पञ्चपादिका
वक्तव्यकाशिका
 

अपरः परिचोदयति

ननु भूतवस्तुविषयत्व इत्यादिना

अयमभिप्रायःभूतत्वात् युक्तेरपि चेदनुप्रवेशः, तथा सति किं वेदवाक्यैर्विचारितैः ? यथाहुरीश्वरकारणिनः, तथा भवतु पूर्वसूत्रेण प्रतिज्ञानिर्देशोऽनेन हेत्वभिधानमिति

उत्तरमाह

नेन्द्रियादिविषयत्वेन सम्बन्धग्रहणादित्यादिना

इन्द्रियाणि प्रपञ्चमात्रं गृह्णन्ति, तत्कारणम्यदि तद्ग्रहणमपि स्यात् , नानुमानोपन्यासेन कृत्यमस्तिसामान्यतोदृष्टमपि प्रमाणमतीन्द्रिये ब्रह्मणि,

अत उपसंहरति

तस्माज्जन्मादिसूत्रं नानुमानोपन्यासार्थं, किं तर्हि ? वेदान्तवाक्यप्रदर्शनार्थमिति

युक्तिमपि तदुपकरणां तदर्थानुभवप्रयोजनां सूचयतीत्युक्तम्

अपर इति ।

अनुमानअनुमानमितिसूचनपरं सूत्रमिति वदन् वादीत्यर्थः ।

यथाहुरिति ।

अनुमानसूचनपरं सूत्रमित्याहुरित्यर्थः ।

नन्वनुमानसूचनपरं सूत्रं न प्रतिभातीति तत्राह -

पूर्वसूत्रेणेति ।

प्रतिज्ञानिर्देश इति ।

जिज्ञास्यं ब्रह्मास्तीति प्रतिज्ञानिर्देश इत्यर्थः ।

हेत्वभिधानमिति ।

ब्रह्मण एव जगज्जन्मादिसम्भवो यतयत्त इति इति हेत्वभिधानमित्यर्थः ।

न तावत् ब्रह्मविषयत्वेन सूत्रितमनुमानं विशेषतो दृष्टं ब्रह्मणोऽतीन्द्रियत्वात् । प्रत्यक्षेण तस्य प्रपञ्चेन व्याप्तिग्रहाभावादित्याह -

इन्द्रियाणीति ।

कार्यत्वात् कारणमस्तीति सामान्यतो दृष्टस्य कारणमात्रास्तित्वे पर्यवसानं न ब्रह्माख्यविशेष इति सामान्यतो दृष्टं दूषयति -

सामान्यतो दृष्टमपीति ।