लोके पदानां योग्येतरसंसृष्टस्वार्थप्रतिपादनसामर्थ्यमङ्गीकृत्य भूतेऽप्यर्थे प्रामाण्योपगमेन लौकिकवचसां च भूतेऽर्थे प्रमाणान्तरानुसारेण प्रयोजनपर्यन्तप्रामाण्यमङ्गीकृत्य वेदवचसां तु प्रमाणान्तराभावात् विध्यनुसारेणैव प्रयोजनपर्यन्तं प्रामाण्यं वक्तव्यमित्याशङ्क्य नेति प्रतिपादितम् । इदानीं कार्यसंसृष्टस्वार्थे शब्दसामर्थ्यमिति मन्वाना कार्यशेषतयैव भूतेऽप्यर्थे प्रामाण्यमिति प्रत्यवतिष्ठन्ते इत्याह -

अत्रापर इति ।

विधिसंस्पर्शिना शास्त्रेणेत्यन्वयः ।

लोके पदानां योग्येतरसंसृष्टस्वार्थे सामर्थ्यग्रहणात् तदनुसारेण वेदेऽपि भूतार्थप्रतिपादकत्वसम्भवात् कुतो विधिसंस्पर्श इत्याक्षिपति -

कस्मादेवमिति ।

वेदान्तानां ज्ञानमात्रसाध्यप्रयोजनपर्यन्तत्वासम्भवात् प्रवृत्तिनिवृत्तिसाध्यप्रयोजनपर्यन्तत्वाय कार्यशेषतया ब्रह्मप्रतिपादनं स्यादित्यभिप्रेत्य लोकेऽपि कार्यपरतयैव शब्दप्रयोग इति दर्शयति -

अन्यथेति ।

कार्यपरत्वाभाव इत्यर्थः । श्रोतुः पुरुषार्थेन भवितव्यम् । तत्साधयितुं श्रोतुःश्रोतुमिति प्रवृत्तिनिवृत्तिभ्यां भवितव्यमिति येयं प्रयोक्तुरिच्छा तया समुत्थापितः शब्दप्रयोगः । अतः कार्यपरतयैव शब्दप्रयोग इत्यर्थः ।

सा च इष्टानिष्टेति ।

श्रोतुरिष्टानिष्टेत्यर्थः ।

ननु प्रवृत्तिनिवृत्ती एव इष्टानिष्टप्राप्तिपरिहारौ, अतो न प्रवृत्तिनिवृत्त्यर्थं कार्यपरतया शब्दप्रयोग इत्याशङ्क्य परम्परया सुखदुःखप्राप्तिनिवृत्तिहेतुत्वात् प्रवृत्तिनिवृत्त्योः इष्टत्वम् अनिष्टपरिहारत्वं चेत्याह -

न च पारम्पर्येणेति ।

प्रवृत्तिनिवृत्तिसाध्यनियोगनिष्पाद्यं चेत् ब्रह्मज्ञानफलं तदा वेदान्तानां कार्यपरता स्यात् । न तथा ज्ञानमात्रायत्तत्वात् फलस्येति, नेत्याह -

न च विस्मृतेति ।

अपि च शाब्दज्ञानव्यतिरेकेण पुनर्ब्रह्मात्मनि ज्ञानसाधनान्तरविधानात् । प्रयत्नान्तरसाध्यं प्रयोजनं न ज्ञानमात्रसाध्यमित्याह -

प्रतीत्युत्तरकालं चेति ।

शाब्दप्रतीत्युत्तरकालमित्यर्थः ।

ननु लोके भूतार्थनिष्ठतया प्रयोजनपर्यन्तानि वाक्यानि दृश्यन्ते । तद्वदिहापि स्यादिति, नेत्याह -

तस्मात् सन्तु नाम लोके इति ।

ब्रह्मजिज्ञासेति सूत्रेण जिज्ञास्यब्रह्मणः सिद्धरूपतया धर्माद्विलक्षणस्य निर्देशात् न ब्रह्मप्रतिपादकं वाक्यं विधिपरमिति नेत्याह -

तस्माद्यद्यपीति ।

तथापि प्रतिपत्त्यादिविधिशेषतयैव ब्रह्म जिज्ञास्यमित्यर्थः ।

कथं ब्रह्मपराणां विधिशेषतया समन्वय इति तदाह -

सोऽन्वेष्टव्य इति ।