பரிஸமாப்தம் கர்ம ஸஹாபரப்³ரஹ்மவிஷயவிஜ்ஞாநேந । ஸைஷா கர்மணோ ஜ்ஞாநஸஹிதஸ்ய பரா க³திருக்த²விஜ்ஞாநத்³வாரேணோபஸம்ஹ்ருதா । ஏதத்ஸத்யம் ப்³ரஹ்ம ப்ராணாக்²யம் । ஏஷ ஏகோ தே³வ: । ஏதஸ்யைவ ப்ராணஸ்ய ஸர்வே தே³வா விபூ⁴தய: । ஏதஸ்ய ப்ராணஸ்யாத்மபா⁴வம் க³ச்ச²ந் தே³வதா அப்யேதி இத்யுக்தம் । ஸோ(அ)யம் தே³வதாப்யயலக்ஷண: பர: புருஷார்த²: । ஏஷ மோக்ஷ: । ஸ சாயம் யதோ²க்தேந ஜ்ஞாநகர்மஸமுச்சயேந ஸாத⁴நேந ப்ராப்தவ்யோ நாத: பரமஸ்தீத்யேகே ப்ரதிபந்நா: । தாந்நிராசிகீர்ஷுருத்தரம் கேவலாத்மஜ்ஞாநவிதா⁴நார்த²ம் ‘ஆத்மா வா இத³ம்’ இத்யாத்³யாஹ । கத²ம் புநரகர்மஸம்ப³ந்தி⁴கேவலாத்மவிஜ்ஞாநவிதா⁴நார்த² உத்தரோ க்³ரந்த² இதி க³ம்யதே ? அந்யார்தா²நவக³மாத் । ததா² ச பூர்வோக்தாநாம் தே³வதாநாமக்³ந்யாதீ³நாம் ஸம்ஸாரித்வம் த³ர்ஶயிஷ்யத்யஶநாயாதி³தோ³ஷவத்த்வேந ‘தமஶநாயாபிபாஸாப்⁴யாமந்வவார்ஜத்’ (ஐ. உ. 1 । 2 । 1) இத்யாதி³நா । அஶநாயாதி³மத்ஸர்வம் ஸம்ஸார ஏவ பரஸ்ய து ப்³ரஹ்மணோ(அ)ஶநாயாத்³யத்யயஶ்ருதே: । ப⁴வத்வேவம் கேவலாத்மஜ்ஞாநம் மோக்ஷஸாத⁴நம் , ந த்வத்ராகர்ம்யேவாதி⁴க்ரியதே ; விஶேஷாஶ்ரவணாத் । அகர்மிண ஆஶ்ரம்யந்தரஸ்யேஹாஶ்ரவணாத் । கர்ம ச ப்³ருஹதீஸஹஸ்ரலக்ஷணம் ப்ரஸ்துத்ய அநந்தரமேவாத்மஜ்ஞாநம் ப்ராரப்⁴யதே । தஸ்மாத்கர்ம்யேவாதி⁴க்ரியதே । ந ச கர்மாஸம்ப³ந்த்⁴யாத்மவிஜ்ஞாநம் , பூர்வவத³ந்தே உபஸம்ஹாராத் । யதா² கர்மஸம்ப³ந்தி⁴ந: புருஷஸ்ய ஸூர்யாத்மந: ஸ்தா²வரஜங்க³மாதி³ஸர்வப்ராண்யாத்மத்வமுக்தம் ப்³ராஹ்மணேந மந்த்ரேண ச ‘ஸூர்ய ஆத்மா’ (ரு. ஸம். 1 । 115 । 1) இத்யாதி³நா, ததை²வ ‘ஏஷ ப்³ரஹ்மைஷ இந்த்³ர:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 1 । 3) இத்யாத்³யுபக்ரம்ய ஸர்வப்ராண்யாத்மத்வம் । ‘யச்ச ஸ்தா²வரம் , ஸர்வம் தத்ப்ரஜ்ஞாநேத்ரம்’ (ப்³ரு. உ. 3 । 1 । 3) இத்யுபஸம்ஹரிஷ்யதி । ததா² ச ஸம்ஹிதோபநிஷத் — ‘ஏதம் ஹ்யேவ ப³ஹ்வ்ருசா மஹத்யுக்தே² மீமாம்ஸந்தே’ (ஐ. ஆ. 3 । 2 । 3 । 12) இத்யாதி³நா கர்மஸம்ப³ந்தி⁴த்வமுக்த்வா ‘ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷ்வேதமேவ ப்³ரஹ்மேத்யாசக்ஷதே’ இத்யுபஸம்ஹரதி । ததா² தஸ்யைவ ‘யோ(அ)யமஶரீர: ப்ரஜ்ஞாத்மா’ இத்யுக்தஸ்ய ‘யஶ்சாஸாவாதி³த்ய ஏகமேவ ததி³தி வித்³யாத்’ இத்யேகத்வமுக்தம் । இஹாபி ‘கோ(அ)யமாத்மா’ (ஐ. உ. 3 । 1 । 1) இத்யுபக்ரம்ய ப்ரஜ்ஞாத்மத்வமேவ ‘ப்ரஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்ம’ (ஐ. உ. 3 । 1 । 3) இதி த³ர்ஶயிஷ்யதி । தஸ்மாந்நாகர்மஸம்ப³ந்த்⁴யாத்மஜ்ஞாநம் । புநருக்த்யாநர்த²க்யமிதி சேத் — ‘ப்ராணோ வா அஹமஸ்ம்ய்ருஷே’ இத்யாதி³ப்³ராஹ்மணேந ‘ஸூர்ய ஆத்மா’ இதி ச மந்த்ரேண நிர்தா⁴ரிதஸ்யாத்மந: ‘ஆத்மா வா இத³ம்’ இத்யாதி³ப்³ராஹ்மணேந ‘கோ(அ)யமாத்மா’ (ஐ. உ. 3 । 1 । 1) இதி ப்ரஶ்நபூர்வகம் புநர்நிர்தா⁴ரணம் புநருக்தமநர்த²கமிதி சேத் , ந ; தஸ்யைவ த⁴ர்மாந்தரவிஶேஷநிர்தா⁴ரணார்த²த்வாந்ந புநருக்ததாதோ³ஷ: । கத²ம் ? தஸ்யைவ கர்மஸம்ப³ந்தி⁴நோ ஜக³த்ஸ்ருஷ்டிஸ்தி²திஸம்ஹாராதி³த⁴ர்மவிஶேஷநிர்தா⁴ரணார்த²த்வாத் கேவலோபாஸ்த்யர்த²த்வாத்³வா ; அத²வா, ஆத்மேத்யாதி³: பரோ க்³ரந்த²ஸந்த³ர்ப⁴: ஆத்மந: கர்மிண: கர்மணோ(அ)ந்யத்ரோபாஸநாப்ராப்தௌ கர்மப்ரஸ்தாவே(அ)விஹிதத்வாத்³வா கேவலோ(அ)ப்யாத்மோபாஸ்ய இத்யேவமர்த²: । பே⁴தா³பே⁴தோ³பாஸ்யத்வாச்ச ‘ஏக ஏவாத்மா’ கர்மவிஷயே பே⁴த³த்³ருஷ்டிபா⁴க் । ஸ ஏவாகர்மகாலே அபே⁴தே³நாப்யுபாஸ்ய இத்யேவமபுநருக்ததா ॥

‘வித்³யாம் சாவித்³யாம் ச யஸ்தத்³வேதோ³ப⁴யம் ஸஹ । அவித்³யயா ம்ருத்யும் தீர்த்வா வித்³யயாம்ருதமஶ்நுதே’ (ஈ. உ. 11) இதி ‘குர்வந்நேவேஹ கர்மாணி ஜிஜீவிஷேச்ச²தம் ஸமா:’ (ஈ. உ. 2) இதி ச வாஜிநாம் । ந ச வர்ஷஶதாத்பரமாயுர்மர்த்யாநாம் , யேந கர்மபரித்யாகே³ந ஆத்மாநமுபாஸீத । த³ர்ஶிதம் ச ‘தாவந்தி புருஷாயுஷோ(அ)ஹ்நாம் ஸஹஸ்ராணி ப⁴வந்தி’ இதி । வர்ஷஶதம் சாயு: கர்மணைவ வ்யாப்தம் । த³ர்ஶிதஶ்ச மந்த்ர: ‘குர்வந்நேவேஹ கர்மாணி’ இத்யாதி³: ; ததா² ‘யாவஜ்ஜீவமக்³நிஹோத்ரம் ஜுஹோதி’ ‘யாவஜ்ஜீவம் த³ர்ஶபூர்ணமாஸாப்⁴யாம் யஜேத’ இத்யாத்³யாஶ்ச ; ‘தம் யஜ்ஞபாத்ரைர்த³ஹந்தி’ இதி ச । ருணத்ரயஶ்ருதேஶ்ச । தத்ர ஹி பாரிவ்ராஜ்யாதி³ஶாஸ்த்ரம் ‘வ்யுத்தா²யாத² பி⁴க்ஷாசர்யம் சரந்தி’ (ப்³ரு. உ. 3 । 5 । 1)(ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 22) இத்யாத்மஜ்ஞாநஸ்துதி - பரோ(அ)ர்த²வாதோ³(அ)நதி⁴க்ருதார்தோ² வா । ந, பரமார்தா²த்மவிஜ்ஞாநே ப²லாத³ர்ஶநே க்ரியாநுபபத்தே: — யது³க்தம் கர்மிண ஏவ சாத்மஜ்ஞாநம் கர்மஸம்ப³ந்தி⁴ சேத்யாதி³, தந்ந ; பரம் ஹ்யாப்தகாமம் ஸர்வஸம்ஸாரதோ³ஷவர்ஜிதம் ப்³ரஹ்மாஹமஸ்மீத்யாத்மத்வேந விஜ்ஞாநே, க்ருதேந கர்தவ்யேந வா ப்ரயோஜநமாத்மநோ(அ)பஶ்யத: ப²லாத³ர்ஶநே க்ரியா நோபபத்³யதே । ப²லாத³ர்ஶநே(அ)பி நியுக்தத்வாத்கரோதீதி சேத் , ந ; நியோகா³விஷயாத்மத³ர்ஶநாத் । இஷ்டயோக³மநிஷ்டவியோக³ம் வாத்மந: ப்ரயோஜநம் பஶ்யம்ஸ்தது³பாயார்தீ² யோ ப⁴வதி, ஸ நியோக³ஸ்ய விஷயோ த்³ருஷ்டோ லோகே, ந து தத்³விபரீதநியோகா³விஷயப்³ரஹ்மாத்மத்வத³ர்ஶீ । ப்³ரஹ்மாத்மத்வத³ர்ஶ்யபி ஸம்ஶ்சேந்நியுஜ்யேத, நியோகா³விஷயோ(அ)பி ஸந்ந கஶ்சிந்ந நியுக்த இதி ஸர்வம் கர்ம ஸர்வேண ஸர்வதா³ கர்தவ்யம் ப்ராப்நோதி । தச்சாநிஷ்டம் । ந ச ஸ நியோக்தும் ஶக்யதே கேநசித் । ஆம்நாயஸ்யாபி தத்ப்ரப⁴வத்வாத் । ந ஹி ஸ்வவிஜ்ஞாநோத்தே²ந வசஸா ஸ்வயம் நியுஜ்யதே । நாபி ப³ஹுவித்ஸ்வாமீ அவிவேகிநா ப்⁴ருத்யேந । ஆம்நாயஸ்ய நித்யத்வே ஸதி ஸ்வாதந்த்ர்யாத்ஸர்வாந்ப்ரதி நியோக்த்ருத்வஸாமர்த்²யமிதி சேத் , ந ; உக்ததோ³ஷாத் । ததா²பி ஸர்வேண ஸர்வதா³ ஸர்வமவிஶிஷ்டம் கர்ம கர்தவ்யமித்யுக்தோ தோ³ஷோ(அ)ப்யபரிஹார்ய ஏவ । தத³பி ஶாஸ்த்ரேணைவ விதீ⁴யத இதி சேத் — யதா² கர்மகர்தவ்யதா ஶாஸ்த்ரேண க்ருதா, ததா² தத³ப்யாத்மஜ்ஞாநம் தஸ்யைவ கர்மிண: ஶாஸ்த்ரேண விதீ⁴யத இதி சேத் , ந ; விருத்³தா⁴ர்த²போ³த⁴கத்வாநுபபத்தே: । ந ஹ்யேகஸ்மிந்க்ருதாக்ருதஸம்ப³ந்தி⁴த்வம் தத்³விபரீதத்வம் ச போ³த⁴யிதும் ஶக்யம் । ஶீதோஷ்ணத்வமிவாக்³நே: । ந சேஷ்டயோக³சிகீர்ஷா ஆத்மநோ(அ)நிஷ்டவியோக³சிகீர்ஷா ச ஶாஸ்த்ரக்ருதா, ஸர்வப்ராணிநாம் தத்³த³ர்ஶநாத் । ஶாஸ்த்ரக்ருதம் சேத் , தது³ப⁴யம் கோ³பாலாதீ³நாம் ந த்³ருஶ்யேத, அஶாஸ்த்ரஜ்ஞத்வாத்தேஷாம் । யத்³தி⁴ ஸ்வதோ(அ)ப்ராப்தம் , தச்சா²ஸ்த்ரேண போ³த⁴யிதவ்யம் । தச்சேத்க்ருதகர்தவ்யதாவிரோத்⁴யாத்மஜ்ஞாநம் ஶாஸ்த்ரேண க்ருதம் , கத²ம் தத்³விருத்³தா⁴ம் கர்தவ்யதாம் புநருத்பாத³யேத் ஶீததாமிவாக்³நௌ, தம இவ ச பா⁴நௌ ? ந போ³த⁴யத்யேவேதி சேத் , ந ; ‘ஸ ம ஆத்மேதி வித்³யாத்’ (கௌ. உ. 3 । 9) ‘ப்ரஜ்ஞாநம் ப்³ரஹ்ம’ (ஐ. உ. 3 । 1 । 3) இதி சோபஸம்ஹாராத் । ‘ததா³த்மாநமேவாவேத்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 9) ‘தத்த்வமஸி’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) இத்யேவமாதி³வாக்யாநாம் தத்பரத்வாத் । உத்பந்நஸ்ய ச ப்³ரஹ்மாத்மவிஜ்ஞாநஸ்யாபா³த்⁴யமாநத்வாந்நாநுத்பந்நம் ப்⁴ராந்தம் வா இதி ஶக்யம் வக்தும் । த்யாகே³(அ)பி ப்ரயோஜநாபா⁴வஸ்ய துல்யத்வமிதி சேத் ‘நாக்ருதேநேஹ கஶ்சந’ (ப⁴. கீ³. 3 । 18) இதி ஸ்ம்ருதே: — ய ஆஹுர்விதி³த்வா ப்³ரஹ்ம வ்யுத்தா²நமேவ குர்யாதி³தி, தேஷாமப்யேஷ ஸமாநோ தோ³ஷ: ப்ரயோஜநாபா⁴வ இதி சேத் , ந ; அக்ரியாமாத்ரத்வாத்³வ்யுத்தா²நஸ்ய । அவித்³யாநிமித்தோ ஹி ப்ரயோஜநஸ்ய பா⁴வ:, ந வஸ்துத⁴ர்ம:, ஸர்வப்ராணிநாம் தத்³த³ர்ஶநாத் , ப்ரயோஜநத்ருஷ்ணயா ச ப்ரேர்யமாணஸ்ய வாங்மந:காயை: ப்ரவ்ருத்தித³ர்ஶநாத் , ‘ஸோ(அ)காமயத ஜாயா மே ஸ்யாத்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 17) இத்யாதி³நா புத்ரவித்தாதி³ பாங்க்தலக்ஷணம் காம்யமேவேதி ‘உபே⁴ ஹ்யேதே ஸாத்⁴யஸாத⁴நலக்ஷணே ஏஷணே ஏவ’ (ப்³ரு. உ. 3 । 5 । 1) இதி வாஜஸநேயிப்³ராஹ்மணே(அ)வதா⁴ரணாத் । அவித்³யாகாமதோ³ஷநிமித்தாயா வாங்மந:காயப்ரவ்ருத்தே: பாங்க்தலக்ஷணாயா விது³ஷோ(அ)வித்³யாதி³தோ³ஷாபா⁴வாத³நுபபத்தே: க்ரியாபா⁴வமாத்ரம் வ்யுத்தா²நம் , ந து யாகா³தி³வத³நுஷ்டே²யரூபம் பா⁴வாத்மகம் । தச்ச வித்³யாவத்புருஷத⁴ர்ம இதி ந ப்ரயோஜநமந்வேஷ்டவ்யம் । ந ஹி தமஸி ப்ரவ்ருத்தஸ்ய உதி³த ஆலோகே யத்³க³ர்தபங்ககண்டகாத்³யபதநம் , தத்கிம்ப்ரயோஜநமிதி ப்ரஶ்நார்ஹம் । வ்யுத்தா²நம் தர்ஹ்யர்த²ப்ராப்தத்வாந்ந சோத³நார்த² இதி । கா³ர்ஹஸ்த்²யே சேத்பரம் ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநம் ஜாதம் , தத்ரைவாஸ்த்வகுர்வத ஆஸநம் ந ததோ(அ)ந்யத்ர க³மநமிதி சேத் , ந ; காமப்ரயுக்தத்வாத்³கா³ர்ஹஸ்த்²யஸ்ய । ‘ஏதாவாந்வை காம:’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 17) ‘உபே⁴ ஹ்யேதே ஏஷணே ஏவ’ (ப்³ரு. உ. 3 । 5 । 1)(ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 22) இத்யவதா⁴ரணாத் காமநிமித்தபுத்ரவித்தாதி³ஸம்ப³ந்த⁴நியமாபா⁴வமாத்ரம் ; ந ஹி ததோ(அ)ந்யத்ர க³மநம் வ்யுத்தா²நமுச்யதே । அதோ ந கா³ர்ஹஸ்த்²ய ஏவாகுர்வத ஆஸநமுத்பந்நவித்³யஸ்ய । ஏதேந கு³ருஶுஶ்ரூஷாதபஸோரப்யப்ரதிபத்திர்விது³ஷ: ஸித்³தா⁴ । அத்ர கேசித்³க்³ருஹஸ்தா² பி⁴க்ஷாடநாதி³ப⁴யாத்பரிப⁴வாச்ச த்ரஸ்யமாநா: ஸூக்ஷ்மத்³ருஷ்டிதாம் த³ர்ஶயந்த உத்தரமாஹு: । பி⁴க்ஷோரபி பி⁴க்ஷாடநாதி³நியமத³ர்ஶநாத்³தே³ஹதா⁴ரணமாத்ரார்தி²நோ க்³ருஹஸ்த²ஸ்யாபி ஸாத்⁴யஸாத⁴நைஷணோப⁴யவிநிர்முக்தஸ்ய தே³ஹமாத்ரதா⁴ரணார்த²மஶநாச்சா²த³நமாத்ரமுபஜீவதோ க்³ருஹ ஏவாஸ்த்வாஸநமிதி ; ந, ஸ்வக்³ருஹவிஶேஷபரிக்³ரஹநியமஸ்ய காமப்ரயுக்தத்வாதி³த்யுக்தோத்தரமேதத் । ஸ்வக்³ருஹவிஶேஷபரிக்³ரஹாபா⁴வே ச ஶரீரதா⁴ரணமாத்ரப்ரயுக்தாஶநாச்சா²த³நார்தி²ந: ஸ்வபரிக்³ரஹவிஶேஷபா⁴வே(அ)ர்தா²த்³பி⁴க்ஷுகத்வமேவ । ஶரீரதா⁴ரணார்தா²யாம் பி⁴க்ஷாடநாதி³ப்ரவ்ருத்தௌ யதா² நியமோ பி⁴க்ஷோ: ஶௌசாதௌ³ ச, ததா² க்³ருஹிணோ(அ)பி விது³ஷோ(அ)காமிநோ(அ)ஸ்து நித்யகர்மஸு நியமேந ப்ரவ்ருத்திர்யாவஜ்ஜீவாதி³ஶ்ருதிநியுக்தத்வாத்ப்ரத்யவாயபரிஹாராயேதி । ஏதந்நியோகா³விஷயத்வேந விது³ஷ: ப்ரத்யுக்தமஶக்யநியோஜ்யத்வாச்சேதி । யாவஜ்ஜீவாதி³நித்யசோத³நாநர்த²க்யமிதி சேத் , ந ; அவித்³வத்³விஷயத்வேநார்த²வத்த்வாத் । யத்து பி⁴க்ஷோ: ஶரீரதா⁴ரணமாத்ரப்ரவ்ருத்தஸ்ய ப்ரவ்ருத்தேர்நியதத்வம் , தத்ப்ரவ்ருத்தேர்ந ப்ரயோஜகம் । ஆசமநப்ரவ்ருத்தஸ்ய பிபாஸாபக³மவந்நாந்யப்ரயோஜநார்த²த்வமவக³ம்யதே । ந சாக்³நிஹோத்ராதீ³நாம் தத்³வத³ர்த²ப்ராப்தப்ரவ்ருத்திநியதத்வோபபத்தி: । அர்த²ப்ராப்தப்ரவ்ருத்திநியமோ(அ)பி ப்ரயோஜநாபா⁴வே(அ)நுபபந்ந ஏவேதி சேத் , ந ; தந்நியமஸ்ய பூர்வப்ரவ்ருத்திஸித்³த⁴த்வாத்தத³திக்ரமே யத்நகௌ³ரவாத³ர்த²ப்ராப்தஸ்ய வ்யுத்தா²நஸ்ய புநர்வசநாத்³விது³ஷோ முமுக்ஷோ: கர்தவ்யத்வோபபத்தி: । அவிது³ஷாபி முமுக்ஷுணா பாரிவ்ராஜ்யம் கர்தவ்யமேவ ; ததா² ச ‘ஶாந்தோ தா³ந்த:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 23) இத்யாதி³வசநம் ப்ரமாணம் । ஶமத³மாதீ³நாம் சாத்மத³ர்ஶநஸாத⁴நாநாமந்யாஶ்ரமேஷ்வநுபபத்தே: । ‘அத்யாஶ்ரமிப்⁴ய: பரமம் பவித்ரம் ப்ரோவாச ஸம்யக்³ருஷிஸங்க⁴ஜுஷ்டம்’ (ஶ்வே. உ. 6 । 21) இதி ச ஶ்வேதாஶ்வதரே விஜ்ஞாயதே । ‘ந கர்மணா ந ப்ரஜயா த⁴நேந த்யாகே³நைகே அம்ருதத்வமாநஶு:’ (கைவல்ய 2) இதி ச கைவல்யஶ்ருதி: । ‘ஜ்ஞாத்வா நைஷ்கர்ம்யமாசரேத்’ இதி ச ஸ்ம்ருதே: । ‘ப்³ரஹ்மாஶ்ரமபதே³ வஸேத்’ இதி ச ப்³ரஹ்மசர்யாதி³வித்³யாஸாத⁴நாநாம் ச ஸாகல்யேநாத்யாஶ்ரமிஷூபபத்தேர்கா³ர்ஹஸ்த்²யே(அ)ஸம்ப⁴வாத் । ந ச அஸம்பந்நம் ஸாத⁴நம் கஸ்யசித³ர்த²ஸ்ய ஸாத⁴நாயாலம் । யத்³விஜ்ஞாநோபயோகீ³நி ச கா³ர்ஹஸ்த்²யாஶ்ரமகர்மாணி, தேஷாம் பரமப²லமுபஸம்ஹ்ருதம் தே³வதாப்யயலக்ஷணம் ஸம்ஸாரவிஷயமேவ । யதி³ கர்மிண ஏவ பரமாத்மவிஜ்ஞாநமப⁴விஷ்யத் , ஸம்ஸாரவிஷயஸ்யைவ ப²லஸ்யோபஸம்ஹாரோ நோபாபத்ஸ்யத । அங்க³ப²லம் ததி³தி சேத் ; ந, தத்³விரோத்⁴யாத்மவஸ்துவிஷயத்வாதா³த்மவித்³யாயா: । நிராக்ருதஸர்வநாமரூபகர்மபரமார்தா²த்மவஸ்துவிஷயமாத்மஜ்ஞாநமம்ருதத்வஸாத⁴நம் । கு³ணப²லஸம்ப³ந்தே⁴ ஹி நிராக்ருதஸர்வவிஶேஷாத்மவஸ்துவிஷயத்வம் ஜ்ஞாநஸ்ய ந ப்ராப்நோதி ; தச்சாநிஷ்டம் , ‘யத்ர த்வஸ்ய ஸர்வமாத்மைவாபூ⁴த்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 14) இத்யதி⁴க்ருத்ய க்ரியாகாரகப²லாதி³ஸர்வவ்யவஹாரநிராகரணாத்³விது³ஷ: ; தத்³விபரீதஸ்யாவிது³ஷ: ‘யத்ர ஹி த்³வைதமிவ ப⁴வதி’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 14) இத்யுக்த்வா க்ரியாகாரகப²லரூபஸ்ய ஸம்ஸாரஸ்ய த³ர்ஶிதத்வாச்ச வாஜஸநேயிப்³ராஹ்மணே । ததே²ஹாபி தே³வதாப்யயம் ஸம்ஸாரவிஷயம் யத்ப²லமஶநாயாதி³மத்³வஸ்த்வாத்மகம் தது³பஸம்ஹ்ருத்ய கேவலம் ஸர்வாத்மகவஸ்துவிஷயம் ஜ்ஞாநமம்ருதத்வாய வக்ஷ்யாமீதி ப்ரவர்ததே । ருணப்ரதிப³ந்த⁴ஶ்சாவிது³ஷ ஏவ மநுஷ்யபித்ருதே³வலோகப்ராப்திம் ப்ரதி, ந விது³ஷ: ; ‘ஸோ(அ)யம் மநுஷ்யலோக: புத்ரேணைவ’ (ப்³ரு. உ. 1 । 5 । 16) இத்யாதி³லோகத்ரயஸாத⁴நநியமஶ்ருதே: । விது³ஷஶ்ச ருணப்ரதிப³ந்தா⁴பா⁴வோ த³ர்ஶித ஆத்மலோகார்தி²ந: ‘கிம் ப்ரஜயா கரிஷ்யாம:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 22) இத்யாதி³நா । ததா² ‘ஏதத்³த⁴ ஸ்ம வை தத்³வித்³வாம்ஸ ஆஹுர்ருஷய: காவஷேயா:’ இத்யாதி³ ‘ஏதத்³த⁴ ஸ்ம வை தத்பூர்வே வித்³வாம்ஸோ(அ)க்³நிஹோத்ரம் ந ஜுஹவாஞ்சக்ரு:’ (கௌ. உ. 2 । 5) இதி ச கௌஷீதகிநாம் । அவிது³ஷஸ்தர்ஹி ருணாநபாகரணே பாரிவ்ராஜ்யாநுபபத்திரிதி சேத் ; ந, ப்ராக்³கா³ர்ஹஸ்த்²யப்ரதிபத்தேர்‌ருணித்வாஸம்ப⁴வாத³தி⁴காராநாரூடோ⁴(அ)பி ருணீ சேத்ஸ்யாத் , ஸர்வஸ்ய ருணித்வமித்யநிஷ்டம் ப்ரஸஜ்யேத । ப்ரதிபந்நகா³ர்ஹஸ்த்²யஸ்யாபி ‘க்³ருஹாத்³வநீ பூ⁴த்வா ப்ரவ்ரஜேத்³யதி³ வேதரதா² ப்³ரஹ்மசர்யாதே³வ ப்ரவ்ரர்ஜேத்³க்³ருஹாத்³வா வநாத்³வா’ (ஜா. உ. 4) இத்யாத்மத³ர்ஶநஸாத⁴நோபாயத்வேநேஷ்யத ஏவ பாரிவ்ராஜ்யம் । யாவஜ்ஜீவாதி³ஶ்ருதீநாமவித்³வத³முமுக்ஷுவிஷயே க்ருதார்த²தா । சா²ந்தோ³க்³யே ச கேஷாஞ்சித்³த்³வாத³ஶராத்ரமக்³நிஹோத்ரம் ஹுத்வா தத ஊர்த்⁴வம் பரித்யாக³: ஶ்ரூயதே । யத்த்வநதி⁴க்ருதாநாம் பாரிவ்ராஜ்யமிதி, தந்ந ; தேஷாம் ப்ருத²கே³வ ‘உத்ஸந்நாக்³நிரநக்³நிகோ வா’ இத்யாதி³ஶ்ரவணாத் ; ஸர்வஸ்ம்ருதிஷு ச அவிஶேஷேண ஆஶ்ரமவிகல்ப: ப்ரஸித்³த⁴:, ஸமுச்சயஶ்ச । யத்து விது³ஷோ(அ)ர்த²ப்ராப்தம் வ்யுத்தா²நமித்யஶாஸ்த்ரார்த²த்வே, க்³ருஹே வநே வா திஷ்ட²தோ ந விஶேஷ இதி, தத³ஸத் । வ்யுத்தா²நஸ்யைவார்த²ப்ராப்தத்வாந்நாந்யத்ராவஸ்தா²நம் ஸ்யாத் । அந்யத்ராவஸ்தா²நஸ்ய காமகர்மப்ரயுக்தத்வம் ஹ்யவோசாம ; தத³பா⁴வமாத்ரம் வ்யுத்தா²நமிதி ச । யதா²காமித்வம் து விது³ஷோ(அ)த்யந்தமப்ராப்தம் , அத்யந்தமூட⁴விஷயத்வேநாவக³மாத் । ததா² ஶாஸ்த்ரசோதி³தமபி கர்மாத்மவிதோ³(அ)ப்ராப்தம் கு³ருபா⁴ரதயாவக³ம்யதே ; கிமுத அத்யந்தாவிவேகநிமித்தம் யதா²காமித்வம் ? ந ஹ்யுந்மாத³திமிரத்³ருஷ்ட்யுபலப்³த⁴ம் வஸ்து தத³பக³மே(அ)பி ததை²வ ஸ்யாத் , உந்மாத³திமிரத்³ருஷ்டிநிமித்தத்வாதே³வ தஸ்ய । தஸ்மாதா³த்மவிதோ³ வ்யுத்தா²நவ்யதிரேகேண ந யதா²காமித்வம் , ந சாந்யத்கர்தவ்யமித்யேதத்ஸித்³த⁴ம் । யத்து ‘வித்³யாம் சாவித்³யாம் ச யஸ்தத்³வேதோ³ப⁴யம் ஸஹ’ (ஈ. உ. 11) இதி ந வித்³யாவதோ வித்³யயா ஸஹாவித்³யாபி வர்தத இத்யயமர்த²: ; கஸ்தர்ஹி ? ஏகஸ்மிந்புருஷே ஏதே ந ஸஹ ஸம்ப³த்⁴யேயாதாமித்யர்த²: ; யதா² ஶுக்திகாயாம் ரஜதஶுக்திகாஜ்ஞாநே ஏகஸ்ய புருஷஸ்ய । ‘தூ³ரமேதே விபரீதே விஷூசீ அவித்³யா யா ச வித்³யேதி ஜ்ஞாதா’ (க. உ. 1 । 2 । 4) இதி ஹி காட²கே । தஸ்மாந்ந வித்³யாயாம் ஸத்யாமவித்³யாயா: ஸம்ப⁴வோ(அ)ஸ்தி । ‘தபஸா ப்³ரஹ்ம விஜிஜ்ஞாஸஸ்வ’ (தை. உ. 3 । 2 । 2) இத்யாதி³ஶ்ருதே: । தபஆதி³ வித்³யோத்பத்திஸாத⁴நம் கு³ரூபாஸநாதி³ ச கர்ம அவித்³யாத்மகத்வாத³வித்³யோச்யதே । தேந வித்³யாமுத்பாத்³ய ம்ருத்யும் காமமதிதரதி । ததோ நிஷ்காமஸ்த்யக்தைஷணோ ப்³ரஹ்மவித்³யயா அம்ருதத்வமஶ்நுத இத்யேதமர்த²ம் த³ர்ஶநயந்நாஹ — ‘அவித்³யயா ம்ருத்யும் தீர்த்வா வித்³யயாம்ருதமஶ்நுதே’ (ஈ. உ. 11) இதி । யத்து புருஷாயு: ஸர்வம் கர்மணைவ வ்யாப்தம் , ‘குர்வந்நேவேஹ கர்மாணி ஜிஜீவிஷேச்ச²தம் ஸமா:’ (ஈ. உ. 2) இதி, தத³வித்³வத்³விஷயத்வேந பரிஹ்ருதம் , இதரதா² அஸம்ப⁴வாத் । யத்து வக்ஷ்யமாணமபி பூர்வோக்ததுல்யத்வாத்கர்மணா அவிருத்³த⁴மாத்மஜ்ஞாநமிதி, தத்ஸவிஶேஷநிர்விஶேஷாத்மவிஷயதயா ப்ரத்யுக்தம் ; உத்தரத்ர வ்யாக்²யாநே ச த³ர்ஶயிஷ்யாம: । அத: கேவலநிஷ்க்ரியப்³ரஹ்மாத்மைகத்வவித்³யாப்ரத³ர்ஶநார்த²முத்தரோ க்³ரந்த² ஆரப்⁴யதே ॥