ప్రశ్నోపనిషత్ - మన్త్రాః

अ

1. అత్రైష దేవః స్వప్నే మహిమానమనుభవతి । యద్దృష్టం దృష్టమనుపశ్యతి శ్రుతం శ్రుతమేవార్థమనుశృణోతి దేశదిగన్తరైశ్చ ప్రత్యనుభూతం పునః పునః ప్రత్యనుభవతి దృష్టం చాదృష్టం చ శ్రుతం చాశ్రుతం చానుభూతం చాననుభూతం చ సచ్చాసచ్చ సర్వం పశ్యతి సర్వః పశ్యతి ॥ ౫ ॥
2. అథ కబన్ధీ కాత్యాయన ఉపేత్య పప్రచ్ఛ భగవన్కుతో హ వా ఇమాః ప్రజాః ప్రజాయన్త ఇతి ॥ ౩ ॥
3. అథ యది ద్విమాత్రేణ మనసి సమ్పద్యతే సోఽన్తరిక్షం యజుర్భిరున్నీయతే సోమలోకమ్ । స సోమలోకే విభూతిమనుభూయ పునరావర్తతే ॥ ౪ ॥
4. అథ హైనం కౌసల్యశ్చాశ్వలాయనః పప్రచ్ఛ భగవన్కుత ఎష ప్రాణో జాయతే కథమాయాత్యస్మిఞ్ఛరీర ఆత్మానం వా ప్రవిభజ్య కథం ప్రాతిష్ఠతే కేనోత్క్రమతే కథం బాహ్యమభిధత్తే కథమధ్యాత్మమితి ॥ ౧ ॥
5. అథ హైనం భార్గవో వైదర్భిః పప్రచ్ఛ భగవన్కత్యేవ దేవాః ప్రజాం విధారయన్తే కతర ఎతత్ప్రకాశయన్తే కః పునరేషాం వరిష్ఠ ఇతి ॥ ౧ ॥
6. అథ హైనం శైబ్యః సత్యకామః పప్రచ్ఛ । స యో హ వై తద్భగవన్మనుష్యేషు ప్రాయణాన్తమోఙ్కారమభిధ్యాయీత కతమం వావ స తేన లోకం జయతీతి ॥ ౧ ॥
7. అథ హైనం సుకేశా భారద్వాజః పప్రచ్ఛ । భగవన్హిరణ్యనాభః కౌసల్యో రాజపుత్రో మాముపేత్యైతం ప్రశ్నమపృచ్ఛత షోడశకలం భారద్వాజ పురుషం వేత్థ । తమహం కుమారమబ్రవం నాహమిమం వేద యద్యహమిమమవేదిషం కథం తే నావక్ష్యమితి, సమూలో వా ఎష పరిశుష్యతి యోఽనృతమభివదతి తస్మాన్నార్హామ్యనృతం వక్తుమ్ । స తూష్ణీం రథమారుహ్య ప్రవవ్రాజ । తం త్వా పృచ్ఛామి క్వాసౌ పురుష ఇతి ॥ ౧ ॥
8. అథ హైనం సౌర్యాయణీ గార్గ్యః పప్రచ్ఛ భగవన్నేతస్మిన్పురుషే కాని స్వపన్తి కాన్యస్మిఞ్జాగ్రతి కతర ఎష దేవః స్వప్నాన్పశ్యతి కస్యైతత్సుఖం భవతి కస్మిన్ను సర్వే సమ్ప్రతిష్ఠితా భవన్తీతి ॥ ౧ ॥
9. అథాదిత్య ఉదయన్యత్ప్రాచీం దిశం ప్రవిశతి తేన ప్రాచ్యాన్ప్రాణాన్రశ్మిషు సంనిధత్తే । యద్దక్షిణాం యత్ప్రతీచీం యదుదీచీం యదధో యదూర్ధ్వం యదన్తరా దిశో యత్సర్వం, ప్రకాశయతి తేన, సర్వాన్ప్రాణాన్రశ్మిషు సంనిధత్తే ॥ ౬ ॥
10. అథైకయోర్ధ్వ ఉదానః పుణ్యేన పుణ్యం లోకం నయతి పాపేన పాపముభాభ్యామేవ మనుష్యలోకమ్ ॥ ౭ ॥
11. అథోత్తరేణ తపసా బ్రహ్మచర్యేణ శ్రద్ధయా విద్యయాత్మానమన్విష్యాదిత్యమభిజయన్తే । ఎతద్వై ప్రాణానామాయతనమేతదమృతమభయమేతత్పరాయణమేతస్మాన్న పునరావర్తన్త ఇత్యేష నిరోధః । తదేష శ్లోకః ॥ ౧౦ ॥
12. అన్నం వై ప్రజాపతిస్తతో హ వై తద్రేతస్తస్మాదిమాః ప్రజాః ప్రజాయన్త ఇతి ॥ ౧౪ ॥
13. అరా ఇవ రథనాభౌ కలా యస్మిన్ప్రతిష్ఠితాః । తం వేద్యం పురుషం వేద యథా మా వో మృత్యుః పరివ్యథా ఇతి ॥ ౬ ॥
14. అరా ఇవ రథనాభౌ ప్రాణే సర్వం ప్రతిష్ఠితమ్ । ఋచో యజూꣳషి సామాని యజ్ఞః క్షత్త్రం బ్రహ్మ చ ॥ ౬ ॥
15. అహోరాత్రో వై ప్రజాపతిస్తస్యాహరేవ ప్రాణో రాత్రిరేవ రయిః ప్రాణం వా ఎతే ప్రస్కన్దన్తి యే దివా రత్యా సంయుజ్యన్తే బ్రహ్మచర్యమేవ తద్యద్రాత్రౌ రత్యా సంయుజ్యన్తే ॥ ౧౩ ॥
16. ఆత్మన ఎష ప్రాణో జాయతే । యథైషా పురుషే చ్ఛాయైతస్మిన్నేతదాతతం మనోకృతేనాయాత్యస్మిఞ్ఛరీరే ॥ ౩ ॥
17. ఆదిత్యో హ వై ప్రాణో రయిరేవ చన్ద్రమా రయిర్వా ఎతత్సర్వం యన్మూర్తం చామూర్తం చ తస్మాన్మూర్తిరేవ రయిః ॥ ౫ ॥
18. ఆదిత్యో హ వై బాహ్యః ప్రాణ ఉదయత్యేష హ్యేనం చాక్షుషం ప్రాణమనుగృహ్ణానః । పృథివ్యాం యా దేవతా సైషా పురుషస్యాపానమవష్టభ్యాన్తరా యదాకాశః స సమానో వాయుర్వ్యానః ॥ ౮ ॥
19. ఇన్ద్రస్త్వం ప్రాణ తేజసా రుద్రోఽసి పరిరక్షితా । త్వమన్తరిక్షే చరసి సూర్యస్త్వం జ్యోతిషాం పతిః ॥ ౯ ॥
20. ఉత్పత్తిమాయతిం స్థానం విభుత్వం చైవ పఞ్చధా । అధ్యాత్మం చైవ ప్రాణస్య విజ్ఞాయామృతమశ్నుతే విజ్ఞాయామృతమశ్నుత ఇతి ॥ ౧౨ ॥
21. ఋగ్భిరేతం యజుర్భిరన్తరిక్షం సామభిర్యత్తత్కవయో వేదయన్తే । తమోఙ్కారేణైవాయతనేనాన్వేతి విద్వాన్యత్తచ్ఛాన్తమజరమమృతమభయం పరం చేతి ॥ ౭ ॥
22. ఎష హి ద్రష్టా స్ప్రష్టా శ్రోతా ఘ్రాతా రసయితా మన్తా బోద్ధా కర్తా విజ్ఞానాత్మా పురుషః । స పరేఽక్షర ఆత్మని సమ్ప్రతిష్ఠతే ॥ ౯ ॥
23. ఎషోఽగ్నిస్తపత్యేష సూర్య ఎష పర్జన్యో మఘవానేష వాయుః । ఎష పృథివీ రయిర్దేవః సదసచ్చామృతం చ యత్ ॥ ౫ ॥
24. తద్యే హ వై తత్ప్రజాపతివ్రతం చరన్తి తే మిథునముత్పాదయన్తే । తేషామేవైష బ్రహ్మలోకో యేషాం తపో బ్రహ్మచర్యం యేషు సత్యం ప్రతిష్ఠితమ్ ॥ ౧౫ ॥
25. తస్మై స హోవాచ । ఆకాశో హ వా ఎష దేవో వాయురగ్నిరాపః పృథివీ వాఙ్మనశ్చక్షుః శ్రోత్రం చ । తే ప్రకాశ్యాభివదన్తి వయమేతద్బాణమవష్టభ్య విధారయామః ॥ ౨ ॥
26. తస్మై స హోవాచ । ఎతద్వై సత్యకామ పరం చాపరం చ బ్రహ్మ యదోఙ్కారః । తస్మాద్విద్వానేతేనైవాయతనేనైకతరమన్వేతి ॥ ౨ ॥
27. తస్మై స హోవాచ ప్రజాకామో వై ప్రజాపతిః స తపోఽతప్యత స తపస్తప్త్వా స మిథునముత్పాదయతే రయిం చ ప్రాణం చేత్యేతౌ మే బహుధా ప్రజాః కరిష్యత ఇతి ॥ ౪ ॥
28. తస్మై స హోవాచ యథా గార్గ్య మరీచయోఽర్కస్యాస్తం గచ్ఛతః సర్వా ఎతస్మింస్తేజోమణ్డల ఎకీభవన్తి తాః పునః పునరుదయతః ప్రచరన్త్యేవం హ వై తత్సర్వం పరే దేవే మనస్యేకీభవతి । తేన తర్హ్యేష పురుషో న శృణోతి న పశ్యతి న జిఘ్రతి న రసయతే న స్పృశతే నాభివదతే నాదత్తే నానన్దయతే న విసృజతే నేయాయతే స్వపితీత్యాచక్షతే ॥ ౨ ॥
29. తస్మై స హోవాచాతిప్రశ్నాన్పృచ్ఛసి బ్రహ్మిష్ఠోఽసీతి తస్మాత్తేఽహం బ్రవీమి ॥ ౨ ॥
30. తస్మై స హోవాచేహైవాన్తఃశరీరే సోమ్య స పురుషో యస్మిన్నేతాః షోడశ కలాః ప్రభవన్తీతి ॥ ౨ ॥
31. తాన్వరిష్ఠః ప్రాణ ఉవాచ మా మోహమాపద్యథాహమేవైతత్పఞ్చధాత్మానం ప్రవిభజ్యైతద్బాణమవష్టభ్య విధారయామీతి తేఽశ్రద్దధానా బభూవుః ॥ ౩ ॥
32. తాన్హ స ఋషిరువాచ భూయ ఎవ తపసా బ్రహ్మచర్యేణ శ్రద్ధయా సంవత్సరం సంవత్స్యథ యథాకామం ప్రశ్నాన్పృచ్ఛత యది విజ్ఞాస్యామః సర్వం హ వో వక్ష్యామ ఇతి ॥ ౨ ॥
33. తాన్హోవాచైతావదేవాహమేతత్పరం బ్రహ్మ వేద నాతః పరమస్తీతి ॥ ౭ ॥
34. తిస్రో మాత్రా మృత్యుమత్యః ప్రయుక్తా అన్యోన్యసక్తా అనవిప్రయుక్తాః । క్రియాసు బాహ్యాభ్యన్తరమధ్యమాసు సమ్యక్ప్రయుక్తాసు న కమ్పతే జ్ఞః ॥ ౬ ॥
35. తే తమర్చయన్తస్త్వం హి నః పితా యోఽస్మాకమవిద్యాయాః పరం పారం తారయసీతి । నమః పరమఋషిభ్యో నమః పరమఋషిభ్యః ॥ ౮ ॥
36. తేజో హ వావ ఉదానస్తస్మాదుపశాన్తతేజాః పునర్భవమిన్ద్రియైర్మనసి సమ్పద్యమానైః ॥ ౯ ॥
37. తేషామసౌ విరజో బ్రహ్మలోకో న యేషు జిహ్మమనృతం న మాయా చేతి ॥ ౧౬ ॥
38. దేవానామసి వహ్నితమః పితౄణాం ప్రథమా స్వధా । ఋషీణాం చరితం సత్యమథర్వాఙ్గిరసామసి ॥ ౮ ॥
39. పఞ్చపాదం పితరం ద్వాదశాకృతిం దివ ఆహుః పరే అర్ధే పురీషిణమ్ । అథేమే అన్య ఉ పరే విచక్షణం సప్తచక్రే షడర ఆహురర్పితమితి ॥ ౧౧ ॥
40. పరమేవాక్షరం ప్రతిపద్యతే స యో హ వై తదచ్ఛాయమశరీరమలోహితం శుభ్రమక్షరం వేదయతే యస్తు సోమ్య । స సర్వజ్ఞః సర్వో భవతి తదేష శ్లోకః ॥ ౧౦ ॥
41. పాయూపస్థేఽపానం చక్షుఃశ్రోత్రే ముఖనాసికాభ్యాం ప్రాణః స్వయం ప్రాతిష్ఠతే మధ్యే తు సమానః । ఎష హ్యేతద్ధుతమన్నం సమం నయతి తస్మాదేతాః సప్తార్చిషో భవన్తి ॥ ౫ ॥
42. పృథివీ చ పృథివీమాత్రా చాపశ్చాపోమాత్రా చ తేజశ్చ తేజోమాత్రా చ వాయుశ్చ వాయుమాత్రా చాకాశశ్చాకాశమాత్రా చ చక్షుశ్చ ద్రష్టవ్యం చ శ్రోత్రం చ శ్రోతవ్యం చ ఘ్రాణం చ ఘ్రాతవ్యం చ రసశ్చ రసయితవ్యం చ త్వక్చ స్పర్శయితవ్యం చ వాక్చ వక్తవ్యం చ హస్తౌ చాదాతవ్యం చోపస్థశ్చానన్దయితవ్యం చ పాయుశ్చ విసర్జయితవ్యం చ పాదౌ చ గన్తవ్యం చ మనశ్చ మన్తవ్యం చ బుద్ధిశ్చ బోద్ధవ్యం చాహఙ్కారశ్చాహఙ్కర్తవ్యం చ చిత్తం చ చేతయితవ్యం చ తేజశ్చ విద్యోతయితవ్యం చ ప్రాణశ్చ విధారయితవ్యం చ ॥ ౮ ॥
43. ప్రజాపతిశ్చరసి గర్భే త్వమేవ ప్రతిజాయసే । తుభ్యం ప్రాణ ప్రజాస్త్విమా బలిం హరన్తి యః ప్రాణైః ప్రతితిష్ఠసి ॥ ౭ ॥
44. ప్రాణస్యేదం వశే సర్వం త్రిదివే యత్ప్రతిష్ఠితమ్ । మాతేవ పుత్రాన్రక్షస్వ శ్రీశ్చ ప్రజ్ఞాం చ విధేహి న ఇతి ॥ ౧౩ ॥
45. ప్రాణాగ్నయ ఎవైతస్మిన్పురే జాగ్రతి । గార్హపత్యో హ వా ఎషోఽపానో వ్యానోఽన్వాహార్యపచనో యద్గార్హపత్యాత్ప్రణీయతే ప్రణయనాదాహవనీయః ప్రాణః ॥ ౩ ॥
46. మాసో వై ప్రజాపతిస్తస్య కృష్ణపక్ష ఎవ రయిః శుక్లః ప్రాణస్తస్మాదేత ఋషయః శుక్ల ఇష్టం కుర్వన్తీతర ఇతరస్మిన్ ॥ ౧౨ ॥
47. య ఎవంవిద్వాన్ప్రాణం వేద న హాస్య ప్రజా హీయతేఽమృతో భవతి తదేష శ్లోకః ॥ ౧౧ ॥
48. యః పునరేతం త్రిమాత్రేణోమిత్యేతేనైవాక్షరేణ పరం పురుషమభిధ్యాయీత స తేజసి సూర్యే సమ్పన్నః । యథా పాదోదరస్త్వచా వినిర్ముచ్యత ఎవం హ వై స పాప్మనా వినిర్ముక్తః స సామభిరున్నీయతే బ్రహ్మలోకం స ఎతస్మాజ్జీవఘనాత్పరాత్పరం పురిశయం పురుషమీక్షతే । తదేతౌ శ్లోకౌ భవతః ॥ ౫ ॥
49. యచ్చిత్తస్తేనైష ప్రాణమాయాతి ప్రాణస్తేజసా యుక్తః । సహాత్మనా యథాసఙ్కల్పితం లోకం నయతి ॥ ౧౦ ॥
50. యథా సమ్రాడేవాధికృతాన్వినియుఙ్క్త ఎతాన్గ్రామానేతాన్గ్రామానధితిష్ఠస్వేత్యేవమేవైష ప్రాణ ఇతరాన్ప్రాణాన్పృథక్పృథగేవ సంనిధత్తే ॥ ౪ ॥
51. యదా త్వమభివర్షసి అథేమాః ప్రాణ తే ప్రజాః । ఆనన్దరూపాస్తిష్ఠన్తి కామాయాన్నం భవిష్యతీతి ॥ ౧౦ ॥
52. యదుచ్ఛ్వాసనిఃశ్వాసావేతావాహుతీ సమం నయతీతి స సమానః । మనో హ వావ యజమాన ఇష్టఫలమేవోదానః స ఎనం యజమానమహరహర్బ్రహ్మ గమయతి ॥ ౪ ॥
53. యా తే తనూర్వాచి ప్రతిష్ఠితా యా శ్రోత్రే యా చ చక్షుషి । యా చ మనసి సన్తతా శివాం తాం కురు మోత్క్రమీః ॥ ౧౨ ॥
54. విజ్ఞానాత్మా సహ దేవైశ్చ సర్వైః ప్రాణా భూతాని సమ్ప్రతిష్ఠన్తి యత్ర । తదక్షరం వేదయతే యస్తు సోమ్య స సర్వజ్ఞః సర్వమేవావివేశేతి ॥ ౧౧ ॥
55. విశ్వరూపం హరిణం జాతవేదసం పరాయణం జ్యోతిరేకం తపన్తమ్ । సహస్రరశ్మిః శతధా వర్తమానః ప్రాణః ప్రజానాముదయత్యేష సూర్యః ॥ ౮ ॥
56. వ్రాత్యస్త్వం ప్రాణైకర్షిరత్తా విశ్వస్య సత్పతిః । వయమాద్యస్య దాతారః పితా త్వం మాతరిశ్వ నః ॥ ౧౧ ॥
57. స ఈక్షాఞ్చక్రే కస్మిన్నహముత్క్రాన్త ఉత్క్రాన్తో భవిష్యామి కస్మిన్వా ప్రతిష్ఠితే ప్రతిష్ఠాస్యామీతి ॥ ౩ ॥
58. స ఎష వైశ్వానరో విశ్వరూపః ప్రాణోఽగ్నిరుదయతే । తదేతదృచాభ్యుక్తమ్ ॥ ౭ ॥
59. స ప్రాణమసృజత ప్రాణాచ్ఛ్రద్ధా ఖం వాయుర్జ్యోతిరాపః పృథివీన్ద్రియం మనః । అన్నమన్నాద్వీర్యం తపో మన్త్రాః కర్మ లోకా లోకేషు చ నామ చ ॥ ౪ ॥
60. స యథా సోమ్య వయాంసి వాసోవృక్షం సమ్ప్రతిష్ఠన్త ఎవం హ వై తత్సర్వం పర ఆత్మని సమ్ప్రతిష్ఠతే ॥ ౭ ॥
61. స యథేమా నద్యః స్యన్దమానాః సముద్రాయణాః సముద్రం ప్రాప్యాస్తం గచ్ఛన్తి భిద్యేతే తాసాం నామరూపే సముద్ర ఇత్యేవం ప్రోచ్యతే । ఎవమేవాస్య పరిద్రష్టురిమాః షోడశ కలాః పురుషాయణాః పురుషం ప్రాప్యాస్తం గచ్ఛన్తి భిద్యేతే చాసాం నామరూపే పురుష ఇత్యేవం ప్రోచ్యతే స ఎషోఽకలోఽమృతో భవతి తదేష శ్లోకః ॥ ౫ ॥
62. స యదా తేజసాభిభూతో భవతి । అత్రైష దేవః స్వప్నాన్న పశ్యత్యథైతదస్మిఞ్శరీరే ఎతత్సుఖం భవతి ॥ ౬ ॥
63. స యద్యేకమాత్రమభిధ్యాయీత స తేనైవ సంవేదితస్తూర్ణమేవ జగత్యామభిసమ్పద్యతే । తమృచో మనుష్యలోకముపనయన్తే స తత్ర తపసా బ్రహ్మచర్యేణ శ్రద్ధయా సమ్పన్నో మహిమానమనుభవతి ॥ ౩ ॥
64. సంవత్సరో వై ప్రజాపతిస్తస్యాయనే దక్షిణం చోత్తరం చ । తద్యే హ వై తదిష్టాపూర్తే కృతమిత్యుపాసతే తే చాన్ద్రమసమేవ లోకమభిజయన్తే । త ఎవ పునరావర్తన్తే తస్మాదేత ఋషయః ప్రజాకామా దక్షిణం ప్రతిపద్యన్తే । ఎష హ వై రయిర్యః పితృయాణః ॥ ౯ ॥
65. సుకేశా చ భారద్వాజః శైబ్యశ్చ సత్యకామః సౌర్యాయణీ చ గార్గ్యః కౌసల్యశ్చాశ్వలాయనో భార్గవో వైదర్భిః కబన్ధీ కాత్యాయనస్తే హైతే బ్రహ్మపరా బ్రహ్మనిష్ఠాః పరం బ్రహ్మాన్వేషమాణా ఎష హ వై తత్సర్వం వక్ష్యతీతి తే హ సమిత్పాణయో భగవన్తం పిప్పలాదముపసన్నాః ॥ ౧ ॥
66. సోఽభిమానాదూర్ధ్వముత్క్రామత ఇవ తస్మిన్నుత్క్రామత్యథేతరే సర్వ ఎవోత్క్రామన్తే తస్మిꣳశ్చ ప్రతిష్ఠమానే సర్వ ఎవ ప్రాతిష్ఠన్తే । తద్యథా మక్షికా మధుకరరాజానముత్క్రామన్తం సర్వా ఎవోత్క్రామన్తే తస్మిꣳశ్చ ప్రతిష్ఠమానే సర్వా ఎవ ప్రాతిష్ఠన్త ఎవం వాఙ్మనశ్చక్షుః శ్రోత్రం చ తే ప్రీతాః ప్రాణం స్తున్వన్తి ॥ ౪ ॥
67. హృది హ్యేష ఆత్మా । అత్రైతదేకశతం నాడీనాం తాసాం శతం శతమేకైకస్యా ద్వాసప్తతిర్ద్వాసప్తతిః ప్రతిశాఖానాడీసహస్రాణి భవన్త్యాసు వ్యానశ్చరతి ॥ ౬ ॥