अन्तरा विज्ञानमनसी क्रमेण तल्लिङ्गादिति चेन्नाविशेषात्॥१५॥ संगतिमाह –

तदेवमिति ।

भावनोपयोगिनाविति ।

पूर्वाधिकरणानां प्रयोजनोक्तिः । भूतोत्पत्तिलयशीलनं ह्यद्वैतब्रह्मध्यानोपयोगीति बुद्ध्याद्युत्पत्तिक्रमविचारोऽपि तत्फल एव ।

ननु सूत्रे विज्ञानशब्दप्रयोगात्तस्य च बुद्धिवृत्तौ प्रसिद्धेः कथं बुद्धीन्द्रियाणामुत्पत्तिचिन्ता ? अत आह –

अत्रेति ।

निश्चयवती बुद्धिः संशयादिमन्मतनः इति तद्भेदः ।

चेदित्यन्तस्य योजनया पूर्वपक्षमाह –

तत्रैतेषामिति ।

आत्मानं भूतानीति च द्वितीये ; ‘‘अन्तरान्तरेण युक्ते’’ इति षष्ठ्यर्थे सामाम्नानात् । एतस्माज्जायत इति वाक्ये इत्यर्थः ।

श्रुतिविरोधपरिहारेण चिन्तां संगमयति –

तस्मात्पूर्वेति ।

ननु यदि साक्षादात्मकार्याणीन्द्रियाणि , कथं तर्ह्यन्नादिमयत्वं मन आदीनामाम्नायतेऽत आह –

अन्नमयमिति चेति ।

प्राचुर्यार्थो मयद प्राचुर्यं चान्नात्मकशरीरेण मनआदेरवच्छेदादित्यर्थः ।

अन्नमयमित्यादिलिङ्गश्रवणादिति ।

अन्नमशितं त्रेधा विधीयत इति  आध्यात्मिकत्रिवृत्करणपरे वाक्ये मनसोऽन्नमयत्वेन निर्देशो लिङ्गदर्शनमिति ।

इतरथा त्विति ।

प्राचुर्यार्थत्वेऽनपेक्षितं प्राचुर्यमुक्तं भवेदित्यर्थः ।

न च तदपीति ।

प्राचुर्यमित्यर्थः । अन्नकार्यत्वं तु मनसो घटते ; अन्नोपयोगे मनोविवृद्धेः श्रुत्यैव दर्शितत्वादिति। भूतानां मध्ये आकाशः प्रथमं जायत इत्युक्तक्रमः॥१५॥

इति नवममन्तराविज्ञानाधिकरणम्॥