विशेतो इतिविशेषतो दृष्टं सामान्यतो दृष्टं च ब्रह्मणि न सम्भवतीति उक्तमभिप्रेत्याह -

अब्रह्मविषयेति ।

ब्रह्मपरेष्विति ।

ब्रह्मनिश्चायकेष्वित्यर्थः ।

युक्तय इति ।

ब्रह्म निश्चाययितुनिश्चायैतुमितिमसमर्था अपि युक्तय इत्यर्थः ।

स्वरूपवाक्यस्येति ।

सिद्धरूपब्रह्मनिश्चायकवाक्यस्येत्यर्थः ।

फलपर्यन्ततेति ।

निश्चयाख्यफलपर्यन्ततेत्यर्थः ।

सम्भावनार्थवावान्दतामितिदतामिति ।

मृदादिदृष्टान्ते स्फटिकलोहित्येतिलौहित्यप्रतिबिम्बरज्जुरज्जुः सर्पः इतिसर्पघटाकाशतप्तपरशुदृष्टान्तैश्च उपन्यस्ता युक्तयोऽद्वितीयत्वं कर्तृत्वादेरारोपितत्वं जीवब्रह्मैक्यं प्रपञ्चासत्यत्वम् असङ्गत्वं जीवब्रह्मैक्यसत्यत्वं च सम्भवतीति सम्भावनाबुद्धिहेतुत्वेनार्थवादतां प्रतिपद्यमाना इत्यर्थः ।

किमिति यतो वा इमानीत्यतः पूर्ववाक्यमुदाह्रियत इत्याशङ्क्य श्रुतावधिकारिप्रदर्शनपूर्वकं विचारं प्रतिज्ञाय ब्रह्मप्रतिपादनमस्ति । तत्क्रमानुसारेण वाक्यमुदाहृत्य तदपेक्षितन्यायसूचनार्थं सूत्रद्वयमिति मत्वा प्रथमसूत्रोदाहरणभूतं पूर्ववाक्येन सहोदाहरतीत्याह -

येषां वेदान्तेति ।

समन्वयस्तात्पर्यमित्यर्थः ।

तल्लक्षणार्थं,

तद्वाक्यप्रदर्शनार्थमित्यर्थः । तद्विजिज्ञासस्वेति च प्रथमप्रथमप्रथमेतिधिकं इतिसूत्रांशस्योदाहरणमिति भावः । सत्यज्ञानानन्दप्रत्यगात्मब्रह्मपदार्थे अप्रसिद्धेऽपि बृहत्वमात्रस्य प्रसिद्धत्वात् तदनुवादेन सन्निहितपदार्थसंसर्गसंसर्गप्रतिपादनमितिसामर्थ्यात् विशिष्टं ब्रह्म प्रतिपत्तुं शक्यत इत्यतः बह्मेति न दृश्यतेब्रह्मप्रतिपादनपरं सत्यादिवाक्यं तदिति न दृश्यतेतत्प्रतिपादितसत्याद्येवार्थात् लक्षणमिति न सत्यज्ञानानन्दानन्तब्रह्मस्वरूपलक्षणस्य सिद्धानुवादत्वप्रसङ्ग इति प्रतिपादकवाक्यसम्भवात् तदाक्षेपपरिहारोऽप्यत्र द्रष्टव्यः ।

तन्तुपटन्यायेन जगत्कारणे नानात्वस्यापि प्रतिपत्तेर्यत् कारणं तत् ब्रह्मेति कारणानुवादेन कथं ब्रह्म प्रतिपादनीयमिति चोदयति -

कथमिति ।

यत्कारणं तदेकमित्येकत्वं यद्यपि वाक्यात् सिध्यति तथापि ज्ञानानन्दादिरूपब्रह्मैवेति कारणविशेषो वाक्यात् न सिध्यतीति तत्राह -

अर्थादिति ।

बुद्धिमत्कारणस्यैकत्वबलादित्यर्थः ।

यदेकं कारणं तद् ब्रह्मेति कारणस्य ब्रह्मेति संज्ञाविधिपरं वाक्यं किं न स्यादित्याशङ्क्य वाक्यार्थस्य तद्विजिज्ञासस्वेति मुमुक्षुजिज्ञास्यत्वोपदेशे तत्र प्रयुक्तब्रह्मशब्दस्य मुमुक्षुजिज्ञासायोग्याद्वितीयज्ञानानन्दादिस्वरूपकारणविषयत्वमेव न संज्ञामात्रत्वमित्याह -

तद्विजिज्ञासस्वेति ।

मुमुक्षुजिज्ञास्ये प्रयुक्तब्रह्मशब्दस्य बृहबहूपकारणमितित्कारणमर्थः स्यात् , न त्वानन्दादिरूपं कारणमित्याशङ्क्य कारणस्यानन्दत्वप्रतिपादकवाक्यं सामर्थ्यादानन्दादिरूपकारणमेव ब्रह्मशब्दार्थ इत्याह -

तस्यततो इति च निर्णयवाक्यमितिवाक्यमपीति ।

ततः ब्रह्मशब्दस्यानन्दादिरूपकारणविषयत्वादित्यर्थः ।