யர்த²: ।

நநு விஶிஷ்டாநாமப்யர்தா²நாம் பே⁴தா³த்கத²மேகவாக்யதா? அத ஆஹ —

ததா²சேதி ।

கு³ணபூ⁴தநாநாபதா³ர்த²விஶிஷ்டப்ரதா⁴நார்த²ஸ்யைக்யாதே³கவாக்யத்வமித்யர்த²: ।

பதா³நாமநந்விதார்த²பர்யவஸாநே(அ) ந்விதபர்யவஸாநே ச ப⁴ட்டஸம்மதிமாஹ —

யதா²ஹுரிதி ।

யதா³ லக்ஷணயா யோக்³யேதராந்விதபரத்வம் பதா³நாம், பதா³ர்தா²நாம் ச லக்ஷணாயாம் த்³வாரத்வேந தத்பரத்வம், ததா³ வேதா³ந்தாநாம் கார்யாநந்விதப்³ரஹ்மபரத்வோபபத்திரித்யாஹ —

ஏவசம் ஸதீதி ।

பா⁴வ்யார்த²த்வேநேதிபா⁴ஷ்யே ப⁴வ்யஶப்³தோ³ ப⁴வநகர்த்ருவசநத்வாது³த்பாத்³யமாத்ரபரோ மா பூ⁴தி³த்யாஹ —

ப⁴வ்யமிதி ।

பா⁴ஷ்யே பூ⁴தஸ்ய க்ரியாத்வப்ரதிஷேத⁴ஸ்ய ப்ரஸக்திமாஹ —

நந்விதி ।

ப⁴வ்யஸம்ஸர்கி³ணா ரூபேண பூ⁴தமபி ப⁴வ்யமித்யத்ர கிம் கார்யம் ப⁴வ்யம்? உத க்ரியா? உபா⁴ப்⁴யாமபி பூ⁴தார்த²ஸ்ய நைக்யமித்யாஹ —

ந தாதா³த்ம்யேதி ।

கார்யம் ஹி ஸாத்⁴யதயா ப்ரயோஜநம், பூ⁴தம் ஸாத⁴கதயா ப்ரயோஜநீதி ।

ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திவ்யதிரேகேணேத்யாதி³பா⁴ஷ்யேண கார்யாந்வயநியமப⁴ங்கே³ந கூடஸ்த²நித்யவஸ்தூபதே³ஶஸ்ய ஸமர்தி²தத்வே(அ)பி கார்யாந்விதே வ்யுத்பத்திநியமமப்⁴யுபேத்யாபி பரிஹாராந்தரம் வக்துமுக்தஶங்காமநுவத³தீத்யாஹ —

ஶங்கத இதி ।

அங்கீ³க்ருதே கார்யாந்விதவ்யுத்பத்திநியமே கூடஸ்த²நித்யோபதே³ஶாநுபபத்திரித்யாஹ —

ஏவம்சேதி ।

ப⁴வது கார்யாந்விதே பூ⁴தே ஸங்க³திக்³ரஹ:, ததா²பி ஸ்வரூபம் தத்ர ப்ரதீயத ஏவ; விஶிஷ்டே(அ)பி ஸ்வரூபஸத்³பா⁴வாத், தத: கிமத ஆஹ —

ததா²சேதி ।

ஸ்வநிஷ்ட²பூ⁴தவிஷயா இதி ।

கார்யாநந்விதபூ⁴தவிஷயா இத்யர்த²:, நத்வநந்விதவிஷயத்வமேவ; அந்விதே பதா³தாத்பர்யஸ்ய ஸமர்தி²தத்வாத் । தே ச வக்ஷ்யமாணோதா³ஹரணேஷு த்³ருஶ்யமாநா நாத்⁴யாஹாராதி³பி⁴: க்லேஶேநாந்யத²யிதவ்யா இத்யர்த²: ।

ஸ்யாதே³தத் — கார்யாந்விதே க்³ருஹீதஸங்க³தே: பத³ஸ்ய கத²ம் ஶுத்³த⁴ஸித்³தா⁴பி⁴தா⁴யிதா? நஹி கோ³த்வே க்³ருஹீதஶக்தி கோ³பத³மபி⁴த³தா⁴தி துரக³த்வமத ஆஹ —

ந ஹீதி ।

ஏவம் மந்மதே கார்யாந்வயோ ந ஶப்³தா³ர்த²:, கிம்தூபாதி⁴: । ததா²ஹி — கர்தவ்யதாதத³பா⁴வாவக³மாதீ⁴நத்வாத் ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்த்யோ:, ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திஸாத்⁴யத்வாத்ப்ரயோஜநஸ்ய, தத³தீ⁴நத்வாச்ச விவக்ஷாப்ரயோக³யோ:, ப்ரயோகா³தீ⁴நத்வாச்ச வாக்யார்த²ப்ரதிபத்திவ்யுத்பத்த்யோ:, விவக்ஷாதி³வத்கார்யாந்வயஸ்யாபி ஶப்³தா³ர்தா²வக³த்யுபாயதாவக³ம்யதே, அதோ விரஹய்யாபி கார்யாந்வயம் ப்ரயோக³பே⁴தே³ ப⁴வதி பூ⁴தம் வஸ்து பத³வாச்யம்; கத²மபரதா² ப⁴வதாம் ப்ரமாணாந்தரக்³ருஹீதகார்யாந்விதக்³ருஹீதஸங்க³திகபத³வ்ருந்த³ஸ்ய வேதே³(அ)பூர்வாந்விதாபி⁴தா⁴யிதா? ததி³த³முக்தம் – ‘‘உபஹிதம் ஶதஶோ த்³ருஷ்டமபி ததே³வ க்வசித³நுபஹிதம் யதி³ த்³ருஷ்டம் ப⁴வதி, ததா³ தத³த்³ருஷ்டம் நஹி ப⁴வதி, கிம்து த்³ருஷ்டமேவ ப⁴வதீதி’’ ।

அடவீவர்ணகாத³ய இதி ।

தத்³யதா² — அஸ்தி கில ப்³ரஹ்மகி³ரிநாமா கி³ரிவர: । ‘த்ரையம்ப³கஜடாஜூடகலநாய விநிர்மிதா । பாண்டு³ரேவ படீ பா⁴தி யத்ர கோ³தா³வரீ நதீ³॥‘ யஸ்ய ச – ‘ஸகுஸுமப²லசூதருத்³த⁴க⁴ர்மத்³யுதிகரபாதவநாலிஷூபஜாதே । தமஸி ஹரகிரீடசந்த்³ரநுந்நே த⁴வமநிஶா இவ பா⁴ந்தி வாஸராணி॥‘ இத்யாத³ய இதி ।

க்ரியாநிஷ்டா² இதி ।

அகாரப்ரஶ்லேஷ: ।

அப்⁴யுபேத்ய கார்யாந்வயநியமம் பர்யஹார்ஷீத், இதா³நீமப்⁴யுபக³மம் த்யஜதி —

உபபாதி³தா சேதி ।

ஏவம் தாவத்³வ்யுத்பத்திவிரோத⁴ம் பரிஹ்ருத்ய நிஷ்ப்ரயோஜநத்வசோத்³யமுத்³பா⁴வ்ய பரிஹரதி —

யதி³ நாமேத்யாதி³நா ।

ஸமுச்சயாஸம்ப⁴வாத³ப்யர்த²ஶ்சகார: ஶங்காத்³யோதீ, தாமேவாஹ —

யத்³யபீதி ।

ஏவம் தாவத்³த்³ரவ்யகு³ணாதி³ஶப்³தா³நாம் விதி⁴வாக்யக³தாநாம் கேவலபூ⁴தார்த²தாமாபாத்³ய தத்³வத்³ப்³ரஹ்மாபி ஶப்³த³கோ³சர இத்யுக்தம், இதா³நீம் து நிஷேத⁴வாக்யவத்³வேதா³ந்தா: ஸித்³த⁴பரா இத்யாஹ —

அபிசேத்யாதி³நா ।

யத்ர க்ருதிஸ்தத்ரைவ கார்யம், நிஷேதே⁴ஷு க்ருதிநிவ்ருத்தௌ தத்³வ்யாப்தம் கார்யம் நிவர்தத இத்யுக்த்வா க்ருதேரபி தத்³வ்யாபகதா⁴த்வர்த²நிவ்ருத்த்யா நிவ்ருத்திமாஹ —

க்ருதிர்ஹீத்யாதி³நா ।

ந க⁴டவத்ப்ரதிக்ஷணம் ஸமாப்த:,  கிம்து பசதீதிவத்பூர்வாபரீபூ⁴த: । ஸச ப⁴வத்யாதா³விவ நாத்மலாப⁴:, கிம்து கர்துரந்யஸ்யோத்பாத்³யஸ்யௌத³நாதே³ருத்பாத³நாயாமநுகூல: ப்ரயத்நவிஷய: ।

தத்ர ஹேதுமாஹ —

ஸாத்⁴யேதி ।

ந த்³ரவ்யகு³ணௌ க்ருதிவிஷயாவித்யத்ர ஹேது: —

ஸாக்ஷாதி³தி ।

தத்ராபி தது³த்பாத³நாநுகூலோ வ்யாபார: க்ருதிவிஷய இத்யர்த²: । பா⁴வார்தா²: கர்மஶப்³தா³ஸ்தேப்⁴ய: க்ரியா ப்ரதீயேதைஷ ஹ்யர்தோ² விதீ⁴யதே (ஜை.அ.2.பா.1.ஸூ.1) இதி த்³விதீயக³தமதி⁴கரணம் ।

அத்ர கு³ருமதேநார்த²ம் ஸம்கலயதி —

த்³ரவ்யேதி ।

அத்ராவமர்ஶே(அ)பீத்யந்த: பூர்வ: பக்ஷ: । அயமர்த²: — பத³ஸ்மாரிதாநந்விதார்தே²ஷு நிமித்தேஷு  பா⁴வாந்விதாவஸ்தா² நைமித்திகீ, தஸ்யாமஸ்தி ஸித்³த⁴யோரபி த்³ரவ்யகு³ணயோ: க்ரியாந்வயேந ஸாத்⁴யதா, அதோ த்³ரவ்யகு³ணபா⁴வார்த²வாசகஶப்³தா³நாமவிஶேஷேண ஸாத்⁴யார்த²வாசகத்வாத்ஸாத்⁴யார்த²விஷயத்வாச்ச நியோக³ஸ்யாவிஶேஷேண நியோக³விஷயஸமர்பகத்வமிதி॥

ராத்³தா⁴ந்தமாஹ —

பா⁴வஸ்யேதி ।

பா⁴வஶப்³த³ஸ்யேத்யர்த²: । கார்யாவமர்ஶ இத்யநுஷங்க³: । பா⁴வஶப்³தோ³ ஹி ஸ்வத ஏவ ஸாத்⁴யரூபாம் க்ரியாமவம்ருஶதி, த்³ரவ்யாதி³ஶப்³தா³ஸ்து க்ரியாயோக³த்³வாரா த்³ரவ்யாதீ³ந்ஸாத்⁴யதயா(அ)வம்ருஶந்தி ।

கிமித்யத ஆஹ —

பா⁴வார்தே²ப்⁴ய இதி ।

நியோகோ³ ஹி ஸாக்ஷாத்க்ருதேரவிஷய: ஸம்ஸ்தாத்³விஷயத்வாய ஸ்வாவச்சே²த³கத்வேந ஸாக்ஷாத்ஸாத்⁴யஸ்வபா⁴வம் பா⁴வார்த²மாகாங்க்ஷதி । தல்லாபே⁴ ச ந க்ரியாயோக³த்³வாரா ஸாத்⁴யஸ்ய த்³ரவ்யாதே³ஸ்தத்³விஷயதா யுக்தா । அதோ பா⁴வார்த²ஶப்³தே³ப்⁴ய ஏவ யஜதீத்யாதி³ப்⁴யோ விஷயவிஶிஷ்டா(அ)பூர்வாதி⁴க³திரிதி பா⁴வநாவாசிப்⁴யோ(அ) பி பா⁴வோ பா⁴வநேத்யாதி³ப்⁴யோ நாபூர்வாதி⁴க³திரிதி கர்மஶப்³தா³ இத்யுக்தம் । க்ரத்வர்த²வாசிப்⁴ய: கர்மஶப்³தே³ப்⁴யோ(அ)பி யாக³ இத்யாதி³ப்⁴யோ நைவாபூர்வாதி⁴க³திரிதி பா⁴வார்தா² இத்யுக்தம் । அதோ தா⁴த்வர்தோ²பரக்தாபா⁴வநா யேஷு பா⁴தி யஜேதேத்யாதி³ஷு தேப்⁴யோ(அ)பூர்வம் ப்ரதீயேதைஷ ஹி பா⁴வநாஸாத்⁴யோ(அ)பூர்வலக்ஷணோ(அ) ர்தோ² விதீ⁴யத இதி ஸூத்ரார்த²: ।

நநு த்³ரவ்யகு³ணௌ விதீ⁴யேதே த³தி⁴ஸாந்தத்யே, தத்ர தயோரேவ கார்யாவச்சே²த³கதா, அத ஆஹ —

ந சத³த்⁴நேதி ।

ஆகா⁴ர: க்ஷாரணம் । ஸாந்தத்யமவிச்சி²ந்நத்வம் ।

யதி³ த³த்⁴யாதா³வபி பா⁴வார்தோ² விதே⁴ய:, தர்ஹி ந்யாயவிரோத⁴ இத்யாஶங்க்யாஹ —

நசைதாவதேதி ।

ஜ்யோதிஷ்டோமே ஶ்ரூயதே – ‘ஸோமேந யஜேதே’தி । ததா² ‘ஐந்த்³ரவாயவம் க்³ருஹ்ணாதி, மைத்ராவருணம் க்³ருஹ்ணாதி, ஆஶ்விநம் க்³ருஹ்ணாதீ’தி । தத்ர ஸம்ஶய: — கிமைந்த்³ரவாயவாதி³வாக்யே விஹிதாநாம் ஸோமரஸாநாம் யாகா³நாம் ச யதா²க்ரமம் ஸோமேந யஜேதேதி ஸோமயாக³ஶப்³தா³வநுவதி³தாரௌ, உத த்³ரவ்யயுக்தஸ்ய கர்மணோ விதா⁴தாராவிதி॥ தத்ரைந்த்³ரவாயவாதி³வாக்யேஷு த்³ரவ்யதே³வதாக்²யரூபப்ரதீதேர்யாகா³நுமாநாதி³தரத்ர ரூபாப்ரதீதே: ஸமுதா³யாநுவாத³ இதி ப்ராப்தே — த்³விதீயே (ஜை.அ.2.பா.2.ஸூ.17 — 20) ராத்³தா⁴ந்திதம், நாநுவாத³த்வம் அப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத் । லதாவசநோ ஹி ஸோமஶப்³தோ³ ந ரஸவசந:, ஐந்த்³ரவாயவாதி³ஶப்³தா³ஸ்து ரஸாநபி⁴த³த⁴தீதி ந தத³நுவாதீ³ ஸோமஶப்³த³: । ந ச யஜேதேதி ப்ரத்யக்ஷே யாகே³ தத³நுமா, அத: ப்ராப்த்யபா⁴வாந்ந யஜிரப்யநுவாதீ³ । தஸ்மாத்ஸோமவாக்யே யாக³விதி⁴ரிதரத்ர ரஸாநமிந்த்³ராதி³தே³வதாப்⁴யோ க்³ரஹணாந்யுபகல்பநாநி விதீ⁴யந்த இதி । । ஏவம் யதா² ஸோமேநேதி வாக்யே விஶிஷ்டவிதி⁴:, ஏவம் த³தி⁴ஸாந்தத்யாதி³வாக்யாநி யதி³ த்³ரவ்யகு³ணவிஶிஷ்டஹோமாகா⁴ரவிதா⁴யீநி, தர்ஹி அக்³நிஹோத்ராகா⁴ரவாக்யே தத்³விஹிதஹோமாநாமாகா⁴ராணாம் ச ஸமுதா³யாவநுவதே³தாம், ததா²சாதி⁴கரணாந்தரவிரோத⁴ இதி ஶங்கா॥ ததா²ஹி த்³விதீயே ஸ்தி²தம் — ஆகா⁴ராக்³நிஹோத்ரமரூபத்வாத்(ஜை.அ.2.பா.2.ஸூ.13) । ‘ஆகா⁴ரமாகா⁴ரயத்யூர்த்⁴வமாகா⁴ரயதி’ ‘ஸந்ததமாகா⁴ரயதி’ । ததா² ‘அக்³நிஹோத்ரம் ஜுஹோதி’ ‘த³த்⁴நா ஜுஹோதி’ ‘பயஸா ஜுஹோதீதி’ ஶ்ரூயதே । தத்ர ஸம்ஶய: — கிம் ஸந்ததத³த்⁴யாதி³வாக்யவிஹிதாநாமாகா⁴ரஹோமாநாமாகா⁴ராக்³நிஹோத்ரவாக்யே ஸுமுதா³யாநுவாதி³நீ, உதாபூர்வயோராகா⁴ரஹோமயோர்விதா⁴த்ருணீ இதி॥ தத்ராநுவாதி³நீ; அரூபத்வாத், நஹ்யத்ர த³தி⁴ஸாந்தத்யாதி³வாக்யவிஹிதஹோமாகா⁴ரேப்⁴யோ விஶிஷ்டம் ரூபமஸ்தி, ஹோமாகா⁴ரமாத்ரம் து ப்ரக்ருதமுபலப்⁴யதே, அதோ(அ)நுவாத³த்வே ப்ராப்தே ராத்³தா⁴ந்த:; விதீ⁴ இமௌ ஸ்யாதாம் ; ஆதா⁴ரயதிஜுஹோதிஶப்³தா³ப்⁴யாமநுஷ்டே²யார்த²ப்ரதீதே:, தத்ஸம்நிதௌ⁴ ஶ்ருதஸ்ய ஸாந்தத்யவாக்யஸ்ய த³த்⁴யாதி³வாக்யஸ்ய ச விஶிஷ்டவிதி⁴த்வே கௌ³ரவப்ரஸங்கே³ந தத்³விஹிதபா⁴வார்தா²நுவாதே³ந கு³ணவிதா⁴நார்த²த்வாதி³தி॥ ஹந்த நைதேந விருத்⁴யதே ஸாந்தத்யத³த்⁴யாதி³வாக்யே பா⁴வார்த²விஷயம் கார்யமித்யப்⁴யுபக³ம: ।

அத்ர ஹேதுமாஹ —

யத்³யபீதி ।

யத்³யபி ஸந்ததாதி³வாக்யே ஸாக்ஷாத்க்ருதிவிஷயத்வாத்³பா⁴வார்த²ஸ்ய தத³வச்சி²ந்நமேவ கார்யம்; யத்³யபி ச கார்யம் ப்ரதி ஸாக்ஷாத³விஷயாவநவச்சே²த³கௌ த்³ரவ்யகு³ணௌ; ததா²பி பா⁴வார்த²ம் ப்ரத்யநுப³ந்த⁴தயாவச்சே²த³கதயா விதீ⁴யேதே ।

தத்ர ஹேதுமாஹ —

பா⁴வார்தோ² ஹீதி ।

தத்கிம் பா⁴வார்தோ² த்³ரவ்யாதி³ஶ்ச விதே⁴ய:, தர்ஹி வாக்யபே⁴த³:, நேத்யாஹ —

ததா²சேதி ।

தர்ஹி ஸந்ததாதி³வாக்யாநி விஶிஷ்டவித⁴ய: ஸ்யு:, ஸ்யாச்சாக்³நிஹோத்ராதி³வாக்யமநுவாத³:, தத்ராஹ —

ஏவம்சேதி ।

யத்³யப்யத்ர விஶிஷ்டவிஷயோ விதி⁴: ப்ரதீயதே; ததா²பி பா⁴வார்த²த்³வாரா த்³ரவ்யாதி³கமபி விஷயீகரோதி । தத்ர ஸம்க்ராந்தோ யதி³ பா⁴வார்த²மந்யதோ விஹிதம் ந லபே⁴த, தர்ஹி கௌ³ரவமப்யுரரீக்ருத்ய விஶிஷ்டம் வித³தீ⁴த; அத² லபே⁴த, தத உபபதா³க்ருஷ்டஶக்திர்த்³ரவ்யாதி³பரோ ப⁴வத்யநுவத³தி து பா⁴வார்த²ம் । ததா³ஹு: – ‘ஸர்வத்ராக்²யாதஸம்ப³த்³தே⁴ ஶ்ரூயமாணே பதா³ந்தரே । விதி⁴ஶக்தியுபஸம்ஸ்க்ராந்தே: ஸ்யாத்³தா⁴தோரநுவாத³தா॥‘ இதி । ததி³ஹாக்³நிஹோத்ராதி³வாக்யத ஏவ பா⁴வார்த²லாபா⁴த்³த்³ரவ்யாதி³பரதா । மீமாம்ஸகைகதே³ஶிந: ஆக்³நேய இத்யாதௌ³ த்³ரவ்யதே³வதாஸம்ப³ந்தோ⁴ விதே⁴ய இத்யாஹு: ।

தத்ராபி ஸித்³த⁴ஸ்ய ந விதே⁴யத்வமித்யுக்தமதிதி³ஶதி —

ஏதேநேதி ।

ஏகதே³ஶீ ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய பா⁴வநா(அ)வச்சே²த³கத்வேந விதே⁴யத்வம் ஶங்கதே —

நந்வித்யாதி³நா ।

நநு யதா²ஶ்ருதப⁴வத்யர்த² ஏவ விதீ⁴யதாம், கிம் ஸம்ப³ந்த⁴விதி⁴நேத்யாஶங்க்ய ப⁴வத்யர்த²ஸ்ய கர்தா ஸித்³தோ⁴(அ)ஸித்³தோ⁴ வா ।

ப்ரத²மே விதி⁴வையர்த்²யம், சரமே நியோஜ்யாபா⁴வாத்³வித்⁴யபா⁴வ இத்யுக்த்வா கிம் தர்ஹி விதே⁴யமிதி வீக்ஷாயாமாஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

ப்ரயோஜ்ய: உத்பாத்³ய: । தத்³வ்யாபாரோ ஹி ப⁴வநம் ।

தஸ்ய ஹி வ்யாபாரம் ப⁴வதிதா⁴துர்விஶிநஷ்டி —

ப⁴வதீதி ।

ப⁴வநம் ச நோத்பாத³கவ்யாபாரமந்தரேணேதி ப⁴வநாவிநாபூ⁴தோ பா⁴வகவ்யாபாரோ விதே⁴ய இத்யர்த²: । நந்வித்யாதி³நா சோத்³யச்ச²லேந ஸித்³தா⁴ந்தீ மீமாம்ஸகைகதே³ஶிநம் தூ³ஷயதி । ப⁴வது லக்ஷிதபா⁴வநாயா விதா⁴நம், தஸ்யாஸ்து ந ஸம்ப³ந்தோ⁴ விஷய:, தஸ்ய த³த்⁴யாதி³வத்ஸாக்ஷாத்க்ருதிவிஷயத்வாயோகா³தி³த்யர்த²: ।

நந்வவ்யாபாரோ(அ)பி க⁴டாதி³: கரோத்யர்த²ரூபபா⁴வநாவிஷயோ த்³ருஶ்யதே, அத ஆஹ —

ந ஹீதி ।

யதி³ த³ண்டா³தி³விஷயோ ஹஸ்தாதி³வ்யாபார: க்ருதிவிஷய:, தர்ஹி கத²ம் க⁴டம் குர்விதி க⁴டஸ்ய க்ருதிகர்மதா பா⁴த்யத ஆஹ —

க⁴டார்தா²மிதி ।

க⁴டவிஷயவ்யாபார ஏவ க்ருதிஸாத்⁴யோ க⁴டஸ்தூத்³தே³ஶ்யதயா ப்ரயோஜநமிதி கர்மத்வநிர்தே³ஶ இத்யர்த²: ।

யதி³ ஸம்ப³ந்தோ⁴ ந விதே⁴யஸ்தர்ஹ்யாக்³நேயவாக்யே கிம் விதே⁴யமத ஆஹ ஸித்³தா⁴ந்த்யேவ —

அதஏவேதி ।

அத்யக்தஸ்ய ஹவிஷோ தே³வதாஸம்ப³ந்தா⁴ஸம்ப⁴வாத்³யாக³: ஸம்ப³ந்தா⁴க்ஷிப்த: ।

நநு யஜேரப்யபுமர்த²த்வாத்கத²ம் விதே⁴யதா? அத ஆஹ —

ஆக்³நேயேநேதி ।

யாகே³நேத்யாக்³நேயபத³ஸ்ய லக்ஷ்யநிர்தே³ஶ:, பா⁴வயேதி³தி ப⁴வதிபத³ஸ்ய । யத ஏவாக்³நேயவாக்யே யாக³விதி⁴ரத ஏவாநுவாதே³ யஜேதேதி ஶ்ருதம்; அந்யதா² ஸம்ப³ந்த⁴ ஏவ ஶ்ரூயேதேத்யர்த²: । உக்தம் த்³விதீயே — ப்ரகரணம் து பௌர்ணமாஸ்யாம் ரூபாவசநாத் (ஜை.அ.2.பா.2.ஸூ.3) । ஏவம் ஸமாமநந்தி ‘‘யதா³க்³நேயோ(அ)ஷ்டாகபாலோ(அ)மாவாஸ்யாயாம் பௌர்ணமாஸ்யாம் சாச்யுதோ ப⁴வதி’’ ‘‘உபாம்ஶுயாஜமந்தரா ப⁴வதி’’ ‘‘தாப்⁴யாமேதமக்³நீஷோமீயமேகாத³ஶகபாலம் பௌர்ணமாஸே ப்ராயச்ச²த்’’ ‘‘ஐந்த்³ரம் த³த்⁴யமாவாஸ்யாயாம்’’ ‘‘ऎந்த்³ர பயோ(அ)மாவாஸ்யாயாமி’’தி । ததா² ‘‘ய ஏவம் வித்³வாந் பௌர்ணமாஸீம் யஜதே’’ ‘‘ய ஏவம் வித்³வாநமாவாஸ்யாம் யஜதே’’ இதி । தத்ர ஸம்தே³ஹ: — கிமிமௌ யஜதீ கர்மணோரபூர்வயோர்விதா⁴தாராவுத ப்ரக்ருதாக்³நேயாதி³யாகா³நாம் ஸமுதா³யஸ்யாநுவதி³தாராவிதி॥ தத்ராப்⁴யாஸாத்கர்மாந்தரவிதீ⁴ । ந ச த்³ரவ்யதே³வதே ந ஸ்த:; த்⁴ரௌவாஜ்யஸ்ய ஸாதா⁴ரண்யாந்மாந்த்ரவர்ணிகதே³வதாலாபா⁴ச்ச । ஆஜ்யபா⁴க³க்ரமே ஹி சதஸ்த்ரோ(அ)நுவாக்யா: ஸந்தி । த்³வே ஆக்³நேய்யௌ, த்³வே ஸௌம்யே । தே ச க்ரமாத்³ப³லீயஸா வாக்யேநாஜ்யபா⁴கா³ப்⁴யாமபச்சி²த்³யாநயோ: கர்மணோர்விதா⁴ஸ்யேதே । ஏவம்ஹி ஸமாமநந்தி । ‘‘வார்த்ரக்⁴நீ பௌர்ணமாஸ்யாமநூச்யேதே’’ “வ்ருத⁴ந்வதீ அமாவாஸ்யாயாமிதி’’ । வ்ருத்ரக்⁴நீபத³வத்யௌ வார்த்ரக்⁴நீ । வ்ருத⁴ந்வத்பத³வத்யௌ வ்ருத⁴ந்வதீ । தஸ்மாத்கர்மாந்தரவிதி⁴:; இத்யேவம் ப்ராப்தே — அபி⁴தீ⁴யதே । ப்ரக்ரியத இதி ப்ரகரணம் ப்ரக்ருதாநி கர்மாணி பௌர்ணமாஸ்யமாவாஸ்யாஸம்யுக்தவாக்யயோராலம்ப³நம் । குத:? ரூபாவசநாத் । த்⁴ரௌவாஜ்யலாபே⁴(அ)பி தே³வதா ந லப்⁴யதே । ந ச மந்த்ரவர்ணேப்⁴யஸ்தல்லாப⁴:; தேஷாம் க்ரமாதா³ஜ்யபா⁴க³ஶேஷத்வாத் । யத்து வாக்யம் ப³லீய இதி, ஸத்யம்; ப³லவத³பி ந க்ரமஸ்ய பா³த⁴கமவிரோதா⁴த் । க்ரமாவக³தாஜ்யபா⁴கா³ங்க³பா⁴வஸ்யாநுவாக்யாயுக³லத்³வயஸ்ய பௌர்ணமாஸ்யமாவாஸ்யாகாலயோர்விபா⁴கே³ந ப்ரயோக³வ்யவஸ்தா²பகத்வாத் । காலே ஹீமௌ ஶப்³தௌ³ ரூடௌ⁴, ந கர்மணி । காலத்³வயோபஹிதகர்மஸமுதா³யத்³வாயாநுவாத³ஸ்ய ச ப்ரயோஜநம் த³ர்ஶபூர்ணமாஸாப்⁴யாமித்யதி⁴காரவாக்யக³தத்³வித்வோபபாத³நம் । தஸ்மாத்ஸமுதா³யாநுவாதா³விதி ।

உத்பத்த்யதி⁴காரயோரவிஸம்வாதா³ர்த²மப்யாக்³நேயாதி³வாக்யே யாக³விதி⁴ரப்⁴யுபேய இத்யாஹ —

அதஏவேதி ।

அத்ராப்யதி⁴காரவிதௌ⁴ யஜேத இதி த³ர்ஶநாத்ப்ராக³பி யாக³விதி⁴ரித்யர்த²: ।

க்ருதிநிர்வர்த்யஸ்ய தா⁴த்வர்த²ஸ்யைவ நியோகா³வச்சே²த³கதேத்யுபஸம்ஹரதி —

தஸ்மாதி³தி ।

விதி⁴ர்நியோக³: ।

ஏவம் நியோக³க்ருதிபா⁴வார்தா²நாம் வ்யாப்யவ்யாபகதாமுக்த்வா வ்யாபகநிவ்ருத்த்யா வ்யாப்யநிவ்ருத்திநிஷேதே⁴ஷ்வாஹ —

ததா²சேத்யாதி³நா ।

நிஷேதே⁴ஷு பா⁴வார்தா²பாத³நமிஷ்டப்ரஸங்க³ இத்யாஶங்க்யாப்⁴யுபக³மே பா³த⁴கமாஹ —

ஏவம்சேதி ।

நாமதா⁴த்வர்த²யோகே³ ஹி நஞ: பர்யுதா³ஸகதா, ந ஹந்யாதி³த்யாதௌ³ த்வாக்²யாதயோகா³த்ப்ரதிஷேதோ⁴ பா⁴தி । தத்ராநீக்ஷணவல்லக்ஷ்ய: பர்யுதா³ஸ இத்யேகோ தோ³ஷோ(அ)பரஶ்ச விதி⁴நிஷேத⁴விபா⁴க³லோப இத்யர்த²: ।

ப்ரஜாபதிவ்ரதந்யாயம் (ஜை.அ.4.பா.1.ஸூ.3 — 9) விப⁴ஜதே நிஷேதே⁴ஷு தத³பா⁴வாய —

நேக்ஷேதேதி ।

தத்ர ஹி தஸ்ய ப்³ரஹ்மசாரிணோ வ்ரதமித்யநுஷ்டே²யவாசிவ்ரதஶப்³தோ³பக்ரமாதே³கஸ்மிம்ஶ்ச வாக்யே ப்ரக்ரமாதீ⁴நத்வாது³பஸம்ஹாரஸ்யாக்²யாதயோகி³நா நஞ ப்ரதீதோ(அ)பி ப்ரதிஷேதோ⁴(அ)நநுஷ்டே²யத்வாது³பேக்ஷ்யதே । தா⁴த்வர்த²யோகே³ந ச பர்யுதா³ஸோ லக்ஷணீய: । ததா² சேக்ஷணவிரோதி⁴நீ க்ரியா ஸாமாந்யேந ப்ராப்தா தத்³விஶேஷபு³பு⁴த்ஸாயாம் ச ஸர்வக்ரியாப்ரத்யாஸந்ந: ஸம்கல்ப இத்யவக³தம் । ஈக்ஷ இதி து ஸம்கல்ப: ஈக்ஷணாபர்யுதா³ஸேந நாத்³ரியதே; ததோ(அ)நீக்ஷணஸங்கல்பலக்ஷணா யுக்தா, நைவம் நிஷேதே⁴ஷு ஸம்கோசகமஸ்தீத்யர்த²: ।

ஏவம் நிஷேதே⁴ஷு ப⁴வார்தா²பா⁴வமபி⁴தா⁴ய தத்³வ்யாப்தக்ருதிநியோக³யோரபா⁴வமாஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

தத³யம் ப்ரயோக³: —

விமதம் ந நியோகா³வச்சே²த³கம், அபா⁴வத்வாத்ஸம்மதவதி³தி ।

க்ரியாஶப்³த³ இதி ।

விபா⁴க³பா⁴ஷ்யே(அ)க்ரியார்தா²நாமாநர்த²க்யாபி⁴தா⁴நாதி³ஹ க்ரியாஶப்³த³: கார்யவசந: । அகார்யார்தா²நாம் ஹ்யாநர்த²க்யம் நியோக³வாதி³நோ மதம், ந பா⁴வார்தா²விஷயாணாம்; நியோக³ஸ்யாப்யபா⁴வார்த²த்வாதி³தி ।

நிஷேதே⁴ஷு பா⁴வார்தா²பா⁴வாந்ந கார்யமித்யுக்தம், தத்ர ஹேத்வஸித்³தி⁴ம் ஶங்கதே —

ஸ்யாதே³ததி³தி ।

விதி⁴ஶ்ருதிஸித்³தோ⁴ நியோகோ³ விஷயம் பா⁴வார்த²மாக்ஷிபது, ஸ ஏவ க:? ந தாவத்³த⁴நநாதி³:; தஸ்ய ராக³ப்ராப்தே:, அநுபாத்தக்ரியாவிதௌ⁴ ச லக்ஷணாப்ரஸங்கா³த், அத ஆஹ —

ந ச ராக³த இதி ।

லக்ஷணயா ஹநநவிரோதீ⁴ யத்நோ விதே⁴ய:, ப்ரயோஜநலாபே⁴ ச லக்ஷணா ந தோ³ஷாயேத்யர்த²: ।

இத்யாஹேதி ।

அஸ்யாம் ஶங்காயாமாஹேத்யர்த²: ।

வ்யவஹிதாந்வயேந வ்யாகுர்வந் பா⁴ஷ்யமுதா³ஹரதி —

நசேதி ।

பா⁴ஷ்யே நஞ இதி பத³ம் அநுராகே³ணேத்யத⁴ஸ்தநேநாப்ராப்தக்ரியார்த²த்வமித்யுபரிதநேந ச ஸம்ப³த்⁴யதே ।

ஸ்வபா⁴வப்ராப்தஹந்த்யர்தா²நுராகே³ணேதி ।

நேத³மநுவாத³ஸ்த²ம்; ததா² ஸதி  ஹி ஸர்வமேவ பா⁴ஷ்யம் ப்ரதிஜ்ஞாபரம் ஸ்யாத் – ‘ஸ்வபா⁴வப்ராப்தஹந்த்யர்தா²நுராகே³ண யந்நஞோ(அ)ப்ராப்தக்ரியார்த²த்வம் தந்நேதி’ ।

தச்ச ந யுக்தம்; நஞஶ்சேத்யுத்தரபா⁴ஷ்யஸ்ய சஶப்³த³யோகே³ந ஶங்காநிராஸித்வாத்³தே⁴த்வத³ர்ஶநாத், தந்மா பூ⁴தி³தி ப்ருத²க்க்ருத்ய ஹேதுபா⁴க³மாகாங்க்ஷாபூர்வகம் யோஜயதி —

கேநேதி ।

கிமிஹ விதே⁴யம் ஹநநாதி³ வா நஞர்தோ² வா விதா⁴ரகப்ரயத்நோ வேதி விகல்ப்ய க்ரமேண தூ³ஷயதி —

ஹநநேத்யாதி³நா ।

அத்ர விதா⁴ரப்ரயத்நவிதி⁴ராஶங்கித:, ஸ ஏவ ச நிராகர்தவ்ய:,  இதரத்து பக்ஷத்³வயம் பரஸ்ய ஶாகா²சம்த்³ரமநிராஸார்த²ம் தூ³ஷிதம் ।

நநு நஞர்த²ஶ்சேந்ந விதீ⁴யதே, தர்ஹி ஹநநம் நாஸ்தீத்யாதா³விவ ஸித்³த⁴தயா ப்ரதீயேதேத்யாஶங்க்யாஹ —

அபா⁴வஶ்சேதி ।

ராக³ப்ராப்தகர்தவ்யதாகஹநநலக்ஷணப்ரதியோகி³க³தம் ஸாத்⁴யத்வமபா⁴வே ஸமாரோப்யத இத்யர்த²: ।

கர்தவ்யத்வாபா⁴வபோ³த⁴ஸ்ய நிவர்தகத்வமயுக்தம்; ஸத்யபி தஸ்மிந்ஹநநக³தத்³ருஷ்டேஷ்டஸாத⁴நத்வப்ரயுக்தகர்தவ்யதாயா அநபாயாதி³த்யுத்தரபா⁴ஷ்யஸ்ய ஶங்காமாஹ —

நநு போ³த⁴யந்விதி ।

ஔதா³ஸீந்யஸ்ய ப்ராக³பா⁴வதயா காரணாநபேக்ஷத்வாத³த்⁴யாஹரதி —

பாலநேதி ।

நிஷேதே⁴ஷு  நஞ் ஸமபி⁴வ்யாஹ்ருதவிதி⁴ப்ரயத்நேந ப்ரக்ருத்யர்த²பூ⁴தஹநநாதி³க³தக்ஷுத்³ரேஷ்டோபாயதாமநபபா³த்⁴ய தத்³க³தகு³ருதராத்³ருஷ்டாநிஷ்டோபாயதா ஜ்ஞாப்யதே(அ)தோ நிவ்ருத்த்யுபபத்திரிதி வக்தும் லோகே விதி⁴நிஷேத⁴யோரிஷ்டாநிஷ்டோபாயத்வபோ³த⁴கத்வம் வ்யுத்பத்திப³லேந த³ர்ஶயதி —

அயமபி⁴ப்ராய இத்யாதி³நா ।

ப்ரவர்தகேஷு வாக்யேஷு இத்யத: ப்ராக்தநேந க்³ரந்தே²ந ।

இந்தூ³த³யக³தஹிதஸாத⁴நதாயாம் ந ப்ரவ்ருத்திஹேதுதா, ப்ராக்க்ருதபு⁴ஜங்கா³ங்கு³லிதா³நே ச நாது⁴நா நிவ்ருத்திஹேதுத்வம், ததோ விஶிநஷ்டி —

கர்தவ்யதேதி ।

கர்தவ்யதயா ஸஹைகஸ்மிந் தா⁴த்வர்தே² ஸமவேதாவிஷ்டாநிஷ்டஸாத⁴நபா⁴வௌ  தௌ ததோ²க்தௌ ।

ப²லேச்சா²த்³வேஷயோருக்தவித⁴ஸாத⁴நபா⁴வாவக³மபூர்வகத்வாபா⁴வாத³நைகாந்திகத்வமாஶங்க்யாஹ —

ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திஹேதுபூ⁴தேதி ।

த்³ருஷ்டாந்தே ஸாத்⁴யவிகலதாமாஶங்க்யாஹ —

ந ஜாத்விதி ।

ஶப்³தா³தீ³நாமபூர்வபர்யந்தாநாம் யே ப்ரத்யயாஸ்தத்பூர்வாவிச்சா²த்³வேஷௌ பா³லஸ்ய மா பூ⁴தாம், ப்ரத்யக்ஷவ்யவஹாரே ஸர்வேஷாமபா⁴வாதி³த்யர்த²: । பசதீத்யாதௌ³ ப்ரதீதாபி பா⁴வநா ந ப்ரவர்திகேதி த்ரைகால்யாநவச்சி²ந்நேத்யுக்தம் । இத்யாநுபூர்வ்யா ஸித்³த⁴: கார்யகாரணபா⁴வ இத்யந்வயவ்யதிரேகப்ரத³ர்ஶநபரம் । இஷ்டேத்யாதி³ ஸித்³த⁴மித்யந்தமிஷ்டாநிஷ்டோபாயதாவக³மஸ்ய ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்தீ ப்ரதி ஹேதுத்வப்ரத³ர்ஶநபரம் இதி விவேக்தவ்யம் ।

நநு கர்தவ்யதேஷ்டாஸாத⁴நத்வவிஶிஷ்டவ்யாபாரபர: ஶப்³தோ³(அ)ஸ்து, கிம் த⁴ர்மமாத்ரபரத்வேநாத ஆஹ —

அநந்யலப்⁴யத்வாதி³தி ।

வ்யாபாரோ லோகஸித்³த⁴ இதி ந ஶப்³தா³ர்த² இத்யர்த²: ।

நநு ஹநநாதி³ஷு ப்ரத்யக்ஷத்³ருஷ்டேஷ்டஸாத⁴நத்வகர்தவ்யத்வயோர்நிஷேத்³து⁴மஶக்யத்வாத்கத²மபா⁴வபு³த்³தி⁴ரிதி பா⁴ஷ்யமத ஆஹ —

நிஷேத்⁴யாநாம் சேதி ।

த்³ருஶ்யமாநமபீஷ்டம் ப³ஹ்வத்³ருஷ்டாநிஷ்டோத³யாவஹத்வாத³நிஷ்டமித்யநர்த²ஹேதுத்வஜ்ஞாபநபரம் வாக்யம் । ஏவம்ச பர்யுதா³ஸபக்ஷாத³ஸ்ய பக்ஷஸ்ய ந விஶேஷ இதி ந ஶங்க்யம்; ஶ்ருதேஷ்டஸாத⁴நத்வாபா⁴வோபபத்தயே(அ)நிஷ்டஸாத⁴நத்வகல்பநாத், த்வந்மதே ஶ்ருதம் பரித்யஜ்யாஶ்ருதவிதா⁴ரகப்ரயத்நவிதி⁴கல்பநாதி³தி । ஆயதிர்பா⁴விப²லம் ।

ப்ரவ்ருத்த்யபா⁴வமித்யஸ்ய வ்யாக்²யா —

நிவ்ருத்திமிதி ।

உத்³யமக்ரியாயா மயோபரந்தவ்யமிதி பு³த்³த்⁴யா நிவர்ததே, நது ப்ரவ்ருத்திப்ராக³பா⁴வமாத்ரமித்யர்த²: ।

யதோ²க்தாபா⁴வபு³த்³தே⁴ரௌதா³ஸீந்யஸ்தா²பகத்வே(அ)பி க்ஷணிகத்வாத்தத்³த்³வம்ஸே ஹநநோத்³யம: ஸ்யாச்ச²ஶ்வத்தத்ஸம்ததௌ ச விஷயாந்தரஜ்ஞாநாநுத³யப்ரஸங்க³ இதி ஶங்கதே —

ஸ்யாதே³ததி³தி ।

யதா²க்³நி: புநர்ஜ்வாலோபஜநநநிதா³நமிந்த⁴நம் த³ஹந்நுஶாந்தோ(அ)பி ப⁴வதி பா⁴விநீநாம் ஜ்வாலாநாமுத³யவிரோதீ⁴, ஏவமபா⁴வபு³த்³தி⁴: க்ஷணிகதயா ஸ்வயமேவ ஶாம்யத்யபி ஹநநாத்³யஹிதோபாயதாநவபோ³த⁴ம் த³க்³த்⁴வா தந்நிதா³நா உபரிதநீ: ப்ரவ்ருத்தீ ருணத்³தீ⁴தி ।

பா⁴ஷ்யார்த²மாஹ —

தாவதே³வேதி ।

நஹ்யபா⁴வபு³த்³தி⁴ரௌதா³ஸீந்யஸ்யாநாதி³ந: ஸ்தா²பநகாரணம், யேந தத³பா⁴வே காரணாபா⁴வாதி³த³ம் ந ப⁴வேத், அபித்வபவாத³நிராஸிகேத்யாஹ —

ஏதது³க்தமிதி ।

அநாதி³த்வாதௌ³த்ஸர்கி³கமௌதா³ஸீந்யம், தத்ராபவாத³நிவர்தகாராந்நிதா⁴வப்யௌத்ஸர்கி³கஸ்தே²ம்நி த்³ருஷ்டாந்தமாஹ —

யதே²தி ।

கமட²: கூர்ம: ।

யதௌ³தா³ஸீந்யம் தத்ப்ராக³பா⁴வரூபத்வாது³க்தமபி ந நிவ்ருத்திஹேது:; தத: கர்தவ்யத்வேந ப்ரஸக்தக்ரியாப்ரதியோகி³கநிவ்ருத்திரூபேண விஶிஷ்டம் நிவ்ருத்த்யுபயோகி³, யத்³த⁴ந்யாத்தந்நேதி ப்ரஸக்தக்ரியாநிவ்ருத்திரூபதா சௌதா³ஸீந்யஸ்ய ந; ஸர்வதா³ க்ரியாப்ரஸங்கா³பா⁴வாத், அத: காகவது³பலக்ஷணம், தாத்³ருஶ்யா நிவ்ருத்த்யோபலக்ஷ்யௌதா³ஸீந்யம் விஶிநஷ்டி பா⁴ஷ்யகார இத்யாஹ —

ஔதா³ஸீந்யமிதி ।

நநு கேயம் ப்ரஸக்தக்ரியாநிவ்ருத்தி:? ந தாவத்³த⁴நநாதி³ப்ராக³பா⁴வ:, அநாதி³த்வாதே³வ தத்³போ³த⁴நஸ்யாநுபயோகா³த் । நாபி தத்³த்⁴வம்ஸ:; ப்ரஸக்தக்ரியாயா அநுத³யேந த்⁴வம்ஸாயோகா³த், உச்யதே, ‘ஹநநோத்³யதக²ங்கா³தே³: பராவர்தநமுச்யதே । நிவ்ருத்திரிதி தஸ்மிந்ஹி ஹநநம் ந ப⁴விஷ்யதி’॥ ஏஷா ச நிவ்ருத்தி: நஞர்த²போ³த⁴ப²லா, நஞர்த²ஸ்து ஹநநக³தேஷ்டஸாத⁴நத்வாபா⁴வ ஏவேதி ।

பா⁴ஷ்யே ஜைமிநீயமாநர்த²க்யாபி⁴தா⁴நம் க்ரியாஸந்நிதி⁴ஸ்யார்த²வாதா³தி³விஷயமித்யுக்தம், ததா³ம்நாயஸ்ய க்ரியார்த²த்வாதி³தி ஹேதோஸ்தத்³ப³லேநாக்ரியார்தா²நாமப்ராமாண்யமிதி பூர்வபக்ஷஸ்ய வித்⁴யேகவாக்யத்வேந ப்ராமாண்யமிதி ஸித்³தா⁴ந்தஸ்ய ச தத்³விஷயத்வோபலக்ஷணார்த²மித்யாஹ —

புருஷார்தா²நுபயோகீ³தி ।

ஸ்வயம் புமர்த²ப்³ரஹ்மாவக³மபரத்வமுபநிஷதா³மஸித்³த⁴மித்யாஶங்க்ய பா⁴ஷ்யவ்யாக்²யாயா பரிஹரதி —

யத³பீத்யாதி³நா ।

அவக³தப்³ரஹ்மாத்மபா⁴வஸ்யேதி பா⁴ஷ்யே(அ)வக³திஶப்³தா³பி⁴ப்ராயமாஹ —

ஸத்யமிதி ।

ஸாக்ஷாத்காரஸ்ய ஸ்வரூபத்வாந்ந நிவர்தகதேதி, தத்ராஹ —

ப்³ரஹ்மஸாக்ஷாத்காரஶ்சேதி ।

ஆத்மாநமபி ஸ்வம் ஸாக்ஷாத்காரமிதி ।

ஶ்ரவணாதி³ஸம்ஸ்க்ருதமநோஜந்யஶ்சேத்ஸாக்ஷாத்கார: கத²ம் தர்ஹி வேத³ப்ரமாணஜநிதேநி பா⁴ஷ்யமத ஆஹ —

அத்ரசேதி ।

அஶரீரத்வம் தே³ஹபாதோத்தரகாலமிதி ஶங்காயாம் ஸஶரீரத்வஸ்ய நிமித்தவர்ணநமயுக்தமித்யாஶங்க்யாஹ —

யதீ³தி ।

ஸஶரீரத்வம் மித்²யாத்வாஜ்ஜீவத ஏவ ஜ்ஞாநேந நிவர்த்யம், தர்ஹ்யஶரீரத்வமப்யபா⁴வத்வாத்ததே²த்யாஶங்க்ய ந தத்த்வத: ஶரீரஸம்ப³ந்தா⁴பா⁴வோபலக்ஷிதஸ்யாததா²த்த்வாதி³த்யாஹ —

யத்புநரிதி ।

பா⁴ஷ்யே தச்ச²ப்³தே³ந நஹ்யாத்மந இதி ப்ரஸ்துதாத்மபராமர்ஶ இத்யாஹ —

ததி³தீதி ।

ஶரீரஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யேத்யாத்³யஸித்³தே⁴ரித்யந்தம் பா⁴ஷ்யம் வ்யாசஷ்டே —

ந தாவதி³தி ।

‘ஶரீரஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய த⁴ர்மாத⁴ர்மயோரி’த்யாதி³ ‘ப்ரஸங்கா³’தி³த்யந்தம் பா⁴ஷ்யம் விவ்ருணோதி —

தாப்⁴யாம் த்விதி ।

ஆத்மநி ஸ்வதோ(அ) ஸித்³தா⁴ப்⁴யாம் த⁴ர்மாத⁴ர்மாப்⁴யாம் ஜந்யஶரீரஸம்ப³ந்த⁴ம் ப்ரதி ப்ரீயமாணே வாதி³நீ ஸித்³தே⁴ ஶரீரஸம்ப³ந்தே⁴ த⁴ர்மாதி³ஸம்ப³ந்த⁴: தத்ஸித்³தௌ⁴ ஶரீராதி³ஸம்ப³ந்த⁴ இதி பரஸ்பராஶ்ரயம் ஸ்வபக்ஷே ப்ராபயதீத்யர்த²: ।

த⁴ர்மாத⁴ர்மவ்யக்த்யோ: ஶரீரஸம்ப³ந்த⁴வ்யக்தேஶ்சேதரேதரஹேதுத்வே யத்³யபீதரேதராஶ்ரய:, ததா²பி ந தோ³ஷோ(அ)நாதி³த்வாதி³தி ஸத்கார்யவாதீ³ ஶங்கதே —

யத்³யுச்யேதேதி ।

தத்ர நித்யஸத்யோர்வ்யக்த்யோர்ந ஹேதுஹேதுமத்தா, அபி⁴வ்யக்த்யோஸ்து காதா³சித்க்யோரிதரேதராதீ⁴நத்வே ஏகஸ்யா அப்யஸித்³தே⁴ரந்த⁴பரம்பராதுல்யாநாதி³த்வகல்பநா ஸ்யாதி³த்யாஹ —

அந்த⁴பரம்பரேதி ।

அஸத்கார்யவாதீ³ வ்யக்திபே⁴தே³நேதரேதராஶ்ரயம் பரிஹரதீத்யாஹ —

யஸ்த்விதி ।

கிம் த்வேஷ இதி ।

இதா³நீந்தநஶரீரஸம்ப³ந்த⁴ஹேதுரித்யர்த²: ।

பூர்வ ஏவாத்மஶரீரஸம்ப³ந்தோ⁴ விஶேஷ்யதே —

பூர்வத⁴ர்மாத⁴ர்மபே⁴த³ஜந்மந இதி ।

பூர்வாப்⁴யாம் த⁴ர்மாத⁴ர்மவிஶேஷாப்⁴யாம் ஜந்ம யஸ்ய ஸ ததோ²க்த: ।

ஏஷ த்விதி ।

வர்தமாந இத்யர்த²: ।

ஆத்மந்யத்⁴யாஸப்ரஸ்தாவோக்தயுக்திபி⁴ர்நைகோபி க்ரியாஸம்ப³ந்த⁴:, கத²மநந்தவ்யக்திஸம்ப⁴வ இதி பரிஹரதீத்யாஹ —

தம் ப்ரத்யாஹேதி ।

தே³ஹாத்மஸம்ப³ந்த⁴ஹேதுர்மித்²யாபி⁴மாந: ப்ரத்யக்ஷ இத்யுக்தம், ததா³க்ஷிப்ய ஸமாத⁴த்தே —

யே த்விதி ।

அப்ரஸித்³த⁴வஸ்துபே⁴த³ஸ்யாந்யத்ராந்யஶப்³த³ப்ரத்யயௌ ப்⁴ராந்திநிமித்தாவிதி ப்ரதிஜ்ஞாய ஸம்ஶயநிமித்தஶப்³த³ப்ரத்யயோதா³ஹரணம் பா⁴ஷ்யே(அ)நுபபந்நமித்யாஶங்க்ய ப்⁴ராந்திஶப்³தே³ந ஸமாரோப உக்த: ।

அஸ்தி ச ஸம்ஶயஸ்யாபி ஸமாரோபத்வமித்யாஹ —

தத்ர ஹி புருஷத்வமிதி ।

ப்⁴ராந்தேரப்யுசிதநிமித்தாபேக்ஷணாத³கஸ்மாதி³த்யயுக்தமித்யாஶங்க்யாஹ —

ஶுக்லபா⁴ஸ்வரஸ்யேதி ।

ஸாதா⁴ரணத⁴ர்மிணீ த்³ருஷ்டே கிம் தந்மாத்ரம் விபர்யயகாரணமுத ஸாத்³ருஶ்யாதி³தோ³ஷமிலிதம் ।

நாத்³ய:; த⁴வலபா⁴ஸ்வரரூபஸ்ய ஶுக்திரஜதஸாதா⁴ரண்யே ஸதி வ்யவஹிதரஜதநிஶ்சயாத் ப்ராகே³வ ஸந்நிஹிதஶுக்திநிஶ்சயப்ரஸங்கா³தி³த்யபி⁴தா⁴ய த்³விதீயம் தூ³ஷயதி —

ஸம்ஶயோ வேதி ।

ஸமாநோ த⁴ர்மோ யஸ்ய ஸ ததோ²க்த: ।

த்³ருஷ்டே(அ)பி ஸாதா⁴ரணே த⁴ர்மிணி நிஶ்சய: ஸ்யாத்³யத்³யந்யதரகோடிநிர்ணாயகம் ப்ரமாணம் ஸ்யாத், ஸ்தா²ணுத்வ இவ ஶாகா²தி³த³ர்ஶநம், பா³த⁴கம் வா ப்ரமாணம் கோட்²யந்தரமுபலப்⁴யேத, யதா² தத்ரைவ புருஷத்வவிபரீதே நிஶ்சேஷ்டத்வாதி³, நைவமிஹேத்யாஹ —

உபலப்³தீ⁴தி ।

உபலப்³தி⁴: ஸாத⁴கம் ப்ரமாணம், அநுபலப்³தி⁴ர்பா³த⁴கம், தயோரபா⁴வோ(அ)த்ராவ்யவஸ்தா² । தத: ஸம்ஶயோ வா யுக்த இத்யத⁴ஸ்தநேநாந்வய: ।

நநு விஶேஷத்³வயஸ்ம்ருதௌ ஸம்ஶய:, இஹ து ரஜதமேவ ஸ்ம்ருதமிதி விபர்யய ஏவேதி, தத்ராஹ —

விஶேஷத்³வயேதி ।

அத்ர ஹேதுமாஹ —

ஸம்ஸ்காரேதி ।

இதிஶப்³தோ³ ஹேதௌ । உத்³பு³த்³த⁴: ஸம்ஸ்காரோ ஹி ஸ்ம்ருதிஹேது: தது³த்³போ³த⁴ஹேதுஶ்ச ஸாத்³ருஶ்யம், தஸ்ய த்³விஷ்டத்வேந ஶுக்திரஜதோப⁴யநிஷ்ட²த்வேந ஹேதுநோப⁴யத்ரைதத்ஸாத்³ருஶ்யம் துல்யமிதி யதோ(அ)த: ஸம்ஶய ஏவ யுக்த: । ந ச ராகா³த்³விபர்யய:; விரக்தஸ்யாபி ஶுக்தௌ ரஜதப்⁴ரமாதி³தி । ஏஷாத்ர ஸம்ஶயஸாமக்³ர்யக்ஷபாதே³ந வர்ணிதா – ‘‘ஸமாநாநேகத⁴ர்மோபபத்தேர்விப்ரதிபத்தேருபலப்³த்⁴யநுபலப்³த்⁴யவ்யவஸ்தா²தஶ்ச விஶேஷாபேக்ஷோ விமர்ஶ: ஸம்ஶய’’ இதி । ஸமாநத⁴ர்ம: ஸாதா⁴ரணத⁴ர்ம: । அநேகஸ்மாத்³வ்யாவ்ருத்தோ ஸாதா⁴ரணோ(அ)நேகத⁴ர்ம: ।

ஏவமிஹ விபர்யயநியாமகம் த்³ருஷ்டம் நாஸ்தீத்யுபபாத்³யாகஸ்மாச்ச²ப்³த³ ஏவமபி⁴ப்ராய இத்யாஹ —

அத இதி ।

கத²ம் தர்ஹி த்³ருஶ்யமாநவிபர்யயநியம: ? தத்ராஹ —

அநேநேதி ।

த்³ருஷ்டம் ஹேதும் ப்ரதிஷித்⁴ய கார்யநியமம் ப்ரதிஜாநதா பா⁴ஷ்யகாரேணாத்³ருஷ்டம் கர்ம ஹேதுத்வேநார்தா²து³க்தமிதி ।

நநு தத³பி ஸமம் கிம் ந ஸ்யாத்? தத்ராஹ —

தச்சேதி ।

ஶ்ருதிஸ்ம்ருதீரிதி ।

ஶ்ருதிம் ஸ்ம்ருதிம் சேத்யர்த²: ।

ஸாக்ஷாத்காரோ ஹி த்³ருஷ்டம் ப²லம், தாத³ர்த்²யம் மநநாதே³ர்வத³ந்பா⁴ஷ்யகாரோ விதி⁴ம் ந ம்ருஷ்யத இத்யாஹ —

ததி³த³மிதி ।

அத்ரைகே வத³ந்தி — ந த்³ருஷ்டா ஶ்ரவணாதே³ரவக³த்யுபாயதா; க்ருதஶ்ரவணாதீ³நாமபி கேஷாம்சிதி³ஹ ஸாக்ஷாத்காராஸமுந்மேஷாத், தாத்காலிகஶ்ரவணாதி³விது⁴ரவாமதே³வாதே³ரப்யபரோக்ஷஜ்ஞாநஸமுத³யாச்ச, ஜந்மாந்தரக்ருதஸ்ய ச விதி⁴மந்தரேண ஸாத⁴நபா⁴வாநவகல்பநாத், ஶ்ரவணாதி³வித்⁴யநப்⁴யுபக³மே ச தத்³வித்⁴யுரரீகாரப்ரவ்ருத்தப்ரத²மஸூத்ரதத்³பா⁴ஷ்யகத³ர்த²நாத³யுக்தஸ்தத³நப்⁴யுபக³ம: — இதி । தத்ர ந தாவத³நுஷ்டி²தஸாத⁴நஸ்யேஹ ப²லாத³ர்ஶநம் தத்³விதி⁴வ்யாப்தம்; அநவரதம் வைஶேஷிகாத்³யஸச்சா²ஸ்த்ரஶ்ராவிணாமப்யபடுமதீநாம்  கேஷாம்சித்தச்சா²ஸ்த்ரார்தா²நவபோ³த⁴த³ர்ஶநே(அ)பி தச்ச்²ரவணவித்⁴யபா⁴வாத் । நாபி ப⁴வாந்தரக்ருதகர்மண இஹ ப²லஜநகதா தத்³விதி⁴வ்யாப்தா; ஜாதிஸ்மரஸ்ய ப்ராசி ப⁴வே த⁴நமுபார்ஜ்ய பு⁴வி நிக²ந்ய ப்ரமீதஸ்யேஹ ஜந்மநி ததா³தா³ய போ⁴கா³ந்பு⁴ஞ்ஜாநஸ்யாபி ப்ராக்³ப⁴வீயத⁴நோபார்ஜநாயா: ஸம்ப்ரதிதநப²லார்த²மவிஹிதாயா அபி ஹேதுபா⁴வோபலம்பா⁴த் । ப்ரத²மஸூத்ரம் து ஶாஸ்த்ரீயவிஷயப²லநிரூபகம் ந விதி⁴விசாரபரமிதி । கிம்ச — ப்ராதா⁴ந்யம் ஶ்ரவணாதே³ர்ந ப⁴வதாமபி ஸம்மதம் । கு³ணகர்மத்வமத்ரைவ பா⁴ஷ்யக்ருத்³பி⁴ர்நிஜுஹ்வுவே॥

‘யதி³ ஹ்யவக³தம் ப்³ரஹ்மாந்யத்ர விநியுஜ்யேதேத்யாதி³நேதி’

இத்யுக்தமத⁴ஸ்தாதி³தி ।

கா³ந்த⁴ர்வஶாஸ்த்ராப்⁴யாஸவத³பூர்வாநபேக்ஷயா ஸாக்ஷாத்காரஹேதுதோக்தேத்யர்த²: । கு³ணகர்ம ஹ்யுபயோக்ஷ்யமாணஶேஷ:; யதா²(அ)வகா⁴தாதி³, உபயுக்தஶேஷோ வா; யதா² க்ருதப்ரயோஜநப்ரயாஜஶேஷாஜ்யஸ்ய ஹவிஷ்ஷு க்ஷாரணம் ‘ப்ரயாஜஶேஷேண ஹவீம்ஷ்யபி⁴கா⁴ரயேதி³தி’ விஹிதம் ।

ததி³ஹாத்மந உபயுக்தோபயோக்ஷ்யமாணத்வாபா⁴வாந்ந தத்³விஷயம் மநநாதி³ கு³ணகர்மேத்யாஹ —

தத³பீதி ।

ந ச ஶ்ரவணாதி³ஸம்ஸ்க்ருதஸ்யாத்மந: ஸாக்ஷாத்காரஜந்மந்யஸ்தூபயோக³ இதி ஶ்ரவணாதி³கு³ணகர்மத்வஸித்³தி⁴:; அபூர்வோபயோகி³ந ஏவ கு³ணகர்மத்வாத்³, த்³ருஷ்டே து ஸாக்ஷாத்காரே(அ)பூர்வாபா⁴வேந தத³யோகா³தி³தி । நநு பா³ஹ்யக்ரியாவிதி⁴: ப்ரத²மகாண்டே³ க³தோ மாநஸஜ்ஞாநவிதி⁴விசாராய ப்ருத²கா³ரம்ப⁴ இதி ஶங்காபோஹார்த²மாரப்⁴யமாணம் சேதி பா⁴ஷ்யம்॥

அஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மீதி வாக்யஸ்ய தத³ர்த²ஸ்ய சேதரப்ரமாணாவஸாநத்வமயுக்தம், நித்யநிவ்ருத்திப்ரஸங்கா³தி³த்யாஶங்க்ய ஜ்ஞாநபர இதிஶப்³த³ இத்யாஹ —

இதிகரணேநேதி ।

விதீ⁴நாமத்³வைதஜ்ஞாநவிரோத⁴ம் த³ர்ஶயதி —

வித⁴யோ ஹீதி ।

த்ர்யம்ஶா பா⁴வநா ஹி த⁴ர்ம: । தத்³விஷயா வித⁴ய: ஸாத்⁴யாதி³பே⁴தா³தி⁴ஷ்டா²நாஸ்தத்³விஷயா: ।

அபி சைதே(அ)நுஷ்டே²யம் த⁴ர்மமுபதி³ஶந்தஸ்தது³த்பாதி³ந: புருஷேண தமநுஷ்டா²பயந்தீதி ஸாத்⁴யத⁴ர்மாதி⁴ஷ்டா²நாஸ்தத்ப்ரமாணாநீதி யாவத், அதோ நித்யஸித்³தா⁴த்³வைதப்³ரஹ்மாவக³மே தேஷாம் விரோத⁴ இத்யாஹ —

த⁴ர்மோத்பாதி³ந இதி ।

நஹீதி ।

ஹேதுபா⁴ஷ்யஸ்ய ப்ரதீகோபாதா³நம் ।

நஹீத்யாதி³நிர்விஷயாணீத்யந்தம் பா⁴ஷ்யம் வ்யாக்²யாதி —

அத்³வைதே ஹீதி ।

விஷயநிஷேதோ⁴ வாக்யார்த²பே⁴த³: ஸாத்⁴யஸாத⁴நாதி³பதா³ர்த²பே⁴த³ஸ்தம்பா⁴த்³யர்த²பே⁴த³ஶ்சாத்³வைதாவக³தௌ ந ப⁴வதீதி பா⁴ஷ்யார்த²: ।

அப்ரமாத்ருகாணீத்யேதத்³வ்யாசஷ்டே —

ந ச கர்த்ருத்வமிதி ।

ஜ்ஞாநகர்த்ருத்வமித்யர்த²: । நிர்விஷயாண்யப்ரமாத்ருகாணீதி ப³ஹுவ்ரீஹீ விஶேஷணபரௌ । ததா² ஸதி ஹி விஷயப்ரமாத்ருநிஷேத⁴யோர்ஹேதுத்வஸித்³தி⁴: ।

பா⁴ஷ்யே சகார: கரணநிஷேதா⁴ர்த² இத்யாஹ —

ததி³த³மிதி ।

பா⁴ஷ்யஸ்த²ப்ரமாணஶப்³தோ³ பா⁴வஸாத⁴நத்வேந ஜ்ஞாநவாசீ ததஶ்சகாரேண கரணநிஷேத⁴: ।

புத்ராதா³வஹமித்யபி⁴மாநோ கௌ³ணாத்மா சேத்தர்ஹி முக்²யாத்மநா கிம் கு³ணஸாம்யமத ஆஹ —

யதே²தி ।

வாஹீகோ நாம தே³ஶவிஶேஷஸ்தந்நிவாஸீ தச்ச²ப்³தோ³க்த: ।

புத்ராதே³ருபகாரகத்வாரோபாத்³ய ஆத்மாபி⁴மாநஸ்தஸ்மிந்நிவ்ருத்தே மமத்வபா³த⁴நேத்யாஹ —

கௌ³ணாத்மந இதி ।

ஶ்ரவணாதி³ப்ரமாணபா³த⁴முக்த்வா ப்ரமித்யபா⁴வமாஹ —

ந கேவலமிதி ।

போ³தீ⁴தீநந்தபாடோ² வ்யாக்²யாத: । ஸப்தம்யந்தஸ்து நிக³த³வ்யாக்²யாத: ।

நியதப்ராக்ஸத்த்வம் ஹி காரணத்வம், ப்ரமாத்ராதி³ஶ்ச ஜ்ஞாநகாரணம், தஸ்மிந் ஸக்ருது³தி³ததத்த்வஸாக்ஷாத்காராந்நிவ்ருத்தே நோர்த்⁴வம் ஜ்ஞாநாநுவ்ருத்திரித்யர்த²பரத்வேந ப்ரத²மார்த⁴ம் வ்யாக்²யாய ப்ரமாத்ருலயே ப²லிநோ(அ)பா⁴வாத்³ மோக்ஷஸ்யாபுமர்த²தேதி ஶங்காம் த்³விதீயார்த⁴வ்யாக்²யயா நிரஸ்யதி —

ந ச ப்ரமாதுரிதி ।

அந்வேஷ்டவ்ய: பரமாத்மா(அ)ந்வேஷ்டு: ப்ரமாத்ருத்வோபலக்ஷிதாச்சிதே³கரஸாந்ந பி⁴ந்நஸ்ததோ(அ)த்⁴யஸ்தப்ரமாத்ருத்வபா³தே⁴(அ)ப்யுபலக்ஷித ஆத்மைவ பாபதோ³ஷாதி³ரஹிதோ(அ)ந்விஷ்டோ விதி³த: ஸ்யாத³தோ நோக்ததோ³ஷ இத்யர்த²: ।

நநு யத்³யந்வேஷ்டுராத்மபூ⁴தம் ப்³ரஹ்ம, கிமிதி தர்ஹி ஸம்ஸாரே ந சகாஸ்தி? தத்ராஹ —

உக்தமிதி ।

ப்ரமாத்ராதே³ஸ்தத்த்வஜ்ஞாநஹேதுதாம் ஸித்³த⁴வத்க்ருத்ய ஜ்ஞாநாத்தந்நிவ்ருத்தௌ ஹேத்வபா⁴வாத்ப²லாபா⁴வ உக்த: ।

ஸ ந, பா³த்⁴யஸ்ய ப்ரமாத்ராதே³: ப்ரமாநுத்பாத³கத்வாபாதாத்³ இதி ஶங்கோத்தரத்வேந த்ருதீயஶ்லோகம் வ்யாக்²யாதி —

ஸ்யாதே³ததி³தி ।

யத³லீகம் தந்ந ப்ரமாஹேதுரிதி வ்யாப்திம் ப்ரஶிதி²லயதி —

ஏதது³க்தமிதி ।

ய உத்பத்³யதே(அ)நுப⁴வோ ந ஸ பாரமார்தி²கோ ய: பாரமார்தி²கோ ந ஸ உத்பத்³யதே(அ)தஶ்சாப்ரமாணாத்கத²ம் பாரமார்தி²காநுப⁴வோத்பத்திரித்யயமிஷ்டப்ரஸங்க³ இத்யாஹ —

நசாயமிதி ।

வ்ருத்தாவபி ப்ரதிபி³ம்பி³தசித³ம்ஶ: ஸத்யோ (அ)ஸ்தி, தத உக்தம் —

ஏகாந்தத இதி ।

நநு வ்ருத்திரூபஸாக்ஷாத்காரோ(அ)லீகத்வாத³வித்³யாத்மக: கத²மவித்³யாமுச்சி²ந்த்³யாத³வித்³யா வா கத²ம் ஸ்வவிரோதி⁴நம் தம் ஜநயேத³த ஆஹ —

அவித்³யா த்விதி ।

அலீகஸ்யாபி ஸத்யவிஷயத்வாத³வித்³யாநிவர்தகத்வோபபத்தி:, த்³ருஷ்டம் ச ஸ்வப்நோபலப்³த⁴வ்யாக்⁴நாதீ³நாம் ஸ்வோபாதா³நாவித்³யாநிவர்தகத்வமிதி பா⁴வ: । அவித்³யாமயீ வ்ருத்திர்யத்³யவித்³யாமுச்சி²ந்த்³யாத்தாமேவ ஸ்வநிவர்திகாமவித்³யாம் ஜநயேத்³வோப⁴யதா²ப்யுக்தமார்கே³ண ந காசித³நுபபத்திரித்யர்த²: । வித்³யாம் வ்ருத்திமவித்³யாம் ச கார்யகாரணபா⁴வேந ஸஹிதே யோ வேத³ ஸோ(அ)வித்³யோபாதா³நத்வேந தந்மய்யா வ்ருத்த்யா தது³பாதா³நம் ம்ருத்யுமவித்³யாம் தீர்த்வா ஸ்வரூபபூ⁴தவித்³யோபலக்ஷிதமம்ருதமநுத இதி ஶ்ருதேரர்த²:॥ பா⁴ஷ்யோதா³ஹ்ருதஶ்ருதயோ வ்யாக்²யாயந்தே । உத்தரத்ராபி தத்தத³தி⁴கரணஸமாப்தௌ ஶ்ருதயோ வ்யாக்²யாஸ்யந்தே ।

ஸதே³வேதி ।

ஸதி³த்யஸ்திதாமாத்ரமுக்தம் । ஏவஶப்³தோ³(அ)வதா⁴ரணார்த²: ।

கிம் தத³வத்⁴ரியத இத்யத ஆஹ —

இத³மிதி ।

யதி³த³ம் வ்யாக்ருதம் ஜக³து³பலப்⁴யதே தத், அக்³ரே ப்ராகு³த்பத்தே: விக்ருதரூபபரித்யாகே³ந ஸதே³வாஸீத், ஹே ஸௌம்ய ப்ரியத³ர்ஶநேதி ஶ்வேதகேது: பித்ரா ஸம்போ³த்⁴யதே ।

மா பூ⁴த்ஸ்தூ²லம் ப்ருதி²வீகோ³லகாதீ³த³ம்பு³த்³தி⁴க்³ராஹ்யம் ப்ராகு³த்பத்தே:, அந்யத்து மஹதா³தி³கம் கிமாஸீத்? நேத்யாஹ —

ஏகமேவேதி ।

ஸ்வகார்யபதிதமந்யந்நாஸீதி³த்யர்த²: ।

ம்ருதோ³ க⁴டாகாரேண பரிணமயித்ருகும்ப⁴காரவத் கிம் ஸதோ(அ)ந்யந்நிமித்தகாரணமாஸீத்? நேத்யாஹ —

அத்³விதீயமிதி ।

ஆப்நோதீத்யாத்மா பரமகாரணம், வை இதி ஜக³த: ப்ராக³வஸ்தா²ம் ஸ்மாரயதி । இத³மித்யாதி³பத³வ்யாக்²யா பூர்வவத் । ததி³தி ப்ரக்ருத ஆத்மா பராம்ருஶ்யதே, ய இந்த்³ரோ மாயாபி⁴: புருரூப ஈயத இத்யுக்த: । நபும்ஸகப்ரயோக³ஸ்து விதே⁴யப்³ரஹ்மாபேக்ஷ: ।

ததே³ததே³வ யத்³ப்³ரஹ்ம தத்³வா கிம்லக்ஷணமித்யத ஆஹ —

அபூர்வமிதி ।

நாஸ்ய பூர்வம் காரணம் வித்³யத இத்யபூர்வம், அகார்யமித்யர்த²: । ததா² நாஸ்யாபரம் கார்யம் வாஸ்தவம் வித்³யத இத்யநபரம், அகாரணமிதி யாவத் । நாஸ்யாந்தரம் ஜாத்யந்தரம் அந்தராலே வித்³யத இத்யநந்தரம், தா³டி³மாதி³வத்ஸ்வக³தரஸாந்தரவிது⁴ரமித்யர்த²: । ஏவம்வித⁴மந்யத³பி கூடஸ்த²மேதத³நாத்மகதயா பா³ஹ்யமஸ்ய ந வித்³யத இத்யபா³ஹ்யமிதி । யத்புரஸ்தாத்³ த்³ருஶ்யமவித்³யாத்³ருஷ்டீநாமப்³ரஹ்மேவ ப்ரதிபா⁴ஸதே, தத்ஸர்வமித³மம்ருதம் ப்³ரஹ்மைவ வஸ்துத இத்யர்த²: । ததா² பஶ்சாத்³த³க்ஷிணத: இத்யாதி³மந்த்ரஶேஷேண ஸர்வாத்மத்வமவக³ந்தவ்யம்॥ ஸம்பதத்யஸ்மாத³மும் லோகம் ப²லபோ⁴கா³யேதி ஸம்பாத: கர்ம, தத்³யாவத்தாவது³ஷித்வா ஆவர்தத இதி । இஷ்டம் ஶ்ரௌதம் । பூர்தம் ஸ்மார்தம் । த³த்தம் தா³நம்॥ பரமார்த²த: ஶரீரஸம்ப³ந்த⁴ரஹிதம் வாவ ஏவ ஸந்தம் ப⁴வந்தம் தமாத்மாநம் வைஷயிகே ப்ரியாப்ரியே ந ஸ்ப்ருஶத: । । ஏவம் பரமார்த²தோ(அ)ஶரீரம் ஶரீரேஷ்வநவஸ்தே²ஷ்வநித்யேஷ்வவஸ்தி²தம் நித்யம், மஹாந்தம் ।

??மஹத்த்வமாபேக்ஷிகமித்யாஶங்க்யாஹ —

விபு⁴ம் ॥

மந்த்ருமந்தவ்யபே⁴த³நிஷேதா⁴ர்த²மாஹ —

ஆத்மாநமிதி ।

ஈத்³ருஶமாத்மாநம் மத்வா தீ⁴ரோ தீ⁴மாந்ந ஶோசதி॥ ப்ராண: க்ரியாஶக்தி: பரமார்த²தோ ந வித்³யதே யஸ்ய ஸோ(அ)ப்ராண: । ததா² ஜ்ஞாநஶக்திமந்மநோ யஸ்ய நாஸ்தி ஸோ(அ)மநா: । க்ரியாஶக்திமத்ப்ராணநிஷேதே⁴ந தத்ப்ரதா⁴நாநி கர்மேந்த்³ரியாணி, ஜ்ஞாநஶக்திமந்மநோநிஷேதே⁴ந தத்ப்ரதா⁴நாநி ஜ்ஞாநேந்த்³ரியாணி ச ஸவிஷயாணி நிஷித்³தா⁴நி । யஸ்மாதே³வம் தஸ்மாச்சு²ப்⁴ர: ஶுத்³த⁴ இதி । ஸ்வப்நாத்³யவஸ்தா²க்ருதகர்மஸ்வகர்தாத்மேத்யுக்தம் ஸ யத்தத்ர கிம்சித்பஶ்யத்யநந்வாக³தஸ்தேந ப⁴வதீதி பூர்வவாக்யே ।

தத்ர ஹேதுருச்யதே —

அஸங்கோ³ ஹீதி ।

மூர்தம் ஹி மூர்தாந்தரேண ஸம்ஸ்ருஜ்யமாநம் ஸ்ருஜ்யதே । ஆத்மா ஸ்வயம் புருஷோ ந மூர்த: । அதோ ந கேநசித்ஸ்ருஜ்யத இத்யஸங்க³: । அதோ ந கர்தேதி॥ த⁴ர்மாத³த⁴ர்மாத்தத்ப²லஸுக²து³:கா²ச்ச க்ருதாத் கார்யப்ரபஞ்சாத்³ அக்ருதாத்காரணாத்³ அந்யத்ர ப்ருத²க் பூ⁴தம் பூ⁴தாதே³: காலாத³ந்யத்ர தேநாநவச்சே²த்³யம், சேத்பஶ்யஸி தத்³வதே³தி ம்ருத்யும் ப்ரதி நசிகேதஸ: ப்ரஶ்ந:॥ அஸ்ய விது³ஷோ(அ)ப்ரவ்ருத்தப²லாநி கர்மாணி, தஸ்மிந் பராவரே ப்³ரஹ்மணி ஆத்மத்வேந த்³ருஷ்டே க்ஷீயந்தே । பரம் காரணம் । அவரம் கார்யம் । தத்³ரூபே தத³தி⁴ஷ்டா²நே ॥ ப்³ரஹ்மண: ஸ்வபா⁴வமாநந்த³ம் வித்³வாந் । யத³ஸ்மிந்தே³ஹே ஜலஸூர்யவத் ப்ரவிஷ்டம் ப்³ரஹ்ம ஜீவாபி⁴த⁴ம் ததா³சார்யேண போ³த்⁴யமாநமாத்மாநமேவ விதூ⁴தகல்பநமவேத்³ விதி³தவத் । கிம் ஸாங்க்²யமத இவ த்³வைதமத்⁴யே? ந, அபி து அஹம் ப்³ரஹ்மாத்³விதீயமஸ்மீதி । தஸ்மாதே³வ விஜ்ஞாநாத³வித்³யாக்ருதாஸர்வத்வநிவ்ருத்த்யா தத்³ ப்³ரஹ்ம ஸர்வமப⁴வத்॥ யஸ்மிந் ஸர்வாணி பூ⁴தாநி ஆத்மைவாபூ⁴த்³விஜாநத இதி ய: ஸர்வாத்மபா⁴வோ வித்³யாபி⁴வ்யக்த உக்த:, தத்ராத்மநி தத்ர சாஜ்ஞாநகாலே ஆத்மைகத்வம் பஶ்யத: கோ மோஹ: । தத்பத³லக்ஷ்யம் ப்³ரஹ்ம ஏததா³த்மபா⁴வேநாவஸ்தி²தமஹமஸ்மீதி பஶ்யந்நேதஸ்மாதே³வ த³ர்ஶநாத்³ருஷ்டி: வாமதே³வாக்²ய: பரம் ப்³ரஹ்ம அவித்³யாநிவ்ருத்தித்³வாரா ப்ரதிபந்நவாந் கிலேதி । ஹஶப்³தோ³ வ்யவதா⁴நேந ஸம்ப³ந்த⁴நீய: । ஸ ஏதஸ்மிந்த³ர்ஶநே ஸ்தி²த: ஸர்வாத்மபா⁴வப்ரகாஶகாநஹம் மநுரித்யாதீ³ந்மந்த்ராம்ஶ்ச த³த³ர்ஶ॥ பா⁴ரத்³வாஜாத³ய: ஷட்³ருஷய: பரம் வித்³யாப்ரத³ம் பிப்பலாத³ம் கு³ரும் வித்³யாநிஷ்க்ரயார்த²மநுரூபமந்யத³பஶ்யந்த: பாத³யோ: ப்ரணம்ய ப்ரோசு: । த்வம் ஹ்யாஸ்மாகம் பிதா ப்³ரஹ்மஶரீரஸ்யாஜராமரஸ்ய வித்³யாயா ஜநயித்ருத்வாத்³, இதரௌ து ஶரீரமேவ ஜநயத: । ஜநயித்ருத்வமபி ஸித்³த⁴ஸ்யைவாவித்³யாநிவ்ருத்திமுகே²நேத்யாஹ — யஸ்த்வம் ந: । அஸ்மாநவித்³யாமஹோத³தே⁴: பரமபுநராவ்ருத்திலக்ஷணம் பாரம் தாரயஸி வித்³யாப³லேநேதி ப்ரஶ்நோபநிஷத்॥ ஶ்ருதம் ஹ்யேவ மே இத்யாதி³ச்ச²ந்தோ³க³ஶ்ருதி: ஸநத்குமாரநாரத³ஸம்வாத³ரூபா । தத்ராபி தாரயத்வித்யந்தமுபக்ரமஸ்த²ம் வாக்யம் ஶேஷமாக்²யாயிகோபஸம்ஹாரஸ்த²ம் வாக்யாந்தரம் । மே மம ப⁴க³வத்³த்³ருஶேப்⁴யோ ப⁴க³வத்ஸத்³ருஶேப்⁴ய: । இத³ம் ஶ்ருதம் । யத்தரதி ஶோகம் மநஸ்தாபமக்ருதார்த²பு³த்³தி⁴மாத்மவிதி³தி । ஸோ(அ)ஹமநாத்மவித்த்வாச்சோ²சாமி அதஸ்தம் மாம் ஶோகஸாக³ரஸ்ய பாரமந்தம் ப⁴க³வாம்ஸ்தாரயது ஆத்மஜ்ஞாநோடு³பேநேதி । வல்கலாதி³வச்சித்தரஞ்ஜகோ ராகா³தி³கஷாயோ ம்ருதி³த: க்ஷாலிதோ விநாஶிதோ யஸ்ய ஜ்ஞாநவைராக்³யாப்⁴யாஸக்ஷாரஜலேந தஸ்மை நாரதா³ய தமஸோ(அ)வித்³யாலக்ஷணஸ்ய பாரம் பரமார்த²தத்த்வம் த³ர்ஶிதவாந்॥ ஸம்வர்க³வித்³யாயாம் ஶ்ரூயதே । வாயுர்வாவ ஸம்வர்கோ³ யதா³ வா அக்³நிருத்³வாயதி உபஶாம்யதி வாயுமேவாப்யேதி ப்ரலீயதே யதா³ ஸூர்யோ(அ)ஸ்தமேதி வாயுமேவாப்யேதி । யதா³ சந்த்³ரோ(அ)ஸ்தமேதி வாயுமேவாப்யேதி । யதா³(அ)ப உச்சு²ஷ்யந்தி வாயுமேவாபியந்தி வாயுர்ஹ்யேவைதாந்ஸர்வாந்ஸம்வ்ருங்க்தே இத்யாதி⁴தை³வதம் । அதா²த்⁴யாத்மம் — ப்ராணோவாவ ஸம்வர்கோ³ யதா³ வை புருஷ: ஸ்வபிதி ப்ராணம் தர்ஹி வாக³ப்யேதி ப்ராணம் சக்ஷு: ப்ராணம் ஶ்ரோத்ரம் ப்ராணம் மந இதி । தத்³ ப்³ரஹ்மவிதி³ தத்கார்யாத³ந்யதே³வ । அதோ² அபி அவிதி³தாத்காரணாத் அதி⁴ உபரி அந்யதி³த்யர்த²: । யேந ப்ரமாத்ரா இத³ம் ஸர்வம் வஸ்து விஜாநாதி லோக:, தம் கேந கரணேந விஜாநீயாத்? கரணஸ்ய ஜ்ஞேயவிஷயத்வாத்ப்ரமாதரி வ்ருத்த்யநுபபத்தே: । தஸ்மாத்ப்ரமாதாபி ந ஜ்ஞேய: கிந்து தத்ஸாக்ஷீத்யர்த²: । யத்³வாசா ஶப்³தே³நாநப்⁴யுதி³தம் அப்ரகாஶிதம் ।

யேந ப்³ரஹ்மணா ஸா வாக³ப்⁴யுத்³யதே ப்ரகாஶ்யதே இத்யவிஷயத்வம் உபந்யஸ்யாஹ —

??।

ததே³வாத்மபூ⁴தம் ப்ரமாத்ருத்வாதி³கல்பநா அபோஹ்யேத்யேவகாரார்த²: । ப்³ரஹ்ம மஹத்தமமிதி த்வம் வித்³தி⁴, ஹே ஶிஷ்ய யது³பாதி⁴விஶிஷ்டம் தே³வதாதீ³த³மித்யுபாஸதே ஜநா: இத³ம் த்வம் ப்³ரஹ்ம ந வித்³தீ⁴தி । யஸ்ய ப்³ரஹ்மாமதமவிஷய இதி நிஶ்சய:, தஸ்ய தத்³ ப்³ரஹ்ம மதம் ஸம்யக்³ ஜ்ஞாதம் யஸ்ய புநர்மதம் விஷயதயா மதம் ப்³ரஹ்மேதி மதிர்ந, ஸ வேத³ ப்³ரஹ்மபே⁴த³பு³த்³தி⁴த்வாத் । ஏதௌ வித்³வத³வித்³வத்பக்ஷாவநுவத³தி — அநியமார்த²ம் । அவிஜ்ஞாதமிதி விஷயத்வேநாவிஜ்ஞாதமேவ ப்³ரஹ்ம ஸம்யக்³விஜாநதாம் விஜ்ஞாதமேவ விஷயதயா ப⁴வதி யதா²வத³விஜாநதாம் । த்³ருஷ்டேஶ்சக்ஷுர்ஜந்யாயா: கர்மபூ⁴தாயா த்³ரஷ்டாரம் ஸ்வபா⁴வபூ⁴தயா நித்யத்³ருஷ்ட்யா வ்யாப்தாரம் த்³ருஶ்யயா(அ)நயா ந பஶ்யே: । விஜ்ஞாதேர்பு³த்³தி⁴த⁴ர்மஸ்ய நிஶ்சயஸ்ய விஜ்ஞாதாரமிதி பூர்வவத் । தயோர்ஜீவபரயோர்மத்⁴யே ஏகோ ஜீவ: பிப்பலம் கர்மப²லம் அந்ய: பரமாத்மா(அ)பி⁴சாகஶீதி பஶ்யத்யேவ நாத்தி । ஆத்மீயம் ஶரீரம் ஆத்மா ஶரீராதி³ஸம்யுக்தமாத்மாநமித்யர்த²: । ஏகோ தே³வோ கூ³ட⁴: । ச²ந்ந: । ஸர்வவ்யாபித்வம் ந க³க³நவத், கிம்து ஸர்வபூ⁴தாந்தராத்மா, கர்மாத்⁴யக்ஷ: கர்மப²லப்ரதா³தா, ஸர்வபூ⁴தாநாமதி⁴வாஸோ(அ)தி⁴ஷ்டா²நம் ।

ஸாக்ஷித்வே ஹேதுஶ்சேதேதி ।

சைதந்யஸ்வபா⁴வ இத்யர்த²: । கேவலோ த்³ருஶ்யவர்ஜித: நிர்கு³ணோ ஜ்ஞாநாதி³கு³ணவாந் ந ப⁴வதி॥    ஸ ஆத்மா, பரித: ஸமந்தாத் அகா³த்ஸர்வக³த: ஶுக்ரமித்யாத³ய: ஶப்³தா³: புல்லிங்க³த்வேந பரிணேயா:; ஸ இத்யுபக்ரமாத் । அகாயோ லிங்க³ஶரீரவர்ஜித: । அவ்ரணோ(அ)க்ஷத: । அஸ்நாவிர: ஶிரரஹித: । அவ்ரணாஸ்நாவிரத்வாப்⁴யாம் ஸ்தூ²லதே³ஹராஹித்யமுக்தம் ।

ஶுக்ர இதி ।

பா³ஹ்யஶுத்³தி⁴விரஹஉக்த: । ஶுத்³த⁴ இத்யாந்தரராகா³த்³யபா⁴வ: । அபாபவித்³தோ⁴ த⁴ர்மா(அ)த⁴ர்மரஹித: । பா⁴ஷ்யே(அ)நாதே⁴யாதிஶயத்வநித்யஶுத்³த⁴த்வயோ: பூர்வஸித்³த⁴வது³க்தஹேத்வோ: ஸித்³தி⁴மேதௌ மந்த்ரௌ த³ர்ஶயத இதி போ³த்³த⁴வ்யம் । ஆத்மாநம் ஸாக்ஷிணமயம் பரமாத்மா(அ)ஸ்மீத்யபரோக்ஷதயா ஜாநீயாச்சேத், கஶ்சித்புருஷ: சேச்ச²ப்³த³: ஆத்மஸாக்ஷாத்காரஸ்ய து³ர்லப⁴த்வப்ரத³ர்ஶநார்த²: । ஸ ஸ்வவ்யதிரிக்தமாத்மந: கிம் ப²லமிச்சு²: கஸ்ய வா புத்ராதே³: காமாய ப்ரயோஜநாய, தத³லாப⁴நிமித்ததயா ஶரீரம் ஸம்தப்யமாநமநு தது³பாதி⁴: ஸந் ஸம்ஜ்வரேத் ஸம்தப்யேத । நிருபாத்⁴யாத்மத³ர்ஶிநோ நாந்யத³ஸ்தி ப்ரயோஜநம் நாப்யந்ய: புத்ராதி³ரித்யாக்ஷேப: । ய ஆத்மா சதுர்தே²(அ)தா²த ஆதே³ஶோ நேதி நேதீதி வாக்யேந விஶ்வத்³ருஶ்யநிஷேதே⁴ந வ்யாக்²யாத: ஸ ஏஷ பஞ்சமே(அ)த்⁴யாயே நிருப்யத இத்யர்த²: । யதே²ந்த்³ரியாதி³ப்⁴ய: பரம் பரமாஸீந்நைவம் புருஷாத³ஸ்தி கிம்சித்பரம் ஸா புருஷலக்ஷணா காஷ்டா²வதி⁴: ஸூக்ஷ்மத்வமஹத்வாதே³: ஸைவ க³தி: பர: புருஷார்த²: । யஸ்யோதா³ஹ்ருதஸவிஶேஷப்³ரஹ்மணா । ப்ருதி²வ்யேவ யஸ்யாயதநமித்யுபக்ரம்யோபந்யஸ்தாநாமதி⁴ஷ்டா²நம் தமௌபநிஷத³முபநிஷத்³பி⁴ரேவ விஜ்ஞேயம் । விஶேஷணஸ்ய வ்யாவர்தகத்வாத³யமர்தோ² லப்⁴யதே । புருஷம் த்வா த்வாம் ப்ருச்சா²மி ஹே ஶாகல்யேதி யாஜ்ஞவல்க்யஸ்ய ப்ரஶ்ந: । ‘அத்ர ப்³ரஹ்ம ஸமஶ்நுத’ இதி  பூர்வவாக்யே ஜீவந்முக்திருக்தா । தத்ர தே³ஹே வர்தமாநோ(அ)பி பூர்வவந்ந ஸம்ஸாரீத்யத்ர த்³ருஷ்டாந்த: । தத்தத்ர யதா²(அ)ஹிநிர்ல்வயிநீ அஹித்வக்³ வல்மீகாதௌ³ ப்ரத்யஸ்தா ப்ரக்ஷிப்தா ம்ருதா ப்ராக்³வத³ஹிநாத்மத்வேநாநபி⁴மதா ஶயீத வர்தேத ஏவமேவேத³ம் வித்³வச்ச²ரீரம் முக்தேந பூர்வவதா³த்மத்வேநாநபி⁴மதம் ஶேதே । அதா²யம் ஸர்பஸ்தா²நீயோ ஜீவந்முக்த: ஶரீரே வர்தமாநோ(அ)ப்யஶரீர: । அஹிரபி ஹி த்யக்தத்வசா ஸம்யுக்தோ(அ)பி தாமஹமிதி நாபி⁴மந்யதே । அஶரீரத்வாதே³வாம்ருத: ப்ராணிதி ஜீவதீதி ப்ராண: நிருபாதி⁴: ஸந்நித்யர்த²: । ஏவம்ச ப்³ரஹ்மைவ தச்ச ப்³ரஹ்மதேஜ ஏவ விஜ்ஞாநஜ்யோதி: பரமார்த²விவேகதோ(அ)சக்ஷுரபி பா³தி⁴தாநுவ்ருத்த்யா ஸசக்ஷுரிவேத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தரயோஜநா॥ இதி வேதா³ந்தகல்பதரௌ சதுஸ்ஸூத்ரீ ஸமாப்தா॥