इतरव्यपदेशाद्धिताकरणादिदोषप्रसक्तिः ।
यद्यपि शारीरात्परमात्मनो भेदमाहुः श्रुतयस्तथाप्यभेदमपि दर्शयन्ति श्रुतयो बह्व्यः । नच भेदाभेदावेकत्र समवेतौ विरोधात् , नच भेदस्तात्त्विक इत्युक्तम् । तस्मात्परमात्मनः सर्वज्ञान्न शारीरस्तत्त्वतो भिद्यते । स एव त्वविद्योपधानभेदाद्घटकरकाद्याकाशवद्भेदेन प्रथते । उपहितं चास्य रूपं शारीरः, तेन मा नाम जीवाः परमात्मतामात्मनोऽनुभूवन् , परमात्मा तु तानात्मनोऽभिन्नाननुभवति । अननुभवे सार्वज्ञ्यव्याघातः । तथा चायं जीवान् बध्नन्नात्मानमेव बध्नीयात् । तत्रेदमुक्तम्
नहि कश्चिदपरतन्त्रो बन्धनागारमात्मनः कृत्वानुप्रविशति इत्यादि ।
तस्मान्न चेतनकारणं जगदिति पूर्वः पक्षः ॥ २१ ॥
अधिकं तु भेदनिर्देशात् ।
सत्यमयं परमात्मा सर्वज्ञत्वाद्यथा जीवान् वस्तुत आत्मनोऽभिन्नान् पश्यति, पश्यत्येवं न भावत एषां सुखदुःखादिवेदनासङ्गोस्त्यविद्यावशात्त्वेषां तद्वदभिमान इति । तथा च तेषां सुखदुःखादिवेदनायामप्यहमुदासीन इति न तेषां बन्धनागारनिवेशेऽप्यस्तिक्षतिः काचिन्ममेति न हिताकरणादिदोषापत्तिरिति राद्धान्तः । तदिदमुक्तम्
अपिच यदा तत्त्वमसीति ।
अपिचेति चः पूर्वोपपत्तिसाहित्यं द्योतयति, नोपपत्त्यन्तरताम् ॥ २२ ॥
स्यादेतत् । यदि ब्रह्मविवर्तो जगत् , हन्त सर्वस्यैव जीववच्चैतन्यप्रसङ्ग इत्यत आह
अश्मादिवच्च तदनुपपत्तिः ।
अतिरोहितार्थेन भाष्येण व्याख्यातम् ॥ २३ ॥
इतरव्यपदेशाद्धिताकरणादिदोषप्रसक्तिः॥२१॥ जीवाभिन्नं ब्रह्म जगदुपादानं वदन्समन्वयो यदि तादृग् ब्रह्म जगज्जनयेत् , तर्हि स्वानिष्टं न सृजेदिति न्यायेन विरुध्यते न वेति संदेहे पूर्वत्र कार्यकारणानन्यत्ववद् घटाकाशकल्पजीवानामपि महाकाशोपमब्रह्मात्मैक्यमुक्तं , तस्य हिताकरणाद्यनुपपत्तिभिराक्षेपात्सङ्गतिः । ननु ‘’सोऽन्वेष्टव्य’’ इत्यादिभेदनिर्देशात् कथं पूर्वपक्षस्तत्राह –
यद्यपीति ।
यदि भेदाभेदावेकत्र विरुद्धौ , तर्ह्यभेद एव भेदेन बाध्यतामत आह –
न च भेद इति ।
इत्युक्तम् । अनन्तराधिकरण इत्यर्थः ।
ननु स्वाभाविकं ब्रह्मणैकत्वं जीवा अविद्योपहिताः स्वेषां न जानन्तीति हितेऽप्यहितभ्रमादकरणमुपपन्नमत आह –
तेनेति॥२१॥
तद्वदभिमान इति ।
पश्यतीत्यन्वयः । यद्यपि परमात्मनो दर्शनक्रियाश्रयत्वमनुपपन्नम् ; तथापि पुरुषः स्वप्रकाश एव तत्तद्विशेषेणोपरक्तस्तं तं यथावस्थितं भासयतीति अतः पश्यतीति निर्दिश्यते॥२२॥२३॥