த்³விதீயோ(அ)த்⁴யாய:
ப்ரத²ம: பாத³:
ப்ரத²மே(அ)த்⁴யாயே — ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வேஶ்வரோ ஜக³த: உத்பத்திகாரணம் , ம்ருத்ஸுவர்ணாத³ய இவ க⁴டருசகாதீ³நாம் । உத்பந்நஸ்ய ஜக³தோ நியந்த்ருத்வேந ஸ்தி²திகாரணம் , மாயாவீவ மாயாயா: । ப்ரஸாரிதஸ்ய ஜக³த: புந: ஸ்வாத்மந்யேவோபஸம்ஹாரகாரணம் , அவநிரிவ சதுர்வித⁴ஸ்ய பூ⁴தக்³ராமஸ்ய । ஸ ஏவ ச ஸர்வேஷாம் ந ஆத்மா — இத்யேதத்³வேதா³ந்தவாக்யஸமந்வயப்ரதிபாத³நேந ப்ரதிபாதி³தம் । ப்ரதா⁴நாதி³காரணவாதா³ஶ்சாஶப்³த³த்வேந நிராக்ருதா: । இதா³நீம் ஸ்வபக்ஷே ஸ்ம்ருதிந்யாயவிரோத⁴பரிஹார: ப்ரதா⁴நாதி³வாதா³நாம் ச ந்யாயாபா⁴ஸோபப்³ரும்ஹிதத்வம் ப்ரதிவேதா³ந்தம் ச ஸ்ருஷ்ட்யாதி³ப்ரக்ரியாயா அவிகீ³தத்வமித்யஸ்யார்த²ஜாதஸ்ய ப்ரதிபாத³நாய த்³விதீயோ(அ)த்⁴யாய ஆரப்⁴யதே । தத்ர ப்ரத²மம் தாவத்ஸ்ம்ருதிவிரோத⁴முபந்யஸ்ய பரிஹரதி —
ஸ்ம்ருத்யதி⁴கரணம்
ஸ்ம்ருத்யநவகாஶதோ³ஷப்ரஸங்க³ இதி சேந்நாந்யஸ்ம்ருத்யநவகாஶதோ³ஷப்ரஸங்கா³த் ॥ 1 ॥
யது³க்தம் ப்³ரஹ்மைவ ஸர்வஜ்ஞம் ஜக³த: காரணம் இதி, தத³யுக்தம் । குத: ? ஸ்ம்ருத்யநவகாஶதோ³ஷப்ரஸங்கா³த் — ஸ்ம்ருதிஶ்ச தந்த்ராக்²யா பரமர்ஷிப்ரணீதா ஶிஷ்டபரிக்³ருஹீதா அந்யாஶ்ச தத³நுஸாரிண்ய: ஸ்ம்ருதய:, தா ஏவம் ஸத்யநவகாஶா: ப்ரஸஜ்யேரந் । தாஸு ஹ்யசேதநம் ப்ரதா⁴நம் ஸ்வதந்த்ரம் ஜக³த: காரணமுபநிப³த்⁴யதே । மந்வாதி³ஸ்ம்ருதயஸ்தாவச்சோத³நாலக்ஷணேநாக்³நிஹோத்ராதி³நா த⁴ர்மஜாதேநாபேக்ஷிதமர்த²ம் ஸமர்பயந்த்ய: ஸாவகாஶா ப⁴வந்தி — அஸ்ய வர்ணஸ்யாஸ்மிந்காலே(அ)நேந விதா⁴நேநோபநயநம் , ஈத்³ருஶஶ்சாசார:, இத்த²ம் வேதா³த்⁴யயநம் , இத்த²ம் ஸமாவர்தநம் , இத்த²ம் ஸஹத⁴ர்மசாரிணீஸம்யோக³ இதி । ததா² புருஷார்தா²ம்ஶ்ச வர்ணாஶ்ரமத⁴ர்மாந்நாநாவிதா⁴ந்வித³த⁴தி । நைவம் கபிலாதி³ஸ்ம்ருதீநாமநுஷ்டே²யே விஷயே அவகாஶோ(அ)ஸ்தி । மோக்ஷஸாத⁴நமேவ ஹி ஸம்யக்³த³ர்ஶநமதி⁴க்ருத்ய தா: ப்ரணீதா: । யதி³ தத்ராப்யநவகாஶா: ஸ்யு:, ஆநர்த²க்யமேவாஸாம் ப்ரஸஜ்யேத । தஸ்மாத்தத³விரோதே⁴ந வேதா³ந்தா வ்யாக்²யாதவ்யா: । கத²ம் புநரீக்ஷத்யாதி³ப்⁴யோ ஹேதுப்⁴யோ ப்³ரஹ்மைவ ஸர்வஜ்ஞம் ஜக³த: காரணமித்யவதா⁴ரித: ஶ்ருத்யர்த²: ஸ்ம்ருத்யநவகாஶதோ³ஷப்ரஸங்கே³ந புநராக்ஷிப்யதே ? ப⁴வேத³யமநாக்ஷேப: ஸ்வதந்த்ரப்ரஜ்ஞாநாம்; பரதந்த்ரப்ரஜ்ஞாஸ்து ப்ராயேண ஜநா: ஸ்வாதந்த்ர்யேண ஶ்ருத்யர்த²மவதா⁴ரயிதுமஶக்நுவந்த: ப்ரக்²யாதப்ரணேத்ருகாஸு ஸ்ம்ருதிஷ்வவலம்பே³ரந்; தத்³ப³லேந ச ஶ்ருத்யர்த²ம் ப்ரதிபித்ஸேரந் । அஸ்மத்க்ருதே ச வ்யாக்²யாநே ந விஶ்வஸ்யு:, ப³ஹுமாநாத்ஸ்ம்ருதீநாம் ப்ரணேத்ருஷு । கபிலப்ரப்⁴ருதீநாம் சார்ஷம் ஜ்ஞாநமப்ரதிஹதம் ஸ்மர்யதே । ஶ்ருதிஶ்ச ப⁴வதி ‘ருஷிம் ப்ரஸூதம் கபிலம் யஸ்தமக்³ரே ஜ்ஞாநைர்பி³ப⁴ர்தி ஜாயமாநம் ச பஶ்யேத்’ (ஶ்வே. உ. 5 । 2) இதி । தஸ்மாந்நைஷாம் மதமயதா²ர்த²ம் ஶக்யம் ஸம்பா⁴வயிதும் । தர்காவஷ்டம்பே⁴ந சைதே(அ)ர்த²ம் ப்ரதிஷ்டா²பயந்தி । தஸ்மாத³பி ஸ்ம்ருதிப³லேந வேதா³ந்தா வ்யாக்²யேயா இதி புநராக்ஷேப: ॥
தஸ்ய ஸமாதி⁴: — ‘நாந்யஸ்ம்ருத்யநவகாஶதோ³ஷப்ரஸங்கா³த்’ இதி । யதி³ ஸ்ம்ருத்யநவகாஶதோ³ஷப்ரஸங்கே³நேஶ்வரகாரணவாத³ ஆக்ஷிப்யேத, ஏவமப்யந்யா ஈஶ்வரகாரணவாதி³ந்ய: ஸ்ம்ருதயோ(அ)நவகாஶா: ப்ரஸஜ்யேரந் । தா உதா³ஹரிஷ்யாம: — ‘யத்தத்ஸூக்ஷ்மமவிஜ்ஞேயம்’ இதி பரம் ப்³ரஹ்ம ப்ரக்ருத்ய, ‘ஸ ஹ்யந்தராத்மா பூ⁴தாநாம் க்ஷேத்ரஜ்ஞஶ்சேதி கத்²யதே’ இதி சோக்த்வா, ‘தஸ்மாத³வ்யக்தமுத்பந்நம் த்ரிகு³ணம் த்³விஜஸத்தம’(ம॰பா⁴॰ 12-334-29,30,31) இத்யாஹ । ததா²ந்யத்ராபி ‘அவ்யக்தம் புருஷே ப்³ரஹ்மந்நிர்கு³ணே ஸம்ப்ரலீயதே’(ம॰பா⁴॰ 12-339-31) இத்யாஹ । ‘அதஶ்ச ஸம்க்ஷேபமிமம் ஶ்ருணுத்⁴வம் நாராயண: ஸர்வமித³ம் புராண: । ஸ ஸர்க³காலே ச கரோதி ஸர்வம் ஸம்ஹாரகாலே ச தத³த்தி பூ⁴ய:’(ப்³ர॰பு॰ 1-1-174) இதி புராணே । ப⁴க³வத்³கீ³தாஸு ச — ‘அஹம் க்ருத்ஸ்நஸ்ய ஜக³த: ப்ரப⁴வ: ப்ரலயஸ்ததா²’ (ப⁴. கீ³. 7 । 6) இதி । பரமாத்மாநமேவ ச ப்ரக்ருத்யாபஸ்தம்ப³: பட²தி — ‘தஸ்மாத்காயா: ப்ரப⁴வந்தி ஸர்வே ஸ மூலம் ஶாஶ்வதிக: ஸ நித்ய:’ (ஆ. த⁴. ஸூ. 1 । 8 । 23 । 2) இதி । ஏவமநேகஶ: ஸ்ம்ருதிஷ்வபீஶ்வர: காரணத்வேநோபாதா³நத்வேந ச ப்ரகாஶ்யதே । ஸ்ம்ருதிப³லேந ப்ரத்யவதிஷ்ட²மாநஸ்ய ஸ்ம்ருதிப³லேநைவோத்தரம் வக்ஷ்யாமீத்யதோ(அ)யமந்யஸ்ம்ருத்யநவகாஶதோ³ஷோபந்யாஸ: । த³ர்ஶிதம் து ஶ்ருதீநாமீஶ்வரகாரணவாத³ம் ப்ரதி தாத்பர்யம் । விப்ரதிபத்தௌ ச ஸ்ம்ருதீநாமவஶ்யகர்தவ்யே(அ)ந்யதரபரிக்³ரஹே(அ)ந்யதரபரித்யாகே³ ச ஶ்ருத்யநுஸாரிண்ய: ஸ்ம்ருதய: ப்ரமாணம் । அநபேக்ஷ்யா இதரா: । தது³க்தம் ப்ரமாணலக்ஷணே — ‘விரோதே⁴ த்வநபேக்ஷம் ஸ்யாத³ஸதி ஹ்யநுமாநம்’ (ஜை. ஸூ. 1 । 3 । 3) இதி । ந சாதீந்த்³ரியாநர்தா²ந் ஶ்ருதிமந்தரேண கஶ்சிது³பலப⁴த இதி ஶக்யம் ஸம்பா⁴வயிதும் , நிமித்தாபா⁴வாத் । ஶக்யம் கபிலாதீ³நாம் ஸித்³தா⁴நாமப்ரதிஹதஜ்ஞாநத்வாதி³தி சேத் , ந । ஸித்³தே⁴ரபி ஸாபேக்ஷத்வாத் । த⁴ர்மாநுஷ்டா²நாபேக்ஷா ஹி ஸித்³தி⁴:, ஸ ச த⁴ர்மஶ்சோத³நாலக்ஷண: । ததஶ்ச பூர்வஸித்³தா⁴யாஶ்சோத³நாயா அர்தோ² ந பஶ்சிமஸித்³த⁴புருஷவசநவஶேநாதிஶங்கிதும் ஶக்யதே । ஸித்³த⁴வ்யபாஶ்ரயகல்பநாயாமபி ப³ஹுத்வாத்ஸித்³தா⁴நாம் ப்ரத³ர்ஶிதேந ப்ரகாரேண ஸ்ம்ருதிவிப்ரதிபத்தௌ ஸத்யாம் ந ஶ்ருதிவ்யபாஶ்ரயாத³ந்யந்நிர்ணயகாரணமஸ்தி । பரதந்த்ரப்ரஜ்ஞஸ்யாபி நாகஸ்மாத்ஸ்ம்ருதிவிஶேஷவிஷய: பக்ஷபாதோ யுக்த:, கஸ்யசித்க்வசித்பக்ஷபாதே ஸதி புருஷமதிவைஶ்வரூப்யேண தத்த்வாவ்யவஸ்தா²நப்ரஸங்கா³த் । தஸ்மாத்தஸ்யாபி ஸ்ம்ருதிவிப்ரதிபத்த்யுபந்யாஸேந ஶ்ருத்யநுஸாராநநுஸாரவிஷயவிவேசநேந ச ஸந்மார்கே³ ப்ரஜ்ஞா ஸங்க்³ரஹணீயா । யா து ஶ்ருதி: கபிலஸ்ய ஜ்ஞாநாதிஶயம் ப்ரத³ர்ஶயந்தீ ப்ரத³ர்ஶிதா ந தயா ஶ்ருதிவிருத்³த⁴மபி காபிலம் மதம் ஶ்ரத்³தா⁴தும் ஶக்யம் , கபிலமிதி ஶ்ருதிஸாமாந்யமாத்ரத்வாத் , அந்யஸ்ய ச கபிலஸ்ய ஸக³ரபுத்ராணாம் ப்ரதப்துர்வாஸுதே³வநாம்ந: ஸ்மரணாத் , அந்யார்த²த³ர்ஶநஸ்ய ச ப்ராப்திரஹிதஸ்யாஸாத⁴கத்வாத் । ப⁴வதி சாந்யா மநோர்மாஹாத்ம்யம் ப்ரக்²யாபயந்தீ ஶ்ருதி: — ‘யத்³வை கிஞ்ச மநுரவத³த்தத்³பே⁴ஷஜம்’ (தை. ஸம். 2 । 2 । 10 । 2) இதி; மநுநா ச ‘ஸர்வபூ⁴தேஷு சாத்மாநம் ஸர்வபூ⁴தாநி சாத்மநி । ஸம்பஶ்யந்நாத்மயாஜீ வை ஸ்வாராஜ்யமதி⁴க³ச்ச²தி’ (மநு. ஸ்ம்ரு. 12 । 91) இதி ஸர்வாத்மத்வத³ர்ஶநம் ப்ரஶம்ஸதா காபிலம் மதம் நிந்த்³யத இதி க³ம்யதே । கபிலோ ஹி ந ஸர்வாத்மத்வத³ர்ஶநமநுமந்யதே, ஆத்மபே⁴தா³ப்⁴யுபக³மாத் । மஹாபா⁴ரதே(அ)பி ச — ‘ப³ஹவ: புருஷா ப்³ரஹ்மந்நுதாஹோ ஏக ஏவ து’(ம॰பா⁴॰ 12-350-1) இதி விசார்ய, ‘ப³ஹவ: புருஷா ராஜந்ஸாங்க்²யயோக³விசாரிணாம்’ இதி பரபக்ஷமுபந்யஸ்ய தத்³வ்யுதா³ஸேந — ‘ப³ஹூநாம் புருஷாணாம் ஹி யதை²கா யோநிருச்யதே’,‘ ததா² தம் புருஷம் விஶ்வமாக்²யாஸ்யாமி கு³ணாதி⁴கம்’(ம॰பா⁴॰ 12-350-26,27) இத்யுபக்ரம்ய ‘மமாந்தராத்மா தவ ச யே சாந்யே தே³ஹஸம்ஸ்தி²தா: । ஸர்வேஷாம் ஸாக்ஷிபூ⁴தோ(அ)ஸௌ ந க்³ராஹ்ய: கேநசித்க்வசித் ॥’,‘விஶ்வமூர்தா⁴ விஶ்வபு⁴ஜோ விஶ்வபாதா³க்ஷிநாஸிக: । ஏகஶ்சரதி பூ⁴தேஷு ஸ்வைரசாரீ யதா²ஸுக²ம்’(ம॰பா⁴॰ 12-351-4,5) — இதி ஸர்வாத்மதைவ நிர்தா⁴ரிதா । ஶ்ருதிஶ்ச ஸர்வாத்மதாயாம் ப⁴வதி — ‘யஸ்மிந்ஸர்வாணி பூ⁴தாந்யாத்மைவாபூ⁴த்³விஜாநத: । தத்ர கோ மோஹ: க: ஶோக ஏகத்வமநுபஶ்யத:’ (ஈ. உ. 7) இத்யேவம்விதா⁴ । அதஶ்ச ஸித்³த⁴மாத்மபே⁴த³கல்பநயாபி கபிலஸ்ய தந்த்ரம் வேத³விருத்³த⁴ம் வேதா³நுஸாரிமநுவசநவிருத்³த⁴ம் ச, ந கேவலம் ஸ்வதந்த்ரப்ரக்ருதிகல்பநயைவேதி । வேத³ஸ்ய ஹி நிரபேக்ஷம் ஸ்வார்தே² ப்ராமாண்யம் , ரவேரிவ ரூபவிஷயே । புருஷவசஸாம் து மூலாந்தராபேக்ஷம் வக்த்ருஸ்ம்ருதிவ்யவஹிதம் சேதி விப்ரகர்ஷ: । தஸ்மாத்³வேத³விருத்³தே⁴ விஷயே ஸ்ம்ருத்யநவகாஶப்ரஸங்கோ³ ந தோ³ஷ: ॥ 1 ॥
குதஶ்ச ஸ்ம்ருத்யநவகாஶப்ரஸங்கோ³ ந தோ³ஷ: ? —
இதரேஷாம் சாநுபலப்³தே⁴: ॥ 2 ॥
ப்ரதா⁴நாதி³தராணி யாநி ப்ரதா⁴நபரிணாமத்வேந ஸ்ம்ருதௌ கல்பிதாநி மஹதா³தீ³நி, ந தாநி வேதே³ லோகே வோபலப்⁴யந்தே । பூ⁴தேந்த்³ரியாணி தாவல்லோகவேத³ப்ரஸித்³த⁴த்வாச்ச²க்யந்தே ஸ்மர்தும் । அலோகவேத³ப்ரஸித்³த⁴த்வாத்து மஹதா³தீ³நாம் ஷஷ்ட²ஸ்யேவேந்த்³ரியார்த²ஸ்ய ந ஸ்ம்ருதிரவகல்பதே । யத³பி க்வசித்தத்பரமிவ ஶ்ரவணமவபா⁴ஸதே, தத³ப்யதத்பரம் வ்யாக்²யாதம் — ‘ஆநுமாநிகமப்யேகேஷாம்’ (ப்³ர. ஸூ. 1 । 4 । 1) இத்யத்ர । கார்யஸ்ம்ருதேரப்ராமாண்யாத்காரணஸ்ம்ருதேரப்யப்ராமாண்யம் யுக்தமித்யபி⁴ப்ராய: । தஸ்மாத³பி ந ஸ்ம்ருத்யநவகாஶப்ரஸங்கோ³ தோ³ஷ: । தர்காவஷ்டம்ப⁴ம் து ‘ந விலக்ஷணத்வாத்’ (ப்³ர. ஸூ. 2 । 1 । 4) இத்யாரப்⁴யோந்மதி²ஷ்யதி ॥ 2 ॥
யோக³ப்ரத்யுக்த்யதி⁴கரணம்
ஏதேந யோக³: ப்ரத்யுக்த: ॥ 3 ॥
ஏதேந ஸாங்க்²யஸ்ம்ருதிப்ரத்யாக்²யாநேந, யோக³ஸ்ம்ருதிரபி ப்ரத்யாக்²யாதா த்³ரஷ்டவ்யேத்யதிதி³ஶதி । தத்ராபி ஶ்ருதிவிரோதே⁴ந ப்ரதா⁴நம் ஸ்வதந்த்ரமேவ காரணம் , மஹதா³தீ³நி ச கார்யாண்யலோகவேத³ப்ரஸித்³தா⁴நி கல்ப்யந்தே । நந்வேவம் ஸதி ஸமாநந்யாயத்வாத்பூர்வேணைவைதத்³க³தம்; கிமர்த²ம் புநரதிதி³ஶ்யதே । அஸ்தி ஹ்யத்ராப்⁴யதி⁴காஶங்கா — ஸம்யக்³த³ர்ஶநாப்⁴யுபாயோ ஹி யோகோ³ வேதே³ விஹித: — ‘ஶ்ரோதவ்யோ மந்தவ்யோ நிதி³த்⁴யாஸிதவ்ய:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 5) இதி; ‘த்ரிருந்நதம் ஸ்தா²ப்ய ஸமம் ஶரீரம்’ (ஶ்வே. உ. 2 । 8) இத்யாதி³நா சாஸநாதி³கல்பநாபுர:ஸரம் ப³ஹுப்ரபஞ்சம் யோக³விதா⁴நம் ஶ்வேதாஶ்வதரோபநிஷதி³ த்³ருஶ்யதே । லிங்கா³நி ச வைதி³காநி யோக³விஷயாணி ஸஹஸ்ரஶ உபலப்⁴யந்தே — ‘தாம் யோக³மிதி மந்யந்தே ஸ்தி²ராமிந்த்³ரியதா⁴ரணாம்’ (க. உ. 2 । 3 । 11) இதி, ‘வித்³யாமேதாம் யோக³விதி⁴ம் ச க்ருத்ஸ்நம்’ (க. உ. 2 । 3 । 18) இதி சைவமாதீ³நி । யோக³ஶாஸ்த்ரே(அ)பி — ‘அத² தத்த்வத³ர்ஶநோபாயோ யோக³:’ இதி ஸம்யக்³த³ர்ஶநாப்⁴யுபாயத்வேநைவ யோகோ³(அ)ங்கீ³க்ரியதே । அத: ஸம்ப்ரதிபந்நார்தை²கதே³ஶத்வாத³ஷ்டகாதி³ஸ்ம்ருதிவத்³யோக³ஸ்ம்ருதிரப்யநபவத³நீயா ப⁴விஷ்யதீதி — இயமப்⁴யதி⁴கா ஶங்காதிதே³ஶேந நிவர்த்யதே, அர்தை²கதே³ஶஸம்ப்ரதிபத்தாவப்யர்தை²கதே³ஶவிப்ரதிபத்தே: பூர்வோக்தாயா த³ர்ஶநாத் । ஸதீஷ்வப்யத்⁴யாத்மவிஷயாஸு ப³ஹ்வீஷு ஸ்ம்ருதிஷு ஸாங்க்²யயோக³ஸ்ம்ருத்யோரேவ நிராகரணே யத்ந: க்ருத: । ஸாங்க்²யயோகௌ³ ஹி பரமபுருஷார்த²ஸாத⁴நத்வேந லோகே ப்ரக்²யாதௌ, ஶிஷ்டைஶ்ச பரிக்³ருஹீதௌ, லிங்கே³ந ச ஶ்ரௌதேநோபப்³ரும்ஹிதௌ — ‘தத்காரணம் ஸாங்க்²யயோகா³பி⁴பந்நம் ஜ்ஞாத்வா தே³வம் முச்யதே ஸர்வபாஶை:’ (ஶ்வே. உ. 6 । 13) இதி । நிராகரணம் து — ந ஸாங்க்²யஜ்ஞாநேந வேத³நிரபேக்ஷேண யோக³மார்கே³ண வா நி:ஶ்ரேயஸமதி⁴க³ம்யத இதி । ஶ்ருதிர்ஹி வைதி³காதா³த்மைகத்வவிஜ்ஞாநாத³ந்யந்நி:ஶ்ரேயஸஸாத⁴நம் வாரயதி — ‘தமேவ விதி³த்வாதி ம்ருத்யுமேதி நாந்ய: பந்தா² வித்³யதே(அ)யநாய’ (ஶ்வே. உ. 3 । 8) இதி । த்³வைதிநோ ஹி தே ஸாங்க்²யா யோகா³ஶ்ச நாத்மைகத்வத³ர்ஶிந: । யத்து த³ர்ஶநமுக்தம் ‘தத்காரணம் ஸாங்க்²யயோகா³பி⁴பந்நம்’ இதி, வைதி³கமேவ தத்ர ஜ்ஞாநம் த்⁴யாநம் ச ஸாங்க்²யயோக³ஶப்³தா³ப்⁴யாமபி⁴லப்யேதே ப்ரத்யாஸத்தேரித்யவக³ந்தவ்யம் । யேந த்வம்ஶேந ந விருத்⁴யேதே, தேநேஷ்டமேவ ஸாங்க்²யயோக³ஸ்ம்ருத்யோ: ஸாவகாஶத்வம்; தத்³யதா² — ‘அஸங்கோ³ ஹ்யயம் புருஷ:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 16) இத்யேவமாதி³ஶ்ருதிப்ரஸித்³த⁴மேவ புருஷஸ்ய விஶுத்³த⁴த்வம் நிர்கு³ணபுருஷநிரூபணேந ஸாங்க்²யைரப்⁴யுபக³ம்யதே । ததா² யௌகை³ரபி ‘அத² பரிவ்ராட்³விவர்ணவாஸா முண்டோ³(அ)பரிக்³ரஹ:’ (ஜா. உ. 5) இத்யேவமாதி³ ஶ்ருதிப்ரஸித்³த⁴மேவ நிவ்ருத்திநிஷ்ட²த்வம் ப்ரவ்ரஜ்யாத்³யுபதே³ஶேநாநுக³ம்யதே । ஏதேந ஸர்வாணி தர்கஸ்மரணாநி ப்ரதிவக்தவ்யாநி । தாந்யபி தர்கோபபத்திப்⁴யாம் தத்த்வஜ்ஞாநாயோபகுர்வந்தீதி சேத் , உபகுர்வந்து நாம । தத்த்வஜ்ஞாநம் து வேதா³ந்தவாக்யேப்⁴ய ஏவ ப⁴வதி — ‘நாவேத³விந்மநுதே தம் ப்³ருஹந்தம்’ (தை. ப்³ரா. 3 । 12 । 9 । 7) ‘தம் த்வௌபநிஷத³ம் புருஷம் ப்ருச்சா²மி’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 26) இத்யேவமாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: ॥ 3 ॥
நவிலக்ஷணத்வாதி⁴கரணம்
ந விலக்ஷணத்வாத³ஸ்ய ததா²த்வம் ச ஶப்³தா³த் ॥ 4 ॥
ப்³ரஹ்மாஸ்ய ஜக³தோ நிமித்தகாரணம் ப்ரக்ருதிஶ்சேத்யஸ்ய பக்ஷஸ்யாக்ஷேப: ஸ்ம்ருதிநிமித்த: பரிஹ்ருத:; தர்கநிமித்த இதா³நீமாக்ஷேப: பரிஹ்ரியதே । குத: புநரஸ்மிந்நவதா⁴ரிதே ஆக³மார்தே² தர்கநிமித்தஸ்யாக்ஷேபஸ்யாவகாஶ: ? நநு த⁴ர்ம இவ ப்³ரஹ்மண்யப்யநபேக்ஷ ஆக³மோ ப⁴விதுமர்ஹதி; — ப⁴வேத³யமவஷ்டம்போ⁴ யதி³ ப்ரமாணாந்தராநவகா³ஹ்ய ஆக³மமாத்ரப்ரமேயோ(அ)யமர்த²: ஸ்யாத³நுஷ்டே²யரூப இவ த⁴ர்ம: । பரிநிஷ்பந்நரூபம் து ப்³ரஹ்மாவக³ம்யதே । பரிநிஷ்பந்நே ச வஸ்துநி ப்ரமாணாந்தராணாமஸ்த்யவகாஶோ யதா² ப்ருதி²வ்யாதி³ஷு । யதா² ச ஶ்ருதீநாம் பரஸ்பரவிரோதே⁴ ஸத்யேகவஶேநேதரா நீயந்தே, ஏவம் ப்ரமாணாந்தரவிரோதே⁴(அ)பி தத்³வஶேநைவ ஶ்ருதிர்நீயேத । த்³ருஷ்டஸாம்யேந சாத்³ருஷ்டமர்த²ம் ஸமர்த²யந்தீ யுக்திரநுப⁴வஸ்ய ஸந்நிக்ருஷ்யதே, விப்ரக்ருஷ்யதே து ஶ்ருதி: ஐதிஹ்யமாத்ரேண ஸ்வார்தா²பி⁴தா⁴நாத் । அநுப⁴வாவஸாநம் ச ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநமவித்³யாயா நிவர்தகம் மோக்ஷஸாத⁴நம் ச த்³ருஷ்டப²லதயேஷ்யதே । ஶ்ருதிரபி — ‘ஶ்ரோதவ்யோ மந்தவ்ய:’ இதி ஶ்ரவணவ்யதிரேகேண மநநம் வித³த⁴தீ தர்கமப்யத்ராத³ர்தவ்யம் த³ர்ஶயதி । அதஸ்தர்கநிமித்த: புநராக்ஷேப: க்ரியதே ‘ந விலக்ஷணத்வாத³ஸ்ய’ இதி ॥
யது³க்தம் சேதநம் ப்³ரஹ்ம ஜக³த: காரணம் ப்ரக்ருதி: இதி, தந்நோபபத்³யதே । கஸ்மாத் ? விலக்ஷணத்வாத³ஸ்ய விகாரஸ்ய ப்ரக்ருத்யா: — இத³ம் ஹி ப்³ரஹ்மகார்யத்வேநாபி⁴ப்ரேயமாணம் ஜக³த்³ப்³ரஹ்மவிலக்ஷணமசேதநமஶுத்³த⁴ம் ச த்³ருஶ்யதே । ப்³ரஹ்ம ச ஜக³த்³விலக்ஷணம் சேதநம் ஶுத்³த⁴ம் ச ஶ்ரூயதே । ந ச விலக்ஷணத்வே ப்ரக்ருதிவிகாரபா⁴வோ த்³ருஷ்ட: । ந ஹி ருசகாத³யோ விகாரா ம்ருத்ப்ரக்ருதிகா ப⁴வந்தி, ஶராவாத³யோ வா ஸுவர்ணப்ரக்ருதிகா: । ம்ருதை³வ து ம்ருத³ந்விதா விகாரா: க்ரியந்தே, ஸுவர்ணேந ச ஸுவர்ணாந்விதா: । ததே²த³மபி ஜக³த³சேதநம் ஸுக²து³:க²மோஹாந்விதம் ஸத் அசேதநஸ்யைவ ஸுக²து³:க²மோஹாத்மகஸ்ய காரணஸ்ய கார்யம் ப⁴விதுமர்ஹதி, ந விலக்ஷணஸ்ய ப்³ரஹ்மண: । ப்³ரஹ்மவிலக்ஷணத்வம் சாஸ்ய ஜக³தோ(அ)ஶுத்³த்⁴யசேதநத்வத³ர்ஶநாத³வக³ந்தவ்யம் । அஶுத்³த⁴ம் ஹீத³ம் ஜக³த் , ஸுக²து³:க²மோஹாத்மகதயா ப்ரீதிபரிதாபவிஷாதா³தி³ஹேதுத்வாத்ஸ்வர்க³நரகாத்³யுச்சாவசப்ரபஞ்சத்வாச்ச । அசேதநம் சேத³ம் ஜக³த் , சேதநம் ப்ரதி கார்யகரணபா⁴வேநோபகரணபா⁴வோபக³மாத் । ந ஹி ஸாம்யே ஸத்யுபகார்யோபகாரகபா⁴வோ ப⁴வதி । ந ஹி ப்ரதீ³பௌ பரஸ்பரஸ்யோபகுருத: । நநு சேதநமபி கார்யகரணம் ஸ்வாமிப்⁴ருத்யந்யாயேந போ⁴க்துருபகரிஷ்யதி । ந, ஸ்வாமிப்⁴ருத்யயோரப்யசேதநாம்ஶஸ்யைவ சேதநம் ப்ரத்யுபகாரகத்வாத் । யோ ஹ்யேகஸ்ய சேதநஸ்ய பரிக்³ரஹோ பு³த்³த்⁴யாதி³ரசேதநபா⁴க³: ஸ ஏவாந்யஸ்ய சேதநஸ்யோபகரோதி, ந து ஸ்வயமேவ சேதநஶ்சேதநாந்தரஸ்யோபகரோத்யபகரோதி வா । நிரதிஶயா ஹ்யகர்தாரஶ்சேதநா இதி ஸாங்க்²யா மந்யந்தே । தஸ்மாத³சேதநம் கார்யகரணம் । ந ச காஷ்ட²லோஷ்டாதீ³நாம் சேதநத்வே கிஞ்சித்ப்ரமாணமஸ்தி । ப்ரஸித்³த⁴ஶ்சாயம் சேதநாசேதநவிபா⁴கோ³ லோகே । தஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மவிலக்ஷணத்வாந்நேத³ம் ஜக³த்தத்ப்ரக்ருதிகம் । யோ(அ)பி கஶ்சிதா³சக்ஷீத — ஶ்ருத்வா ஜக³தஶ்சேதநப்ரக்ருதிகதாம் , தத்³ப³லேநைவ ஸமஸ்தம் ஜக³ச்சேதநமவக³மயிஷ்யாமி, ப்ரக்ருதிரூபஸ்ய விகாரே(அ)ந்வயத³ர்ஶநாத்; அவிபா⁴வநம் து சைதந்யஸ்ய பரிணாமவிஶேஷாத்³ப⁴விஷ்யதி । யதா² ஸ்பஷ்டசைதந்யாநாமப்யாத்மநாம் ஸ்வாபமூர்சா²த்³யவஸ்தா²ஸு சைதந்யம் ந விபா⁴வ்யதே, ஏவம் காஷ்ட²லோஷ்டாதீ³நாமபி சைதந்யம் ந விபா⁴வயிஷ்யதே । ஏதஸ்மாதே³வ ச விபா⁴விதத்வாவிபா⁴விதத்வக்ருதாத்³விஶேஷாத்³ரூபாதி³பா⁴வாபா⁴வாப்⁴யாம் ச கார்யகரணாநாமாத்மநாம் ச சேதநத்வாவிஶேஷே(அ)பி கு³ணப்ரதா⁴நபா⁴வோ ந விரோத்ஸ்யதே । யதா² ச பார்தி²வத்வாவிஶேஷே(அ)பி மாம்ஸஸூபௌத³நாதீ³நாம் ப்ரத்யாத்மவர்திநோ விஶேஷாத்பரஸ்பரோபகாரித்வம் ப⁴வதி, ஏவமிஹாபி ப⁴விஷ்யதி । ப்ரவிபா⁴க³ப்ரஸித்³தி⁴ரப்யத ஏவ ந விரோத்ஸ்யத இதி — தேநாபி கத²ஞ்சிச்சேதநாசேதநத்வலக்ஷணம் விலக்ஷணத்வம் பரிஹ்ரியேத; ஶுத்³த்⁴யஶுத்³தி⁴த்வலக்ஷணம் து விலக்ஷணத்வம் நைவ பரிஹ்ரியதே । ந சேதரத³பி விலக்ஷணத்வம் பரிஹர்தும் ஶக்யத இத்யாஹ — ததா²த்வம் ச ஶப்³தா³தி³தி । அநவக³ம்யமாநமேவ ஹீத³ம் லோகே ஸமஸ்தஸ்ய வஸ்துநஶ்சேதநத்வம் சேதநப்ரக்ருதிகத்வஶ்ரவணாச்ச²ப்³த³ஶரணதயா கேவலயோத்ப்ரேக்ஷ்யதே । தச்ச ஶப்³தே³நைவ விருத்⁴யதே, யத: ஶப்³தா³த³பி ததா²த்வமவக³ம்யதே । ததா²த்வமிதி ப்ரக்ருதிவிலக்ஷணத்வம் கத²யதி । ஶப்³த³ ஏவ ‘விஜ்ஞாநம் சாவிஜ்ஞாநம் ச’ (தை. உ. 2 । 6 । 1) இதி கஸ்யசித்³விபா⁴க³ஸ்யாசேதநதாம் ஶ்ராவயம்ஶ்சேதநாத்³ப்³ரஹ்மணோ விலக்ஷணமசேதநம் ஜக³ச்ச்²ராவயதி ॥ 4 ॥
நநு சேதநத்வமபி க்வசித³சேதநத்வாபி⁴மதாநாம் பூ⁴தேந்த்³ரியாணாம் ஶ்ரூயதே — யதா² ‘ம்ருத³ப்³ரவீத்’ ‘ஆபோ(அ)ப்³ருவந்’ (ஶ. ப்³ரா. 6 । 1 । 3 । 2 । 4) இதி ‘தத்தேஜ ஐக்ஷத’ (சா². உ. 6 । 2 । 3),‘தா ஆப ஐக்ஷந்த’ (சா². உ. 6 । 2 । 4) இதி சைவமாத்³யா பூ⁴தவிஷயா சேதநத்வஶ்ருதி: । இந்த்³ரியவிஷயாபி — ‘தே ஹேமே ப்ராணா அஹம்ஶ்ரேயஸே விவத³மாநா ப்³ரஹ்ம ஜக்³மு:’ (ப்³ரு. உ. 6 । 1 । 7) இதி, ‘தே ஹ வாசமூசுஸ்த்வம் ந உத்³கா³யேதி’ (ப்³ரு. உ. 1 । 3 । 2) இத்யேவமாத்³யேந்த்³ரியவிஷயேதி । அத உத்தரம் பட²தி —
அபி⁴மாநிவ்யபதே³ஶஸ்து விஶேஷாநுக³திப்⁴யாம் ॥ 5 ॥
துஶப்³த³ ஆஶங்காமபநுத³தி । ந க²லு ‘ம்ருத³ப்³ரவீத்’ இத்யேவம்ஜாதீயகயா ஶ்ருத்யா பூ⁴தேந்த்³ரியாணாம் சேதநத்வமாஶங்கநீயம் , யதோ(அ)பி⁴மாநிவ்யபதே³ஶ ஏஷ:; ம்ருதா³த்³யபி⁴மாநிந்யோ வாகா³த்³யபி⁴மாநிந்யஶ்ச சேதநா தே³வதா வத³நஸம்வத³நாதி³ஷு சேதநோசிதேஷு வ்யவஹாரேஷு வ்யபதி³ஶ்யந்தே, ந பூ⁴தேந்த்³ரியமாத்ரம் । கஸ்மாத் ? விஶேஷாநுக³திப்⁴யாம் — விஶேஷோ ஹி போ⁴க்த்ரூணாம் பூ⁴தேந்த்³ரியாணாம் ச சேதநாசேதநப்ரவிபா⁴க³லக்ஷண: ப்ராக³பி⁴ஹித: । ஸர்வசேதநதாயாம் சாஸௌ நோபபத்³யேத । அபி ச கௌஷீதகிந: ப்ராணஸம்வாதே³ கரணமாத்ராஶங்காவிநிவ்ருத்தயே(அ)தி⁴ஷ்டா²த்ருசேதநபரிக்³ரஹாய தே³வதாஶப்³தே³ந விஶிம்ஷந்தி — ‘ஏதா ஹ வை தே³வதா அஹம்ஶ்ரேயஸே விவத³மாநா:’ இதி, ‘தா வா ஏதா: ஸர்வா தே³வதா: ப்ராணே நி:ஶ்ரேயஸம் விதி³த்வா’ (கௌ. உ. 2 । 12) இதி ச । அநுக³தாஶ்ச ஸர்வத்ராபி⁴மாநிந்யஶ்சேதநா தே³வதா மந்த்ரார்த²வாதே³திஹாஸபுராணாதி³ப்⁴யோ(அ)வக³ம்யந்தே — ‘அக்³நிர்வாக்³பூ⁴த்வா முக²ம் ப்ராவிஶத்’ (ஐ. ஆ. 2 । 4 । 2 । 4) இத்யேவமாதி³கா ச ஶ்ருதி: கரணேஷ்வநுக்³ராஹிகாம் தே³வதாமநுக³தாம் த³ர்ஶயதி । ப்ராணஸம்வாத³வாக்யஶேஷே ச — ‘தே ஹ ப்ராணா: ப்ரஜாபதிம் பிதரமேத்யோசு:’ (சா². உ. 5 । 1 । 7) இதி ஶ்ரேஷ்ட²த்வநிர்தா⁴ரணாய ப்ரஜாபதிக³மநம் , தத்³வசநாச்சைகைகோத்க்ரமணேநாந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாம் ப்ராணஶ்ரைஷ்ட்²யப்ரதிபத்தி:, தஸ்மை ப³லிஹரணம் இதி சைவம்ஜாதீயகோ(அ)ஸ்மதா³தி³ஷ்விவ வ்யவஹாரோ(அ)நுக³ம்யமாநோ(அ)பி⁴மாநிவ்யபதே³ஶம் த்³ரட⁴யதி । ‘தத்தேஜ ஐக்ஷத’ இத்யபி பரஸ்யா ஏவ தே³வதாயா அதி⁴ஷ்டா²த்ர்யா: ஸ்வவிகாரேஷ்வநுக³தாயா இயமீக்ஷா வ்யபதி³ஶ்யத இதி த்³ரஷ்டவ்யம் । தஸ்மாத்³விலக்ஷணமேவேத³ம் ப்³ரஹ்மணோ ஜக³த்; விலக்ஷணத்வாச்ச ந ப்³ரஹ்மப்ரக்ருதிகம் ॥ 5 ॥
— இத்யாக்ஷிப்தே, ப்ரதிவித⁴த்தே —
த்³ருஶ்யதே து ॥ 6 ॥
துஶப்³த³: பக்ஷம் வ்யாவர்தயதி । யது³க்தம் விலக்ஷணத்வாந்நேத³ம் ஜக³த்³ப்³ரஹ்மப்ரக்ருதிகம் இதி, நாயமேகாந்த:; த்³ருஶ்யதே ஹி லோகே — சேதநத்வேந ப்ரஸித்³தே⁴ப்⁴ய: புருஷாதி³ப்⁴யோ விலக்ஷணாநாம் கேஶநகா²தீ³நாமுத்பத்தி:, அசேதநத்வேந ச ப்ரஸித்³தே⁴ப்⁴யோ கோ³மயாதி³ப்⁴யோ வ்ருஶ்சிகாதீ³நாம் । நந்வசேதநாந்யேவ புருஷாதி³ஶரீராண்யசேதநாநாம் கேஶநகா²தீ³நாம் காரணாநி, அசேதநாந்யேவ ச வ்ருஶ்சிகாதி³ஶரீராண்யசேதநாநாம் கோ³மயாதீ³நாம் கார்யாணீதி । உச்யதே — ஏவமபி கிஞ்சித³சேதநம் சேதநஸ்யாயதநபா⁴வமுபக³ச்ச²தி கிஞ்சிந்நேத்யஸ்த்யேவ வைலக்ஷண்யம் । மஹாம்ஶ்சாயம் பாரிணாமிக: ஸ்வபா⁴வவிப்ரகர்ஷ: புருஷாதீ³நாம் கேஶநகா²தீ³நாம் ச ஸ்வரூபாதி³பே⁴தா³த் , ததா² கோ³மயாதீ³நாம் வ்ருஶ்சிகாதீ³நாம் ச । அத்யந்தஸாரூப்யே ச ப்ரக்ருதிவிகாரபா⁴வ ஏவ ப்ரலீயேத । அதோ²ச்யேத — அஸ்தி கஶ்சித்பார்தி²வத்வாதி³ஸ்வபா⁴வ: புருஷாதீ³நாம் கேஶநகா²தி³ஷ்வநுவர்தமாநோ கோ³மயாதீ³நாம் ச வ்ருஶ்சிகாதி³ஷ்விதி । ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி தர்ஹி ஸத்தாலக்ஷண: ஸ்வபா⁴வ ஆகாஶாதி³ஷ்வநுவர்தமாநோ த்³ருஶ்யதே । விலக்ஷணத்வேந ச காரணேந ப்³ரஹ்மப்ரக்ருதிகத்வம் ஜக³தோ தூ³ஷயதா கிமஶேஷஸ்ய ப்³ரஹ்மஸ்வபா⁴வஸ்யாநநுவர்தநம் விலக்ஷணத்வமபி⁴ப்ரேயதே, உத யஸ்ய கஸ்யசித் , அத² சைதந்யஸ்யேதி வக்தவ்யம் । ப்ரத²மே விகல்பே ஸமஸ்தப்ரக்ருதிவிகாரபா⁴வோச்சே²த³ப்ரஸங்க³: । ந ஹ்யஸத்யதிஶயே ப்ரக்ருதிவிகார இதி ப⁴வதி । த்³விதீயே சாஸித்³த⁴த்வம் । த்³ருஶ்யதே ஹி ஸத்தாலக்ஷணோ ப்³ரஹ்மஸ்வபா⁴வ ஆகாஶாதி³ஷ்வநுவர்தமாந இத்யுக்தம் । த்ருதீயே து த்³ருஷ்டாந்தாபா⁴வ: । கிம் ஹி யச்சைதந்யேநாநந்விதம் தத³ப்³ரஹ்மப்ரக்ருதிகம் த்³ருஷ்டமிதி ப்³ரஹ்மகாரணவாதி³நம் ப்ரத்யுதா³ஹ்ரியேத, ஸமஸ்தஸ்ய வஸ்துஜாதஸ்ய ப்³ரஹ்மப்ரக்ருதிகத்வாப்⁴யுபக³மாத் । ஆக³மவிரோத⁴ஸ்து ப்ரஸித்³த⁴ ஏவ, சேதநம் ப்³ரஹ்ம ஜக³த: காரணம் ப்ரக்ருதிஶ்சேத்யாக³மதாத்பர்யஸ்ய ப்ரஸாதி⁴தத்வாத் । யத்தூக்தம் பரிநிஷ்பந்நத்வாத்³ப்³ரஹ்மணி ப்ரமாணாந்தராணி ஸம்ப⁴வேயுரிதி, தத³பி மநோரத²மாத்ரம் । ரூபாத்³யபா⁴வாத்³தி⁴ நாயமர்த²: ப்ரத்யக்ஷஸ்ய கோ³சர: । லிங்கா³த்³யபா⁴வாச்ச நாநுமாநாதீ³நாம் । ஆக³மமாத்ரஸமதி⁴க³ம்ய ஏவ த்வயமர்தோ² த⁴ர்மவத் । ததா² ச ஶ்ருதி: — ‘நைஷா தர்கேண மதிராபநேயா ப்ரோக்தாந்யேநைவ ஸுஜ்ஞாநாய ப்ரேஷ்ட²’ (க. உ. 1 । 2 । 9) இதி । ‘கோ அத்³தா⁴ வேத³ க இஹ ப்ரவோசத்’ ‘இயம் விஸ்ருஷ்டிர்யத ஆப³பூ⁴வ’ (ரு. ஸம். 10 । 129 । 7) இதி சைதே ருசௌ ஸித்³தா⁴நாமபீஶ்வராணாம் து³ர்போ³த⁴தாம் ஜக³த்காரணஸ்ய த³ர்ஶயத: । ஸ்ம்ருதிரபி ப⁴வதி — ‘அசிந்த்யா: க²லு யே பா⁴வா ந தாம்ஸ்தர்கேண யோஜயேத்’ இதி, ‘அவ்யக்தோ(அ)யமசிந்த்யோ(அ)யமவிகார்யோ(அ)யமுச்யதே’ (ப⁴. கீ³. 2 । 25) இதி ச, ‘ந மே விது³: ஸுரக³ணா: ப்ரப⁴வம் ந மஹர்ஷய: । அஹமாதி³ர்ஹி தே³வாநாம் மஹர்ஷீணாம் ச ஸர்வஶ:’ (ப⁴. கீ³. 10 । 2) இதி சைவம்ஜாதீயகா । யத³பி ஶ்ரவணவ்யதிரேகேண மநநம் வித³த⁴ச்ச²ப்³த³ ஏவ தர்கமப்யாத³ர்தவ்யம் த³ர்ஶயதீத்யுக்தம் , நாநேந மிஷேண ஶுஷ்கதர்கஸ்யாத்ராத்மலாப⁴: ஸம்ப⁴வதி । ஶ்ருத்யநுக்³ருஹீத ஏவ ஹ்யத்ர தர்கோ(அ)நுப⁴வாங்க³த்வேநாஶ்ரீயதே — ஸ்வப்நாந்தபு³த்³தா⁴ந்தயோருப⁴யோரிதரேதரவ்யபி⁴சாராதா³த்மநோ(அ)நந்வாக³தத்வம் , ஸம்ப்ரஸாதே³ ச ப்ரபஞ்சபரித்யாகே³ந ஸதா³த்மநா ஸம்பத்தேர்நிஷ்ப்ரபஞ்சஸதா³த்மத்வம் , ப்ரபஞ்சஸ்ய ப்³ரஹ்மப்ரப⁴வத்வாத்கார்யகாரணாநந்யத்வந்யாயேந ப்³ரஹ்மாவ்யதிரேக: — இத்யேவம்ஜாதீயக:; ‘தர்காப்ரதிஷ்டா²நாதி³’ (ப்³ர. ஸூ. 2 । 1 । 11) தி ச கேவலஸ்ய தர்கஸ்ய விப்ரலம்ப⁴கத்வம் த³ர்ஶயிஷ்யதி । யோ(அ)பி சேதநகாரணஶ்ரவணப³லேநைவ ஸமஸ்தஸ்ய ஜக³தஶ்சேதநதாமுத்ப்ரேக்ஷேத, தஸ்யாபி ‘விஜ்ஞாநம் சாவிஜ்ஞாநம் ச’ (தை. உ. 2 । 6 । 1) இதி சேதநாசேதநவிபா⁴க³ஶ்ரவணம் விபா⁴வநாவிபா⁴வநாப்⁴யாம் சைதந்யஸ்ய ஶக்யத ஏவ யோஜயிதும் । பரஸ்யைவ த்வித³மபி விபா⁴க³ஶ்ரவணம் ந யுஜ்யதே । கத²ம் ? பரமகாரணஸ்ய ஹ்யத்ர ஸமஸ்தஜக³தா³த்மநா ஸமவஸ்தா²நம் ஶ்ராவ்யதே — ‘விஜ்ஞாநம் சாவிஜ்ஞாநம் சாப⁴வத்’ இதி । தத்ர யதா² சேதநஸ்யாசேதநபா⁴வோ நோபபத்³யதே விலக்ஷணத்வாத் , ஏவமசேதநஸ்யாபி சேதநபா⁴வோ நோபபத்³யதே । ப்ரத்யுக்தத்வாத்து விலக்ஷணத்வஸ்ய யதா² ஶ்ருத்யேவ சேதநம் காரணம் க்³ரஹீதவ்யம் ப⁴வதி ॥ 6 ॥
அஸதி³தி சேந்ந ப்ரதிஷேத⁴மாத்ரத்வாத் ॥ 7 ॥
யதி³ சேதநம் ஶுத்³த⁴ம் ஶப்³தா³தி³ஹீநம் ச ப்³ரஹ்ம தத்³விபரீதஸ்யாசேதநஸ்யாஶுத்³த⁴ஸ்ய ஶப்³தா³தி³மதஶ்ச கார்யஸ்ய காரணமிஷ்யேத, அஸத்தர்ஹி கார்யம் ப்ராகு³த்பத்தேரிதி ப்ரஸஜ்யேத । அநிஷ்டம் சைதத்ஸத்கார்யவாதி³நஸ்தவேதி சேத் — நைஷ தோ³ஷ:, ப்ரதிஷேத⁴மாத்ரத்வாத் । ப்ரதிஷேத⁴மாத்ரம் ஹீத³ம் । நாஸ்ய ப்ரதிஷேத⁴ஸ்ய ப்ரதிஷேத்⁴யமஸ்தி । ந ஹ்யயம் ப்ரதிஷேத⁴: ப்ராகு³த்பத்தே: ஸத்த்வம் கார்யஸ்ய ப்ரதிஷேத்³து⁴ம் ஶக்நோதி । கத²ம் ? யதை²வ ஹீதா³நீமபீத³ம் கார்யம் காரணாத்மநா ஸத் , ஏவம் ப்ராகு³த்பத்தேரபீதி க³ம்யதே । ந ஹீதா³நீமபீத³ம் கார்யம் காரணாத்மாநமந்தரேண ஸ்வதந்த்ரமேவாஸ்தி — ‘ஸர்வம் தம் பராதா³த்³யோ(அ)ந்யத்ராத்மந: ஸர்வம் வேத³’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 6) இத்யாதி³ஶ்ரவணாத் । காரணாத்மநா து ஸத்த்வம் கார்யஸ்ய ப்ராகு³த்பத்தேரவிஶிஷ்டம் । நநு ஶப்³தா³தி³ஹீநம் ப்³ரஹ்ம ஜக³த: காரணம் । பா³ட⁴ம் — ந து ஶப்³தா³தி³மத்கார்யம் காரணாத்மநா ஹீநம் ப்ராகு³த்பத்தேரிதா³நீம் வா அஸ்தி । தேந ந ஶக்யதே வக்தும் ப்ராகு³த்பத்தேரஸத்கார்யமிதி । விஸ்தரேண சைதத்கார்யகாரணாநந்யத்வவாதே³ வக்ஷ்யாம: ॥ 7 ॥
அபீதௌ தத்³வத்ப்ரஸங்கா³த³ஸமஞ்ஜஸம் ॥ 8 ॥
அத்ராஹ — யதி³ ஸ்தௌ²ல்யஸாவயவத்த்வாசேதநத்வபரிச்சி²ந்நத்வாஶுத்³த்⁴யாதி³த⁴ர்மகம் கார்யம் ப்³ரஹ்மகாரணகமப்⁴யுபக³ம்யேத, ததா³பீதௌ ப்ரலயே ப்ரதிஸம்ஸ்ருஜ்யமாநம் கார்யம் காரணாவிபா⁴க³மாபத்³யமாநம் காரணமாத்மீயேந த⁴ர்மேண தூ³ஷயேதி³தி — அபீதௌ காரணஸ்யாபி ப்³ரஹ்மண: கார்யஸ்யேவாஶுத்³த்⁴யாதி³ரூபப்ரஸங்கா³த் ஸர்வஜ்ஞம் ப்³ரஹ்ம ஜக³த்காரணமித்யஸமஞ்ஜஸமித³மௌபநிஷத³ம் த³ர்ஶநம் । அபி ச ஸமஸ்தஸ்ய விபா⁴க³ஸ்யாவிபா⁴க³ப்ராப்தே: புநருத்பத்தௌ நியமகாரணாபா⁴வாத்³போ⁴க்த்ருபோ⁴க்³யாதி³விபா⁴கே³நோத்பத்திர்ந ப்ராப்நோதீத்யஸமஞ்ஜஸம் । அபி ச போ⁴க்த்ரூணாம் பரேண ப்³ரஹ்மணா அவிபா⁴க³ம் க³தாநாம் கர்மாதி³நிமித்தப்ரலயே(அ)பி புநருத்பத்தாவப்⁴யுபக³ம்யமாநாயாம் முக்தாநாமபி புநருத்பத்திப்ரஸங்கா³த³ஸமஞ்ஜஸம் । அதே²த³ம் ஜக³த³பீதாவபி விப⁴க்தமேவ பரேண ப்³ரஹ்மணாவதிஷ்டே²த, ஏவமப்யபீதிஶ்ச ந ஸம்ப⁴வதி காரணாவ்யதிரிக்தம் ச கார்யம் ந ஸம்ப⁴வதீத்யஸமஞ்ஜஸமேவேதி ॥ 8 ॥
அத்ரோச்யதே —
ந து த்³ருஷ்டாந்தபா⁴வாத் ॥ 9 ॥
நைவாஸ்மதீ³யே த³ர்ஶநே கிஞ்சித³ஸாமஞ்ஜஸ்யமஸ்தி । யத்தாவத³பி⁴ஹிதம் — காரணமபிக³ச்ச²த்கார்யம் காரணமாத்மீயேந த⁴ர்மேண தூ³ஷயேதி³தி, தத்³தூ³ஷணம் । கஸ்மாத் ? த்³ருஷ்டாந்தபா⁴வாத் — ஸந்தி ஹி த்³ருஷ்டாந்தா:, யதா² காரணமபிக³ச்ச²த்கார்யம் காரணமாத்மீயேந த⁴ர்மேண ந தூ³ஷயதி । தத்³யதா² — ஶராவாத³யோ ம்ருத்ப்ரக்ருதிகா விகாரா விபா⁴கா³வஸ்தா²யாமுச்சாவசமத்⁴யமப்ரபே⁴தா³: ஸந்த: புந: ப்ரக்ருதிமபிக³ச்ச²ந்தோ ந தாமாத்மீயேந த⁴ர்மேண ஸம்ஸ்ருஜந்தி । ருசகாத³யஶ்ச ஸுவர்ணவிகாரா அபீதௌ ந ஸுவர்ணமாத்மீயேந த⁴ர்மேண ஸம்ஸ்ருஜந்தி । ப்ருதி²வீவிகாரஶ்சதுர்விதோ⁴ பூ⁴தக்³ராமோ ந ப்ருதி²வீமபீதாவாத்மீயேந த⁴ர்மேண ஸம்ஸ்ருஜதி । த்வத்பக்ஷஸ்ய து ந கஶ்சித்³த்³ருஷ்டாந்தோ(அ)ஸ்தி । அபீதிரேவ ஹி ந ஸம்ப⁴வேத் , யதி³ காரணே கார்யம் ஸ்வத⁴ர்மேணைவாவதிஷ்டே²த । அநந்யத்வே(அ)பி கார்யகாரணயோ:, கார்யஸ்ய காரணாத்மத்வம் , ந து காரணஸ்ய கார்யாத்மத்வம் — ‘ஆரம்ப⁴ணஶப்³தா³தி³ப்⁴ய:’ (ப்³ர. ஸூ. 2 । 1 । 14) இதி வக்ஷ்யாம: । அத்யல்பம் சேத³முச்யதே — கார்யமபீதாவாத்மீயேந த⁴ர்மேண காரணம் ஸம்ஸ்ருஜேதி³தி । ஸ்தி²தாவபி ஹி ஸமாநோ(அ)யம் ப்ரஸங்க³:, கார்யகாரணயோரநந்யத்வாப்⁴யுபக³மாத் । ‘இத³ꣳ ஸர்வம் யத³யமாத்மா’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 6) ‘ஆத்மைவேத³ம் ஸர்வம்’ (சா². உ. 7 । 25 । 2) ‘ப்³ரஹ்மைவேத³மம்ருதம் புரஸ்தாத்’ (மு. உ. 2 । 2 । 12) ‘ஸர்வம் க²ல்வித³ம் ப்³ரஹ்ம’ (சா². உ. 3 । 14 । 1) இத்யேவமாத்³யாபி⁴ர்ஹி ஶ்ருதிபி⁴ரவிஶேஷேண த்ரிஷ்வபி காலேஷு கார்யஸ்ய காரணாத³நந்யத்வம் ஶ்ராவ்யதே । தத்ர ய: பரிஹார: கார்யஸ்ய தத்³த⁴ர்மாணாம் சாவித்³யாத்⁴யாரோபிதத்வாந்ந தை: காரணம் ஸம்ஸ்ருஜ்யத இதி, அபீதாவபி ஸ ஸமாந: । அஸ்தி சாயமபரோ த்³ருஷ்டாந்த: — யதா² ஸ்வயம் ப்ரஸாரிதயா மாயயா மாயாவீ த்ரிஷ்வபி காலேஷு ந ஸம்ஸ்ப்ருஶ்யதே, அவஸ்துத்வாத் , ஏவம் பரமாத்மாபி ஸம்ஸாரமாயயா ந ஸம்ஸ்ப்ருஶ்யத இதி । யதா² ச ஸ்வப்நத்³ருகே³க: ஸ்வப்நத³ர்ஶநமாயயா ந ஸம்ஸ்ப்ருஶ்யதே, ப்ரபோ³த⁴ஸம்ப்ரஸாத³யோரநந்வாக³தத்வாத் , ஏவமவஸ்தா²த்ரயஸாக்ஷ்யேகோ(அ)வ்யபி⁴சார்யவஸ்தா²த்ரயேண வ்யபி⁴சாரிணா ந ஸம்ஸ்ப்ருஶ்யதே । மாயாமாத்ரம் ஹ்யேதத் , யத்பரமாத்மநோ(அ)வஸ்தா²த்ரயாத்மநாவபா⁴ஸநம் , ரஜ்ஜ்வா இவ ஸர்பாதி³பா⁴வேநேதி । அத்ரோக்தம் வேதா³ந்தார்த²ஸம்ப்ரதா³யவித்³பி⁴ராசார்யை: — ‘அநாதி³மாயயா ஸுப்தோ யதா³ ஜீவ: ப்ரபு³த்⁴யதே । அஜமநித்³ரமஸ்வப்நமத்³வைதம் பு³த்⁴யதே ததா³’ (மா. கா. 1 । 16) இதி । தத்ர யது³க்தமபீதௌ காரணஸ்யாபி கார்யஸ்யேவ ஸ்தௌ²ல்யாதி³தோ³ஷப்ரஸங்க³ இதி, ஏதத³யுக்தம் । யத்புநரேதது³க்தம் — ஸமஸ்தஸ்ய விபா⁴க³ஸ்யாவிபா⁴க³ப்ராப்தே: புநர்விபா⁴கே³நோத்பத்தௌ நியமகாரணம் நோபபத்³யத இதி, அயமப்யதோ³ஷ:, த்³ருஷ்டாந்தபா⁴வாதே³வ — யதா² ஹி ஸுஷுப்திஸமாத்⁴யாதா³வபி ஸத்யாம் ஸ்வாபா⁴விக்யாமவிபா⁴க³ப்ராப்தௌ மித்²யாஜ்ஞாநஸ்யாநபோதி³தத்வாத்பூர்வவத்புந: ப்ரபோ³தே⁴ விபா⁴கோ³ ப⁴வதி, ஏவமிஹாபி ப⁴விஷ்யதி । ஶ்ருதிஶ்சாத்ர ப⁴வதி — ‘இமா: ஸர்வா: ப்ரஜா: ஸதி ஸம்பத்³ய ந விது³: ஸதி ஸம்பத்³யாமஹ இதி,’ (சா². உ. 6 । 9 । 2) ‘த இஹ வ்யாக்⁴ரோ வா ஸிꣳஹோ வா வ்ருகோ வா வராஹோ வா கீடோ வா பதங்கோ³ வா த³ꣳஶோ வா மஶகோ வா யத்³யத்³ப⁴வந்தி ததா³ ப⁴வந்தி’ (சா². உ. 6 । 9 । 3) இதி । யதா² ஹ்யவிபா⁴கே³(அ)பி பரமாத்மநி மித்²யாஜ்ஞாநப்ரதிப³த்³தோ⁴ விபா⁴க³வ்யவஹார: ஸ்வப்நவத³வ்யாஹத: ஸ்தி²தௌ த்³ருஶ்யதே, ஏவமபீதாவபி மித்²யாஜ்ஞாநப்ரதிப³த்³தை⁴வ விபா⁴க³ஶக்திரநுமாஸ்யதே । ஏதேந முக்தாநாம் புநருத்பத்திப்ரஸங்க³: ப்ரத்யுக்த:, ஸம்யக்³ஜ்ஞாநேந மித்²யாஜ்ஞாநஸ்யாபோதி³தத்வாத் । ய: புநரயமந்தே(அ)பரோ விகல்ப உத்ப்ரேக்ஷித: — அதே²த³ம் ஜக³த³பீதாவபி விப⁴க்தமேவ பரேண ப்³ரஹ்மணாவதிஷ்டே²தேதி, ஸோ(அ)ப்யநப்⁴யுபக³மாதே³வ ப்ரதிஷித்³த⁴: । தஸ்மாத்ஸமஞ்ஜஸமித³மௌபநிஷத³ம் த³ர்ஶநம் ॥ 9 ॥
ஸ்வபக்ஷதோ³ஷாச்ச ॥ 10 ॥
ஸ்வபக்ஷே சைதே ப்ரதிவாதி³ந: ஸாதா⁴ரணா தோ³ஷா: ப்ராது³:ஷ்யு: । கத²மித்யுச்யதே — யத்தாவத³பி⁴ஹிதம் , விலக்ஷணத்வாந்நேத³ம் ஜக³த்³ப்³ரஹ்மப்ரக்ருதிகமிதி ப்ரதா⁴நப்ரக்ருதிகதாயாமபி ஸமாநமேதத் , ஶப்³தா³தி³ஹீநாத்ப்ரதா⁴நாச்ச²ப்³தா³தி³மதோ ஜக³த உத்பத்த்யப்⁴யுபக³மாத் । அத ஏவ ச விலக்ஷணகார்யோத்பத்த்யப்⁴யுபக³மாத் ஸமாந: ப்ராகு³த்பத்தேரஸத்கார்யவாத³ப்ரஸங்க³: । ததா²பீதௌ கார்யஸ்ய காரணாவிபா⁴கா³ப்⁴யுபக³மாத்தத்³வத்ப்ரஸங்கோ³(அ)பி ஸமாந: । ததா² ம்ருதி³தஸர்வவிஶேஷேஷு விகாரேஷ்வபீதாவவிபா⁴கா³த்மதாம் க³தேஷு , இத³மஸ்ய புருஷஸ்யோபாதா³நமித³மஸ்யேதி ப்ராக்ப்ரலயாத்ப்ரதிபுருஷம் யே நியதா பே⁴தா³:, ந தே ததை²வ புநருத்பத்தௌ நியந்தும் ஶக்யந்தே, காரணாபா⁴வாத் । விநைவ ச காரணேந நியமே(அ)ப்⁴யுபக³ம்யமாநே காரணாபா⁴வஸாம்யாந்முக்தாநாமபி புநர்ப³ந்த⁴ப்ரஸங்க³: । அத² கேசித்³பே⁴தா³ அபீதாவவிபா⁴க³மாபத்³யந்தே கேசிந்நேதி சேத் — யே நாபத்³யந்தே, தேஷாம் ப்ரதா⁴நகார்யத்வம் ந ப்ராப்நோதி; இத்யேவமேதே தோ³ஷா: ஸாதா⁴ரணத்வாந்நாந்யதரஸ்மிந்பக்ஷே சோத³யிதவ்யா ப⁴வந்தீதி அதோ³ஷதாமேவைஷாம் த்³ரட⁴யதி — அவஶ்யாஶ்ரயிதவ்யத்வாத் ॥ 10 ॥
தர்காப்ரதிஷ்டா²நாத³ப்யந்யதா²நுமேயமிதி சேதே³வமப்யவிமோக்ஷப்ரஸங்க³: ॥ 11 ॥
இதஶ்ச நாக³மக³ம்யே(அ)ர்தே² கேவலேந தர்கேண ப்ரத்யவஸ்தா²தவ்யம்; யஸ்மாந்நிராக³மா: புருஷோத்ப்ரேக்ஷாமாத்ரநிப³ந்த⁴நாஸ்தர்கா அப்ரதிஷ்டி²தா ப⁴வந்தி, உத்ப்ரேக்ஷாயா நிரங்குஶத்வாத் । ததா² ஹி — கைஶ்சித³பி⁴யுக்தைர்யத்நேநோத்ப்ரேக்ஷிதாஸ்தர்கா அபி⁴யுக்ததரைரந்யைராபா⁴ஸ்யமாநா த்³ருஶ்யந்தே । தைரப்யுத்ப்ரேக்ஷிதா: ஸந்தஸ்ததோ(அ)ந்யைராபா⁴ஸ்யந்த இதி ந ப்ரதிஷ்டி²தத்வம் தர்காணாம் ஶக்யமாஶ்ரயிதும் , புருஷமதிவைரூப்யாத் । அத² கஸ்யசித்ப்ரஸித்³த⁴மாஹாத்ம்யஸ்ய கபிலஸ்ய அந்யஸ்ய வா ஸம்மதஸ்தர்க: ப்ரதிஷ்டி²த இத்யாஶ்ரீயேத — ஏவமப்யப்ரதிஷ்டி²தத்வமேவ । ப்ரஸித்³த⁴மாஹாத்ம்யாபி⁴மதாநாமபி தீர்த²கராணாம் கபிலகணபு⁴க்ப்ரப்⁴ருதீநாம் பரஸ்பரவிப்ரதிபத்தித³ர்ஶநாத் । அதோ²ச்யேத — அந்யதா² வயமநுமாஸ்யாமஹே, யதா² நாப்ரதிஷ்டா²தோ³ஷோ ப⁴விஷ்யதி । ந ஹி ப்ரதிஷ்டி²தஸ்தர்க ஏவ நாஸ்தீதி ஶக்யதே வக்தும் । ஏதத³பி ஹி தர்காணாமப்ரதிஷ்டி²தத்வம் தர்கேணைவ ப்ரதிஷ்டா²ப்யதே, கேஷாஞ்சித்தர்காணாமப்ரதிஷ்டி²தத்வத³ர்ஶநேநாந்யேஷாமபி தஜ்ஜாதீயாநாம் தர்காணாமப்ரதிஷ்டி²தத்வகல்பநாத் । ஸர்வதர்காப்ரதிஷ்டா²யாம் ச லோகவ்யவஹாரோச்சே²த³ப்ரஸங்க³: । அதீதவர்தமாநாத்⁴வஸாம்யேந ஹ்யநாக³தே(அ)ப்யத்⁴வநி ஸுக²து³:க²ப்ராப்திபரிஹாராய ப்ரவர்தமாநோ லோகோ த்³ருஶ்யதே । ஶ்ருத்யர்த²விப்ரதிபத்தௌ சார்தா²பா⁴ஸநிராகரணேந ஸம்யக³ர்த²நிர்தா⁴ரணம் தர்கேணைவ வாக்யவ்ருத்திநிரூபணரூபேண க்ரியதே । மநுரபி சைவம் மந்யதே — ‘ப்ரத்யக்ஷமநுமாநம் ச ஶாஸ்த்ரம் ச விவிதா⁴க³மம் । த்ரயம் ஸுவிதி³தம் கார்யம் த⁴ர்மஶுத்³தி⁴மபீ⁴ப்ஸதா’ இதி ‘ஆர்ஷம் த⁴ர்மோபதே³ஶம் ச வேத³ஶாஸ்த்ராவிரோதி⁴நா । யஸ்தர்கேணாநுஸந்த⁴த்தே ஸ த⁴ர்மம் வேத³ நேதர:’ (மநு. ஸ்ம்ரு. 12 । 105,106) இதி ச ப்³ருவந் । அயமேவ ச தர்கஸ்யாலங்கார: — யத³ப்ரதிஷ்டி²தத்வம் நாம । ஏவம் ஹி ஸாவத்³யதர்கபரித்யாகே³ந நிரவத்³யஸ்தர்க: ப்ரதிபத்தவ்யோ ப⁴வதி । ந ஹி பூர்வஜோ மூட⁴ ஆஸீதி³த்யாத்மநாபி மூடே⁴ந ப⁴விதவ்யமிதி கிஞ்சித³ஸ்தி ப்ரமாணம் । தஸ்மாந்ந தர்காப்ரதிஷ்டா²நம் தோ³ஷ இதி சேத் — ஏவமப்யவிமோக்ஷப்ரஸங்க³: । யத்³யபி க்வசித்³விஷயே தர்கஸ்ய ப்ரதிஷ்டி²தத்வமுபலக்ஷ்யதே, ததா²பி ப்ரக்ருதே தாவத்³விஷயே ப்ரஸஜ்யத ஏவாப்ரதிஷ்டி²தத்வதோ³ஷாத³நிர்மோக்ஷஸ்தர்கஸ்ய । ந ஹீத³மதிக³ம்பீ⁴ரம் பா⁴வயாதா²த்ம்யம் முக்திநிப³ந்த⁴நமாக³மமந்தரேணோத்ப்ரேக்ஷிதுமபி ஶக்யம் । ரூபாத்³யபா⁴வாத்³தி⁴ நாயமர்த²: ப்ரத்யக்ஷஸ்ய கோ³சர:, லிங்கா³த்³யபா⁴வாச்ச நாநுமாநாதீ³நாமிதி சாவோசாம । அபி ச ஸம்யக்³ஜ்ஞாநாந்மோக்ஷ இதி ஸர்வேஷாம் மோக்ஷவாதி³நாமப்⁴யுபக³ம: । தச்ச ஸம்யக்³ஜ்ஞாநமேகரூபம் , வஸ்துதந்த்ரத்வாத் । ஏகரூபேண ஹ்யவஸ்தி²தோ யோ(அ)ர்த²: ஸ பரமார்த²: । லோகே தத்³விஷயம் ஜ்ஞாநம் ஸம்யக்³ஜ்ஞாநமித்யுச்யதே — யதா²க்³நிருஷ்ண இதி । தத்ரைவம் ஸதி ஸம்யக்³ஜ்ஞாநே புருஷாணாம் விப்ரதிபத்திரநுபபந்நா । தர்கஜ்ஞாநாநாம் த்வந்யோந்யவிரோதா⁴த்ப்ரஸித்³தா⁴ விப்ரதிபத்தி: । யத்³தி⁴ கேநசித்தார்கிகேணேத³மேவ ஸம்யக்³ஜ்ஞாநமிதி ப்ரதிஷ்டா²பிதம் , தத³பரேண வ்யுத்தா²ப்யதே । தேநாபி ப்ரதிஷ்டா²பிதம் ததோ(அ)பரேண வ்யுத்தா²ப்யத இதி ச ப்ரஸித்³த⁴ம் லோகே । கத²மேகரூபாநவஸ்தி²தவிஷயம் தர்கப்ரப⁴வம் ஸம்யக்³ஜ்ஞாநம் ப⁴வேத் । ந ச ப்ரதா⁴நவாதீ³ தர்கவிதா³முத்தம இதி ஸர்வைஸ்தார்கிகை: பரிக்³ருஹீத:, யேந ததீ³யம் மதம் ஸம்யக்³ஜ்ஞாநமிதி ப்ரதிபத்³யேமஹி । ந ச ஶக்யந்தே(அ)தீதாநாக³தவர்தமாநாஸ்தார்கிகா ஏகஸ்மிந்தே³ஶே காலே ச ஸமாஹர்தும் , யேந தந்மதிரேகரூபைகார்த²விஷயா ஸம்யங்மதிரிதி ஸ்யாத் । வேத³ஸ்ய து நித்யத்வே விஜ்ஞாநோத்பத்திஹேதுத்வே ச ஸதி வ்யவஸ்தி²தார்த²விஷயத்வோபபத்தே:, தஜ்ஜநிதஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய ஸம்யக்த்வமதீதாநாக³தவர்தமாநை: ஸர்வைரபி தார்கிகைரபஹ்நோதுமஶக்யம் । அத: ஸித்³த⁴மஸ்யைவௌபநிஷத³ஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய ஸம்யக்³ஜ்ஞாநத்வம் । அதோ(அ)ந்யத்ர ஸம்யக்³ஜ்ஞாநத்வாநுபபத்தே: ஸம்ஸாராவிமோக்ஷ ஏவ ப்ரஸஜ்யேத । அத ஆக³மவஶேந ஆக³மாநுஸாரிதர்கவஶேந ச சேதநம் ப்³ரஹ்ம ஜக³த: காரணம் ப்ரக்ருதிஶ்சேதி ஸ்தி²தம் ॥ 11 ॥
ஶிஷ்டாபரிக்³ரஹாதி⁴கரணம்
ஏதேந ஶிஷ்டாபரிக்³ரஹா அபி வ்யாக்²யாதா: ॥ 12 ॥
வைதி³கஸ்ய த³ர்ஶநஸ்ய ப்ரத்யாஸந்நத்வாத்³கு³ருதரதர்கப³லோபேதத்வாத்³வேதா³நுஸாரிபி⁴ஶ்ச கைஶ்சிச்சி²ஷ்டை: கேநசித³ம்ஶேந பரிக்³ருஹீதத்வாத்ப்ரதா⁴நகாரணவாத³ம் தாவத்³வ்யபாஶ்ரித்ய யஸ்தர்கநிமித்த ஆக்ஷேபோ வேதா³ந்தவாக்யேஷூத்³பா⁴வித:, ஸ பரிஹ்ருத: । இதா³நீமண்வாதி³வாத³வ்யபாஶ்ரயேணாபி கைஶ்சிந்மந்த³மதிபி⁴ர்வேதா³ந்தவாக்யேஷு புநஸ்தர்கநிமித்த ஆக்ஷேப ஆஶங்க்யேத இத்யத: ப்ரதா⁴நமல்லநிப³ர்ஹணந்யாயேநாதிதி³ஶதி — பரிக்³ருஹ்யந்த இதி பரிக்³ரஹா: । ந பரிக்³ரஹா: அபரிக்³ரஹா: । ஶிஷ்டாநாமபரிக்³ரஹா: ஶிஷ்டாபரிக்³ரஹா: । ஏதேந ப்ரக்ருதேந ப்ரதா⁴நகாரணவாத³நிராகரணகாரணேந । ஶிஷ்டைர்மநுவ்யாஸப்ரப்⁴ருதிபி⁴: கேநசித³ப்யம்ஶேநாபரிக்³ருஹீதா யே(அ)ண்வாதி³காரணவாதா³:, தே(அ)பி ப்ரதிஷித்³த⁴தயா வ்யாக்²யாதா நிராக்ருதா த்³ரஷ்டவ்யா: । துல்யத்வாந்நிராகரணகாரணஸ்ய நாத்ர புநராஶங்கிதவ்யம் கிஞ்சித³ஸ்தி । துல்யமத்ராபி பரமக³ம்பீ⁴ரஸ்ய ஜக³த்காரணஸ்ய தர்காநவகா³ஹ்யத்வம் , தர்கஸ்ய சாப்ரதிஷ்டி²தத்வம் , அந்யதா²நுமாநே(அ)ப்யவிமோக்ஷ:, ஆக³மவிரோத⁴ஶ்ச — இத்யேவம்ஜாதீயகம் நிராகரணகாரணம் ॥ 12 ॥
போ⁴க்த்ராபத்த்யதி⁴கரணம்
போ⁴க்த்ராபத்தேரவிபா⁴க³ஶ்சேத்ஸ்யால்லோகவத் ॥ 13 ॥
அந்யதா² புநர்ப்³ரஹ்மகாரணவாத³ஸ்தர்கப³லேநைவாக்ஷிப்யதே । யத்³யபி ஶ்ருதி: ப்ரமாணம் ஸ்வவிஷயே ப⁴வதி, ததா²பி ப்ரமாணாந்தரேண விஷயாபஹாரே(அ)ந்யபரா ப⁴விதுமர்ஹதி, யதா² மந்த்ரார்த²வாதௌ³ । தர்கோ(அ)பி ஸ்வவிஷயாத³ந்யத்ராப்ரதிஷ்டி²த: ஸ்யாத் , யதா² த⁴ர்மாத⁴ர்மயோ: । கிமதோ யத்³யேவம் ? அத இத³மயுக்தம் , யத்ப்ரமாணாந்தரப்ரஸித்³தா⁴ர்த²பா³த⁴நம் ஶ்ருதே: । கத²ம் புந: ப்ரமாணாந்தரப்ரஸித்³தோ⁴(அ)ர்த²: ஶ்ருத்யா பா³த்⁴யத இதி । அத்ரோச்யதே — ப்ரஸித்³தோ⁴ ஹ்யயம் போ⁴க்த்ருபோ⁴க்³யவிபா⁴கோ³ லோகே — போ⁴க்தா சேதந: ஶாரீர:, போ⁴க்³யா: ஶப்³தா³த³யோ விஷயா இதி । யதா² போ⁴க்தா தே³வத³த்த:, போ⁴ஜ்ய ஓத³ந இதி । தஸ்ய ச விபா⁴க³ஸ்யாபா⁴வ: ப்ரஸஜ்யேத, யதி³ போ⁴க்தா போ⁴க்³யபா⁴வமாபத்³யேத போ⁴க்³யம் வா போ⁴க்த்ருபா⁴வமாபத்³யேத । தயோஶ்சேதரேதரபா⁴வாபத்தி: பரமகாரணாத்³ப்³ரஹ்மணோ(அ)நந்யத்வாத்ப்ரஸஜ்யேத । ந சாஸ்ய ப்ரஸித்³த⁴ஸ்ய விபா⁴க³ஸ்ய பா³த⁴நம் யுக்தம் । யதா² த்வத்³யத்வே போ⁴க்த்ருபோ⁴க்³யயோர்விபா⁴கோ³ த்³ருஷ்ட:, ததா²தீதாநாக³தயோரபி கல்பயிதவ்ய: । தஸ்மாத்ப்ரஸித்³த⁴ஸ்யாஸ்ய போ⁴க்த்ருபோ⁴க்³யவிபா⁴க³ஸ்யாபா⁴வப்ரஸங்கா³த³யுக்தமித³ம் ப்³ரஹ்மகாரணதாவதா⁴ரணமிதி சேத்கஶ்சிச்சோத³யேத் , தம் ப்ரதி ப்³ரூயாத் — ஸ்யால்லோகவதி³தி । உபபத்³யத ஏவாயமஸ்மத்பக்ஷே(அ)பி விபா⁴க³:, ஏவம் லோகே த்³ருஷ்டத்வாத் । ததா² ஹி — ஸமுத்³ராது³த³காத்மநோ(அ)நந்யத்வே(அ)பி தத்³விகாராணாம் பே²நவீசீதரங்க³பு³த்³பு³தா³தீ³நாமிதரேதரவிபா⁴க³ இதரேதரஸம்ஶ்லேஷாதி³லக்ஷணஶ்ச வ்யவஹார உபலப்⁴யதே । ந ச ஸமுத்³ராது³த³காத்மநோ(அ)நந்யத்வே(அ)பி தத்³விகாராணாம் பே²நதரங்கா³தீ³நாமிதரேதரபா⁴வாபத்திர்ப⁴வதி । ந ச தேஷாமிதரேதரபா⁴வாநாபத்தாவபி ஸமுத்³ராத்மநோ(அ)ந்யத்வம் ப⁴வதி । ஏவமிஹாபி — ந போ⁴க்த்ருபோ⁴க்³யயோரிதரேதரபா⁴வாபத்தி:, ந ச பரஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்யத்வம் ப⁴விஷ்யதி । யத்³யபி போ⁴க்தா ந ப்³ரஹ்மணோ விகார: ‘தத்ஸ்ருஷ்ட்வா ததே³வாநுப்ராவிஶத்’ (தை. உ. 2 । 6 । 1) இதி ஸ்ரஷ்டுரேவாவிக்ருதஸ்ய கார்யாநுப்ரவேஶேந போ⁴க்த்ருத்வஶ்ரவணாத் , ததா²பி கார்யமநுப்ரவிஷ்டஸ்யாஸ்த்யுபாதி⁴நிமித்தோ விபா⁴க³ ஆகாஶஸ்யேவ க⁴டாத்³யுபாதி⁴நிமித்த: — இத்யத:, பரமகாரணாத்³ப்³ரஹ்மணோ(அ)நந்யத்வே(அ)ப்யுபபத்³யதே போ⁴க்த்ருபோ⁴க்³யலக்ஷணோ விபா⁴க³: ஸமுத்³ரதரங்கா³தி³ந்யாயேநேத்யுக்தம் ॥ 13 ॥
ஆரம்ப⁴ணாதி⁴கரணம்
தத³நந்யத்வமாரம்ப⁴ணஶப்³தா³தி³ப்⁴ய: ॥ 14 ॥
அப்⁴யுபக³ம்ய சேமம் வ்யாவஹாரிகம் போ⁴க்த்ருபோ⁴க்³யலக்ஷணம் விபா⁴க³ம் ‘ஸ்யால்லோகவத்’ இதி பரிஹாரோ(அ)பி⁴ஹித: । ந த்வயம் விபா⁴க³: பரமார்த²தோ(அ)ஸ்தி, யஸ்மாத்தயோ: கார்யகாரணயோரநந்யத்வமவக³ம்யதே । கார்யமாகாஶாதி³கம் ப³ஹுப்ரபஞ்சம் ஜக³த் । காரணம் பரம் ப்³ரஹ்ம । தஸ்மாத்காரணாத்பரமார்த²தோ(அ)நந்யத்வம் வ்யதிரேகேணாபா⁴வ: கார்யஸ்யாவக³ம்யதே । குத: ? ஆரம்ப⁴ணஶப்³தா³தி³ப்⁴ய: । ஆரம்ப⁴ணஶப்³த³ஸ்தாவதே³கவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநம் ப்ரதிஜ்ஞாய த்³ருஷ்டாந்தாபேக்ஷாயாமுச்யதே — ‘யதா² ஸோம்யைகேந ம்ருத்பிண்டே³ந ஸர்வம் ம்ருந்மயம் விஜ்ஞாதꣳ ஸ்யாத்³வாசாரம்ப⁴ணம் விகாரோ நாமதே⁴யம் ம்ருத்திகேத்யேவ ஸத்யம்’ (சா². உ. 6 । 1 । 4) இதி । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி — ஏகேந ம்ருத்பிண்டே³ந பரமார்த²தோ ம்ருதா³த்மநா விஜ்ஞாதேந ஸர்வம் ம்ருந்மயம் க⁴டஶராவோத³ஞ்சநாதி³கம் ம்ருதா³த்மகத்வாவிஶேஷாத்³விஜ்ஞாதம் ப⁴வேத் । யதோ வாசாரம்ப⁴ணம் விகாரோ நாமதே⁴யம் — வாசைவ கேவலமஸ்தீத்யாரப்⁴யதே — விகார: க⁴ட: ஶராவ உத³ஞ்சநம் சேதி । ந து வஸ்துவ்ருத்தேந விகாரோ நாம கஶ்சித³ஸ்தி । நாமதே⁴யமாத்ரம் ஹ்யேதத³ந்ருதம் । ம்ருத்திகேத்யேவ ஸத்யம் — இதி ஏஷ ப்³ரஹ்மணோ த்³ருஷ்டாந்த ஆம்நாத: । தத்ர ஶ்ருதாத்³வாசாரம்ப⁴ணஶப்³தா³த்³தா³ர்ஷ்டாந்திகே(அ)பி ப்³ரஹ்மவ்யதிரேகேண கார்யஜாதஸ்யாபா⁴வ இதி க³ம்யதே । புநஶ்ச தேஜோப³ந்நாநாம் ப்³ரஹ்மகார்யதாமுக்த்வா தேஜோப³ந்நகார்யாணாம் தேஜோப³ந்நவ்யதிரேகேணாபா⁴வம் ப்³ரவீதி — ‘அபாகா³த³க்³நேரக்³நித்வம் வாசாரம்ப⁴ணம் விகாரோ நாமதே⁴யம் த்ரீணி ரூபாணீத்யேவ ஸத்யம்’ (சா². உ. 6 । 4 । 1) இத்யாதி³நா । ஆரம்ப⁴ணஶப்³தா³தி³ப்⁴ய இத்யாதி³ஶப்³தா³த் ‘ஐததா³த்ம்யமித³ꣳ ஸர்வம் தத்ஸத்யꣳ ஸ ஆத்மா தத்த்வமஸி’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) ‘இத³ꣳ ஸர்வம் யத³யமாத்மா’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 6) ‘ப்³ரஹ்மைவேத³ம் ஸர்வம்’ ‘ஆத்மைவேத³ꣳ ஸர்வம்’ (சா². உ. 7 । 25 । 2) ‘நேஹ நாநாஸ்தி கிஞ்சந’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 19) இத்யேவமாத்³யப்யாத்மைகத்வப்ரதிபாத³நபரம் வசநஜாதமுதா³ஹர்தவ்யம் । ந சாந்யதா² ஏகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநம் ஸம்பத்³யதே । தஸ்மாத்³யதா² க⁴டகரகாத்³யாகாஶாநாம் மஹாகாஶாத³நந்யத்வம் , யதா² ச ம்ருக³த்ருஷ்ணிகோத³காதீ³நாமூஷராதி³ப்⁴யோ(அ)நந்யத்வம் , த்³ருஷ்டநஷ்டஸ்வரூபத்வாத் ஸ்வரூபேணாநுபாக்²யத்வாத் । ஏவமஸ்ய போ⁴க்³யபோ⁴க்த்ராதி³ப்ரபஞ்சஜாதஸ்ய ப்³ரஹ்மவ்யதிரேகேணாபா⁴வ இதி த்³ரஷ்டவ்யம் ॥
நந்வநேகாத்மகம் ப்³ரஹ்ம । யதா² வ்ருக்ஷோ(அ)நேகஶாக²:, ஏவமநேகஶக்திப்ரவ்ருத்தியுக்தம் ப்³ரஹ்ம । அத ஏகத்வம் நாநாத்வம் சோப⁴யமபி ஸத்யமேவ — யதா² வ்ருக்ஷ இத்யேகத்வம் ஶாகா² இதி நாநாத்வம் । யதா² ச ஸமுத்³ராத்மநைகத்வம் பே²நதரங்கா³த்³யாத்மநா நாநாத்வம் , யதா² ச ம்ருதா³த்மநைகத்வம் க⁴டஶராவாத்³யாத்மநா நாநாத்வம் । தத்ரைகத்வாம்ஶேந ஜ்ஞாநாந்மோக்ஷவ்யவஹார: ஸேத்ஸ்யதி । நாநாத்வாம்ஶேந து கர்மகாண்டா³ஶ்ரயௌ லௌகிகவைதி³கவ்யவஹாரௌ ஸேத்ஸ்யத இதி । ஏவம் ச ம்ருதா³தி³த்³ருஷ்டாந்தா அநுரூபா ப⁴விஷ்யந்தீதி । நைவம் ஸ்யாத் — ‘ம்ருத்திகேத்யேவ ஸத்யம்’ இதி ப்ரக்ருதிமாத்ரஸ்ய த்³ருஷ்டாந்தே ஸத்யத்வாவதா⁴ரணாத் , வாசாரம்ப⁴ணஶப்³தே³ந ச விகாரஜாதஸ்யாந்ருதத்வாபி⁴தா⁴நாத் , தா³ர்ஷ்டாந்திகே(அ)பி ‘ஐததா³த்ம்யமித³ꣳ ஸர்வம் தத்ஸத்யம்’ இதி ச பரமகாரணஸ்யைவைகஸ்ய ஸத்யத்வாவதா⁴ரணாத் , ‘ஸ ஆத்மா தத்த்வமஸி ஶ்வேதகேதோ’ இதி ச ஶாரீரஸ்ய ப்³ரஹ்மபா⁴வோபதே³ஶாத் । ஸ்வயம் ப்ரஸித்³த⁴ம் ஹ்யேதச்சா²ரீரஸ்ய ப்³ரஹ்மாத்மத்வமுபதி³ஶ்யதே, ந யத்நாந்தரப்ரஸாத்⁴யம் । அதஶ்சேத³ம் ஶாஸ்த்ரீயம் ப்³ரஹ்மாத்மத்வமவக³ம்யமாநம் ஸ்வாபா⁴விகஸ்ய ஶாரீராத்மத்வஸ்ய பா³த⁴கம் ஸம்பத்³யதே, ரஜ்ஜ்வாதி³பு³த்³த⁴ய இவ ஸர்பாதி³பு³த்³தீ⁴நாம் । பா³தி⁴தே ச ஶாரீராத்மத்வே ததா³ஶ்ரய: ஸமஸ்த: ஸ்வாபா⁴விகோ வ்யவஹாரோ பா³தி⁴தோ ப⁴வதி, யத்ப்ரஸித்³த⁴யே நாநாத்வாம்ஶோ(அ)பரோ ப்³ரஹ்மண: கல்ப்யேத । த³ர்ஶயதி ச — ‘யத்ர த்வஸ்ய ஸர்வமாத்மைவாபூ⁴த்தத்கேந கம் பஶ்யேத்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 5 । 15) இத்யாதி³நா ப்³ரஹ்மாத்மத்வத³ர்ஶிநம் ப்ரதி ஸமஸ்தஸ்ய க்ரியாகாரகப²லலக்ஷணஸ்ய வ்யவஹாரஸ்யாபா⁴வம் । ந சாயம் வ்யவஹாராபா⁴வோ(அ)வஸ்தா²விஶேஷநிப³ந்த⁴நோ(அ)பி⁴தீ⁴யதே இதி யுக்தம் வக்தும் , ‘தத்த்வமஸி’ இதி ப்³ரஹ்மாத்மபா⁴வஸ்யாநவஸ்தா²விஶேஷநிப³ந்த⁴நத்வாத் । தஸ்கரத்³ருஷ்டாந்தேந சாந்ருதாபி⁴ஸந்த⁴ஸ்ய ப³ந்த⁴நம் ஸத்யாபி⁴ஸந்த⁴ஸ்ய ச மோக்ஷம் த³ர்ஶயந் ஏகத்வமேவைகம் பாரமார்தி²கம் த³ர்ஶயதி, மித்²யாஜ்ஞாநவிஜ்ரும்பி⁴தம் ச நாநாத்வம் । உப⁴யஸத்யதாயாம் ஹி கத²ம் வ்யவஹாரகோ³சரோ(அ)பி ஜந்துரந்ருதாபி⁴ஸந்த⁴ இத்யுச்யேத । ‘ம்ருத்யோ: ஸ ம்ருத்யுமாப்நோதி ய இஹ நாநேவ பஶ்யதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 19) இதி ச பே⁴த³த்³ருஷ்டிமபவத³ந்நேததே³வ த³ர்ஶயதி । ந சாஸ்மிந்த³ர்ஶநே ஜ்ஞாநாந்மோக்ஷ இத்யுபபத்³யதே, ஸம்யக்³ஜ்ஞாநாபநோத்³யஸ்ய கஸ்யசிந்மித்²யாஜ்ஞாநஸ்ய ஸம்ஸாரகாரணத்வேநாநப்⁴யுபக³மாத் । உப⁴யஸத்யதாயாம் ஹி கத²மேகத்வஜ்ஞாநேந நாநாத்வஜ்ஞாநமபநுத்³யத இத்யுச்யதே । நந்வேகத்வைகாந்தாப்⁴யுபக³மே நாநாத்வாபா⁴வாத்ப்ரத்யக்ஷாதீ³நி லௌகிகாநி ப்ரமாணாநி வ்யாஹந்யேரந் , நிர்விஷயத்வாத் , ஸ்தா²ண்வாதி³ஷ்விவ புருஷாதி³ஜ்ஞாநாநி । ததா² விதி⁴ப்ரதிஷேத⁴ஶாஸ்த்ரமபி பே⁴தா³பேக்ஷத்வாத்தத³பா⁴வே வ்யாஹந்யேத । மோக்ஷஶாஸ்த்ரஸ்யாபி ஶிஷ்யஶாஸித்ராதி³ பே⁴தா³பேக்ஷத்வாத்தத³பா⁴வே வ்யாகா⁴த: ஸ்யாத் । கத²ம் சாந்ருதேந மோக்ஷஶாஸ்த்ரேண ப்ரதிபாதி³தஸ்யாத்மைகத்வஸ்ய ஸத்யத்வமுபபத்³யேதேதி । அத்ரோச்யதே — நைஷ தோ³ஷ:, ஸர்வவ்யவஹாராணாமேவ ப்ராக்³ப்³ரஹ்மாத்மதாவிஜ்ஞாநாத்ஸத்யத்வோபபத்தே:, ஸ்வப்நவ்யவஹாரஸ்யேவ ப்ராக்ப்ரபோ³தா⁴த் । யாவத்³தி⁴ ந ஸத்யாத்மைகத்வப்ரதிபத்திஸ்தாவத்ப்ரமாணப்ரமேயப²லலக்ஷணேஷு விகாரேஷ்வந்ருதத்வபு³த்³தி⁴ர்ந கஸ்யசிது³த்பத்³யதே । விகாராநேவ து ‘அஹம்’ ‘மம’ இத்யவித்³யயா ஆத்மாத்மீயேந பா⁴வேந ஸர்வோ ஜந்து: ப்ரதிபத்³யதே ஸ்வாபா⁴விகீம் ப்³ரஹ்மாத்மதாம் ஹித்வா । தஸ்மாத்ப்ராக்³ப்³ரஹ்மாத்மதாப்ரதிபோ³தா⁴து³பபந்ந: ஸர்வோ லௌகிகோ வைதி³கஶ்ச வ்யவஹார: — யதா² ஸுப்தஸ்ய ப்ராக்ருதஸ்ய ஜநஸ்ய ஸ்வப்நே உச்சாவசாந்பா⁴வாந்பஶ்யதோ நிஶ்சிதமேவ ப்ரத்யக்ஷாபி⁴மதம் விஜ்ஞாநம் ப⁴வதி ப்ராக்ப்ரபோ³தா⁴த் , ந ச ப்ரத்யக்ஷாபா⁴ஸாபி⁴ப்ராயஸ்தத்காலே ப⁴வதி, தத்³வத் । கத²ம் த்வஸத்யேந வேதா³ந்தவாக்யேந ஸத்யஸ்ய ப்³ரஹ்மாத்மத்வஸ்ய ப்ரதிபத்திருபபத்³யேத ? ந ஹி ரஜ்ஜுஸர்பேண த³ஷ்டோ ம்ரியதே । நாபி ம்ருக³த்ருஷ்ணிகாம்ப⁴ஸா பாநாவகா³ஹநாதி³ப்ரயோஜநம் க்ரியத இதி । நைஷ தோ³ஷ:, ஶங்காவிஷாதி³நிமித்தமரணாதி³கார்யோபலப்³தே⁴:, ஸ்வப்நத³ர்ஶநாவஸ்த²ஸ்ய ச ஸர்பத³ம்ஶநோத³கஸ்நாநாதி³கார்யத³ர்ஶநாத் । தத்கார்யமப்யந்ருதமேவேதி சேத்³ப்³ரூயாத் , அத்ர ப்³ரூம: — யத்³யபி ஸ்வப்நத³ர்ஶநாவஸ்த²ஸ்ய ஸர்பத³ம்ஶநோத³கஸ்நாநாதி³கார்யமந்ருதம் , ததா²பி தத³வக³தி: ஸத்யமேவ ப²லம் , ப்ரதிபு³த்³த⁴ஸ்யாப்யபா³த்⁴யமாநத்வாத் । ந ஹி ஸ்வப்நாது³த்தி²த: ஸ்வப்நத்³ருஷ்டம் ஸர்பத³ம்ஶநோத³கஸ்நாநாதி³கார்யம் மித்²யேதி மந்யமாநஸ்தத³வக³திமபி மித்²யேதி மந்யதே கஶ்சித் । ஏதேந ஸ்வப்நத்³ருஶோ(அ)வக³த்யபா³த⁴நேந தே³ஹமாத்ராத்மவாதோ³ தூ³ஷிதோ வேதி³தவ்ய: । ததா² ச ஶ்ருதி: — ‘யதா³ கர்மஸு காம்யேஷு ஸ்த்ரியம் ஸ்வப்நேஷு பஶ்யதி । ஸம்ருத்³தி⁴ம் தத்ர ஜாநீயாத்தஸ்மிந்ஸ்வப்நநித³ர்ஶநே’ (சா². உ. 5 । 2 । 8) இத்யஸத்யேந ஸ்வப்நத³ர்ஶநேந ஸத்யாயா: ஸம்ருத்³தே⁴: ப்ரதிபத்திம் த³ர்ஶயதி, ததா² ப்ரத்யக்ஷத³ர்ஶநேஷு கேஷுசித³ரிஷ்டேஷு ஜாதேஷு ‘ந சிரமிவ ஜீவிஷ்யதீதி வித்³யாத்’ இத்யுக்த்வா ‘அத² ஸ்வப்நா: புருஷம் க்ருஷ்ணம் க்ருஷ்ணத³ந்தம் பஶ்யதி ஸ ஏநம் ஹந்தி’(ஐ॰ஆ॰ 3-2-4) இத்யாதி³நா தேந தேநாஸத்யேநைவ ஸ்வப்நத³ர்ஶநேந ஸத்யம் மரணம் ஸூச்யத இதி த³ர்ஶயதி । ப்ரஸித்³த⁴ம் சேத³ம் லோகே(அ)ந்வயவ்யதிரேககுஶலாநாமீத்³ருஶேந ஸ்வப்நத³ர்ஶநேந ஸாத்⁴வாக³ம: ஸூச்யதே, ஈத்³ருஶேநாஸாத்⁴வாக³ம இதி । ததா² அகாராதி³ஸத்யாக்ஷரப்ரதிபத்திர்த்³ருஷ்டா ரேகா²ந்ருதாக்ஷரப்ரதிபத்தே: । அபி சாந்த்யமித³ம் ப்ரமாணமாத்மைகத்வஸ்ய ப்ரதிபாத³கம் , நாத:பரம் கிஞ்சிதா³காங்க்ஷ்யமஸ்தி । யதா² ஹி லோகே யஜேதேத்யுக்தே, கிம் கேந கத²ம் இத்யாகாங்க்ஷ்யதே । நைவம் ‘தத்த்வமஸி’ ‘அஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மி’ இத்யுக்தே, கிஞ்சித³ந்யதா³காங்க்ஷ்யமஸ்தி — ஸர்வாத்மைகத்வவிஷயத்வாவக³தே: । ஸதி ஹ்யந்யஸ்மிந்நவஶிஷ்யமாணே(அ)ர்தே² ஆகாங்க்ஷா ஸ்யாத் । ந த்வாத்மைகத்வவ்யதிரேகேணாவஶிஷ்யமாணோ(அ)ந்யோ(அ)ர்தோ²(அ)ஸ்தி, ய ஆகாங்க்ஷ்யேத । ந சேயமவக³திர்நோத்பத்³யத இதி ஶக்யம் வக்தும் , ‘தத்³தா⁴ஸ்ய விஜஜ்ஞௌ’ (சா². உ. 6 । 16 । 3) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய:। அவக³திஸாத⁴நாநாம் ச ஶ்ரவணாதீ³நாம் வேதா³நுவசநாதீ³நாம் ச விதா⁴நாத் । ந சேயமவக³திரநர்தி²கா ப்⁴ராந்திர்வேதி ஶக்யம் வக்தும் । அவித்³யாநிவ்ருத்திப²லத³ர்ஶநாத் , பா³த⁴கஜ்ஞாநாந்தராபா⁴வாச்ச । ப்ராக்சாத்மைகத்வாவக³தேரவ்யாஹத: ஸர்வ: ஸத்யாந்ருதவ்யவஹாரோ லௌகிகோ வைதி³கஶ்சேத்யவோசாம । தஸ்மாத³ந்த்யேந ப்ரமாணேந ப்ரதிபாதி³தே ஆத்மைகத்வே ஸமஸ்தஸ்ய ப்ராசீநஸ்ய பே⁴த³வ்யவஹாரஸ்ய பா³தி⁴தத்வாத் ந அநேகாத்மகப்³ரஹ்மகல்பநாவகாஶோ(அ)ஸ்தி । நநு ம்ருதா³தி³த்³ருஷ்டாந்தப்ரணயநாத்பரிணாமவத்³ப்³ரஹ்ம ஶாஸ்த்ரஸ்யாபி⁴மதமிதி க³ம்யதே । பரிணாமிநோ ஹி ம்ருதா³த³யோ(அ)ர்தா² லோகே ஸமதி⁴க³தா இதி । நேத்யுச்யதே — ‘ஸ வா ஏஷ மஹாநஜ ஆத்மாஜரோ(அ)மரோ(அ)ம்ருதோ(அ)ப⁴யோ ப்³ரஹ்ம’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 25) ‘ஸ ஏஷ நேதி நேத்யாத்மா’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 26) ‘அஸ்தூ²லமநணு’ (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 8) இத்யாத்³யாப்⁴ய: ஸர்வவிக்ரியாப்ரதிஷேத⁴ஶ்ருதிப்⁴ய: ப்³ரஹ்மண: கூடஸ்த²த்வாவக³மாத் । ந ஹ்யேகஸ்ய ப்³ரஹ்மண: பரிணாமத⁴ர்மவத்வம் தத்³ரஹிதத்வம் ச ஶக்யம் ப்ரதிபத்தும் । ஸ்தி²திக³திவத்ஸ்யாதி³தி சேத் , ந; கூடஸ்த²ஸ்யேதி விஶேஷணாத் । ந ஹி கூடஸ்த²ஸ்ய ப்³ரஹ்மண: ஸ்தி²திக³திவத³நேகத⁴ர்மாஶ்ரயத்வம் ஸம்ப⁴வதி । கூடஸ்த²ம் ச நித்யம் ப்³ரஹ்ம ஸர்வவிக்ரியாப்ரதிஷேதா⁴தி³த்யவோசாம । ந ச யதா² ப்³ரஹ்மண ஆத்மைகத்வத³ர்ஶநம் மோக்ஷஸாத⁴நம் , ஏவம் ஜக³தா³காரபரிணாமித்வத³ர்ஶநமபி ஸ்வதந்த்ரமேவ கஸ்மைசித்ப²லாயாபி⁴ப்ரேயதே, ப்ரமாணாபா⁴வாத் । கூடஸ்த²ப்³ரஹ்மாத்மத்வவிஜ்ஞாநாதே³வ ஹி ப²லம் த³ர்ஶயதி ஶாஸ்த்ரம் — ‘ஸ ஏஷ நேதி நேத்யாத்மா’ இத்யுபக்ரம்ய ‘அப⁴யம் வை ஜநக ப்ராப்தோ(அ)ஸி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 2 । 4) இத்யேவம்ஜாதீயகம் । தத்ரைதத்ஸித்³த⁴ம் ப⁴வதி — ப்³ரஹ்மப்ரகரணே ஸர்வத⁴ர்மவிஶேஷரஹிதப்³ரஹ்மத³ர்ஶநாதே³வ ப²லஸித்³தௌ⁴ ஸத்யாம் , யத்தத்ராப²லம் ஶ்ரூயதே ப்³ரஹ்மணோ ஜக³தா³காரபரிணாமித்வாதி³, தத்³ப்³ரஹ்மத³ர்ஶநோபாயத்வேநைவ விநியுஜ்யதே, ப²லவத்ஸந்நிதா⁴வப²லம் தத³ங்க³மிதிவத் । ந து ஸ்வதந்த்ரம் ப²லாய கல்ப்யத இதி । ந ஹி பரிணாமவத்த்வவிஜ்ஞாநாத்பரிணாமவத்த்வமாத்மந: ப²லம் ஸ்யாதி³தி வக்தும் யுக்தம் , கூடஸ்த²நித்யத்வாந்மோக்ஷஸ்ய । நநு கூடஸ்த²ப்³ரஹ்மாத்மவாதி³ந ஏகத்வைகாந்த்யாத் ஈஶித்ரீஶிதவ்யாபா⁴வே ஈஶ்வரகாரணப்ரதிஜ்ஞாவிரோத⁴ இதி சேத் , ந; அவித்³யாத்மகநாமரூபபீ³ஜவ்யாகரணாபேக்ஷத்வாத்ஸர்வஜ்ஞத்வஸ்ய । ‘தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாதா³த்மந ஆகாஶ: ஸம்பூ⁴த:’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இத்யாதி³வாக்யேப்⁴ய: நித்யஶுத்³த⁴பு³த்³த⁴முக்தஸ்வரூபாத்ஸர்வஜ்ஞாத்ஸர்வஶக்தேரீஶ்வராஜ்ஜக³ஜ்ஜநிஸ்தி²திப்ரலயா:, நாசேதநாத்ப்ரதா⁴நாத³ந்யஸ்மாத்³வா — இத்யேஷோ(அ)ர்த²: ப்ரதிஜ்ஞாத: — ‘ஜந்மாத்³யஸ்ய யத:’ (ப்³ர. ஸூ. 1 । 1 । 2) இதி; ஸா ப்ரதிஜ்ஞா தத³வஸ்தை²வ, ந தத்³விருத்³தோ⁴(அ)ர்த²: புநரிஹோச்யதே । கத²ம் நோச்யதே, அத்யந்தமாத்மந ஏகத்வமத்³விதீயத்வம் ச ப்³ருவதா ? ஶ்ருணு யதா² நோச்யதே — ஸர்வஜ்ஞஸ்யேஶ்வரஸ்யாத்மபூ⁴தே இவாவித்³யாகல்பிதே நாமரூபே தத்த்வாந்யத்வாப்⁴யாமநிர்வசநீயே ஸம்ஸாரப்ரபஞ்சபீ³ஜபூ⁴தே ஸர்வஜ்ஞஸ்யேஶ்வரஸ்ய மாயாஶக்தி: ப்ரக்ருதிரிதி ச ஶ்ருதிஸ்ம்ருத்யோரபி⁴லப்யேதே । தாப்⁴யாமந்ய: ஸர்வஜ்ஞ ஈஶ்வர:, ‘ஆகாஶோ வை நாம நாமரூபயோர்நிர்வஹிதா தே யத³ந்தரா தத்³ப்³ரஹ்ம’ (சா². உ. 8 । 14 । 1) இதி ஶ்ருதே:, ‘நாமரூபே வ்யாகரவாணி’ (சா². உ. 6 । 3 । 2) ‘ஸர்வாணி ரூபாணி விசித்ய தீ⁴ரோ நாமாநி க்ருத்வாபி⁴வத³ந்யதா³ஸ்தே’ (தை. ஆ. 3 । 12 । 7) ‘ஏகம் பீ³ஜம் ப³ஹுதா⁴ ய: கரோதி’ (ஶ்வே. உ. 6 । 12) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴யஶ்ச; ஏவமவித்³யாக்ருதநாமரூபோபாத்⁴யநுரோதீ⁴ஶ்வரோ ப⁴வதி, வ்யோமேவ க⁴டகரகாத்³யுபாத்⁴யநுரோதி⁴ । ஸ ச ஸ்வாத்மபூ⁴தாநேவ க⁴டாகாஶஸ்தா²நீயாநவித்³யாப்ரத்யுபஸ்தா²பிதநாமரூபக்ருதகார்யகரணஸங்கா⁴தாநுரோதி⁴நோ ஜீவாக்²யாந்விஜ்ஞாநாத்மந: ப்ரதீஷ்டே வ்யவஹாரவிஷயே । ததே³வமவித்³யாத்மகோபாதி⁴பரிச்சே²தா³பேக்ஷமேவேஶ்வரஸ்யேஶ்வரத்வம் ஸர்வஜ்ஞத்வம் ஸர்வஶக்தித்வம் ச, ந பரமார்த²தோ வித்³யயா அபாஸ்தஸர்வோபாதி⁴ஸ்வரூபே ஆத்மநி ஈஶித்ரீஶிதவ்யஸர்வஜ்ஞத்வாதி³வ்யவஹார உபபத்³யதே । ததா² சோக்தம் — ‘யத்ர நாந்யத்பஶ்யதி நாந்யச்ச்²ருணோதி நாந்யத்³விஜாநாதி ஸ பூ⁴மா’ (சா². உ. 7 । 24 । 1) இதி; ‘யத்ர த்வஸ்ய ஸர்வமாத்மைவாபூ⁴த்தத்கேந கம் பஶ்யேத்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 5 । 15) இத்யாதி³ ச । ஏவம் பரமார்தா²வஸ்தா²யாம் ஸர்வவ்யவஹாராபா⁴வம் வத³ந்தி வேதா³ந்தா: ஸர்வே । ததே²ஶ்வரகீ³தாஸ்வபி — ‘ந கர்த்ருத்வம் ந கர்மாணி லோகஸ்ய ஸ்ருஜதி ப்ரபு⁴: । ந கர்மப²லஸம்யோக³ம் ஸ்வபா⁴வஸ்து ப்ரவர்ததே’ (ப⁴. கீ³. 5 । 14) ॥ ‘நாத³த்தே கஸ்யசித்பாபம் ந சைவ ஸுக்ருதம் விபு⁴: । அஜ்ஞாநேநாவ்ருதம் ஜ்ஞாநம் தேந முஹ்யந்தி ஜந்தவ:’ (ப⁴. கீ³. 5 । 15) இதி பரமார்தா²வஸ்தா²யாமீஶித்ரீஶிதவ்யாதி³வ்யவஹாராபா⁴வ: ப்ரத³ர்ஶ்யதே । வ்யவஹாராவஸ்தா²யாம் தூக்த: ஶ்ருதாவபீஶ்வராதி³வ்யவஹார: — ‘ஏஷ ஸர்வேஶ்வர ஏஷ பூ⁴தாதி⁴பதிரேஷ பூ⁴தபால ஏஷ ஸேதுர்வித⁴ரண ஏஷாம் லோகாநாமஸம்பே⁴தா³ய’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 22) இதி । ததா² சேஶ்வரகீ³தாஸ்வபி — ‘ஈஶ்வர: ஸர்வபூ⁴தாநாம் ஹ்ருத்³தே³ஶே(அ)ர்ஜுந திஷ்ட²தி । ப்⁴ராமயந்ஸர்வபூ⁴தாநி யந்த்ராரூடா⁴நி மாயயா’ (ப⁴. கீ³. 18 । 61) இதி । ஸூத்ரகாரோ(அ)பி பரமார்தா²பி⁴ப்ராயேண ‘தத³நந்யத்வம்’ இத்யாஹ । வ்யவஹாராபி⁴ப்ராயேண து ‘ஸ்யால்லோகவத்’ இதி மஹாஸமுத்³ரஸ்தா²நீயதாம் ப்³ரஹ்மண: கத²யதி, அப்ரத்யாக்²யாயைவ கார்யப்ரபஞ்சம் பரிணாமப்ரக்ரியாம் சாஶ்ரயதி ஸகு³ணேஷூபாஸநேஷூபயோக்ஷ்யத இதி ॥ 14 ॥
பா⁴வே சோபலப்³தே⁴: ॥ 15 ॥
இதஶ்ச காரணாத³நந்யத்வம் கார்யஸ்ய, யத்காரணம் பா⁴வ ஏவ காரணஸ்ய கார்யமுபலப்⁴யதே, நாபா⁴வே । தத்³யதா² — ஸத்யாம் ம்ருதி³ க⁴ட உபலப்⁴யதே, ஸத்ஸு ச தந்துஷு பட: । ந ச நியமேநாந்யபா⁴வே(அ)ந்யஸ்யோபலப்³தி⁴ர்த்³ருஷ்டா । ந ஹ்யஶ்வோ கோ³ரந்ய: ஸந்கோ³ர்பா⁴வ ஏவோபலப்⁴யதே । ந ச குலாலபா⁴வ ஏவ க⁴ட உபலப்⁴யதே, ஸத்யபி நிமித்தநைமித்திகபா⁴வே(அ)ந்யத்வாத் । நந்வந்யஸ்ய பா⁴வே(அ)ப்யந்யஸ்யோபலப்³தி⁴ர்நியதா த்³ருஶ்யதே, யதா²க்³நிபா⁴வே தூ⁴மஸ்யேதி । நேத்யுச்யதே; உத்³வாபிதே(அ)ப்யக்³நௌ கோ³பாலகு⁴டிகாதி³தா⁴ரிதஸ்ய தூ⁴மஸ்ய த்³ருஶ்யமாநத்வாத் । அத² தூ⁴மம் கயாசித³வஸ்த²யா விஶிம்ஷ்யாத் — ஈத்³ருஶோ தூ⁴மோ நாஸத்யக்³நௌ ப⁴வதீதி, நைவமபி கஶ்சித்³தோ³ஷ: । தத்³பா⁴வாநுரக்தாம் ஹி பு³த்³தி⁴ம் கார்யகாரணயோரநந்யத்வே ஹேதும் வயம் வதா³ம: । ந சாஸாவக்³நிதூ⁴மயோர்வித்³யதே । பா⁴வாச்சோபலப்³தே⁴: — இதி வா ஸூத்ரம் । ந கேவலம் ஶப்³தா³தே³வ கார்யகாரணயோரநந்யத்வம் , ப்ரத்யக்ஷோபலப்³தி⁴பா⁴வாச்ச தயோரநந்யத்வமித்யர்த²: । ப⁴வதி ஹி ப்ரத்யக்ஷோபலப்³தி⁴: கார்யகாரணயோரநந்யத்வே । தத்³யதா² — தந்துஸம்ஸ்தா²நே படே தந்துவ்யதிரேகேண படோ நாம கார்யம் நைவோபலப்⁴யதே, கேவலாஸ்து தந்தவ ஆதாநவிதாநவந்த: ப்ரத்யக்ஷமுபலப்⁴யந்தே, ததா² தந்துஷ்வம்ஶவ:, அம்ஶுஷு தத³வயவா: । அநயா ப்ரத்யக்ஷோபலப்³த்⁴யா லோஹிதஶுக்லக்ருஷ்ணாநி த்ரீணி ரூபாணி, ததோ வாயுமாத்ரமாகாஶமாத்ரம் சேத்யநுமேயம் , தத: பரம் ப்³ரஹ்மைகமேவாத்³விதீயம் । தத்ர ஸர்வப்ரமாணாநாம் நிஷ்டா²மவோசாம ॥ 15 ॥
ஸத்த்வாச்சாவரஸ்ய ॥ 16 ॥
இதஶ்ச காரணாத்கார்யஸ்யாநந்யத்வம் , யத்காரணம் ப்ராகு³த்பத்தே: காரணாத்மநைவ காரணே ஸத்த்வமவரகாலீநஸ்ய கார்யஸ்ய ஶ்ரூயதே — ‘ஸதே³வ ஸோம்யேத³மக்³ர ஆஸீத்’ (சா². உ. 6 । 2 । 1) ‘ஆத்மா வா இத³மேக ஏவாக்³ர ஆஸீத்’ (ஐ. ஆ. 1 । 1 । 1) இத்யாதா³வித³ம்ஶப்³த³க்³ருஹீதஸ்ய கார்யஸ்ய காரணேந ஸாமாநாதி⁴கரண்யாத் । யச்ச யதா³த்மநா யத்ர ந வர்ததே, ந தத்தத உத்பத்³யதே, யதா² ஸிகதாப்⁴யஸ்தைலம் । தஸ்மாத்ப்ராகு³த்பத்தேரநந்யத்வாது³த்பந்நமப்யநந்யதே³வ காரணாத்கார்யமித்யவக³ம்யதே । யதா² ச காரணம் ப்³ரஹ்ம த்ரிஷு காலேஷு ஸத்த்வம் ந வ்யபி⁴சரதி, ஏவம் கார்யமபி ஜக³த்த்ரிஷு காலேஷு ஸத்த்வம் ந வ்யபி⁴சரதி । ஏகம் ச புந: ஸத்த்வம் । அதோ(அ)ப்யநந்யத்வம் காரணாத்கார்யஸ்ய ॥ 16 ॥
அஸத்³வ்யபதே³ஶாந்நேதி சேந்ந த⁴ர்மாந்தரேண வாக்யஶேஷாத் ॥ 17 ॥
நநு க்வசித³ஸத்த்வமபி ப்ராகு³த்பத்தே: கார்யஸ்ய வ்யபதி³ஶதி ஶ்ருதி: — ‘அஸதே³வேத³மக்³ர ஆஸீத்’ (சா². உ. 3 । 19 । 1) இதி, ‘அஸத்³வா இத³மக்³ர ஆஸீத்’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) இதி ச । தஸ்மாத³ஸத்³வ்யபதே³ஶாந்ந ப்ராகு³த்பத்தே: கார்யஸ்ய ஸத்த்வமிதி சேத் — நேதி ப்³ரூம: । ந ஹ்யயமத்யந்தாஸத்த்வாபி⁴ப்ராயேண ப்ராகு³த்பத்தே: கார்யஸ்யாஸத்³வ்யபதே³ஶ:; கிம் தர்ஹி ? — வ்யாக்ருதநாமரூபத்வாத்³த⁴ர்மாத³வ்யாக்ருதநாமரூபத்வம் த⁴ர்மாந்தரம்; தேந த⁴ர்மாந்தரேணாயமஸத்³வ்யபதே³ஶ: ப்ராகு³த்பத்தே: ஸத ஏவ கார்யஸ்ய காரணரூபேணாநந்யஸ்ய । கத²மேதத³வக³ம்யதே ? வாக்யஶேஷாத் । யது³பக்ரமே ஸந்தி³க்³தா⁴ர்த²ம் வாக்யம் தச்சே²ஷாந்நிஶ்சீயதே । இஹ ச தாவத் ‘அஸதே³வேத³மக்³ர ஆஸீத்’ இத்யஸச்ச²ப்³தே³நோபக்ரமே நிர்தி³ஷ்டம் யத் , ததே³வ புநஸ்தச்ச²ப்³தே³ந பராம்ருஶ்ய, ஸதி³தி விஶிநஷ்டி — ‘தத்ஸதா³ஸீத்’ இதி — அஸதஶ்ச பூர்வாபரகாலாஸம்ப³ந்தா⁴த் ஆஸீச்ச²ப்³தா³நுபபத்தேஶ்ச । ‘அஸத்³வா இத³மக்³ர ஆஸீத்’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) இத்யத்ராபி ‘ததா³த்மாநꣳ ஸ்வயமகுருத’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) இதி வாக்யஶேஷே விஶேஷணாந்நாத்யந்தாஸத்த்வம் । தஸ்மாத்³த⁴ர்மாந்தரேணைவாயமஸத்³வ்யபதே³ஶ: ப்ராகு³த்பத்தே: கார்யஸ்ய । நாமரூபவ்யாக்ருதம் ஹி வஸ்து ஸச்ச²ப்³தா³ர்ஹம் லோகே ப்ரஸித்³த⁴ம் । அத: ப்ராங்நாமரூபவ்யாகரணாத³ஸதி³வாஸீதி³த்யுபசர்யதே ॥ 17 ॥
யுக்தே: ஶப்³தா³ந்தராச்ச ॥ 18 ॥
யுக்தேஶ்ச ப்ராகு³த்பத்தே: கார்யஸ்ய ஸத்த்வமநந்யத்வம் ச காரணாத³வக³ம்யதே, ஶப்³தா³ந்தராச்ச ॥
யுக்திஸ்தாவத்³வர்ண்யதே — த³தி⁴க⁴டருசகாத்³யர்தி²பி⁴: ப்ரதிநியதாநி காரணாநி க்ஷீரம்ருத்திகாஸுவர்ணாதீ³ந்யுபாதீ³யமாநாநி லோகே த்³ருஶ்யந்தே । ந ஹி த³த்⁴யர்தி²பி⁴ர்ம்ருத்திகோபாதீ³யதே, ந க⁴டார்தி²பி⁴: க்ஷீரம் । தத³ஸத்கார்யவாதே³ நோபபத்³யேத । அவிஶிஷ்டே ஹி ப்ராகு³த்பத்தே: ஸர்வஸ்ய ஸர்வத்ராஸத்த்வே கஸ்மாத்க்ஷீராதே³வ த³த்⁴யுத்பத்³யதே, ந ம்ருத்திகாயா:, ம்ருத்திகாயா ஏவ ச க⁴ட உத்பத்³யதே, ந க்ஷீராத் ? அதா²விஶிஷ்டே(அ)பி ப்ராக³ஸத்த்வே க்ஷீர ஏவ த³த்⁴ந: கஶ்சித³திஶயோ ந ம்ருத்திகாயாம் , ம்ருத்திகாயாமேவ ச க⁴டஸ்ய கஶ்சித³திஶயோ ந க்ஷீரே — இத்யுச்யேத — தர்ஹ்யதிஶயவத்த்வாத்ப்ராக³வஸ்தா²யா அஸத்கார்யவாத³ஹாநி:, ஸத்கார்யவாத³ஸித்³தி⁴ஶ்ச । ஶக்திஶ்ச காரணஸ்ய கார்யநியமார்தா² கல்ப்யமாநா நாந்யா அஸதீ வா கார்யம் நியச்சே²த் , அஸத்த்வாவிஶேஷாத³ந்யத்வாவிஶேஷாச்ச । தஸ்மாத்காரணஸ்யாத்மபூ⁴தா ஶக்தி:, ஶக்தேஶ்சாத்மபூ⁴தம் கார்யம் । அபி ச கார்யகாரணயோர்த்³ரவ்யகு³ணாதீ³நாம் சாஶ்வமஹிஷவத்³பே⁴த³பு³த்³த்⁴யபா⁴வாத்தாதா³த்ம்யமப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் । ஸமவாயகல்பநாயாமபி, ஸமவாயஸ்ய ஸமவாயிபி⁴: ஸம்ப³ந்தே⁴(அ)ப்⁴யுபக³ம்யமாநே, தஸ்ய தஸ்யாந்யோந்ய: ஸம்ப³ந்த⁴: கல்பயிதவ்ய இத்யநவஸ்தா²ப்ரஸங்க³: । அநப்⁴யுபக³ம்யமாநே ச விச்சே²த³ப்ரஸங்க³: । அத² ஸமவாய: ஸ்வயம் ஸம்ப³ந்த⁴ரூபத்வாத³நபேக்ஷ்யைவாபரம் ஸம்ப³ந்த⁴ம் ஸம்ப³த்⁴யேத, ஸம்யோகோ³(அ)பி தர்ஹி ஸ்வயம் ஸம்ப³ந்த⁴ரூபத்வாத³நபேக்ஷ்யைவ ஸமவாயம் ஸம்ப³த்⁴யேத । தாதா³த்ம்யப்ரதீதேஶ்ச த்³ரவ்யகு³ணாதீ³நாம் ஸமவாயகல்பநாநர்த²க்யம் । கத²ம் ச கார்யமவயவித்³ரவ்யம் காரணேஷ்வவயவத்³ரவ்யேஷு வர்தமாநம் வர்தேத ? கிம் ஸமஸ்தேஷ்வவயவேஷு வர்தேத, உத ப்ரத்யவயவம் ? யதி³ தாவத்ஸமஸ்தேஷு வர்தேத, ததோ(அ)வயவ்யநுபலப்³தி⁴: ப்ரஸஜ்யேத, ஸமஸ்தாவயவஸந்நிகர்ஷஸ்யாஶக்யத்வாத் । ந ஹி ப³ஹுத்வம் ஸமஸ்தேஷ்வாஶ்ரயேஷு வர்தமாநம் வ்யஸ்தாஶ்ரயக்³ரஹணேந க்³ருஹ்யதே । அதா²வயவஶ: ஸமஸ்தேஷு வர்தேத, ததா³ப்யாரம்ப⁴காவயவவ்யதிரேகேணாவயவிநோ(அ)வயவா: கல்ப்யேரந் , யைராரம்ப⁴கேஷ்வவயவேஷ்வவயவஶோ(அ)வயவீ வர்தேத । கோஶாவயவவ்யதிரிக்தைர்ஹ்யவயவைரஸி: கோஶம் வ்யாப்நோதி । அநவஸ்தா² சைவம் ப்ரஸஜ்யேத, தேஷு தேஷ்வவயவேஷு வர்தயிதுமந்யேஷாமந்யேஷாமவயவாநாம் கல்பநீயத்வாத் । அத² ப்ரத்யவயவம் வர்தேத, ததை³கத்ர வ்யாபாரே(அ)ந்யத்ராவ்யாபார: ஸ்யாத் । ந ஹி தே³வத³த்த: ஸ்ருக்⁴நே ஸந்நிதீ⁴யமாநஸ்தத³ஹரேவ பாடலிபுத்ரே(அ)பி ஸந்நிதீ⁴யதே । யுக³பத³நேகத்ர வ்ருத்தாவநேகத்வப்ரஸங்க³: ஸ்யாத் , தே³வத³த்தயஜ்ஞத³த்தயோரிவ ஸ்ருக்⁴நபாடலிபுத்ரநிவாஸிநோ: । கோ³த்வாதி³வத்ப்ரத்யேகம் பரிஸமாப்தேர்ந தோ³ஷ இதி சேத் , ந; ததா² ப்ரதீத்யபா⁴வாத் । யதி³ கோ³த்வாதி³வத்ப்ரத்யேகம் பரிஸமாப்தோ(அ)வயவீ ஸ்யாத் , யதா² கோ³த்வம் ப்ரதிவ்யக்தி ப்ரத்யக்ஷம் க்³ருஹ்யதே, ஏவமவயவ்யபி ப்ரத்யவயவம் ப்ரத்யக்ஷம் க்³ருஹ்யேத । ந சைவம் நியதம் க்³ருஹ்யதே । ப்ரத்யேகபரிஸமாப்தௌ சாவயவிந: கார்யேணாதி⁴காராத் , தஸ்ய சைகத்வாத் , ஶ்ருங்கே³ணாபி ஸ்தநகார்யம் குர்யாத் , உரஸா ச ப்ருஷ்ட²கார்யம் । ந சைவம் த்³ருஶ்யதே । ப்ராகு³த்பத்தேஶ்ச கார்யஸ்யாஸத்த்வே, உத்பத்திரகர்த்ருகா நிராத்மிகா ச ஸ்யாத் । உத்பத்திஶ்ச நாம க்ரியா, ஸா ஸகர்த்ருகைவ ப⁴விதுமர்ஹதி, க³த்யாதி³வத் । க்ரியா ச நாம ஸ்யாத் , அகர்த்ருகா ச — இதி விப்ரதிஷித்⁴யேத । க⁴டஸ்ய சோத்பத்திருச்யமாநா ந க⁴டகர்த்ருகா — கிம் தர்ஹி ? அந்யகர்த்ருகா — இதி கல்ப்யா ஸ்யாத் । ததா² கபாலாதீ³நாமப்யுத்பத்திருச்யமாநாந்யகர்த்ருகைவ கல்ப்யேத । ததா² ச ஸதி ‘க⁴ட உத்பத்³யதே’ இத்யுக்தே, ‘குலாலாதீ³நி காரணாந்யுத்பத்³யந்தே’ இத்யுக்தம் ஸ்யாத் । ந ச லோகே க⁴டோத்பத்திரித்யுக்தே குலாலாதீ³நாமப்யுத்பத்³யமாநதா ப்ரதீயதே, உத்பந்நதாப்ரதீதேஶ்ச । அத² ஸ்வகாரணஸத்தாஸம்ப³ந்த⁴ ஏவோத்பத்திராத்மலாப⁴ஶ்ச கார்யஸ்யேதி சேத் — கத²மலப்³தா⁴த்மகம் ஸம்ப³த்⁴யேதேதி வக்தவ்யம் । ஸதோர்ஹி த்³வயோ: ஸம்ப³ந்த⁴: ஸம்ப⁴வதி, ந ஸத³ஸதோரஸதோர்வா । அபா⁴வஸ்ய ச நிருபாக்²யத்வாத்ப்ராகு³த்பத்தேரிதி மர்யாதா³கரணமநுபபந்நம் । ஸதாம் ஹி லோகே க்ஷேத்ரக்³ருஹாதீ³நாம் மர்யாதா³ த்³ருஷ்டா நாபா⁴வஸ்ய । ந ஹி வந்த்⁴யாபுத்ரோ ராஜா ப³பூ⁴வ ப்ராக்பூர்ணவர்மணோ(அ)பி⁴ஷேகாதி³த்யேவம்ஜாதீயகேந மர்யாதா³கரணேந நிருபாக்²யோ வந்த்⁴யாபுத்ர: ராஜா ப³பூ⁴வ ப⁴வதி ப⁴விஷ்யதீதி வா விஶேஷ்யதே । யதி³ ச வந்த்⁴யாபுத்ரோ(அ)பி காரகவ்யாபாராதூ³ர்த்⁴வமப⁴விஷ்யத் , தத இத³மப்யுபாபத்ஸ்யத — கார்யாபா⁴வோ(அ)பி காரகவ்யாபாராதூ³ர்த்⁴வம் ப⁴விஷ்யதீதி । வயம் து பஶ்யாம: — வந்த்⁴யாபுத்ரஸ்ய கார்யாபா⁴வஸ்ய சாபா⁴வத்வாவிஶேஷாத் , யதா² வந்த்⁴யாபுத்ர: காரகவ்யாபாராதூ³ர்த்⁴வம் ந ப⁴விஷ்யதி, ஏவம் கார்யாபா⁴வோ(அ)பி காரகவ்யாபாராதூ³ர்த்⁴வம் ந ப⁴விஷ்யதீதி । நந்வேவம் ஸதி காரகவ்யாபாரோ(அ)நர்த²க: ப்ரஸஜ்யேத । யதை²வ ஹி ப்ராக்ஸித்³த⁴த்வாத்காரணஸ்வரூபஸித்³த⁴யே ந கஶ்சித்³வ்யாப்ரியதே, ஏவம் ப்ராக்ஸித்³த⁴த்வாத்தத³நந்யத்வாச்ச கார்யஸ்ய ஸ்வரூபஸித்³த⁴யே(அ)பி ந கஶ்சித்³வ்யாப்ரியேத । வ்யாப்ரியதே ச । அத: காரகவ்யாபாரார்த²வத்த்வாய மந்யாமஹே ப்ராகு³த்பத்தேரபா⁴வ: கார்யஸ்யேதி । நைஷ தோ³ஷ: । யத: கார்யாகாரேண காரணம் வ்யவஸ்தா²பயத: காரகவ்யாபாரஸ்யார்த²வத்த்வமுபபத்³யதே । கார்யாகாரோ(அ)பி காரணஸ்யாத்மபூ⁴த ஏவ, அநாத்மபூ⁴தஸ்யாநாரப்⁴யத்வாத் — இத்யபா⁴ணி । ந ச விஶேஷத³ர்ஶநமாத்ரேண வஸ்த்வந்யத்வம் ப⁴வதி । ந ஹி தே³வத³த்த: ஸங்கோசிதஹஸ்தபாத³: ப்ரஸாரிதஹஸ்தபாத³ஶ்ச விஶேஷேண த்³ருஶ்யமாநோ(அ)பி வஸ்த்வந்யத்வம் க³ச்ச²தி, ஸ ஏவேதி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத் । ததா² ப்ரதிதி³நமநேகஸம்ஸ்தா²நாநாமபி பித்ராதீ³நாம் ந வஸ்த்வந்யத்வம் ப⁴வதி, மம பிதா மம ப்⁴ராதா மம புத்ர இதி ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத் । ஜந்மோச்சே²தா³நந்தரிதத்வாத்தத்ர யுக்தம் , நாந்யத்ரேதி சேத் , ந; க்ஷீராதீ³நாமபி த³த்⁴யாத்³யாகாரஸம்ஸ்தா²நஸ்ய ப்ரத்யக்ஷத்வாத் । அத்³ருஶ்யமாநாநாமபி வடதா⁴நாதீ³நாம் ஸமாநஜாதீயாவயவாந்தரோபசிதாநாமங்குராதி³பா⁴வேந த³ர்ஶநகோ³சரதாபத்தௌ ஜந்மஸம்ஜ்ஞா । தேஷாமேவாவயவாநாமபசயவஶாத³த³ர்ஶநாபத்தாவுச்சே²த³ஸம்ஜ்ஞா । தத்ரேத்³ருக்³ஜந்மோச்சே²தா³ந்தரிதத்வாச்சேத³ஸத: ஸத்த்வாபத்தி:, ஸதஶ்சாஸத்த்வாபத்தி:, ததா² ஸதி க³ர்ப⁴வாஸிந உத்தாநஶாயிநஶ்ச பே⁴த³ப்ரஸங்க³: । ததா² பா³ல்யயௌவநஸ்தா²விரேஷ்வபி பே⁴த³ப்ரஸங்க³:, பித்ராதி³வ்யவஹாரலோபப்ரஸங்க³ஶ்ச । ஏதேந க்ஷணப⁴ங்க³வாத³: ப்ரதிவதி³தவ்ய: । யஸ்ய புந: ப்ராகு³த்பத்தேரஸத்கார்யம் , தஸ்ய நிர்விஷய: காரகவ்யாபார: ஸ்யாத் , அபா⁴வஸ்ய விஷயத்வாநுபபத்தே: — ஆகாஶஹநநப்ரயோஜநக²ட்³கா³த்³யநேகாயுத⁴ப்ரயுக்திவத் । ஸமவாயிகாரணவிஷய: காரகவ்யாபார: ஸ்யாதி³தி சேத் , ந; அந்யவிஷயேண காரகவ்யாபாரேணாந்யநிஷ்பத்தேரதிப்ரஸங்கா³த் । ஸமவாயிகாரணஸ்யைவாத்மாதிஶய: கார்யமிதி சேத் , ந; ஸத்கார்யதாபத்தே: । தஸ்மாத்க்ஷீராதீ³ந்யேவ த்³ரவ்யாணி த³த்⁴யாதி³பா⁴வேநாவதிஷ்ட²மாநாநி கார்யாக்²யாம் லப⁴ந்த இதி ந காரணாத³ந்யத்கார்யம் வர்ஷஶதேநாபி ஶக்யம் நிஶ்சேதும் । ததா² மூலகாரணமேவ ஆ அந்த்யாத்கார்யாத் தேந தேந கார்யாகாரேண நடவத்ஸர்வவ்யவஹாராஸ்பத³த்வம் ப்ரதிபத்³யதே । ஏவம் யுக்தே:, கார்யஸ்ய ப்ராகு³த்பத்தே: ஸத்த்வம் , அநந்யத்வம் ச காரணாத் , அவக³ம்யதே ॥
ஶப்³தா³ந்தராச்சைதத³வக³ம்யதே — பூர்வஸூத்ரே(அ)ஸத்³வ்யபதே³ஶிந: ஶப்³த³ஸ்யோதா³ஹ்ருதத்வாத்ததோ(அ)ந்ய: ஸத்³வ்யபதே³ஶீ ஶப்³த³: ஶப்³தா³ந்தரம் — ‘ஸதே³வ ஸோம்யேத³மக்³ர ஆஸீதே³கமேவாத்³விதீயம்’ (சா². உ. 6 । 2 । 1) இத்யாதி³ । ‘தத்³தை⁴க ஆஹுரஸதே³வேத³மக்³ர ஆஸீத்’ இதி சாஸத்பக்ஷமுபக்ஷிப்ய, ‘கத²மஸத: ஸஜ்ஜாயேத’ இத்யாக்ஷிப்ய, ‘ஸதே³வ ஸோம்யேத³மக்³ர ஆஸீத்’ இத்யவதா⁴ரயதி । தத்ரேத³ம்ஶப்³த³வாச்யஸ்ய கார்யஸ்ய ப்ராகு³த்பத்தே: ஸச்ச²ப்³த³வாச்யேந காரணேந ஸாமாநாதி⁴கரண்யஸ்ய ஶ்ரூயமாணத்வாத் , ஸத்த்வாநந்யத்வே ப்ரஸித்⁴யத: । யதி³ து ப்ராகு³த்பத்தேரஸத்கார்யம் ஸ்யாத் , பஶ்சாச்சோத்பத்³யமாநம் காரணே ஸமவேயாத் , ததா³ந்யத்காரணாத்ஸ்யாத் , தத்ர ‘யேநாஶ்ருதꣳ ஶ்ருதம் ப⁴வதி’ (சா². உ. 6 । 1 । 3) இதீயம் ப்ரதிஜ்ஞா பீட்³யேத । ஸத்த்வாநந்யத்வாவக³தேஸ்த்வியம் ப்ரதிஜ்ஞா ஸமர்த்²யதே ॥ 18 ॥
படவச்ச ॥ 19 ॥
யதா² ச ஸம்வேஷ்டித: படோ ந வ்யக்தம் க்³ருஹ்யதே — கிமயம் பட:, கிம் வாந்யத்³த்³ரவ்யமிதி । ஸ ஏவ ப்ரஸாரித:, யத்ஸம்வேஷ்டிதம் த்³ரவ்யம் தத்பட ஏவேதி ப்ரஸாரணேநாபி⁴வ்யக்தோ க்³ருஹ்யதே । யதா² ச ஸம்வேஷ்டநஸமயே பட இதி க்³ருஹ்யமாணோ(அ)பி ந விஶிஷ்டாயாமவிஸ்தாரோ க்³ருஹ்யதே । ஸ ஏவ ப்ரஸாரணஸமயே விஶிஷ்டாயாமவிஸ்தாரோ க்³ருஹ்யதே — ந ஸம்வேஷ்டிதரூபாத³ந்யோ(அ)யம் பி⁴ந்ந: பட இதி, ஏவம் தந்த்வாதி³காரணாவஸ்த²ம் படாதி³கார்யமஸ்பஷ்டம் ஸத் , துரீவேமகுவிந்தா³தி³காரகவ்யாபாராத³பி⁴வ்யக்தம் ஸ்பஷ்டம் க்³ருஹ்யதே । அத: ஸம்வேஷ்டிதப்ரஸாரிதபடந்யாயேநைவாநந்யத்காரணாத்கார்யமித்யர்த²: ॥ 19 ॥
யதா² ச ப்ராணாதி³ ॥ 20 ॥
யதா² ச லோகே ப்ராணாபாநாதி³ஷு ப்ராணபே⁴தே³ஷு ப்ராணாயாமேந நிருத்³தே⁴ஷு காரணமாத்ரேண ரூபேண வர்தமாநேஷு ஜீவநமாத்ரம் கார்யம் நிர்வர்த்யதே, நாகுஞ்சநப்ரஸாரணாதி³கம் கார்யாந்தரம் । தேஷ்வேவ ப்ராணபே⁴தே³ஷு புந: ப்ரவ்ருத்தேஷு ஜீவநாத³தி⁴கமாகுஞ்சநப்ரஸாரணாதி³கமபி கார்யாந்தரம் நிர்வர்த்யதே । ந ச ப்ராணபே⁴தா³நாம் ப்ரபே⁴த³வத: ப்ராணாத³ந்யத்வம் , ஸமீரணஸ்வபா⁴வாவிஶேஷாத் — ஏவம் கார்யஸ்ய காரணாத³நந்யத்வம் । அதஶ்ச க்ருத்ஸ்நஸ்ய ஜக³தோ ப்³ரஹ்மகார்யத்வாத்தத³நந்யத்வாச்ச ஸித்³தை⁴ஷா ஶ்ரௌதீ ப்ரதிஜ்ஞா — ‘யேநாஶ்ருதꣳ ஶ்ருதம் ப⁴வத்யமதம் மதமவிஜ்ஞாதம் விஜ்ஞாதம்’ (சா². உ. 6 । 1 । 3) இதி ॥ 20 ॥
இதரவ்யபதே³ஶாதி⁴கரணம்
இதரவ்யபதே³ஶாத்³தி⁴தாகரணாதி³தோ³ஷப்ரஸக்தி: ॥ 21 ॥
அந்யதா² புநஶ்சேதநகாரணவாத³ ஆக்ஷிப்யதே — சேதநாத்³தி⁴ ஜக³த்ப்ரக்ரியாயாமாஶ்ரீயமாணாயாம் ஹிதாகரணாத³யோ தோ³ஷா: ப்ரஸஜ்யந்தே । குத: ? இதரவ்யபதே³ஶாத் । இதரஸ்ய ஶாரீரஸ்ய ப்³ரஹ்மாத்மத்வம் வ்யபதி³ஶதி ஶ்ருதி: — ‘ஸ ஆத்மா தத்த்வமஸி ஶ்வேதகேதோ’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) இதி ப்ரதிபோ³த⁴நாத் । யத்³வா — இதரஸ்ய ச ப்³ரஹ்மண: ஶாரீராத்மத்வம் வ்யபதி³ஶதி — ‘தத்ஸ்ருஷ்ட்வா ததே³வாநுப்ராவிஶத்’ (தை. உ. 2 । 6 । 1) இதி ஸ்ரஷ்டுரேவாவிக்ருதஸ்ய ப்³ரஹ்மண: கார்யாநுப்ரவேஶேந ஶாரீராத்மத்வத³ர்ஶநாத்; ‘அநேந ஜீவேநாத்மநாநுப்ரவிஶ்ய நாமரூபே வ்யாகரவாணி’ (சா². உ. 6 । 3 । 2) இதி ச பரா தே³வதா ஜீவமாத்மஶப்³தே³ந வ்யபதி³ஶந்தீ, ந ப்³ரஹ்மணோ பி⁴ந்ந: ஶாரீர இதி த³ர்ஶயதி । தஸ்மாத்³யத்³ப்³ரஹ்மண: ஸ்ரஷ்ட்ருத்வம் தச்சா²ரீரஸ்யைவேதி । அதஸ்ஸ: ஸ்வதந்த்ர: கர்தா ஸந் ஹிதமேவாத்மந: ஸௌமநஸ்யகரம் குர்யாத் , நாஹிதம் ஜந்மமரணஜராரோகா³த்³யநேகாநர்த²ஜாலம் । ந ஹி கஶ்சித³பரதந்த்ரோ ப³ந்த⁴நாகா³ரமாத்மந: க்ருத்வாநுப்ரவிஶதி । ந ச ஸ்வயமத்யந்தநிர்மல: ஸந் அத்யந்தமலிநம் தே³ஹமாத்மத்வேநோபேயாத் । க்ருதமபி கத²ஞ்சித்³யத்³து³:க²கரம் ததி³ச்ச²யா ஜஹ்யாத் । ஸுக²கரம் சோபாத³தீ³த । ஸ்மரேச்ச — மயேத³ம் ஜக³த்³பி³ம்ப³ம் விசித்ரம் விரசிதமிதி । ஸர்வோ ஹி லோக: ஸ்பஷ்டம் கார்யம் க்ருத்வா ஸ்மரதி — மயேத³ம் க்ருதமிதி । யதா² ச மாயாவீ ஸ்வயம் ப்ரஸாரிதாம் மாயாமிச்ச²யா அநாயாஸேநைவோபஸம்ஹரதி, ஏவம் ஶாரீரோ(அ)பீமாம் ஸ்ருஷ்டிமுபஸம்ஹரேத் । ஸ்வகீயமபி தாவச்ச²ரீரம் ஶாரீரோ ந ஶக்நோத்யநாயாஸேநோபஸம்ஹர்தும் । ஏவம் ஹிதக்ரியாத்³யத³ர்ஶநாத³ந்யாய்யா சேதநாஜ்ஜக³த்ப்ரக்ரியேதி க³ம்யதே ॥ 21 ॥
அதி⁴கம் து பே⁴த³நிர்தே³ஶாத் ॥ 22 ॥
துஶப்³த³: பக்ஷம் வ்யாவர்தயதி । யத்ஸர்வஜ்ஞம் ஸர்வஶக்தி ப்³ரஹ்ம நித்யஶுத்³த⁴பு³த்³த⁴முக்தஸ்வபா⁴வம் ஶாரீராத³தி⁴கமந்யத் , தத் வயம் ஜக³த: ஸ்ரஷ்ட்ரு ப்³ரூம: । ந தஸ்மிந்ஹிதாகரணாத³யோ தோ³ஷா: ப்ரஸஜ்யந்தே । ந ஹி தஸ்ய ஹிதம் கிஞ்சித்கர்தவ்யமஸ்தி, அஹிதம் வா பரிஹர்தவ்யம் , நித்யமுக்தஸ்வபா⁴வத்வாத் । ந ச தஸ்ய ஜ்ஞாநப்ரதிப³ந்த⁴: ஶக்திப்ரதிப³ந்தோ⁴ வா க்வசித³ப்யஸ்தி, ஸர்வஜ்ஞத்வாத்ஸர்வஶக்தித்வாச்ச । ஶாரீரஸ்த்வநேவம்வித⁴: । தஸ்மிந்ப்ரஸஜ்யந்தே ஹிதாகரணாத³யோ தோ³ஷா: । ந து தம் வயம் ஜக³த: ஸ்ரஷ்டாரம் ப்³ரூம: । குத ஏதத் ? பே⁴த³நிர்தே³ஶாத் — ‘ஆத்மா வா அரே த்³ரஷ்டவ்ய: ஶ்ரோதவ்யோ மந்தவ்யோ நிதி³த்⁴யாஸிதவ்ய:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 5) ‘ஸோ(அ)ந்வேஷ்டவ்ய: ஸ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்ய:’ (சா². உ. 8 । 7 । 1) ‘ஸதா ஸோம்ய ததா³ ஸம்பந்நோ ப⁴வதி’ (சா². உ. 6 । 8 । 1) ‘ஶாரீர ஆத்மா ப்ராஜ்ஞேநாத்மநாந்வாரூட⁴:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 35) இத்யேவம்ஜாதீயக: கர்த்ருகர்மாதி³பே⁴த³நிர்தே³ஶோ ஜீவாத³தி⁴கம் ப்³ரஹ்ம த³ர்ஶயதி । நந்வபே⁴த³நிர்தே³ஶோ(அ)பி த³ர்ஶித: — ‘தத்த்வமஸி’ இத்யேவம்ஜாதீயக: । கத²ம் பே⁴தா³பே⁴தௌ³ விருத்³தௌ⁴ ஸம்ப⁴வேதாம் ? நைஷ தோ³ஷ:, ஆகாஶக⁴டாகாஶந்யாயேநோப⁴யஸம்ப⁴வஸ்ய தத்ர தத்ர ப்ரதிஷ்டா²பிதத்வாத் । அபி ச யதா³ ‘தத்த்வமஸி’ இத்யேவம்ஜாதீயகேநாபே⁴த³நிர்தே³ஶேநாபே⁴த³: ப்ரதிபோ³தி⁴தோ ப⁴வதி; அபக³தம் ப⁴வதி ததா³ ஜீவஸ்ய ஸம்ஸாரித்வம் ப்³ரஹ்மணஶ்ச ஸ்ரஷ்ட்ருத்வம்। ஸமஸ்தஸ்ய மித்²யாஜ்ஞாநவிஜ்ரும்பி⁴தஸ்ய பே⁴த³வ்யவஹாரஸ்ய ஸம்யக்³ஜ்ஞாநேந பா³தி⁴தத்வாத் । தத்ர குத ஏவ ஸ்ருஷ்டி: குதோ வா ஹிதாகரணாத³யோ தோ³ஷா: । அவித்³யாப்ரத்யுபஸ்தா²பிதநாமரூபக்ருதகார்யகரணஸங்கா⁴தோபாத்⁴யவிவேகக்ருதா ஹி ப்⁴ராந்திர்ஹிதாகரணாதி³லக்ஷண: ஸம்ஸார:, ந து பரமார்த²தோ(அ)ஸ்தீத்யஸக்ருத³வோசாம — ஜந்மமரணச்சே²த³நபே⁴த³நாத்³யபி⁴மாநவத் । அபா³தி⁴தே து பே⁴த³வ்யவஹாரே ‘ஸோ(அ)ந்வேஷ்டவ்ய: ஸ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்ய:’ இத்யேவம்ஜாதீயகேந பே⁴த³நிர்தே³ஶேநாவக³ம்யமாநம் ப்³ரஹ்மணோ(அ)தி⁴கத்வம் ஹிதாகரணாதி³தோ³ஷப்ரஸக்திம் நிருணத்³தி⁴ ॥ 22 ॥
அஶ்மாதி³வச்ச தத³நுபபத்தி: ॥ 23 ॥
யதா² ச லோகே ப்ருதி²வீத்வஸாமாந்யாந்விதாநாமப்யஶ்மநாம் கேசிந்மஹார்ஹா மணயோ வஜ்ரவைடூ³ர்யாத³ய:, அந்யே மத்⁴யமவீர்யா: ஸூர்யகாந்தாத³ய:, அந்யே ப்ரஹீணா: ஶ்வவாயஸப்ரக்ஷேபணார்ஹா: பாஷாணா: — இத்யநேகவித⁴ம் வைசித்ர்யம் த்³ருஶ்யதே । யதா² சைகப்ருதி²வீவ்யபாஶ்ரயாணாமபி பீ³ஜாநாம் ப³ஹுவித⁴ம் பத்ரபுஷ்பப²லக³ந்த⁴ரஸாதி³வைசித்ர்யம் சந்த³நகிம்பாகாதி³ஷூபலக்ஷ்யதே । யதா² சைகஸ்யாப்யந்நரஸஸ்ய லோஹிதாதீ³நி கேஶலோமாதீ³நி ச விசித்ராணி கார்யாணி ப⁴வந்தி — ஏவமேகஸ்யாபி ப்³ரஹ்மணோ ஜீவப்ராஜ்ஞப்ருத²க்த்வம் கார்யவைசித்ர்யம் சோபபத்³யத இத்யத: தத³நுபபத்தி:, பரபரிகல்பிததோ³ஷாநுபபத்திரித்யர்த²: । ஶ்ருதேஶ்ச ப்ராமாண்யாத் , விகாரஸ்ய ச வாசாரம்ப⁴ணமாத்ரத்வாத் ஸ்வப்நத்³ருஶ்யபா⁴வவைசித்ர்யவச்ச — இத்யப்⁴யுச்சய: ॥ 23 ॥
உபஸம்ஹாரத³ர்ஶநாதி⁴கரணம்
உபஸம்ஹாரத³ர்ஶநாந்நேதி சேந்ந க்ஷீரவத்³தி⁴ ॥ 24 ॥
சேதநம் ப்³ரஹ்மைகமத்³விதீயம் ஜக³த: காரணமிதி யது³க்தம் , தந்நோபபத்³யதே । கஸ்மாத் ? உபஸம்ஹாரத³ர்ஶநாத் । இஹ ஹி லோகே குலாலாத³யோ க⁴டபடாதீ³நாம் கர்தாரோ ம்ருத்³த³ண்ட³சக்ரஸூத்ரஸலிலாத்³யநேககாரகோபஸம்ஹாரேண ஸங்க்³ருஹீதஸாத⁴நா: ஸந்தஸ்தத்தத்கார்யம் குர்வாணா த்³ருஶ்யந்தே । ப்³ரஹ்ம சாஸஹாயம் தவாபி⁴ப்ரேதம் । தஸ்ய ஸாத⁴நாந்தராநுபஸங்க்³ரஹே ஸதி கத²ம் ஸ்ரஷ்ட்ருத்வமுபபத்³யேத ? தஸ்மாந்ந ப்³ரஹ்ம ஜக³த்காரணமிதி சேத் , நைஷ தோ³ஷ: । யத: க்ஷீரவத்³த்³ரவ்யஸ்வபா⁴வவிஶேஷாது³பபத்³யதே — யதா² ஹி லோகே க்ஷீரம் ஜலம் வா ஸ்வயமேவ த³தி⁴ஹிமகரகாதி³பா⁴வேந பரிணமதே(அ)நபேக்ஷ்ய பா³ஹ்யம் ஸாத⁴நம் , ததே²ஹாபி ப⁴விஷ்யதி । நநு க்ஷீராத்³யபி த³த்⁴யாதி³பா⁴வேந பரிணமமாநமபேக்ஷத ஏவ பா³ஹ்யம் ஸாத⁴நமௌஷ்ண்யாதி³கம் । கத²முச்யதே ‘க்ஷீரவத்³தி⁴’ இதி ? நைஷ தோ³ஷ: । ஸ்வயமபி ஹி க்ஷீரம் யாம் ச யாவதீம் ச பரிணாமமாத்ராமநுப⁴வத்யேவ । த்வார்யதே த்வௌஷ்ண்யாதி³நா த³தி⁴பா⁴வாய । யதி³ ச ஸ்வயம் த³தி⁴பா⁴வஶீலதா ந ஸ்யாத் , நைவௌஷ்ண்யாதி³நாபி ப³லாத்³த³தி⁴பா⁴வமாபத்³யேத । ந ஹி வாயுராகாஶோ வா ஔஷ்ண்யாதி³நா ப³லாத்³த³தி⁴பா⁴வமாபத்³யதே । ஸாத⁴நஸாமக்³ர்யா ச தஸ்ய பூர்ணதா ஸம்பாத்³யதே । பரிபூர்ணஶக்திகம் து ப்³ரஹ்ம । ந தஸ்யாந்யேந கேநசித்பூர்ணதா ஸம்பாத³யிதவ்யா । ஶ்ருதிஶ்ச ப⁴வதி — ‘ந தஸ்ய கார்யம் கரணம் ச வித்³யதே ந தத்ஸமஶ்சாப்⁴யதி⁴கஶ்ச த்³ருஶ்யதே । பராஸ்ய ஶக்திர்விவிதை⁴வ ஶ்ரூயதே ஸ்வாபா⁴விகீ ஜ்ஞாநப³லக்ரியா ச’ (ஶ்வே. உ. 6 । 8) இதி । தஸ்மாதே³கஸ்யாபி ப்³ரஹ்மணோ விசித்ரஶக்தியோகா³த் க்ஷீராதி³வத்³விசித்ரபரிணாம உபபத்³யதே ॥ 24 ॥
தே³வாதி³வத³பி லோகே ॥ 25 ॥
ஸ்யாதே³தத் — உபபத்³யதே க்ஷீராதீ³நாமசேதநாநாமநபேக்ஷ்யாபி பா³ஹ்யம் ஸாத⁴நம் த³த்⁴யாதி³பா⁴வ:, த்³ருஷ்டத்வாத் । சேதநா: புந: குலாலாத³ய: ஸாத⁴நஸாமக்³ரீமபேக்ஷ்யைவ தஸ்மை தஸ்மை கார்யாய ப்ரவர்தமாநா த்³ருஶ்யந்தே । கத²ம் ப்³ரஹ்ம சேதநம் ஸத் அஸஹாயம் ப்ரவர்தேதேதி — தே³வாதி³வதி³தி ப்³ரூம: — யதா² லோகே தே³வா: பிதர ருஷய இத்யேவமாத³யோ மஹாப்ரபா⁴வாஶ்சேதநா அபி ஸந்தோ(அ)நபேக்ஷ்யைவ கிஞ்சித்³பா³ஹ்யம் ஸாத⁴நமைஶ்வர்யவிஶேஷயோகா³த³பி⁴த்⁴யாநமாத்ரேண ஸ்வத ஏவ ப³ஹூநி நாநாஸம்ஸ்தா²நாநி ஶரீராணி ப்ராஸாதா³தீ³நி ரதா²தீ³நி ச நிர்மிமாணா உபலப்⁴யந்தே, மந்த்ரார்த²வாதே³திஹாஸபுராணப்ராமாண்யாத் । தந்துநாப⁴ஶ்ச ஸ்வத ஏவ தந்தூந்ஸ்ருஜதி । ப³லாகா சாந்தரேணைவ ஶுக்ரம் க³ர்ப⁴ம் த⁴த்தே । பத்³மிநீ சாநபேக்ஷ்ய கிஞ்சித்ப்ரஸ்தா²நஸாத⁴நம் ஸரோந்தராத்ஸரோந்தரம் ப்ரதிஷ்ட²தே । ஏவம் சேதநமபி ப்³ரஹ்ம அநபேக்ஷ்ய பா³ஹ்யம் ஸாத⁴நம் ஸ்வத ஏவ ஜக³த்ஸ்ரக்ஷ்யதி । ஸ யதி³ ப்³ரூயாத் — ய ஏதே தே³வாத³யோ ப்³ரஹ்மணோ த்³ருஷ்டாந்தா உபாத்தாஸ்தே தா³ர்ஷ்டாந்திகேந ப்³ரஹ்மணா ந ஸமாநா ப⁴வந்தி । ஶரீரமேவ ஹ்யசேதநம் தே³வாதீ³நாம் ஶரீராந்தராதி³விபூ⁴த்யுத்பாத³நே உபாதா³நம் । ந து சேதந ஆத்மா । தந்துநாப⁴ஸ்ய ச க்ஷுத்³ரதரஜந்துப⁴க்ஷணால்லாலா கடி²நதாமாபத்³யமாநா தந்துர்ப⁴வதி । ப³லாகா ச ஸ்தநயித்நுரவஶ்ரவணாத்³க³ர்ப⁴ம் த⁴த்தே । பத்³மிநீ ச சேதநப்ரயுக்தா ஸதீ அசேதநேநைவ ஶரீரேண ஸரோந்தராத்ஸரோந்தரமுபஸர்பதி, வல்லீவ வ்ருக்ஷம் । ந து ஸ்வயமேவாசேதநா ஸரோந்தரோபஸர்பணே வ்யாப்ரியதே । தஸ்மாந்நைதே ப்³ரஹ்மணோ த்³ருஷ்டாந்தா இதி — தம் ப்ரதி ப்³ரூயாத் — நாயம் தோ³ஷ: । குலாலாதி³த்³ருஷ்டாந்தவைலக்ஷண்யமாத்ரஸ்ய விவக்ஷிதத்வாதி³தி — யதா² ஹி குலாலாதீ³நாம் தே³வாதீ³நாம் ச ஸமாநே சேதநத்வே குலாலாத³ய: கார்யாரம்பே⁴ பா³ஹ்யம் ஸாத⁴நமபேக்ஷந்தே, ந தே³வாத³ய: । ததா² ப்³ரஹ்ம சேதநமபி ந பா³ஹ்யம் ஸாத⁴நமபேக்ஷிஷ்யத இத்யேதாவத்³வயம் தே³வாத்³யுதா³ஹரணேந விவக்ஷாம: । தஸ்மாத்³யதை²கஸ்ய ஸாமர்த்²யம் த்³ருஷ்டம் ததா² ஸர்வேஷாமேவ ப⁴விதுமர்ஹதீதி நாஸ்த்யேகாந்த இத்யபி⁴ப்ராய: ॥ 25 ॥
க்ருத்ஸ்நப்ரஸக்த்யதி⁴கரணம்
க்ருத்ஸ்நப்ரஸக்திர்நிரவயவத்வஶப்³த³கோபோ வா ॥ 26 ॥
சேதநமேகமத்³விதீயம் ப்³ரஹ்ம க்ஷீராதி³வத்³தே³வாதி³வச்சாநபேக்ஷ்ய பா³ஹ்யம் ஸாத⁴நம் ஸ்வயம் பரிணமமாநம் ஜக³த: காரணமிதி ஸ்தி²தம் । ஶாஸ்த்ரார்த²பரிஶுத்³த⁴யே து புநராக்ஷிபதி । க்ருத்ஸ்நப்ரஸக்தி: க்ருத்ஸ்நஸ்ய ப்³ரஹ்மண: கார்யரூபேண பரிணாம: ப்ராப்நோதி, நிரவயவத்வாத் — யதி³ ப்³ரஹ்ம ப்ருதி²வ்யாதி³வத்ஸாவயவமப⁴விஷ்யத் , ததோ(அ)ஸ்யைகதே³ஶ: பர்யணம்ஸ்யத் , ஏகதே³ஶஶ்சாவாஸ்தா²ஸ்யத । நிரவயவம் து ப்³ரஹ்ம ஶ்ருதிப்⁴யோ(அ)வக³ம்யதே — ‘நிஷ்கலம் நிஷ்க்ரியம் ஶாந்தம் நிரவத்³யம் நிரஞ்ஜநம்’ (ஶ்வே. உ. 6 । 19) ‘தி³வ்யோ ஹ்யமூர்த: புருஷ: ஸபா³ஹ்யாப்⁴யந்தரோ ஹ்யஜ:’ (மு. உ. 2 । 1 । 2) ‘இத³ம் மஹத்³பூ⁴தமநந்தமபாரம் விஜ்ஞாநக⁴ந ஏவ’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 12) ‘ஸ ஏஷ நேதி நேத்யாத்மா’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 26) ‘அஸ்தூ²லமநணு’ (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 8) இத்யாத்³யாப்⁴ய: ஸர்வவிஶேஷப்ரதிஷேதி⁴நீப்⁴ய: । ததஶ்சைகதே³ஶபரிணாமாஸம்ப⁴வாத்க்ருத்ஸ்நபரிணாமப்ரஸக்தௌ ஸத்யாம் மூலோச்சே²த³: ப்ரஸஜ்யேத । த்³ரஷ்டவ்யதோபதே³ஶாநர்த²க்யம் ச ஆபத்³யேத, அயத்நத்³ருஷ்டத்வாத்கார்யஸ்ய, தத்³வ்யதிரிக்தஸ்ய ச ப்³ரஹ்மணோ(அ)ஸம்ப⁴வாத் । அஜத்வாதி³ஶப்³த³கோபஶ்ச । அதை²தத்³தோ³ஷபரிஜிஹீர்ஷயா ஸாவயவமேவ ப்³ரஹ்மாப்⁴யுபக³ம்யேத, ததா²பி யே நிரவயவத்வஸ்ய ப்ரதிபாத³கா: ஶப்³தா³ உதா³ஹ்ருதாஸ்தே ப்ரகுப்யேயு: । ஸாவயவத்வே சாநித்யத்வப்ரஸங்க³ இதி — ஸர்வதா²யம் பக்ஷோ ந க⁴டயிதும் ஶக்யத இத்யாக்ஷிபதி ॥ 26 ॥
ஶ்ருதேஸ்து ஶப்³த³மூலத்வாத் ॥ 27 ॥
துஶப்³தே³நாக்ஷேபம் பரிஹரதி । ந க²ல்வஸ்மத்பக்ஷே கஶ்சித³பி தோ³ஷோ(அ)ஸ்தி । ந தாவத்க்ருத்ஸ்நப்ரஸக்திரஸ்தி । குத: ? ஶ்ருதே: — யதை²வ ஹி ப்³ரஹ்மணோ ஜக³து³த்பத்தி: ஶ்ரூயதே, ஏவம் விகாரவ்யதிரேகேணாபி ப்³ரஹ்மணோ(அ)வஸ்தா²நம் ஶ்ரூயதே — ப்ரக்ருதிவிகாரயோர்பே⁴தே³ந வ்யபதே³ஶாத் ‘ஸேயம் தே³வதைக்ஷத ஹந்தாஹமிமாஸ்திஸ்ரோ தே³வதா அநேந ஜீவேநாத்மநாநுப்ரவிஶ்ய நாமரூபே வ்யாகரவாணி’ (சா². உ. 6 । 3 । 2) இதி, ‘தாவாநஸ்ய மஹிமா ததோ ஜ்யாயாꣳஶ்ச பூருஷ: । பாதோ³(அ)ஸ்ய ஸர்வா பூ⁴தாநி த்ரிபாத³ஸ்யாம்ருதம் தி³வி’ (சா². உ. 3 । 12 । 6) இதி சைவம்ஜாதீயகாத் । ததா² ஹ்ருத³யாயதநத்வவசநாத்; ஸத்ஸம்பத்திவசநாச்ச — யதி³ ச க்ருத்ஸ்நம் ப்³ரஹ்ம கார்யபா⁴வேநோபயுக்தம் ஸ்யாத் , ‘ஸதா ஸோம்ய ததா³ ஸம்பந்நோ ப⁴வதி’ (சா². உ. 6 । 8 । 1) இதி ஸுஷுப்திக³தம் விஶேஷணமநுபபந்நம் ஸ்யாத் , விக்ருதேந ப்³ரஹ்மணா நித்யஸம்பந்நத்வாத³விக்ருதஸ்ய ச ப்³ரஹ்மணோ(அ)பா⁴வாத் । ததே²ந்த்³ரியகோ³சரத்வப்ரதிஷேதா⁴த் ப்³ரஹ்மணோ, விகாரஸ்ய சேந்த்³ரியகோ³சரத்வோபபத்தே: । தஸ்மாத³ஸ்த்யவிக்ருதம் ப்³ரஹ்ம । ந ச நிரவயவத்வஶப்³த³கோபோ(அ)ஸ்தி, ஶ்ரூயமாணத்வாதே³வ நிரவயவத்வஸ்யாப்யப்⁴யுபக³ம்யமாநத்வாத் । ஶப்³த³மூலம் ச ப்³ரஹ்ம ஶப்³த³ப்ரமாணகம் । நேந்த்³ரியாதி³ப்ரமாணகம் । தத்³யதா²ஶப்³த³மப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் । ஶப்³த³ஶ்சோப⁴யமபி ப்³ரஹ்மண: ப்ரதிபாத³யதி — அக்ருத்ஸ்நப்ரஸக்திம் நிரவயவத்வம் ச । லௌகிகாநாமபி மணிமந்த்ரௌஷதி⁴ப்ரப்⁴ருதீநாம் தே³ஶகாலநிமித்தவைசித்ர்யவஶாச்ச²க்தயோ விருத்³தா⁴நேககார்யவிஷயா த்³ருஶ்யந்தே । தா அபி தாவந்நோபதே³ஶமந்தரேண கேவலேந தர்கேணாவக³ந்தும் ஶக்யந்தே — அஸ்ய வஸ்துந ஏதாவத்ய ஏதத்ஸஹாயா ஏதத்³விஷயா ஏதத்ப்ரயோஜநாஶ்ச ஶக்தய இதி । கிமுதாசிந்த்யஸ்வபா⁴வஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ ரூபம் விநா ஶப்³தே³ந ந நிரூப்யேத । ததா² சாஹு: பௌராணிகா: — ‘அசிந்த்யா: க²லு யே பா⁴வா ந தாம்ஸ்தர்கேண யோஜயேத் । ப்ரக்ருதிப்⁴ய: பரம் யச்ச தத³சிந்த்யஸ்ய லக்ஷணம்’ இதி । தஸ்மாச்ச²ப்³த³மூல ஏவாதீந்த்³ரியார்த²யாதா²த்ம்யாதி⁴க³ம: । நநு ஶப்³தே³நாபி ந ஶக்யதே விருத்³தோ⁴(அ)ர்த²: ப்ரத்யாயயிதும் — நிரவயவம் ச ப்³ரஹ்ம பரிணமதே ந ச க்ருத்ஸ்நமிதி । யதி³ நிரவயவம் ப்³ரஹ்ம ஸ்யாத் , நைவ பரிணமேத, க்ருத்ஸ்நமேவ வா பரிணமேத । அத² கேநசித்³ரூபேண பரிணமேத கேநசிச்சாவதிஷ்டே²தேதி, ரூபபே⁴த³கல்பநாத்ஸாவயவமேவ ப்ரஸஜ்யேத । க்ரியாவிஷயே ஹி ‘அதிராத்ரே ஷோட³ஶிநம் க்³ருஹ்ணாதி’ ‘நாதிராத்ரே ஷோட³ஶிநம் க்³ருஹ்ணாதி’ இத்யேவம்ஜாதீயகாயாம் விரோத⁴ப்ரதீதாவபி விகல்பாஶ்ரயணம் விரோத⁴பரிஹாரகாரணம் ப⁴வதி, புருஷதந்த்ரத்வாச்சாநுஷ்டா²நஸ்ய । இஹ து விகல்பாஶ்ரயணேநாபி ந விரோத⁴பரிஹார: ஸம்ப⁴வதி, அபுருஷதந்த்ரத்வாத்³வஸ்துந: । தஸ்மாத்³து³ர்க⁴டமேததி³தி । நைஷ தோ³ஷ:, அவித்³யாகல்பிதரூபபே⁴தா³ப்⁴யுபக³மாத் । ந ஹ்யவித்³யாகல்பிதேந ரூபபே⁴தே³ந ஸாவயவம் வஸ்து ஸம்பத்³யதே । ந ஹி திமிரோபஹதநயநேநாநேக இவ சந்த்³ரமா த்³ருஶ்யமாநோ(அ)நேக ஏவ ப⁴வதி । அவித்³யாகல்பிதேந ச நாமரூபலக்ஷணேந ரூபபே⁴தே³ந வ்யாக்ருதாவ்யாக்ருதாத்மகேந தத்த்வாந்யத்வாப்⁴யாமநிர்வசநீயேந ப்³ரஹ்ம பரிணாமாதி³ஸர்வவ்யவஹாராஸ்பத³த்வம் ப்ரதிபத்³யதே । பாரமார்தி²கேந ச ரூபேண ஸர்வவ்யவஹாராதீதமபரிணதமவதிஷ்ட²தே, வாசாரம்ப⁴ணமாத்ரத்வாச்சாவித்³யாகல்பிதஸ்ய நாமரூபபே⁴த³ஸ்ய — இதி ந நிரவயவத்வம் ப்³ரஹ்மண: குப்யதி । ந சேயம் பரிணாமஶ்ருதி: பரிணாமப்ரதிபாத³நார்தா², தத்ப்ரதிபத்தௌ ப²லாநவக³மாத் । ஸர்வவ்யவஹாரஹீநப்³ரஹ்மாத்மபா⁴வப்ரதிபாத³நார்தா² த்வேஷா, தத்ப்ரதிபத்தௌ ப²லாவக³மாத்; ‘ஸ ஏஷ நேதி நேத்யாத்மா’ இத்யுபக்ரம்யாஹ ‘அப⁴யம் வை ஜநக ப்ராப்தோ(அ)ஸி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 2 । 4) இதி; தஸ்மாத³ஸ்மத்பக்ஷே ந கஶ்சித³பி தோ³ஷப்ரஸங்கோ³(அ)ஸ்தி ॥ 27 ॥
ஆத்மநி சைவம் விசித்ராஶ்ச ஹி ॥ 28 ॥
அபி ச நைவாத்ர விவதி³தவ்யம் — கத²மேகஸ்மிந்ப்³ரஹ்மணி ஸ்வரூபாநுபமர்தே³நைவாநேகாகாரா ஸ்ருஷ்டி: ஸ்யாதி³தி । யத ஆத்மந்யப்யேகஸ்மிந்ஸ்வப்நத்³ருஶி ஸ்வரூபாநுபமர்தே³நைவாநேகாகாரா ஸ்ருஷ்டி: பட்²யதே — ‘ந தத்ர ரதா² ந ரத²யோகா³ ந பந்தா²நோ ப⁴வந்த்யத² ரதா²ரத²யோகா³ந்பத²: ஸ்ருஜதே’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 10) இத்யாதி³நா । லோகே(அ)பி தே³வாதி³ஷு மாயாவ்யாதி³ஷு ச ஸ்வரூபாநுபமர்தே³நைவ விசித்ரா ஹஸ்த்யஶ்வாதி³ஸ்ருஷ்டயோ த்³ருஶ்யந்தே । ததை²கஸ்மிந்நபி ப்³ரஹ்மணி ஸ்வரூபாநுபமர்தே³நைவாநேகாகாரா ஸ்ருஷ்டிர்ப⁴விஷ்யதீதி ॥ 28 ॥
ஸ்வபக்ஷதோ³ஷாச்ச ॥ 29 ॥
பரேஷாமப்யேஷ ஸமாந: ஸ்வபக்ஷே தோ³ஷ: — ப்ரதா⁴நவாதி³நோ(அ)பி ஹி நிரவயவமபரிச்சி²ந்நம் ஶப்³தா³தி³ஹீநம் ப்ரதா⁴நம் ஸாவயவஸ்ய பரிச்சி²ந்நஸ்ய ஶப்³தா³தி³மத: கார்யஸ்ய காரணமிதி ஸ்வபக்ஷ: । தத்ராபி க்ருத்ஸ்நப்ரஸக்திர்நிரவயவத்வாத்ப்ரதா⁴நஸ்ய ப்ராப்நோதி, நிரவயவத்வாப்⁴யுபக³மகோபோ வா । நநு நைவ தைர்நிரவயவம் ப்ரதா⁴நமப்⁴யுபக³ம்யதே । ஸத்த்வரஜஸ்தமாம்ஸி ஹி த்ரயோ கு³ணா: । தேஷாம் ஸாம்யாவஸ்தா² ப்ரதா⁴நம் । தைரேவாவயவைஸ்தத்ஸாவயவமிதி — நைவம்ஜாதீயகேந ஸாவயவத்வேந ப்ரக்ருதோ தோ³ஷ: பரிஹர்தும் பார்யதே, யத: ஸத்த்வரஜஸ்தமஸாமப்யேகைகஸ்ய ஸமாநம் நிரவயவத்வம் ஏகைகமேவ சேதரத்³வயாநுக்³ருஹீதம் ஸஜாதீயஸ்ய ப்ரபஞ்சஸ்யோபாதா³நமிதி — ஸமாநத்வாத்ஸ்வபக்ஷதோ³ஷப்ரஸங்க³ஸ்ய । தர்காப்ரதிஷ்டா²நாத்ஸாவயவத்வமேவேதி சேத் — ஏவமப்யநித்யத்வாதி³தோ³ஷப்ரஸங்க³: । அத² ஶக்தய ஏவ கார்யவைசித்ர்யஸூசிதா அவயவா இத்யபி⁴ப்ராய:, தாஸ்து ப்³ரஹ்மவாதி³நோ(அ)ப்யவிஶிஷ்டா: । ததா² அணுவாதி³நோ(அ)ப்யணுரண்வந்தரேண ஸம்யுஜ்யமாநோ நிரவயவத்வாத்³யதி³ கார்த்ஸ்ந்யேந ஸம்யுஜ்யேத, தத: ப்ரதி²மாநுபபத்தேரணுமாத்ரத்வப்ரஸங்க³: । அதை²கதே³ஶேந ஸம்யுஜ்யேத, ததா²பி நிரவயவத்வாப்⁴யுபக³மகோப இதி — ஸ்வபக்ஷே(அ)பி ஸமாந ஏஷ தோ³ஷ: । ஸமாநத்வாச்ச நாந்யதரஸ்மிந்நேவ பக்ஷே உபக்ஷேப்தவ்யோ ப⁴வதி । பரிஹ்ருதஸ்து ப்³ரஹ்மவாதி³நா ஸ்வபக்ஷே தோ³ஷ: ॥ 29 ॥
ஸர்வோபேதாதி⁴கரணம்
ஸர்வோபேதா ச தத்³த³ர்ஶநாத் ॥ 30 ॥
ஏகஸ்யாபி ப்³ரஹ்மணோ விசித்ரஶக்தியோகா³து³பபத்³யதே விசித்ரோ விகாரப்ரபஞ்ச இத்யுக்தம் । தத்புந: கத²மவக³ம்யதே — விசித்ரஶக்தியுக்தம் பரம் ப்³ரஹ்மேதி ? தது³ச்யதே — ஸர்வோபேதா ச தத்³த³ர்ஶநாத் । ஸர்வஶக்தியுக்தா ச பரா தே³வதேத்யப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் । குத: ? தத்³த³ர்ஶநாத் । ததா² ஹி த³ர்ஶயதி ஶ்ருதி: ஸர்வஶக்தியோக³ம் பரஸ்யா தே³வதாயா: — ‘ஸர்வகர்மா ஸர்வகாம: ஸர்வக³ந்த⁴: ஸர்வரஸ: ஸர்வமித³மப்⁴யாத்தோ(அ)வாக்யநாத³ர:’ (சா². உ. 3 । 14 । 4) ‘ஸத்யகாம: ஸத்யஸங்கல்ப:’ (சா². உ. 8 । 7 । 1) ‘ய: ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வவித்’ (மு. உ. 1 । 1 । 9) ‘ஏதஸ்ய வா அக்ஷரஸ்ய ப்ரஶாஸநே கா³ர்கி³ ஸூர்யாசந்த்³ரமஸௌ வித்⁴ருதௌ திஷ்ட²த:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 9) இத்யேவம்ஜாதீயகா ॥ 30 ॥
விகரணத்வாந்நேதி சேத்தது³க்தம் ॥ 31 ॥
ஸ்யாதே³தத் — விகரணாம் பராம் தே³வதாம் ஶாஸ்தி ஶாஸ்த்ரம் — ‘அசக்ஷுஷ்கமஶ்ரோத்ரமவாக³மநா:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 8) இத்யேவம்ஜாதீயகம் । கத²ம் ஸா ஸர்வஶக்தியுக்தாபி ஸதீ கார்யாய ப்ரப⁴வேத் ? தே³வாத³யோ ஹி சேதநா: ஸர்வஶக்தியுக்தா அபி ஸந்த ஆத்⁴யாத்மிககார்யகரணஸம்பந்நா ஏவ தஸ்மை தஸ்மை கார்யாய ப்ரப⁴வந்தோ விஜ்ஞாயந்தே । கத²ம் ச ‘நேதி நேதி’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 26) இதி ப்ரதிஷித்³த⁴ஸர்வவிஶேஷாயா தே³வதாயா: ஸர்வஶக்தியோக³: ஸம்ப⁴வேத் , இதி சேத் — யத³த்ர வக்தவ்யம் தத்புரஸ்தாதே³வோக்தம் । ஶ்ருத்யவகா³ஹ்யமேவேத³மதிக³ம்பீ⁴ரம் ப்³ரஹ்ம ந தர்காவகா³ஹ்யம் । ந ச யதை²கஸ்ய ஸாமர்த்²யம் த்³ருஷ்டம் ததா²ந்யஸ்யாபி ஸாமர்த்²யேந ப⁴விதவ்யமிதி நியமோ(அ)ஸ்தீதி । ப்ரதிஷித்³த⁴ஸர்வவிஶேஷஸ்யாபி ப்³ரஹ்மண: ஸர்வஶக்தியோக³: ஸம்ப⁴வதீத்யேதத³ப்யவித்³யாகல்பிதரூபபே⁴தோ³பந்யாஸேநோக்தமேவ । ததா² ச ஶாஸ்த்ரம் — ‘அபாணிபாதோ³ ஜவநோ க்³ரஹீதா பஶ்யத்யசக்ஷு: ஸ ஶ்ருணோத்யகர்ண:’ (ஶ்வே. உ. 3 । 19) இத்யகரணஸ்யாபி ப்³ரஹ்மண: ஸர்வஸாமர்த்²யயோக³ம் த³ர்ஶயதி ॥ 31 ॥
ப்ரயோஜநவத்த்வாதி⁴கரணம்
ந ப்ரயோஜநவத்த்வாத் ॥ 32 ॥
அந்யதா² புநஶ்சேதநகர்த்ருகத்வம் ஜக³த ஆக்ஷிபதி — ந க²லு சேதந: பரமாத்மேத³ம் ஜக³த்³பி³ம்ப³ம் விரசயிதுமர்ஹதி । குத: ? ப்ரயோஜநவத்த்வாத்ப்ரவ்ருத்தீநாம் । சேதநோ ஹி லோகே பு³த்³தி⁴பூர்வகாரீ புருஷ: ப்ரவர்தமாநோ ந மந்தோ³பக்ரமாமபி தாவத்ப்ரவ்ருத்திமாத்மப்ரயோஜநாநுபயோகி³நீமாரப⁴மாணோ த்³ருஷ்ட:, கிமுத கு³ருதரஸம்ரம்பா⁴ம் । ப⁴வதி ச லோகப்ரஸித்³த்⁴யநுவாதி³நீ ஶ்ருதி: — ‘ந வா அரே ஸர்வஸ்ய காமாய ஸர்வம் ப்ரியம் ப⁴வத்யாத்மநஸ்து காமாய ஸர்வம் ப்ரியம் ப⁴வதி’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 5) இதி । கு³ருதரஸம்ரம்பா⁴ சேயம் ப்ரவ்ருத்தி: — யது³ச்சாவசப்ரபஞ்சம் ஜக³த்³பி³ம்ப³ம் விரசயிதவ்யம் । யதீ³யமபி ப்ரவ்ருத்திஶ்சேதநஸ்ய பரமாத்மந ஆத்மப்ரயோஜநோபயோகி³நீ பரிகல்ப்யேத, பரித்ருப்தத்வம் பரமாத்மந: ஶ்ரூயமாணம் பா³த்⁴யேத । ப்ரயோஜநாபா⁴வே வா ப்ரவ்ருத்த்யபா⁴வோ(அ)பி ஸ்யாத் । அத² சேதநோ(அ)பி ஸந் உந்மத்தோ பு³த்³த்⁴யபராதா⁴த³ந்தரேணைவாத்மப்ரயோஜநம் ப்ரவர்தமாநோ த்³ருஷ்ட:, ததா² பரமாத்மாபி ப்ரவர்திஷ்யதே இத்யுச்யேத — ததா² ஸதி ஸர்வஜ்ஞத்வம் பரமாத்மந: ஶ்ரூயமாணம் பா³த்⁴யேத । தஸ்மாத³ஶ்லிஷ்டா சேதநாத்ஸ்ருஷ்டிரிதி ॥ 32 ॥
லோகவத்து லீலாகைவல்யம் ॥ 33 ॥
துஶப்³தே³நாக்ஷேபம் பரிஹரதி । யதா² லோகே கஸ்யசிதா³ப்தைஷணஸ்ய ராஜ்ஞோ ராஜாமாத்யஸ்ய வா வ்யதிரிக்தம் கிஞ்சித்ப்ரயோஜநமநபி⁴ஸந்தா⁴ய கேவலம் லீலாரூபா: ப்ரவ்ருத்தய: க்ரீடா³விஹாரேஷு ப⁴வந்தி; யதா² சோச்ச்²வாஸப்ரஶ்வாஸாத³யோ(அ)நபி⁴ஸந்தா⁴ய பா³ஹ்யம் கிஞ்சித்ப்ரயோஜநம் ஸ்வபா⁴வாதே³வ ஸம்ப⁴வந்தி; ஏவமீஶ்வரஸ்யாப்யநபேக்ஷ்ய கிஞ்சித்ப்ரயோஜநாந்தரம் ஸ்வபா⁴வாதே³வ கேவலம் லீலாரூபா ப்ரவ்ருத்திர்ப⁴விஷ்யதி । ந ஹீஶ்வரஸ்ய ப்ரயோஜநாந்தரம் நிரூப்யமாணம் ந்யாயத: ஶ்ருதிதோ வா ஸம்ப⁴வதி । ந ச ஸ்வபா⁴வ: பர்யநுயோக்தும் ஶக்யதே । யத்³யப்யஸ்மாகமியம் ஜக³த்³பி³ம்ப³விரசநா கு³ருதரஸம்ரம்பே⁴வாபா⁴தி, ததா²பி பரமேஶ்வரஸ்ய லீலைவ கேவலேயம் , அபரிமிதஶக்தித்வாத் । யதி³ நாம லோகே லீலாஸ்வபி கிஞ்சித்ஸூக்ஷ்மம் ப்ரயோஜநமுத்ப்ரேக்ஷ்யேத, ததா²பி நைவாத்ர கிஞ்சித்ப்ரயோஜநமுத்ப்ரேக்ஷிதும் ஶக்யதே, ஆப்தகாமஶ்ருதே: । நாப்யப்ரவ்ருத்திருந்மத்தப்ரவ்ருத்திர்வா, ஸ்ருஷ்டிஶ்ருதே:, ஸர்வஜ்ஞஶ்ருதேஶ்ச । ந சேயம் பரமார்த²விஷயா ஸ்ருஷ்டிஶ்ருதி: । அவித்³யாகல்பிதநாமரூபவ்யவஹாரகோ³சரத்வாத் , ப்³ரஹ்மாத்மபா⁴வப்ரதிபாத³நபரத்வாச்ச — இத்யேதத³பி நைவ விஸ்மர்தவ்யம் ॥ 33 ॥
வைஷம்யநைர்க்⁴ருண்யாதி⁴கரணம்
வைஷம்யநைர்க்⁴ருண்யே ந ஸாபேக்ஷத்வாத்ததா²ஹி த³ர்ஶயதி ॥ 34 ॥
புநஶ்ச ஜக³ஜ்ஜந்மாதி³ஹேதுத்வமீஶ்வரஸ்யாக்ஷிப்யதே, ஸ்தூ²ணாநிக²நநந்யாயேந ப்ரதிஜ்ஞாதஸ்யார்த²ஸ்ய த்³ருடீ⁴கரணாய । நேஶ்வரோ ஜக³த: காரணமுபபத்³யதே । குத: ? வைஷம்யநைர்க்⁴ருண்யப்ரஸங்கா³த் — காம்ஶ்சித³த்யந்தஸுக²பா⁴ஜ: கரோதி தே³வாதீ³ந் , காம்ஶ்சித³த்யந்தது³:க²பா⁴ஜ: பஶ்வாதீ³ந் , காம்ஶ்சிந்மத்⁴யமபோ⁴க³பா⁴ஜோ மநுஷ்யாதீ³ந் — இத்யேவம் விஷமாம் ஸ்ருஷ்டிம் நிர்மிமாணஸ்யேஶ்வரஸ்ய ப்ருத²க்³ஜநஸ்யேவ ராக³த்³வேஷோபபத்தே:, ஶ்ருதிஸ்ம்ருத்யவதா⁴ரிதஸ்வச்ச²த்வாதீ³ஶ்வரஸ்வபா⁴வவிலோப: ப்ரஸஜ்யேத । ததா² க²லஜநைரபி ஜுகு³ப்ஸிதம் நிர்க்⁴ருணத்வமதிக்ரூரத்வம் து³:க²யோக³விதா⁴நாத்ஸர்வப்ரஜோபஸம்ஹாராச்ச ப்ரஸஜ்யேத । தஸ்மாத்³வைஷம்யநைர்க்⁴ருண்யப்ரஸங்கா³ந்நேஶ்வர: காரணமித்யேவம் ப்ராப்தே ப்³ரூம: —
வைஷம்யநைர்க்⁴ருண்யே நேஶ்வரஸ்ய ப்ரஸஜ்யேதே । கஸ்மாத் ? ஸாபேக்ஷத்வாத் । யதி³ ஹி நிரபேக்ஷ: கேவல ஈஶ்வரோ விஷமாம் ஸ்ருஷ்டிம் நிர்மிமீதே, ஸ்யாதாமேதௌ தோ³ஷௌ — வைஷம்யம் நைர்க்⁴ருண்யம் ச । ந து நிரபேக்ஷஸ்ய நிர்மாத்ருத்வமஸ்தி । ஸாபேக்ஷோ ஹீஶ்வரோ விஷமாம் ஸ்ருஷ்டிம் நிர்மிமீதே । கிமபேக்ஷத இதி சேத் — த⁴ர்மாத⁴ர்மாவபேக்ஷத இதி வதா³ம: । அத: ஸ்ருஜ்யமாநப்ராணித⁴ர்மாத⁴ர்மாபேக்ஷா விஷமா ஸ்ருஷ்டிரிதி நாயமீஶ்வரஸ்யாபராத⁴: । ஈஶ்வரஸ்து பர்ஜந்யவத்³த்³ரஷ்டவ்ய: — யதா² ஹி பர்ஜந்யோ வ்ரீஹியவாதி³ஸ்ருஷ்டௌ ஸாதா⁴ரணம் காரணம் ப⁴வதி, வ்ரீஹியவாதி³வைஷம்யே து தத்தத்³பீ³ஜக³தாந்யேவாஸாதா⁴ரணாநி ஸாமர்த்²யாநி காரணாநி ப⁴வந்தி, ஏவமீஶ்வரோ தே³வமநுஷ்யாதி³ஸ்ருஷ்டௌ ஸாதா⁴ரணம் காரணம் ப⁴வதி, தே³வமநுஷ்யாதி³வைஷம்யே து தத்தஜ்ஜீவக³தாந்யேவாஸாதா⁴ரணாநி கர்மாணி காரணாநி ப⁴வந்தி । ஏவமீஶ்வர: ஸாபேக்ஷத்வாந்ந வைஷம்யநைர்க்⁴ருண்யாப்⁴யாம் து³ஷ்யதி । கத²ம் புநரவக³ம்யதே ஸாபேக்ஷ ஈஶ்வரோ நீசமத்⁴யமோத்தமம் ஸம்ஸாரம் நிர்மிமீத இதி ? ததா² ஹி த³ர்ஶயதி ஶ்ருதி: — ‘ஏஷ ஹ்யேவ ஸாது⁴ கர்ம காரயதி தம் யமேப்⁴யோ லோகேப்⁴ய உந்நிநீஷத ஏஷ உ ஏவாஸாது⁴ கர்ம காரயதி தம் யமதோ⁴ நிநீஷதே’ (கௌ. உ. 3 । 8) இதி, ‘புண்யோ வை புண்யேந கர்மணா ப⁴வதி பாப: பாபேந’ (ப்³ரு. உ. 3 । 2 । 13) இதி ச । ஸ்ம்ருதிரபி ப்ராணிகர்மவிஶேஷாபேக்ஷமேவேஶ்வரஸ்யாநுக்³ரஹீத்ருத்வம் நிக்³ரஹீத்ருத்வம் ச த³ர்ஶயதி — ‘யே யதா² மாம் ப்ரபத்³யந்தே தாம்ஸ்ததை²வ ப⁴ஜாம்யஹம்’ (ப⁴. கீ³. 4 । 11) இத்யேவம்ஜாதீயகா ॥ 34 ॥
ந கர்மாவிபா⁴கா³தி³தி சேந்நாநாதி³த்வாத் ॥ 35 ॥
‘ஸதே³வ ஸோம்யேத³மக்³ர ஆஸீதே³கமேவாத்³விதீயம்’ (சா². உ. 6 । 2 । 1) இதி ப்ராக்ஸ்ருஷ்டேரவிபா⁴கா³வதா⁴ரணாந்நாஸ்தி கர்ம, யத³பேக்ஷ்ய விஷமா ஸ்ருஷ்டி: ஸ்யாத் । ஸ்ருஷ்ட்யுத்தரகாலம் ஹி ஶரீராதி³விபா⁴கா³பேக்ஷம் கர்ம, கர்மாபேக்ஷஶ்ச ஶரீராதி³விபா⁴க³: — இதீதரேதராஶ்ரயத்வம் ப்ரஸஜ்யேத । அதோ விபா⁴கா³தூ³ர்த்⁴வம் கர்மாபேக்ஷ ஈஶ்வர: ப்ரவர்ததாம் நாம । ப்ராக்³விபா⁴கா³த்³வைசித்ர்யநிமித்தஸ்ய கர்மணோ(அ)பா⁴வாத்துல்யைவாத்³யா ஸ்ருஷ்டி: ப்ராப்நோதீதி சேத் , நைஷ தோ³ஷ: । அநாதி³த்வாத்ஸம்ஸாரஸ்ய; ப⁴வேதே³ஷ தோ³ஷ:, யத்³யாதி³மாந் ஸம்ஸார: ஸ்யாத் । அநாதௌ³ து ஸம்ஸாரே பீ³ஜாங்குரவத்³தே⁴துஹேதுமத்³பா⁴வேந கர்மண: ஸர்க³வைஷம்யஸ்ய ச ப்ரவ்ருத்திர்ந விருத்⁴யதே ॥ 35 ॥
கத²ம் புநரவக³ம்யதே — அநாதி³ரேஷ ஸம்ஸார இதி ? அத உத்தரம் பட²தி —
உபபத்³யதே சாப்யுபலப்⁴யதே ச ॥ 36 ॥
உபபத்³யதே ச ஸம்ஸாரஸ்யாநாதி³த்வம் — ஆதி³மத்த்வே ஹி ஸம்ஸாரஸ்யாகஸ்மாது³த்³பூ⁴தேர்முக்தாநாமபி புந: ஸம்ஸாரோத்³பூ⁴திப்ரஸங்க³:, அக்ருதாப்⁴யாக³மப்ரஸங்க³ஶ்ச, ஸுக²து³:கா²தி³வைஷம்யஸ்ய நிர்நிமித்தத்வாத்; ந சேஶ்வரோ வைஷம்யஹேதுரித்யுக்தம் । ந சாவித்³யா கேவலா வைஷம்யஸ்ய காரணம் , ஏகரூபத்வாத் । ராகா³தி³க்லேஶவாஸநாக்ஷிப்தகர்மாபேக்ஷா த்வவித்³யா வைஷம்யகரீ ஸ்யாத் । ந ச கர்ம அந்தரேண ஶரீரம் ஸம்ப⁴வதி, ந ச ஶரீரமந்தரேண கர்ம ஸம்ப⁴வதி — இதீதரேதராஶ்ரயத்வப்ரஸங்க³: । அநாதி³த்வே து பீ³ஜாங்குரந்யாயேநோபபத்தேர்ந கஶ்சித்³தோ³ஷோ ப⁴வதி । உபலப்⁴யதே ச ஸம்ஸாரஸ்யாநாதி³த்வம் ஶ்ருதிஸ்ம்ருத்யோ: । ஶ்ருதௌ தாவத் — ‘அநேந ஜீவேநாத்மநா’ (சா². உ. 6 । 3 । 2) இதி ஸர்க³ப்ரமுகே² ஶாரீரமாத்மாநம் ஜீவஶப்³தே³ந ப்ராணதா⁴ரணநிமித்தேநாபி⁴லபந்நநாதி³: ஸம்ஸார இதி த³ர்ஶயதி । ஆதி³மத்த்வே து ப்ராக³தா⁴ரிதப்ராண: ஸந் கத²ம் ப்ராணதா⁴ரணநிமித்தேந ஜீவஶப்³தே³ந ஸர்க³ப்ரமுகே²(அ)பி⁴லப்யேத ? ந ச தா⁴ரயிஷ்யதீத்யதோ(அ)பி⁴லப்யேத — அநாக³தாத்³தி⁴ ஸம்ப³ந்தா⁴த³தீத: ஸம்ப³ந்தோ⁴ ப³லவாந்ப⁴வதி, அபி⁴நிஷ்பந்நத்வாத் । ‘ஸூர்யாசந்த்³ரமஸௌ தா⁴தா யதா²பூர்வமகல்பயத்’ (ரு. ஸம். 10 । 190 । 3) இதி ச மந்த்ரவர்ண: பூர்வகல்பஸத்³பா⁴வம் த³ர்ஶயதி । ஸ்ம்ருதாவப்யநாதி³த்வம் ஸம்ஸாரஸ்யோபலப்⁴யதே — ‘ந ரூபமஸ்யேஹ ததோ²பலப்⁴யதே நாந்தோ ந சாதி³ர்ந ச ஸம்ப்ரதிஷ்டா²’ (ப⁴. கீ³. 15 । 3) இதி । புராணே சாதீதாநாமநாக³தாநாம் ச கல்பாநாம் ந பரிமாணமஸ்தீதி ஸ்தா²பிதம் ॥ 36 ॥
ஸர்வத⁴ர்மோபபத்த்யதி⁴கரணம்
ஸர்வத⁴ர்மோபபத்தேஶ்ச ॥ 37 ॥
சேதநம் ப்³ரஹ்ம ஜக³த: காரணம் ப்ரக்ருதிஶ்சேத்யஸ்மிந்நவதா⁴ரிதே வேதா³ர்தே² பரைருபக்ஷிப்தாந்விலக்ஷணத்வாதீ³ந்தோ³ஷாந்பர்யஹார்ஷீதா³சார்ய: । இதா³நீம் பரபக்ஷப்ரதிஷேத⁴ப்ரதா⁴நம் ப்ரகரணம் ப்ராரிப்ஸமாண: ஸ்வபக்ஷபரிக்³ரஹப்ரதா⁴நம் ப்ரகரணமுபஸம்ஹரதி । யஸ்மாத³ஸ்மிந்ப்³ரஹ்மணி காரணே பரிக்³ருஹ்யமாணே ப்ரத³ர்ஶிதேந ப்ரகாரேண ஸர்வே காரணத⁴ர்மா உபபத்³யந்தே ‘ஸர்வஜ்ஞம் ஸர்வஶக்தி மஹாமாயம் ச ப்³ரஹ்ம’ இதி, தஸ்மாத³நதிஶங்கநீயமித³மௌபநிஷத³ம் த³ர்ஶநமிதி ॥ 37 ॥
த்³விதீய: பாத³:
யத்³யபீத³ம் வேதா³ந்தவாக்யாநாமைத³ம்பர்யம் நிரூபயிதும் ஶாஸ்த்ரம் ப்ரவ்ருத்தம் , ந தர்கஶாஸ்த்ரவத்கேவலாபி⁴ர்யுக்திபி⁴: கஞ்சித்ஸித்³தா⁴ந்தம் ஸாத⁴யிதும் தூ³ஷயிதும் வா ப்ரவ்ருத்தம் , ததா²பி வேதா³ந்தவாக்யாநி வ்யாசக்ஷாணை: ஸம்யக்³த³ர்ஶநப்ரதிபக்ஷபூ⁴தாநி ஸாங்க்²யாதி³த³ர்ஶநாநி நிராகரணீயாநீதி தத³ர்த²: பர: பாத³: ப்ரவர்ததே । வேதா³ந்தார்த²நிர்ணயஸ்ய ச ஸம்யக்³த³ர்ஶநார்த²த்வாத்தந்நிர்ணயேந ஸ்வபக்ஷஸ்தா²பநம் ப்ரத²மம் க்ருதம் — தத்³த்⁴யப்⁴யர்ஹிதம் பரபக்ஷப்ரத்யாக்²யாநாதி³தி । நநு முமுக்ஷூணாம் மோக்ஷஸாத⁴நத்வேந ஸம்யக்³த³ர்ஶநநிரூபணாய ஸ்வபக்ஷஸ்தா²பநமேவ கேவலம் கர்தும் யுக்தம் । கிம் பரபக்ஷநிராகரணேந பரவித்³வேஷகரேண ? பா³ட⁴மேவம் । ததா²பி மஹாஜநபரிக்³ருஹீதாநி மஹாந்தி ஸாங்க்²யாதி³தந்த்ராணி ஸம்யக்³த³ர்ஶநாபதே³ஶேந ப்ரவ்ருத்தாந்யுபலப்⁴ய ப⁴வேத்கேஷாஞ்சிந்மந்த³மதீநாம் — ஏதாந்யபி ஸம்யக்³த³ர்ஶநாயோபாதே³யாநி — இத்யபேக்ஷா, ததா² யுக்திகா³ட⁴த்வஸம்ப⁴வேந ஸர்வஜ்ஞபா⁴ஷிதத்வாச்ச ஶ்ரத்³தா⁴ ச தேஷு — இத்யதஸ்தத³ஸாரதோபபாத³நாய ப்ரயத்யதே । நநு ‘ஈக்ஷதேர்நாஶப்³த³ம்’ (ப்³ர. ஸூ. 1 । 1 । 5) ‘காமாச்ச நாநுமாநாபேக்ஷா’ (ப்³ர. ஸூ. 1 । 1 । 18) ‘ஏதேந ஸர்வே வ்யாக்²யாதா வ்யாக்²யாதா:’ (ப்³ர. ஸூ. 1 । 4 । 28) இதி ச பூர்வத்ராபி ஸாங்க்²யாதி³பக்ஷப்ரதிக்ஷேப: க்ருத:; கிம் புந: க்ருதகரணேநேதி । தது³ச்யதே — ஸாங்க்²யாத³ய: ஸ்வபக்ஷஸ்தா²பநாய வேதா³ந்தவாக்யாந்யப்யுதா³ஹ்ருத்ய ஸ்வபக்ஷாநுகு³ண்யேநைவ யோஜயந்தோ வ்யாசக்ஷதே, தேஷாம் யத்³வ்யாக்²யாநம் தத்³வ்யாக்²யாநாபா⁴ஸம் , ந ஸம்யக்³வ்யாக்²யாநம் — இத்யேதாவத்பூர்வம் க்ருதம்; இஹ து வாக்யநிரபேக்ஷ: ஸ்வதந்த்ரஸ்தத்³யுக்திப்ரதிஷேத⁴: க்ரியத இத்யேஷ விஶேஷ: ॥
ரசநாநுபபத்த்யதி⁴கரணம்
ரசநாநுபபத்தேஶ்ச நாநுமாநம் ॥ 1 ॥
தத்ர ஸாங்க்²யா மந்யந்தே — யதா² க⁴டஶராவாத³யோ பே⁴தா³ ம்ருதா³த்மகதயாந்வீயமாநா ம்ருதா³த்மகஸாமாந்யபூர்வகா லோகே த்³ருஷ்டா:, ததா² ஸர்வ ஏவ பா³ஹ்யாத்⁴யாத்மிகா பே⁴தா³: ஸுக²து³:க²மோஹாத்மகதயாந்வீயமாநா: ஸுக²து³:க²மோஹாத்மகஸாமாந்யபூர்வகா ப⁴விதுமர்ஹந்தி । யத்தத்ஸுக²து³:க²மோஹாத்மகம் ஸாமாந்யம் தத்த்ரிகு³ணம் ப்ரதா⁴நம் ம்ருத்³வத³சேதநம் சேதநஸ்ய புருஷஸ்யார்த²ம் ஸாத⁴யிதும் ஸ்வபா⁴வேநைவ விசித்ரேண விகாராத்மநா ப்ரவர்தத இதி । ததா² பரிமாணாதி³பி⁴ரபி லிங்கை³ஸ்ததே³வ ப்ரதா⁴நமநுமிமதே ॥
தத்ர வதா³ம: — யதி³ த்³ருஷ்டாந்தப³லேநைவைதந்நிரூப்யேத, நாசேதநம் லோகே சேதநாநதி⁴ஷ்டி²தம் ஸ்வதந்த்ரம் கிஞ்சித்³விஶிஷ்டபுருஷார்த²நிர்வர்தநஸமர்தா²ந்விகாராந்விரசயத்³த்³ருஷ்டம் । கே³ஹப்ராஸாத³ஶயநாஸநவிஹாரபூ⁴ம்யாத³யோ ஹி லோகே ப்ரஜ்ஞாவத்³பி⁴: ஶில்பிபி⁴ர்யதா²காலம் ஸுக²து³:க²ப்ராப்திபரிஹாரயோக்³யா ரசிதா த்³ருஶ்யந்தே । ததே²த³ம் ஜக³த³கி²லம் ப்ருதி²வ்யாதி³ நாநாகர்மப²லோபபோ⁴க³யோக்³யம் பா³ஹ்யமாத்⁴யாத்மிகம் ச ஶரீராதி³ நாநாஜாத்யந்விதம் ப்ரதிநியதாவயவவிந்யாஸமநேககர்மப²லாநுப⁴வாதி⁴ஷ்டா²நம் த்³ருஶ்யமாநம் ப்ரஜ்ஞாவத்³பி⁴: ஸம்பா⁴விததமை: ஶில்பிபி⁴ர்மநஸாப்யாலோசயிதுமஶக்யம் ஸத் கத²மசேதநம் ப்ரதா⁴நம் ரசயேத் ? லோஷ்டபாஷாணாதி³ஷ்வத்³ருஷ்டத்வாத் । ம்ருதா³தி³ஷ்வபி கும்ப⁴காராத்³யதி⁴ஷ்டி²தேஷு விஶிஷ்டாகாரா ரசநா த்³ருஶ்யதே — தத்³வத்ப்ரதா⁴நஸ்யாபி சேதநாந்தராதி⁴ஷ்டி²தத்வப்ரஸங்க³: । ந ச ம்ருதா³த்³யுபாதா³நஸ்வரூபவ்யபாஶ்ரயேணைவ த⁴ர்மேண மூலகாரணமவதா⁴ரணீயம் , ந பா³ஹ்யகும்ப⁴காராதி³வ்யபாஶ்ரயேண — இதி கிஞ்சிந்நியாமகமஸ்தி । ந சைவம் ஸதி கிஞ்சித்³விருத்⁴யதே, ப்ரத்யுத ஶ்ருதிரநுக்³ருஹ்யதே, சேதநகாரணஸமர்பணாத் । அதோ ரசநாநுபபத்தேஶ்ச ஹேதோர்நாசேதநம் ஜக³த்காரணமநுமாதவ்யம் ப⁴வதி । அந்வயாத்³யநுபபத்தேஶ்சேதி சஶப்³தே³ந ஹேதோரஸித்³தி⁴ம் ஸமுச்சிநோதி । ந ஹி பா³ஹ்யாத்⁴யாத்மிகாநாம் பே⁴தா³நாம் ஸுக²து³:க²மோஹாத்மகதயாந்வய உபபத்³யதே, ஸுகா²தீ³நாம் சாந்தரத்வப்ரதீதே:, ஶப்³தா³தீ³நாம் சாதத்³ரூபத்வப்ரதீதே:, தந்நிமித்தத்வப்ரதீதேஶ்ச, ஶப்³தா³த்³யவிஶேஷே(அ)பி ச பா⁴வநாவிஶேஷாத்ஸுகா²தி³விஶேஷோபலப்³தே⁴: । ததா² பரிமிதாநாம் பே⁴தா³நாம் மூலாங்குராதீ³நாம் ஸம்ஸர்க³பூர்வகத்வம் த்³ருஷ்ட்வா பா³ஹ்யாத்⁴யாத்மிகாநாம் பே⁴தா³நாம் பரிமிதத்வாத்ஸம்ஸர்க³பூர்வகத்வமநுமிமாநஸ்ய ஸத்த்வரஜஸ்தமஸாமபி ஸம்ஸர்க³பூர்வகத்வப்ரஸங்க³:, பரிமிதத்வாவிஶேஷாத் । கார்யகாரணபா⁴வஸ்து ப்ரேக்ஷாபூர்வகநிர்மிதாநாம் ஶயநாஸநாதீ³நாம் த்³ருஷ்ட இதி ந கார்யகாரணபா⁴வாத்³பா³ஹ்யாத்⁴யாத்மிகாநாம் பே⁴தா³நாமசேதநபூர்வகத்வம் ஶக்யம் கல்பயிதும் ॥ 1 ॥
ப்ரவ்ருத்தேஶ்ச ॥ 2 ॥
ஆஸ்தாம் தாவதி³யம் ரசநா । தத்ஸித்³த்⁴யர்தா² யா ப்ரவ்ருத்தி: — ஸாம்யாவஸ்தா²நாத்ப்ரச்யுதி:, ஸத்த்வரஜஸ்தமஸாமங்கா³ங்கி³பா⁴வரூபாபத்தி:, விஶிஷ்டகார்யாபி⁴முக²ப்ரவ்ருத்திதா — ஸாபி நாசேதநஸ்ய ப்ரதா⁴நஸ்ய ஸ்வதந்த்ரஸ்யோபபத்³யதே, ம்ருதா³தி³ஷ்வத³ர்ஶநாத்³ரதா²தி³ஷு ச । ந ஹி ம்ருதா³த³யோ ரதா²த³யோ வா ஸ்வயமசேதநா: ஸந்தஶ்சேதநை: குலாலாதி³பி⁴ரஶ்வாதி³பி⁴ர்வாநதி⁴ஷ்டி²தா விஶிஷ்டகார்யாபி⁴முக²ப்ரவ்ருத்தயோ த்³ருஶ்யந்தே । த்³ருஷ்டாச்சாத்³ருஷ்டஸித்³தி⁴: । அத: ப்ரவ்ருத்த்யநுபபத்தேரபி ஹேதோர்நாசேதநம் ஜக³த்காரணமநுமாதவ்யம் ப⁴வதி । நநு சேதநஸ்யாபி ப்ரவ்ருத்தி: கேவலஸ்ய ந த்³ருஷ்டா — ஸத்யமேதத் — ததா²பி சேதநஸம்யுக்தஸ்ய ரதா²தே³ரசேதநஸ்ய ப்ரவ்ருத்திர்த்³ருஷ்டா; ந த்வசேதநஸம்யுக்தஸ்ய சேதநஸ்ய ப்ரவ்ருத்திர்த்³ருஷ்டா । கிம் புநரத்ர யுக்தம் — யஸ்மிந்ப்ரவ்ருத்திர்த்³ருஷ்டா தஸ்ய ஸா, உத யத்ஸம்ப்ரயுக்தஸ்ய த்³ருஷ்டா தஸ்ய ஸேதி ? நநு யஸ்மிந்த்³ருஶ்யதே ப்ரவ்ருத்திஸ்தஸ்யைவ ஸேதி யுக்தம் , உப⁴யோ: ப்ரத்யக்ஷத்வாத்; ந து ப்ரவ்ருத்த்யாஶ்ரயத்வேந கேவலஶ்சேதநோ ரதா²தி³வத்ப்ரத்யக்ஷ: । ப்ரவ்ருத்த்யாஶ்ரயதே³ஹாதி³ஸம்யுக்தஸ்யைவ து சேதநஸ்ய ஸத்³பா⁴வஸித்³தி⁴: — கேவலாசேதநரதா²தி³வைலக்ஷண்யம் ஜீவத்³தே³ஹஸ்ய த்³ருஷ்டமிதி । அத ஏவ ச ப்ரத்யக்ஷே தே³ஹே ஸதி த³ர்ஶநாத³ஸதி சாத³ர்ஶநாத்³தே³ஹஸ்யைவ சைதந்யமபீதி லோகாயதிகா: ப்ரதிபந்நா: । தஸ்மாத³சேதநஸ்யைவ ப்ரவ்ருத்திரிதி । தத³பி⁴தீ⁴யதே — ந ப்³ரூம: யஸ்மிந்நசேதநே ப்ரவ்ருத்திர்த்³ருஶ்யதே ந தஸ்ய ஸேதி । ப⁴வது தஸ்யைவ ஸா । ஸா து சேதநாத்³ப⁴வதீதி ப்³ரூம:, தத்³பா⁴வே பா⁴வாத்தத³பா⁴வே சாபா⁴வாத் — யதா² காஷ்டா²தி³வ்யபாஶ்ரயாபி தா³ஹப்ரகாஶாதி³லக்ஷணா விக்ரியா, அநுபலப்⁴யமாநாபி ச கேவலே ஜ்வலநே, ஜ்வலநாதே³வ ப⁴வதி, தத்ஸம்யோகே³ த³ர்ஶநாத்தத்³வியோகே³ சாத³ர்ஶநாத் — தத்³வத் । லோகாயதிகாநாமபி சேதந ஏவ தே³ஹோ(அ)சேதநாநாம் ரதா²தீ³நாம் ப்ரவர்தகோ த்³ருஷ்ட இத்யவிப்ரதிஷித்³த⁴ம் சேதநஸ்ய ப்ரவர்தகத்வம் । நநு தவ தே³ஹாதி³ஸம்யுக்தஸ்யாப்யாத்மநோ விஜ்ஞாநஸ்வரூபமாத்ரவ்யதிரேகேண ப்ரவ்ருத்த்யநுபபத்தேரநுபபந்நம் ப்ரவர்தகத்வமிதி சேத் , ந । அயஸ்காந்தவத்³ரூபாதி³வச்ச ப்ரவ்ருத்திரஹிதஸ்யாபி ப்ரவர்தகத்வோபபத்தே: । யதா²யஸ்காந்தோ மணி: ஸ்வயம் ப்ரவ்ருத்திரஹிதோ(அ)ப்யயஸ: ப்ரவர்தகோ ப⁴வதி, யதா² வா ரூபாத³யோ விஷயா: ஸ்வயம் ப்ரவ்ருத்திரஹிதா அபி சக்ஷுராதீ³நாம் ப்ரவர்தகா ப⁴வந்தி, ஏவம் ப்ரவ்ருத்திரஹிதோ(அ)பீஶ்வர: ஸர்வக³த: ஸர்வாத்மா ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வஶக்திஶ்ச ஸந் ஸர்வம் ப்ரவர்தயேதி³த்யுபபந்நம் । ஏகத்வாத்ப்ரவர்த்யாபா⁴வே ப்ரவர்தகத்வாநுபபத்திரிதி சேத் , ந । அவித்³யாப்ரத்யுபஸ்தா²பிதநாமரூபமாயாவேஶவஶேநாஸக்ருத்ப்ரத்யுக்தத்வாத் । தஸ்மாத்ஸம்ப⁴வதி ப்ரவ்ருத்தி: ஸர்வஜ்ஞகாரணத்வே, ந த்வசேதநகாரணத்வே ॥ 2 ॥
பயோம்பு³வச்சேத்தத்ராபி ॥ 3 ॥
ஸ்யாதே³தத் — யதா² க்ஷீரமசேதநம் ஸ்வபா⁴வேநைவ வத்ஸவிவ்ருத்³த்⁴யர்த²ம் ப்ரவர்ததே, யதா² ச ஜலமசேதநம் ஸ்வபா⁴வேநைவ லோகோபகாராய ஸ்யந்த³தே, ஏவம் ப்ரதா⁴நமசேதநம் ஸ்வபா⁴வேநைவ புருஷார்த²ஸித்³த⁴யே ப்ரவர்திஷ்யத இதி । நைதத்ஸாதூ⁴ச்யதே, யதஸ்தத்ராபி பயோம்பு³நோஶ்சேதநாதி⁴ஷ்டி²தயோரேவ ப்ரவ்ருத்திரித்யநுமிமீமஹே, உப⁴யவாதி³ப்ரஸித்³தே⁴ ரதா²தா³வசேதநே கேவலே ப்ரவ்ருத்த்யத³ர்ஶநாத் । ஶாஸ்த்ரம் ச — ‘யோ(அ)ப்ஸு திஷ்ட²ந் … யோ(அ)போ(அ)ந்தரோ யமயதி’ (ப்³ரு. உ. 3 । 7 । 4) ‘ஏதஸ்ய வா அக்ஷரஸ்ய ப்ரஶாஸநே கா³ர்கி³ ப்ராச்யோ(அ)ந்யா நத்³ய: ஸ்யந்த³ந்தே’ (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 9) இத்யேவம்ஜாதீயகம் ஸமஸ்தஸ்ய லோகபரிஸ்பந்தி³தஸ்யேஶ்வராதி⁴ஷ்டி²ததாம் ஶ்ராவயதி । தஸ்மாத்ஸாத்⁴யபக்ஷநிக்ஷிப்தத்வாத்பயோம்பு³வதி³த்யநுபந்யாஸ: — சேதநாயாஶ்ச தே⁴ந்வா: ஸ்நேஹேச்ச²யா பயஸ: ப்ரவர்தகத்வோபபத்தே:, வத்ஸசோஷணேந ச பயஸ ஆக்ருஷ்யமாணத்வாத் । ந சாம்பு³நோ(அ)ப்யத்யந்தமநபேக்ஷா, நிம்நபூ⁴ம்யாத்³யபேக்ஷத்வாத்ஸ்யந்த³நஸ்ய; சேதநாபேக்ஷத்வம் து ஸர்வத்ரோபத³ர்ஶிதம் । ‘உபஸம்ஹாரத³ர்ஶநாந்நேதி சேந்ந க்ஷீரவத்³தி⁴’ (ப்³ர. ஸூ. 2 । 1 । 24) இத்யத்ர து பா³ஹ்யநிமித்தநிரபேக்ஷமபி ஸ்வாஶ்ரயம் கார்யம் ப⁴வதீத்யேதல்லோகத்³ருஷ்ட்யா நித³ர்ஶிதம் । ஶாஸ்த்ரத்³ருஷ்ட்யா புந: ஸர்வத்ரைவேஶ்வராபேக்ஷத்வமாபத்³யமாநம் ந பராணுத்³யதே ॥ 3 ॥
வ்யதிரேகாநவஸ்தி²தேஶ்சாநபேக்ஷத்வாத் ॥ 4 ॥
ஸாங்க்²யாநாம் த்ரயோ கு³ணா: ஸாம்யேநாவதிஷ்ட²மாநா: ப்ரதா⁴நம்; ந து தத்³வ்யதிரேகேண ப்ரதா⁴நஸ்ய ப்ரவர்தகம் நிவர்தகம் வா கிஞ்சித்³பா³ஹ்யமபேக்ஷ்யமவஸ்தி²தமஸ்தி । புருஷஸ்தூதா³ஸீநோ ந ப்ரவர்தகோ ந நிவர்தக: — இத்யதோ(அ)நபேக்ஷம் ப்ரதா⁴நம் । அநபேக்ஷத்வாச்ச கதா³சித்ப்ரதா⁴நம் மஹதா³த்³யாகாரேண பரிணமதே, கதா³சிந்ந பரிணமதே, இத்யேதத³யுக்தம் । ஈஶ்வரஸ்ய து ஸர்வஜ்ஞத்வாத்ஸர்வஶக்தித்வாந்மஹாமாயத்வாச்ச ப்ரவ்ருத்த்யப்ரவ்ருத்தீ ந விருத்⁴யேதே ॥ 4 ॥
அந்யத்ராபா⁴வாச்ச ந த்ருணாதி³வத் ॥ 5 ॥
ஸ்யாதே³தத் — யதா² த்ருணபல்லவோத³காதி³ நிமித்தாந்தரநிரபேக்ஷம் ஸ்வபா⁴வாதே³வ க்ஷீராத்³யாகாரேண பரிணமதே, ஏவம் ப்ரதா⁴நமபி மஹதா³த்³யாகாரேண பரிணம்ஸ்யத இதி । கத²ம் ச நிமித்தாந்தரநிரபேக்ஷம் த்ருணாதீ³தி க³ம்யதே ? நிமித்தாந்தராநுபலம்பா⁴த் । யதி³ ஹி கிஞ்சிந்நிமித்தமுபலபே⁴மஹி, ததோ யதா²காமம் தேந தேந த்ருணாத்³யுபாதா³ய க்ஷீரம் ஸம்பாத³யேமஹி; ந து ஸம்பாத³யாமஹே । தஸ்மாத்ஸ்வாபா⁴விகஸ்த்ருணாதே³: பரிணாம: । ததா² ப்ரதா⁴நஸ்யாபி ஸ்யாதி³தி । அத்ரோச்யதே — ப⁴வேத்த்ருணாதி³வத்ஸ்வாபா⁴விக: ப்ரதா⁴நஸ்யாபி பரிணாம:, யதி³ த்ருணாதே³ரபி ஸ்வாபா⁴விக: பரிணாமோ(அ)ப்⁴யுபக³ம்யேத; ந த்வப்⁴யுபக³ம்யதே, நிமித்தாந்தரோபலப்³தே⁴: । கத²ம் நிமித்தாந்தரோபலப்³தி⁴: ? அந்யத்ராபா⁴வாத் । தே⁴ந்வைவ ஹ்யுபபு⁴க்தம் த்ருணாதி³ க்ஷீரீப⁴வதி, ந ப்ரஹீணம் அநடு³தா³த்³யுபபு⁴க்தம் வா । யதி³ ஹி நிர்நிமித்தமேதத்ஸ்யாத் , தே⁴நுஶரீரஸம்ப³ந்தா⁴த³ந்யத்ராபி த்ருணாதி³ க்ஷீரீப⁴வேத் । ந ச யதா²காமம் மாநுஷைர்ந ஶக்யம் ஸம்பாத³யிதுமித்யேதாவதா நிர்நிமித்தம் ப⁴வதி । ப⁴வதி ஹி கிஞ்சித்கார்யம் மாநுஷஸம்பாத்³யம் , கிஞ்சித்³தை³வஸம்பாத்³யம் । மநுஷ்யா அபி ஶக்நுவந்த்யேவோசிதேநோபாயேந த்ருணாத்³யுபாதா³ய க்ஷீரம் ஸம்பாத³யிதும் । ப்ரபூ⁴தம் ஹி க்ஷீரம் காமயமாநா: ப்ரபூ⁴தம் கா⁴ஸம் தே⁴நும் சாரயந்தி; ததஶ்ச ப்ரபூ⁴தம் க்ஷீரம் லப⁴ந்தே । தஸ்மாந்ந த்ருணாதி³வத்ஸ்வாபா⁴விக: ப்ரதா⁴நஸ்ய பரிணாம: ॥ 5 ॥
அப்⁴யுபக³மே(அ)ப்யர்தா²பா⁴வாத் ॥ 6 ॥
ஸ்வாபா⁴விகீ ப்ரதா⁴நஸ்ய ப்ரவ்ருத்திர்ந ப⁴வதீதி ஸ்தா²பிதம் । அதா²பி நாம ப⁴வத: ஶ்ரத்³தா⁴மநுருத்⁴யமாநா: ஸ்வாபா⁴விகீமேவ ப்ரதா⁴நஸ்ய ப்ரவ்ருத்திமப்⁴யுபக³ச்சே²ம, ததா²பி தோ³ஷோ(அ)நுஷஜ்யேதைவ । குத: ? அர்தா²பா⁴வாத் । யதி³ தாவத்ஸ்வாபா⁴விகீ ப்ரதா⁴நஸ்ய ப்ரவ்ருத்திர்ந கிஞ்சித³ந்யதி³ஹாபேக்ஷத இத்யுச்யதே, ததோ யதை²வ ஸஹகாரி கிஞ்சிந்நாபேக்ஷதே ஏவம் ப்ரயோஜநமபி கிஞ்சிந்நாபேக்ஷிஷ்யதே — இத்யத: ப்ரதா⁴நம் புருஷஸ்யார்த²ம் ஸாத⁴யிதும் ப்ரவர்தத இதீயம் ப்ரதிஜ்ஞா ஹீயேத । ஸ யதி³ ப்³ரூயாத் — ஸஹகார்யேவ கேவலம் நாபேக்ஷதே, ந ப்ரயோஜநமபீதி । ததா²பி ப்ரதா⁴நப்ரவ்ருத்தே: ப்ரயோஜநம் விவேக்தவ்யம் — போ⁴கோ³ வா ஸ்யாத் , அபவர்கோ³ வா, உப⁴யம் வேதி । போ⁴க³ஶ்சேத் — கீத்³ருஶோ(அ)நாதே⁴யாதிஶயஸ்ய புருஷஸ்ய போ⁴கோ³ ப⁴வேத் ? அநிர்மோக்ஷப்ரஸங்க³ஶ்ச । அபவர்க³ஶ்சேத் — ப்ராக³பி ப்ரவ்ருத்தேரபவர்க³ஸ்ய ஸித்³த⁴த்வாத்ப்ரவ்ருத்திரநர்தி²கா ஸ்யாத் , ஶப்³தா³த்³யநுபலப்³தி⁴ப்ரஸங்க³ஶ்ச । உப⁴யார்த²தாப்⁴யுபக³மே(அ)பி போ⁴க்தவ்யாநாம் ப்ரதா⁴நமாத்ராணாமாநந்த்யாத³நிர்மோக்ஷப்ரஸங்க³ ஏவ । ந சௌத்ஸுக்யநிவ்ருத்த்யர்தா² ப்ரவ்ருத்தி: । ந ஹி ப்ரதா⁴நஸ்யாசேதநஸ்யௌத்ஸுக்யம் ஸம்ப⁴வதி । ந ச புருஷஸ்ய நிர்மலஸ்ய நிஷ்கலஸ்யௌத்ஸுக்யம் । த்³ருக்ஶக்திஸர்க³ஶக்திவையர்த்²யப⁴யாச்சேத்ப்ரவ்ருத்தி:, தர்ஹி த்³ருக்ஶக்த்யநுச்சே²த³வத்ஸர்க³ஶக்த்யநுச்சே²தா³த்ஸம்ஸாராநுச்சே²தா³த³நிர்மோக்ஷப்ரஸங்க³ ஏவ । தஸ்மாத்ப்ரதா⁴நஸ்ய புருஷார்தா² ப்ரவ்ருத்திரித்யேதத³யுக்தம் ॥ 6 ॥
புருஷாஶ்மவதி³தி சேத்ததா²பி ॥ 7 ॥
ஸ்யாதே³தத் — யதா² கஶ்சித்புருஷோ த்³ருக்ஶக்திஸம்பந்ந: ப்ரவ்ருத்திஶக்திவிஹீந: பங்கு³: அபரம் புருஷம் ப்ரவ்ருத்திஶக்திஸம்பந்நம் த்³ருக்ஶக்திவிஹீநமந்த⁴மதி⁴ஷ்டா²ய ப்ரவர்தயதி, யதா² வா அயஸ்காந்தோ(அ)ஶ்மா ஸ்வயமப்ரவர்தமாநோ(அ)ப்யய: ப்ரவர்தயதி, ஏவம் புருஷ: ப்ரதா⁴நம் ப்ரவர்தயிஷ்யதி — இதி த்³ருஷ்டாந்தப்ரத்யயேந புந: ப்ரத்யவஸ்தா²நம் । அத்ரோச்யதே — ததா²பி நைவ தோ³ஷாந்நிர்மோக்ஷோ(அ)ஸ்தி । அப்⁴யுபேதஹாநம் தாவத்³தோ³ஷ ஆபததி, ப்ரதா⁴நஸ்ய ஸ்வதந்த்ரஸ்ய ப்ரவ்ருத்த்யப்⁴யுபக³மாத் , புருஷஸ்ய ச ப்ரவர்தகத்வாநப்⁴யுபக³மாத் । கத²ம் சோதா³ஸீந: புருஷ: ப்ரதா⁴நம் ப்ரவர்தயேத் ? பங்கு³ரபி ஹ்யந்த⁴ம் புருஷம் வாகா³தி³பி⁴: ப்ரவர்தயதி । நைவம் புருஷஸ்ய கஶ்சித³பி ப்ரவர்தநவ்யாபாரோ(அ)ஸ்தி, நிஷ்க்ரியத்வாந்நிர்கு³ணத்வாச்ச । நாப்யயஸ்காந்தவத்ஸந்நிதி⁴மாத்ரேண ப்ரவர்தயேத் , ஸந்நிதி⁴நித்யத்வேந ப்ரவ்ருத்திநித்யத்வப்ரஸங்கா³த் । அயஸ்காந்தஸ்ய த்வநித்யஸந்நிதே⁴ரஸ்தி ஸ்வவ்யாபார: ஸந்நிதி⁴:, பரிமார்ஜநாத்³யபேக்ஷா சாஸ்யாஸ்தி — இத்யநுபந்யாஸ: புருஷாஶ்மவதி³தி । ததா² ப்ரதா⁴நஸ்யாசைதந்யாத்புருஷஸ்ய சௌதா³ஸீந்யாத்த்ருதீயஸ்ய ச தயோ: ஸம்ப³ந்த⁴யிதுரபா⁴வாத்ஸம்ப³ந்தா⁴நுபபத்தி: । யோக்³யதாநிமித்தே ச ஸம்ப³ந்தே⁴ யோக்³யதாநுச்சே²தா³த³நிர்மோக்ஷப்ரஸங்க³: । பூர்வவச்சேஹாப்யர்தா²பா⁴வோ விகல்பயிதவ்ய:; பரமாத்மநஸ்து ஸ்வரூபவ்யபாஶ்ரயமௌதா³ஸீந்யம் , மாயாவ்யபாஶ்ரயம் ச ப்ரவர்தகத்வம் — இத்யஸ்த்யதிஶய: ॥ 7 ॥
அங்கி³த்வாநுபபத்தேஶ்ச ॥ 8 ॥
இதஶ்ச ந ப்ரதா⁴நஸ்ய ப்ரவ்ருத்திரவகல்பதே — யத்³தி⁴ ஸத்த்வரஜஸ்தமஸாமந்யோந்யகு³ணப்ரதா⁴நபா⁴வமுத்ஸ்ருஜ்ய ஸாம்யேந ஸ்வரூபமாத்ரேணாவஸ்தா²நம் , ஸா ப்ரதா⁴நாவஸ்தா² । தஸ்யாமவஸ்தா²யாமநபேக்ஷஸ்வரூபாணாம் ஸ்வரூபப்ரணாஶப⁴யாத்பரஸ்பரம் ப்ரத்யங்கா³ங்கி³பா⁴வாநுபபத்தே:, பா³ஹ்யஸ்ய ச கஸ்யசித்க்ஷோப⁴யிதுரபா⁴வாத் , கு³ணவைஷம்யநிமித்தோ மஹதா³த்³யுத்பாதோ³ ந ஸ்யாத் ॥ 8 ॥
அந்யதா²நுமிதௌ ச ஜ்ஞஶக்திவியோகா³த் ॥ 9 ॥
அதா²பி ஸ்யாத் — அந்யதா² வயமநுமிமீமஹே — யதா² நாயமநந்தரோ தோ³ஷ: ப்ரஸஜ்யேத । ந ஹ்யநபேக்ஷஸ்வபா⁴வா: கூடஸ்தா²ஶ்சாஸ்மாபி⁴ர்கு³ணா அப்⁴யுபக³ம்யந்தே, ப்ரமாணாபா⁴வாத் । கார்யவஶேந து கு³ணாநாம் ஸ்வபா⁴வோ(அ)ப்⁴யுபக³ம்யதே । யதா² யதா² கார்யோத்பாத³ உபபத்³யதே, ததா² ததை²தேஷாம் ஸ்வபா⁴வோ(அ)ப்⁴யுபக³ம்யதே; சலம் கு³ணவ்ருத்தமிதி சாஸ்த்யப்⁴யுபக³ம: । தஸ்மாத்ஸாம்யாவஸ்தா²யாமபி வைஷம்யோபக³மயோக்³யா ஏவ கு³ணா அவதிஷ்ட²ந்த இதி । ஏவமபி ப்ரதா⁴நஸ்ய ஜ்ஞஶக்திவியோகா³த்³ரசநாநுபபத்த்யாத³ய: பூர்வோக்தா தோ³ஷாஸ்தத³வஸ்தா² ஏவ । ஜ்ஞஶக்திமபி த்வநுமிமாந: ப்ரதிவாதி³த்வாந்நிவர்தேத, சேதநமேகமநேகப்ரபஞ்சஸ்ய ஜக³த உபாதா³நமிதி ப்³ரஹ்மவாத³ப்ரஸங்கா³த் । வைஷம்யோபக³மயோக்³யா அபி கு³ணா: ஸாம்யாவஸ்தா²யாம் நிமித்தாபா⁴வாந்நைவ வைஷம்யம் ப⁴ஜேரந் , ப⁴ஜமாநா வா நிமித்தாபா⁴வாவிஶேஷாத்ஸர்வதை³வ வைஷம்யம் ப⁴ஜேரந் — இதி ப்ரஸஜ்யத ஏவாயமநந்தரோ(அ)பி தோ³ஷ: ॥ 9 ॥
விப்ரதிஷேதா⁴ச்சாஸமஞ்ஜஸம் ॥ 10 ॥
பரஸ்பரவிருத்³த⁴ஶ்சாயம் ஸாங்க்²யாநாமப்⁴யுபக³ம: — க்வசித்ஸப்தேந்த்³ரியாண்யநுக்ராமந்தி, க்வசிதே³காத³ஶ; ததா² க்வசிந்மஹதஸ்தந்மாத்ரஸர்க³முபதி³ஶந்தி, க்வசித³ஹம்காராத்; ததா² க்வசித்த்ரீண்யந்த:கரணாநி வர்ணயந்தி, க்வசிதே³கமிதி । ப்ரஸித்³த⁴ ஏவ து ஶ்ருத்யேஶ்வரகாரணவாதி³ந்யா விரோத⁴ஸ்தத³நுவர்திந்யா ச ஸ்ம்ருத்யா । தஸ்மாத³ப்யஸமஞ்ஜஸம் ஸாங்க்²யாநாம் த³ர்ஶநமிதி ॥
அத்ராஹ — நந்வௌபநிஷதா³நாமப்யஸமஞ்ஜஸமேவ த³ர்ஶநம் , தப்யதாபகயோர்ஜாத்யந்தரபா⁴வாநப்⁴யுபக³மாத் । ஏகம் ஹி ப்³ரஹ்ம ஸர்வாத்மகம் ஸர்வஸ்ய ப்ரபஞ்சஸ்ய காரணமப்⁴யுபக³ச்ச²தாம் — ஏகஸ்யைவாத்மநோ விஶேஷௌ தப்யதாபகௌ, ந ஜாத்யந்தரபூ⁴தௌ — இத்யப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் ஸ்யாத் । யதி³ சைதௌ தப்யதாபகாவேகஸ்யாத்மநோ விஶேஷௌ ஸ்யாதாம் , ஸ தாப்⁴யாம் தப்யதாபகாப்⁴யாம் ந நிர்முச்யேத — இதி தாபோபஶாந்தயே ஸம்யக்³த³ர்ஶநமுபதி³ஶச்சா²ஸ்த்ரமநர்த²கம் ஸ்யாத் । ந ஹ்யௌஷ்ண்யப்ரகாஶத⁴ர்மகஸ்ய ப்ரதீ³பஸ்ய தத³வஸ்த²ஸ்யைவ தாப்⁴யாம் நிர்மோக்ஷ உபபத்³யதே । யோ(அ)பி ஜலதரங்க³வீசீபே²நாத்³யுபந்யாஸ:, தத்ராபி ஜலாத்மந ஏகஸ்ய வீச்யாத³யோ விஶேஷா ஆவிர்பா⁴வதிரோபா⁴வரூபேண நித்யா ஏவ இதி, ஸமாநோ ஜலாத்மநோ வீச்யாதி³பி⁴ரநிர்மோக்ஷ: । ப்ரஸித்³த⁴ஶ்சாயம் தப்யதாபகயோர்ஜாத்யந்தரபா⁴வோ லோகே । ததா² ஹி — அர்தீ² சார்த²ஶ்சாந்யோந்யபி⁴ந்நௌ லக்ஷ்யேதே । யத்³யர்தி²ந: ஸ்வதோ(அ)ந்யோ(அ)ர்தோ² ந ஸ்யாத் , யஸ்யார்தி²நோ யத்³விஷயமர்தி²த்வம் ஸ தஸ்யார்தோ² நித்யஸித்³த⁴ ஏவேதி, ந தஸ்ய தத்³விஷயமர்தி²த்வம் ஸ்யாத் — யதா² ப்ரகாஶாத்மந: ப்ரதீ³பஸ்ய ப்ரகாஶாக்²யோ(அ)ர்தோ² நித்யஸித்³த⁴ ஏவேதி, ந தஸ்ய தத்³விஷயமர்தி²த்வம் ப⁴வதி — அப்ராப்தே ஹ்யர்தே²(அ)ர்தி²நோ(அ)ர்தி²த்வம் ஸ்யாதி³தி । ததா²ர்த²ஸ்யாப்யர்த²த்வம் ந ஸ்யாத் । யதி³ ஸ்யாத் ஸ்வார்த²த்வமேவ ஸ்யாத் । ந சைதத³ஸ்தி । ஸம்ப³ந்தி⁴ஶப்³தௌ³ ஹ்யேதாவர்தீ² சார்த²ஶ்சேதி । த்³வயோஶ்ச ஸம்ப³ந்தி⁴நோ: ஸம்ப³ந்த⁴: ஸ்யாத் , நைகஸ்யைவ । தஸ்மாத்³பி⁴ந்நாவேதாவர்தா²ர்தி²நௌ । ததா²நர்தா²நர்தி²நாவபி; அர்தி²நோ(அ)நுகூல: அர்த²:, ப்ரதிகூல: அநர்த²: । தாப்⁴யாமேக: பர்யாயேணோபா⁴ப்⁴யாம் ஸம்ப³த்⁴யதே । தத்ரார்த²ஸ்யால்பீயஸ்த்வாத் , பூ⁴யஸ்த்வாச்சாநர்த²ஸ்ய உபா⁴வப்யர்தா²நர்தௌ² அநர்த² ஏவேதி , தாபக: ஸ உச்யதே । தப்யஸ்து புருஷ: , ய ஏக: பர்யாயேணோபா⁴ப்⁴யாம் ஸம்ப³த்⁴யதே இதி தயோஸ்தப்யதாபகயோரேகாத்மதாயாம் மோக்ஷாநுபபத்தி: । ஜாத்யந்தரபா⁴வே து தத்ஸம்யோக³ஹேதுபரிஹாராத்ஸ்யாத³பி கதா³சிந்மோக்ஷோபபத்திரிதி ॥
அத்ரோச்யதே — ந, ஏகத்வாதே³வ தப்யதாபகபா⁴வாநுபபத்தே: — ப⁴வேதே³ஷ தோ³ஷ:, யத்³யேகாத்மதாயாம் தப்யதாபகாவந்யோந்யஸ்ய விஷயவிஷயிபா⁴வம் ப்ரதிபத்³யேயாதாம் । ந த்வேதத³ஸ்தி, ஏகத்வாதே³வ; ந ஹ்யக்³நிரேக: ஸந்ஸ்வமாத்மாநம் த³ஹதி, ப்ரகாஶயதி வா, ஸத்யப்யௌஷ்ண்யப்ரகாஶாதி³த⁴ர்மபே⁴தே³ பரிணாமித்வே ச । கிமு கூடஸ்தே² ப்³ரஹ்மண்யேகஸ்மிம்ஸ்தப்யதாபகபா⁴வ: ஸம்ப⁴வேத் । க்வ புநரயம் தப்யதாபகபா⁴வ: ஸ்யாதி³தி ? உச்யதே — கிம் ந பஶ்யஸி — கர்மபூ⁴தோ ஜீவத்³தே³ஹஸ்தப்ய:, தாபக: ஸவிதேதி ? நநு தப்திர்நாம து³:க²ம்; ஸா சேதயிது:; நாசேதநஸ்ய தே³ஹஸ்ய । யதி³ ஹி தே³ஹஸ்யைவ தப்தி: ஸ்யாத் , ஸா தே³ஹநாஶே ஸ்வயமேவ நஶ்யதீதி தந்நாஶாய ஸாத⁴நம் நைஷிதவ்யம் ஸ்யாதி³தி । உச்யதே — தே³ஹாபா⁴வே ஹி கேவலஸ்ய சேதநஸ்ய தப்திர்ந த்³ருஷ்டா । ந ச த்வயாபி தப்திர்நாம விக்ரியா சேதயிது: கேவலஸ்யேஷ்யதே । நாபி தே³ஹசேதநயோ: ஸம்ஹதத்வம் , அஶுத்³த்⁴யாதி³தோ³ஷப்ரஸங்கா³த் । ந ச தப்தேரேவ தப்திமப்⁴யுபக³ச்ச²ஸி । கத²ம் தவாபி தப்யதாபகபா⁴வ: ? ஸத்த்வம் தப்யம் , தாபகம் ரஜ: — இதி சேத் , ந । தாப்⁴யாம் சேதநஸ்ய ஸம்ஹதத்வாநுபபத்தே: । ஸத்த்வாநுரோதி⁴த்வாச்சேதநோ(அ)பி தப்யத இவேதி சேத்; பரமார்த²தஸ்தர்ஹி நைவ தப்யத இத்யாபததி இவஶப்³த³ப்ரயோகா³த் । ந சேத்தப்யதே நேவஶப்³தோ³ தோ³ஷாய । ந ஹி — டு³ண்டு³ப⁴: ஸர்ப இவ இத்யேதாவதா ஸவிஷோ ப⁴வதி, ஸர்போ வா டு³ண்டு³ப⁴ இவ இத்யேதாவதா நிர்விஷோ ப⁴வதி । அதஶ்சாவித்³யாக்ருதோ(அ)யம் தப்யதாபகபா⁴வ:, ந பாரமார்தி²க: — இத்யப்⁴யுபக³ந்தவ்யமிதி; நைவம் ஸதி மமாபி கிஞ்சித்³து³ஷ்யதி । அத² பாரமார்தி²கமேவ சேதநஸ்ய தப்யத்வமப்⁴யுபக³ச்ச²ஸி, தவைவ ஸுதராமநிர்மோக்ஷ: ப்ரஸஜ்யேத, நித்யத்வாப்⁴யுபக³மாச்ச தாபகஸ்ய । தப்யதாபகஶக்த்யோர்நித்யத்வே(அ)பி ஸநிமித்தஸம்யோகா³பேக்ஷத்வாத்தப்தே:, ஸம்யோக³நிமித்தாத³ர்ஶநநிவ்ருத்தௌ ஆத்யந்திக: ஸம்யோகோ³பரம:, ததஶ்சாத்யந்திகோ மோக்ஷ உபபந்ந: — இதி சேத் , ந । அத³ர்ஶநஸ்ய தமஸோ நித்யத்வாப்⁴யுபக³மாத் । கு³ணாநாம் சோத்³ப⁴வாபி⁴ப⁴வயோரநியதத்வாத³நியத: ஸம்யோக³நிமித்தோபரம இதி வியோக³ஸ்யாப்யநியதத்வாத்ஸாங்க்²யஸ்யைவாநிர்மோக்ஷோ(அ)பரிஹார்ய: ஸ்யாத் । ஔபநிஷத³ஸ்ய து ஆத்மைகத்வாப்⁴யுபக³மாத் , ஏகஸ்ய ச விஷயவிஷயிபா⁴வாநுபபத்தே:, விகாரபே⁴த³ஸ்ய ச வாசாரம்ப⁴ணமாத்ரத்வஶ்ரவணாத் , அநிர்மோக்ஷஶங்கா ஸ்வப்நே(அ)பி நோபஜாயதே । வ்யவஹாரே து — யத்ர யதா² த்³ருஷ்டஸ்தப்யதாபகபா⁴வஸ்தத்ர ததை²வ ஸ: — இதி ந சோத³யிதவ்ய: பரிஹர்தவ்யோ வா ப⁴வதி ॥10॥
மஹத்³தீ³ர்கா⁴தி⁴கரணம்
ப்ரதா⁴நகாரணவாதோ³ நிராக்ருத:, பரமாணுகாரணவாத³ இதா³நீம் நிராகர்தவ்ய: । தத்ராதௌ³ தாவத் — யோ(அ)ணுவாதி³நா ப்³ரஹ்மவாதி³நி தோ³ஷ உத்ப்ரேக்ஷ்யதே, ஸ ப்ரதிஸமாதீ⁴யதே । தத்ராயம் வைஶேஷிகாணாமப்⁴யுபக³ம: காரணத்³ரவ்யஸமவாயிநோ கு³ணா: கார்யத்³ரவ்யே ஸமாநஜாதீயம் கு³ணாந்தரமாரப⁴ந்தே, ஶுக்லேப்⁴யஸ்தந்துப்⁴ய: ஶுக்லஸ்ய படஸ்ய ப்ரஸவத³ர்ஶநாத் , தத்³விபர்யயாத³ர்ஶநாச்ச । தஸ்மாச்சேதநஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ ஜக³த்காரணத்வே(அ)ப்⁴யுபக³ம்யமாநே, கார்யே(அ)பி ஜக³தி சைதந்யம் ஸமவேயாத் । தத³த³ர்ஶநாத்து ந சேதநம் ப்³ரஹ்ம ஜக³த்காரணம் ப⁴விதுமர்ஹதீதி । இமமப்⁴யுபக³மம் ததீ³யயைவ ப்ரக்ரியயா வ்யபி⁴சாரயதி —
மஹத்³தீ³ர்க⁴வத்³வா ஹ்ரஸ்வபரிமண்ட³லாப்⁴யாம் ॥ 11 ॥
ஏஷா தேஷாம் ப்ரக்ரியா — பரமாணவ: கில கஞ்சித்காலமநாரப்³த⁴கார்யா யதா²யோக³ம் ரூபாதி³மந்த: பாரிமாண்ட³ல்யபரிமாணாஶ்ச திஷ்ட²ந்தி । தே ச பஶ்சாத³த்³ருஷ்டாதி³புர:ஸரா: ஸம்யோக³ஸசிவாஶ்ச ஸந்தோ த்³வ்யணுகாதி³க்ரமேண க்ருத்ஸ்நம் கார்யஜாதமாரப⁴ந்தே, காரணகு³ணாஶ்ச கார்யே கு³ணாந்தரம் । யதா³ த்³வௌ பரமாணூ த்³வ்யணுகமாரபே⁴தே, ததா³ பரமாணுக³தா ரூபாதி³கு³ணவிஶேஷா: ஶுக்லாத³யோ த்³வ்யணுகே ஶுக்லாதீ³நபராநாரப⁴ந்தே । பரமாணுகு³ணவிஶேஷஸ்து பாரிமாண்ட³ல்யம் ந த்³வ்யணுகே பாரிமாண்ட³ல்யமபரமாரப⁴தே, த்³வ்யணுகஸ்ய பரிமாணாந்தரயோகா³ப்⁴யுபக³மாத் । அணுத்வஹ்ரஸ்வத்வே ஹி த்³வ்யணுகவர்திநீ பரிமாணே வர்ணயந்தி । யதா³பி த்³வே த்³வ்யணுகே சதுரணுகமாரபே⁴தே, ததா³பி ஸமாநம் த்³வ்யணுகஸமவாயிநாம் ஶுக்லாதீ³நாமாரம்ப⁴கத்வம் । அணுத்வஹ்ரஸ்வத்வே து த்³வ்யணுகஸமவாயிநீ அபி நைவாரபே⁴தே, சதுரணுகஸ்ய மஹத்த்வதீ³ர்க⁴த்வபரிமாணயோகா³ப்⁴யுபக³மாத் । யதா³பி ப³ஹவ: பரமாணவ:, ப³ஹூநி வா த்³வ்யணுகாநி, த்³வ்யணுகஸஹிதோ வா பரமாணு: கார்யமாரப⁴தே, ததா³பி ஸமாநைஷா யோஜநா । ததே³வம் யதா² பரமாணோ: பரிமண்ட³லாத்ஸதோ(அ)ணு ஹ்ரஸ்வம் ச த்³வ்யணுகம் ஜாயதே, மஹத்³தீ³ர்க⁴ம் ச த்ர்யணுகாதி³, ந பரிமண்ட³லம்; யதா² வா த்³வ்யணுகாத³ணோர்ஹ்ரஸ்வாச்ச ஸதோ மஹத்³தீ³ர்க⁴ம் ச த்ர்யணுகம் ஜாயதே, நாணு, நோ ஹ்ரஸ்வம்; ஏவம் சேதநாத்³ப்³ரஹ்மணோ(அ)சேதநம் ஜக³ஜ்ஜநிஷ்யதே — இத்யப்⁴யுபக³மே கிம் தவ ச்சி²ந்நம் ॥
அத² மந்யஸே — விரோதி⁴நா பரிமாணாந்தரேணாக்ராந்தம் கார்யத்³ரவ்யம் த்³வ்யணுகாதி³ இத்யதோ நாரம்ப⁴காணி காரணக³தாநி பாரிமாண்ட³ல்யாதீ³நி — இத்யப்⁴யுபக³ச்சா²மி; ந து சேதநாவிரோதி⁴நா கு³ணாந்தரேண ஜக³த ஆக்ராந்தத்வமஸ்தி, யேந காரணக³தா சேதநா கார்யே சேதநாந்தரம் நாரபே⁴த; ந ஹ்யசேதநா நாம சேதநாவிரோதீ⁴ கஶ்சித்³கு³ணோ(அ)ஸ்தி, சேதநாப்ரதிஷேத⁴மாத்ரத்வாத் । தஸ்மாத்பாரிமாண்ட³ல்யாதி³வைஷம்யாத்ப்ராப்நோதி சேதநாயா ஆரம்ப⁴கத்வமிதி । மைவம் மம்ஸ்தா²: — யதா² காரணே வித்³யமாநாநாமபி பாரிமாண்ட³ல்யாதீ³நாமநாரம்ப⁴கத்வம் , ஏவம் சைதந்யஸ்யாபி — இத்யஸ்யாம்ஶஸ்ய ஸமாநத்வாத் । ந ச பரிமாணாந்தராக்ராந்தத்வம் பாரிமாண்ட³ல்யாதீ³நாமநாரம்ப⁴கத்வே காரணம் , ப்ராக்பரிமாணாந்தராரம்பா⁴த்பாரிமாண்ட³ல்யாதீ³நாமாரம்ப⁴கத்வோபபத்தே:; ஆரப்³த⁴மபி கார்யத்³ரவ்யம் ப்ராக்³கு³ணாரம்பா⁴த்க்ஷணமாத்ரமகு³ணம் திஷ்ட²தீத்யப்⁴யுபக³மாத் । ந ச பரிமாணாந்தராரம்பே⁴ வ்யக்³ராணி பாரிமாண்ட³ல்யாதீ³நீத்யத: ஸ்வஸமாநஜாதீயம் பரிமாணாந்தரம் நாரப⁴ந்தே, பரிமாணாந்தரஸ்யாந்யஹேதுகத்வாப்⁴யுபக³மாத்; ‘காரணப³ஹுத்வாத்காரணமஹத்த்வாத்ப்ரசயவிஶேஷாச்ச மஹத்’ (வை. ஸூ. 7 । 1 । 9) ‘தத்³விபரீதமணு’ (வை. ஸூ. 7 । 1 । 10) ‘ஏதேந தீ³ர்க⁴த்வஹ்ரஸ்வத்வே வ்யாக்²யாதே’ (வை. ஸூ. 7 । 1 । 17) இதி ஹி காணபு⁴ஜாநி ஸூத்ராணி । ந ச — ஸந்நிதா⁴நவிஶேஷாத்குதஶ்சித்காரணப³ஹுத்வாதீ³ந்யேவாரப⁴ந்தே, ந பாரிமாண்ட³ல்யாதீ³நீதி — உச்யேத, த்³ரவ்யாந்தரே கு³ணாந்தரே வா ஆரப்⁴யமாணே ஸர்வேஷாமேவ காரணகு³ணாநாம் ஸ்வாஶ்ரயஸமவாயாவிஶேஷாத் । தஸ்மாத்ஸ்வபா⁴வாதே³வ பாரிமாண்ட³ல்யாதீ³நாமநாரம்ப⁴கத்வம் , ததா² சேதநாயா அபீதி த்³ரஷ்டவ்யம் ॥
ஸம்யோகா³ச்ச த்³ரவ்யாதீ³நாம் விலக்ஷணாநாமுத்பத்தித³ர்ஶநாத்ஸமாநஜாதீயோத்பத்திவ்யபி⁴சார: । த்³ரவ்யே ப்ரக்ருதே கு³ணோதா³ஹரணமயுக்தமிதி சேத் , ந; த்³ருஷ்டாந்தேந விலக்ஷணாரம்ப⁴மாத்ரஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத் । ந ச த்³ரவ்யஸ்ய த்³ரவ்யமேவோதா³ஹர்தவ்யம் , கு³ணஸ்ய வா கு³ண ஏவேதி கஶ்சிந்நியமே ஹேதுரஸ்தி; ஸூத்ரகாரோ(அ)பி ப⁴வதாம் த்³ரவ்யஸ்ய கு³ணமுதா³ஜஹார — ‘ப்ரத்யக்ஷாப்ரத்யக்ஷாணாமப்ரத்யக்ஷத்வாத்ஸம்யோக³ஸ்ய பஞ்சாத்மகம் ந வித்³யதே’ (வை. ஸூ. 4 । 2 । 2) இதி — யதா² ப்ரத்யக்ஷாப்ரத்யக்ஷயோர்பூ⁴ம்யாகாஶயோ: ஸமவயந்ஸம்யோகோ³(அ)ப்ரத்யக்ஷ:, ஏவம் ப்ரத்யக்ஷாப்ரத்யக்ஷேஷு பஞ்சஸு பூ⁴தேஷு ஸமவயச்ச²ரீரமப்ரத்யக்ஷம் ஸ்யாத்; ப்ரத்யக்ஷம் ஹி ஶரீரம் , தஸ்மாந்ந பாஞ்சபௌ⁴திகமிதி — ஏதது³க்தம் ப⁴வதி — கு³ணஶ்ச ஸம்யோகோ³ த்³ரவ்யம் ஶரீரம் । ‘த்³ருஶ்யதே து’ (ப்³ர. ஸூ. 2 । 1 । 6) இதி சாத்ராபி விலக்ஷணோத்பத்தி: ப்ரபஞ்சிதா । நந்வேவம் ஸதி தேநைவைதத்³க³தம்; நேதி ப்³ரூம:; தத்ஸாங்க்²யம் ப்ரத்யுக்தமேதத்து வைஶேஷிகம் ப்ரதி । நந்வதிதே³ஶோ(அ)பி ஸமாநந்யாயதயா க்ருத: — ‘ஏதேந ஶிஷ்டாபரிக்³ரஹா அபி வ்யாக்²யாதா:’ (ப்³ர. ஸூ. 2 । 1 । 12) இதி; ஸத்யமேதத்; தஸ்யைவ த்வயம் வைஶேஷிகபரீக்ஷாரம்பே⁴ தத்ப்ரக்ரியாநுக³தேந நித³ர்ஶநேந ப்ரபஞ்ச: க்ருத: ॥ 11 ॥
பரமாணுஜக³த³காரணத்வாதி⁴கரணம்
உப⁴யதா²பி ந கர்மாதஸ்தத³பா⁴வ: ॥ 12 ॥
இதா³நீம் பரமாணுகாரணவாத³ம் நிராகரோதி । ஸ ச வாத³ இத்த²ம் ஸமுத்திஷ்ட²தே — படாதீ³நி ஹி லோகே ஸாவயவாநி த்³ரவ்யாணி ஸ்வாநுக³தைரேவ ஸம்யோக³ஸசிவைஸ்தந்த்வாதி³பி⁴ர்த்³ரவ்யைராரப்⁴யமாணாநி த்³ருஷ்டாநி । தத்ஸாமாந்யேந யாவத்கிஞ்சித்ஸாவயவம் , தத்ஸர்வம் ஸ்வாநுக³தைரேவ ஸம்யோக³ஸசிவைஸ்தைஸ்தைர்த்³ரவ்யைராரப்³த⁴மிதி க³ம்யதே । ஸ சாயமவயவாவயவிவிபா⁴கோ³ யதோ நிவர்ததே, ஸோ(அ)பகர்ஷபர்யந்தக³த: பரமாணு: । ஸர்வம் சேத³ம் கி³ரிஸமுத்³ராதி³கம் ஜக³த்ஸாவயவம்; ஸாவயத்வாச்சாத்³யந்தவத் । ந சாகாரணேந கார்யேண ப⁴விதவ்யம் — இத்யத: பரமாணவோ ஜக³த: காரணம் — இதி கணபு⁴க³பி⁴ப்ராய: । தாநீமாநி சத்வாரி பூ⁴தாநி பூ⁴ம்யுத³கதேஜ:பவநாக்²யாநி ஸாவயவாந்யுபலப்⁴ய சதுர்விதா⁴: பரமாணவ: பரிகல்ப்யந்தே । தேஷாம் சாபகர்ஷபர்யந்தக³தத்வேந பரதோ விபா⁴கா³ஸம்ப⁴வாத்³விநஶ்யதாம் ப்ருதி²வ்யாதீ³நாம் பரமாணுபர்யந்தோ விபா⁴கோ³ ப⁴வதி; ஸ ப்ரலயகால: । தத: ஸர்க³காலே ச வாயவீயேஷ்வணுஷ்வத்³ருஷ்டாபேக்ஷம் கர்மோத்பத்³யதே । தத்கர்ம ஸ்வாஶ்ரயமணுமண்வந்தரேண ஸம்யுநக்தி । ததோ த்³வ்யணுகாதி³க்ரமேண வாயுருத்பத்³யதே; ஏவமக்³நி:; ஏவமாப:; ஏவம் ப்ருதி²வீ; ஏவமேவ ஶரீரம் ஸேந்த்³ரியம் — இத்யேவம் ஸர்வமித³ம் ஜக³த் அணுப்⁴ய: ஸம்ப⁴வதி । அணுக³தேப்⁴யஶ்ச ரூபாதி³ப்⁴யோ த்³வ்யணுகாதி³க³தாநி ரூபாதீ³நி ஸம்ப⁴வந்தி, தந்துபடந்யாயேந — இதி காணாதா³ மந்யந்தே ॥
தத்ரேத³மபி⁴தீ⁴யதே — விபா⁴கா³வஸ்தா²நாம் தாவத³ணூநாம் ஸம்யோக³: கர்மாபேக்ஷோ(அ)ப்⁴யுபக³ந்தவ்ய:, கர்மவதாம் தந்த்வாதீ³நாம் ஸம்யோக³த³ர்ஶநாத் । கர்மணஶ்ச கார்யத்வாந்நிமித்தம் கிமப்யப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் । அநப்⁴யுபக³மே நிமித்தாபா⁴வாந்நாணுஷ்வாத்³யம் கர்ம ஸ்யாத் । அப்⁴யுபக³மே(அ)பி — யதி³ ப்ரயத்நோ(அ)பி⁴கா⁴தாதி³ர்வா யதா²த்³ருஷ்டம் கிமபி கர்மணோ நிமித்தமப்⁴யுபக³ம்யேத, தஸ்யாஸம்ப⁴வாந்நைவாணுஷ்வாத்³யம் கர்ம ஸ்யாத் । ந ஹி தஸ்யாமவஸ்தா²யாமாத்மகு³ண: ப்ரயத்ந: ஸம்ப⁴வதி, ஶரீராபா⁴வாத் । ஶரீரப்ரதிஷ்டே² ஹி மநஸ்யாத்மந: ஸம்யோகே³ ஸதி ஆத்மகு³ண: ப்ரயத்நோ ஜாயதே । ஏதேநாபி⁴கா⁴தாத்³யபி த்³ருஷ்டம் நிமித்தம் ப்ரத்யாக்²யாதவ்யம் । ஸர்கோ³த்தரகாலம் ஹி தத்ஸர்வம் நாத்³யஸ்ய கர்மணோ நிமித்தம் ஸம்ப⁴வதி । அதா²த்³ருஷ்டமாத்³யஸ்ய கர்மணோ நிமித்தமித்யுச்யேத — தத்புநராத்மஸமவாயி வா ஸ்யாத் அணுஸமவாயி வா । உப⁴யதா²பி நாத்³ருஷ்டநிமித்தமணுஷு கர்மாவகல்பேத, அத்³ருஷ்டஸ்யாசேதநத்வாத் । ந ஹ்யசேதநம் சேதநேநாநதி⁴ஷ்டி²தம் ஸ்வதந்த்ரம் ப்ரவர்ததே ப்ரவர்தயதி வேதி ஸாங்க்²யப்ரக்ரியாயாமபி⁴ஹிதம் । ஆத்மநஶ்சாநுத்பந்நசைதந்யஸ்ய தஸ்யாமவஸ்தா²யாமசேதநத்வாத் । ஆத்மஸமவாயித்வாப்⁴யுபக³மாச்ச நாத்³ருஷ்டமணுஷு கர்மணோ நிமித்தம் ஸ்யாத் , அஸம்ப³ந்தா⁴த் । அத்³ருஷ்டவதா புருஷேணாஸ்த்யணூநாம் ஸம்ப³ந்த⁴ இதி சேத் — ஸம்ப³ந்த⁴ஸாதத்யாத்ப்ரவ்ருத்திஸாதத்யப்ரஸங்க³:, நியாமகாந்தராபா⁴வாத் । ததே³வம் நியதஸ்ய கஸ்யசித்கர்மநிமித்தஸ்யாபா⁴வாந்நாணுஷ்வாத்³யம் கர்ம ஸ்யாத்; கர்மாபா⁴வாத்தந்நிப³ந்த⁴ந: ஸம்யோகோ³ ந ஸ்யாத்; ஸம்யோகா³பா⁴வாச்ச தந்நிப³ந்த⁴நம் த்³வ்யணுகாதி³ கார்யஜாதம் ந ஸ்யாத் । ஸம்யோக³ஶ்சாணோரண்வந்தரேண ஸர்வாத்மநா வா ஸ்யாத் ஏகதே³ஶேந வா ? ஸர்வாத்மநா சேத் , உபசயாநுபபத்தேரணுமாத்ரத்வப்ரஸங்க³:, த்³ருஷ்டவிபர்யயப்ரஸங்க³ஶ்ச, ப்ரதே³ஶவதோ த்³ரவ்யஸ்ய ப்ரதே³ஶவதா த்³ரவ்யாந்தரேண ஸம்யோக³ஸ்ய த்³ருஷ்டத்வாத் । ஏகதே³ஶேந சேத் , ஸாவயவத்வப்ரஸங்க³: । பரமாணூநாம் கல்பிதா: ப்ரதே³ஶா: ஸ்யுரிதி சேத் , கல்பிதாநாமவஸ்துத்வாத³வஸ்த்வேவ ஸம்யோக³ இதி வஸ்துந: கார்யஸ்யாஸமவாயிகாரணம் ந ஸ்யாத்; அஸதி சாஸமவாயிகாரணே த்³வ்யணுகாதி³கார்யத்³ரவ்யம் நோத்பத்³யேத । யதா² சாதி³ஸர்கே³ நிமித்தாபா⁴வாத்ஸம்யோகோ³த்பத்த்யர்த²ம் கர்ம நாணூநாம் ஸம்ப⁴வதி, ஏவம் மஹாப்ரலயே(அ)பி விபா⁴கோ³த்பத்த்யர்த²ம் கர்ம நைவாணூநாம் ஸம்ப⁴வேத் । ந ஹி தத்ராபி கிஞ்சிந்நியதம் தந்நிமித்தம் த்³ருஷ்டமஸ்தி । அத்³ருஷ்டமபி போ⁴க³ப்ரஸித்³த்⁴யர்த²ம் , ந ப்ரலயப்ரஸித்³த்⁴யர்த²ம் — இத்யதோ நிமித்தாபா⁴வாந்ந ஸ்யாத³ணூநாம் ஸம்யோகோ³த்பத்த்யர்த²ம் விபா⁴கோ³த்பத்த்யர்த²ம் வா கர்ம । அதஶ்ச ஸம்யோக³விபா⁴கா³பா⁴வாத்ததா³யத்தயோ: ஸர்க³ப்ரலயயோரபா⁴வ: ப்ரஸஜ்யேத । தஸ்மாத³நுபபந்நோ(அ)யம் பரமாணுகாரணவாத³: ॥ 12 ॥
ஸமவாயாப்⁴யுபக³மாச்ச ஸாம்யாத³நவஸ்தி²தே: ॥ 13 ॥
ஸமவாயாப்⁴யுபக³மாச்ச — தத³பா⁴வ இதி — ப்ரக்ருதேநாணுவாத³நிராகரணேந ஸம்ப³த்⁴யதே । த்³வாப்⁴யாம் சாணுப்⁴யாம் த்³வ்யணுகமுத்பத்³யமாநமத்யந்தபி⁴ந்நமணுப்⁴யாமண்வோ: ஸமவைதீத்யப்⁴யுபக³ம்யதே ப⁴வதா । ந சைவமப்⁴யுபக³ச்ச²தா ஶக்யதே(அ)ணுகாரணதா ஸமர்த²யிதும் । குத: ? ஸாம்யாத³நவஸ்தி²தே: — யதை²வ ஹ்யணுப்⁴யாமத்யந்தபி⁴ந்நம் ஸத் த்³வ்யணுகம் ஸமவாயலக்ஷணேந ஸம்ப³ந்தே⁴ந தாப்⁴யாம் ஸம்ப³த்⁴யதே, ஏவம் ஸமவாயோ(அ)பி ஸமவாயிப்⁴யோ(அ)த்யந்தபி⁴ந்ந: ஸந் ஸமவாயலக்ஷணேநாந்யேநைவ ஸம்ப³ந்தே⁴ந ஸமவாயிபி⁴: ஸம்ப³த்⁴யேத, அத்யந்தபே⁴த³ஸாம்யாத் । ததஶ்ச தஸ்ய தஸ்யாந்யோ(அ)ந்ய: ஸம்ப³ந்த⁴: கல்பயிதவ்ய இத்யநவஸ்தை²வ ப்ரஸஜ்யேத । நநு இஹப்ரத்யயக்³ராஹ்ய: ஸமவாயோ நித்யஸம்ப³த்³த⁴ ஏவ ஸமவாயிபி⁴ர்க்³ருஹ்யதே, நாஸம்ப³த்³த⁴:, ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தராபேக்ஷோ வா । ததஶ்ச ந தஸ்யாந்ய: ஸம்ப³ந்த⁴: கல்பயிதவ்ய: யேநாநவஸ்தா² ப்ரஸஜ்யேதேதி । நேத்யுச்யதே; ஸம்யோகோ³(அ)ப்யேவம் ஸதி ஸம்யோகி³பி⁴ர்நித்யஸம்ப³த்³த⁴ ஏவேதி ஸமவாயவந்நாந்யம் ஸம்ப³ந்த⁴மபேக்ஷேத । அதா²ர்தா²ந்தரத்வாத்ஸம்யோக³: ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தரமபேக்ஷேத, ஸமவாயோ(அ)பி தர்ஹ்யர்தா²ந்தரத்வாத்ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தரமபேக்ஷேத । ந ச — கு³ணத்வாத்ஸம்யோக³: ஸம்ப³ந்தா⁴ந்தரமபேக்ஷதே, ந ஸமவாய: அகு³ணத்வாதி³தி யுஜ்யதே வக்தும்; அபேக்ஷாகாரணஸ்ய துல்யத்வாத் , கு³ணபரிபா⁴ஷாயாஶ்சாதந்த்ரத்வாத் । தஸ்மாத³ர்தா²ந்தரம் ஸமவாயமப்⁴யுபக³ச்ச²த: ப்ரஸஜ்யேதைவாநவஸ்தா² । ப்ரஸஜ்யமாநாயாம் சாநவஸ்தா²யாமேகாஸித்³தௌ⁴ ஸர்வாஸித்³தே⁴ர்த்³வாப்⁴யாமணுப்⁴யாம் த்³வ்யணுகம் நைவோத்பத்³யேத । தஸ்மாத³ப்யநுபபந்ந: பரமாணுகாரணவாத³: ॥ 13 ॥
நித்யமேவ ச பா⁴வாத் ॥ 14 ॥
அபி சாணவ: ப்ரவ்ருத்திஸ்வபா⁴வா வா, நிவ்ருத்திஸ்வபா⁴வா வா, உப⁴யஸ்வபா⁴வா வா, அநுப⁴யஸ்வபா⁴வா வா அப்⁴யுபக³ம்யந்தே — க³த்யந்தராபா⁴வாத் । சதுர்தா⁴பி நோபபத்³யதே — ப்ரவ்ருத்திஸ்வபா⁴வத்வே நித்யமேவ ப்ரவ்ருத்தேர்பா⁴வாத்ப்ரலயாபா⁴வப்ரஸங்க³: । நிவ்ருத்திஸ்வபா⁴வத்வே(அ)பி நித்யமேவ நிவ்ருத்தேர்பா⁴வாத்ஸர்கா³பா⁴வப்ரஸங்க³: । உப⁴யஸ்வபா⁴வத்வம் ச விரோதா⁴த³ஸமஞ்ஜஸம் । அநுப⁴யஸ்வபா⁴வத்வே து நிமித்தவஶாத்ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்த்யோரப்⁴யுபக³ம்யமாநயோரத்³ருஷ்டாதே³ர்நிமித்தஸ்ய நித்யஸந்நிதா⁴நாந்நித்யப்ரவ்ருத்திப்ரஸங்க³:, அதந்த்ரத்வே(அ)ப்யத்³ருஷ்டாதே³ர்நித்யாப்ரவ்ருத்திப்ரஸங்க³: । தஸ்மாத³ப்யநுபபந்ந: பரமாணுகாரணவாத³: ॥ 14 ॥
ரூபாதி³மத்த்வாச்ச விபர்யயோ த³ர்ஶநாத் ॥ 15 ॥
ஸாவயவாநாம் த்³ரவ்யாணாமவயவஶோ விப⁴ஜ்யமாநாநாம் யத: பரோ விபா⁴கோ³ ந ஸம்ப⁴வதி தே சதுர்விதா⁴ ரூபாதி³மந்த: பரமாணவஶ்சதுர்வித⁴ஸ்ய ரூபாதி³மதோ பூ⁴தபௌ⁴திகஸ்யாரம்ப⁴கா நித்யாஶ்சேதி யத்³வைஶேஷிகா அப்⁴யுபக³ச்ச²ந்தி, ஸ தேஷாமப்⁴யுபக³மோ நிராலம்ப³ந ஏவ; யதோ ரூபாதி³மத்த்வாத்பரமாணூநாமணுத்வநித்யத்வவிபர்யய: ப்ரஸஜ்யேத । பரமகாரணாபேக்ஷயா ஸ்தூ²லத்வமநித்யத்வம் ச தேஷாமபி⁴ப்ரேதவிபரீதமாபத்³யேதேத்யர்த²: । குத: ? ஏவம் லோகே த்³ருஷ்டத்வாத் — யத்³தி⁴ லோகே ரூபாதி³மத்³வஸ்து தத் ஸ்வகாரணாபேக்ஷயா ஸ்தூ²லமநித்யம் ச த்³ருஷ்டம்; தத்³யதா² — படஸ்தந்தூநபேக்ஷ்ய ஸ்தூ²லோ(அ)நித்யஶ்ச ப⁴வதி; தந்தவஶ்சாம்ஶூநபேக்ஷ்ய ஸ்தூ²லா அநித்யாஶ்ச ப⁴வந்தி — ததா² சாமீ பரமாணவோ ரூபாதி³மந்தஸ்தைரப்⁴யுபக³ம்யந்தே । தஸ்மாத்தே(அ)பி காரணவந்தஸ்தத³பேக்ஷயா ஸ்தூ²லா அநித்யாஶ்ச ப்ராப்நுவந்தி । யச்ச நித்யத்வே காரணம் தைருக்தம் — ‘ஸத³காரணவந்நித்யம்’ (வை. ஸூ. 4 । 1 । 1) இதி, தத³ப்யேவம் ஸதி அணுஷு ந ஸம்ப⁴வதி, உக்தேந ப்ரகாரேணாணூநாமபி காரணவத்த்வோபபத்தே: । யத³பி நித்யத்வே த்³விதீயம் காரணமுக்தம் — ‘அநித்யமிதி ச விஶேஷத: ப்ரதிஷேதா⁴பா⁴வ:’ (வை. ஸூ. 4 । 1 । 4) இதி, தத³பி நாவஶ்யம் பரமாணூநாம் நித்யத்வம் ஸாத⁴யதி । அஸதி ஹி யஸ்மிந்கஸ்மிம்ஶ்சிந்நித்யே வஸ்துநி நித்யஶப்³தே³ந நஞ: ஸமாஸோ நோபபத்³யதே । ந புந: பரமாணுநித்யத்வமேவாபேக்ஷ்யதே । தச்சாஸ்த்யேவ நித்யம் பரமகாரணம் ப்³ரஹ்ம । ந ச ஶப்³தா³ர்த²வ்யவஹாரமாத்ரேண கஸ்யசித³ர்த²ஸ்ய ப்ரஸித்³தி⁴ர்ப⁴வதி, ப்ரமாணாந்தரஸித்³த⁴யோ: ஶப்³தா³ர்த²யோர்வ்யவஹாராவதாராத் । யத³பி நித்யத்வே த்ருதீயம் காரணமுக்தம் — ‘அவித்³யா ச’ இதி — தத்³யத்³யேவம் விவ்ரீயதே — ஸதாம் பரித்³ருஶ்யமாநகார்யாணாம் காரணாநாம் ப்ரத்யக்ஷேணாக்³ரஹணமவித்³யேதி, ததோ த்³வ்யணுகநித்யதாப்யாபத்³யேத । அதா²த்³ரவ்யத்வே ஸதீதி விஶேஷ்யேத, ததா²ப்யகாரணவத்த்வமேவ நித்யதாநிமித்தமாபத்³யேத, தஸ்ய ச ப்ராகே³வோக்தத்வாத் ‘அவித்³யா ச’ (வை. ஸூ. 4 । 1 । 5) இதி புநருக்தம் ஸ்யாத் । அதா²பி காரணவிபா⁴கா³த்காரணவிநாஶாச்சாந்யஸ்ய த்ருதீயஸ்ய விநாஶஹேதோரஸம்ப⁴வோ(அ)வித்³யா, ஸா பரமாணூநாம் நித்யத்வம் க்²யாபயதி — இதி வ்யாக்²யாயேத — நாவஶ்யம் விநஶ்யத்³வஸ்து த்³வாப்⁴யாமேவ ஹேதுப்⁴யாம் விநம்ஷ்டுமர்ஹதீதி நியமோ(அ)ஸ்தி । ஸம்யோக³ஸசிவே ஹ்யநேகஸ்மிம்ஶ்ச த்³ரவ்யே த்³ரவ்யாந்தரஸ்யாரம்ப⁴கே(அ)ப்⁴யுபக³ம்யமாந ஏததே³வம் ஸ்யாத் । யதா³ த்வபாஸ்தவிஶேஷம் ஸாமாந்யாத்மகம் காரணம் விஶேஷவத³வஸ்தா²ந்தரமாபத்³யமாநமாரம்ப⁴கமப்⁴யுபக³ம்யதே, ததா³ க்⁴ருதகாடி²ந்யவிலயநவந்மூர்த்யவஸ்தா²விலயநேநாபி விநாஶ உபபத்³யதே । தஸ்மாத்³ரூபாதி³மத்த்வாத்ஸ்யாத³பி⁴ப்ரேதவிபர்யய: பரமாணூநாம் । தஸ்மாத³ப்யநுபபந்ந: பரமாணுகாரணவாத³: ॥ 15 ॥
உப⁴யதா² ச தோ³ஷாத் ॥ 16 ॥
க³ந்த⁴ரஸரூபஸ்பர்ஶகு³ணா ஸ்தூ²லா ப்ருதி²வீ, ரூபரஸஸ்பர்ஶகு³ணா: ஸூக்ஷ்மா ஆப:, ரூபஸ்பர்ஶகு³ணம் ஸூக்ஷ்மதரம் தேஜ:, ஸ்பர்ஶகு³ண: ஸூக்ஷ்மதமோ வாயு: — இத்யேவமேதாநி சத்வாரி பூ⁴தாந்யுபசிதாபசிதகு³ணாநி ஸ்தூ²லஸூக்ஷ்மஸூக்ஷ்மதரஸூக்ஷ்மதமதாரதம்யோபேதாநி ச லோகே லக்ஷ்யந்தே । தத்³வத்பரமாணவோ(அ)ப்யுபசிதாபசிதகு³ணா: கல்ப்யேரந் ந வா ? உப⁴யதா²பி ச தோ³ஷாநுஷங்கோ³(அ)பரிஹார்ய ஏவ ஸ்யாத் । கல்ப்யமாநே தாவது³பசிதாபசிதகு³ணத்வே, உபசிதகு³ணாநாம் மூர்த்யுபசயாத³பரமாணுத்வப்ரஸங்க³: । ந சாந்தரேணாபி மூர்த்யுபசயம் கு³ணோபசயோ ப⁴வதீத்யுச்யேத, கார்யேஷு பூ⁴தேஷு கு³ணோபசயே மூர்த்யுபசயத³ர்ஶநாத் । அகல்ப்யமாநே தூபசிதாபசிதகு³ணத்வே — பரமாணுத்வஸாம்யப்ரஸித்³த⁴யே யதி³ தாவத்ஸர்வ ஏகைககு³ணா ஏவ கல்ப்யேரந் , ததஸ்தேஜஸி ஸ்பர்ஶஸ்யோபலப்³தி⁴ர்ந ஸ்யாத் , அப்ஸு ரூபஸ்பர்ஶயோ:, ப்ருதி²வ்யாம் ச ரஸரூபஸ்பர்ஶாநாம் , காரணகு³ணபூர்வகத்வாத்கார்யகு³ணாநாம் । அத² ஸர்வே சதுர்கு³ணா ஏவ கல்ப்யேரந் , ததோ(அ)ப்ஸ்வபி க³ந்த⁴ஸ்யோபலப்³தி⁴: ஸ்யாத் , தேஜஸி க³ந்த⁴ரஸயோ:, வாயௌ க³ந்த⁴ரூபரஸாநாம் । ந சைவம் த்³ருஶ்யதே । தஸ்மாத³ப்யநுபபந்ந: பரமாணுகாரணவாத³: ॥ 16 ॥
அபரிக்³ரஹாச்சாத்யந்தமநபேக்ஷா ॥ 17 ॥
ப்ரதா⁴நகாரணவாதோ³ வேத³வித்³பி⁴ரபி கைஶ்சிந்மந்வாதி³பி⁴: ஸத்கார்யத்வாத்³யம்ஶோபஜீவநாபி⁴ப்ராயேணோபநிப³த்³த⁴: । அயம் து பரமாணுகாரணவாதோ³ ந கைஶ்சித³பி ஶிஷ்டை: கேநசித³ப்யம்ஶேந பரிக்³ருஹீத இத்யத்யந்தமேவாநாத³ரணீயோ வேத³வாதி³பி⁴: । அபி ச வைஶேஷிகாஸ்தந்த்ரார்த²பூ⁴தாந் ஷட்பதா³ர்தா²ந் த்³ரவ்யகு³ணகர்மஸாமாந்யவிஶேஷஸமவாயாக்²யாந் அத்யந்தபி⁴ந்நாந் பி⁴ந்நலக்ஷணாந் அப்⁴யுபக³ச்ச²ந்தி — யதா² மநுஷ்யோ(அ)ஶ்வ: ஶஶ இதி । ததா²த்வம் சாப்⁴யுபக³ம்ய தத்³விருத்³த⁴ம் த்³ரவ்யாதீ⁴நத்வம் ஶேஷாணாமப்⁴யுபக³ச்ச²ந்தி; தந்நோபபத்³யதே । கத²ம் ? யதா² ஹி லோகே ஶஶகுஶபலாஶப்ரப்⁴ருதீநாமத்யந்தபி⁴ந்நாநாம் ஸதாம் நேதரேதராதீ⁴நத்வம் ப⁴வதி, ஏவம் த்³ரவ்யாதீ³நாமப்யத்யந்தபி⁴ந்நத்வாத் , நைவ த்³ரவ்யாதீ⁴நத்வம் கு³ணாதீ³நாம் ப⁴விதுமர்ஹதி । அத² ப⁴வதி த்³ரவ்யாதீ⁴நத்வம் கு³ணாதீ³நாம் , ததோ த்³ரவ்யபா⁴வே பா⁴வாத்³த்³ரவ்யாபா⁴வே சாபா⁴வாத்³த்³ரவ்யமேவ ஸம்ஸ்தா²நாதி³பே⁴தா³த³நேகஶப்³த³ப்ரத்யயபா⁴க்³ப⁴வதி — யதா² தே³வத³த்த ஏக ஏவ ஸந் அவஸ்தா²ந்தரயோகா³த³நேகஶப்³த³ப்ரத்யயபா⁴க்³ப⁴வதி, தத்³வத் । ததா² ஸதி ஸாங்க்²யஸித்³தா⁴ந்தப்ரஸங்க³: ஸ்வஸித்³தா⁴ந்தவிரோத⁴ஶ்சாபத்³யேயாதாம் । நந்வக்³நேரந்யஸ்யாபி ஸதோ தூ⁴மஸ்யாக்³ந்யதீ⁴நத்வம் த்³ருஶ்யதே; ஸத்யம் த்³ருஶ்யதே; பே⁴த³ப்ரதீதேஸ்து தத்ராக்³நிதூ⁴மயோரந்யத்வம் நிஶ்சீயதே । இஹ து — ஶுக்ல: கம்ப³ல:, ரோஹிணீ தே⁴நு:, நீலமுத்பலம் — இதி த்³ரவ்யஸ்யைவ தஸ்ய தஸ்ய தேந தேந விஶேஷணேந ப்ரதீயமாநத்வாத் நைவ த்³ரவ்யகு³ணயோரக்³நிதூ⁴மயோரிவ பே⁴த³ப்ரதீதிரஸ்தி । தஸ்மாத்³த்³ரவ்யாத்மகதா கு³ணஸ்ய । ஏதேந கர்மஸாமாந்யவிஶேஷஸமவாயாநாம் த்³ரவ்யாத்மகதா வ்யாக்²யாதா ॥
கு³ணாநாம் த்³ரவ்யாதீ⁴நத்வம் த்³ரவ்யகு³ணயோரயுதஸித்³த⁴த்வாதி³தி யது³ச்யதே, தத்புநரயுதஸித்³த⁴த்வமப்ருத²க்³தே³ஶத்வம் வா ஸ்யாத் , அப்ருத²க்காலத்வம் வா, அப்ருத²க்ஸ்வபா⁴வத்வம் வா ? ஸர்வதா²பி நோபபத்³யதே — அப்ருத²க்³தே³ஶத்வே தாவத்ஸ்வாப்⁴யுபக³மோ விருத்⁴யேத । கத²ம் ? தந்த்வாரப்³தோ⁴ ஹி படஸ்தந்துதே³ஶோ(அ)ப்⁴யுபக³ம்யதே, ந படதே³ஶ: । படஸ்ய து கு³ணா: ஶுக்லத்வாத³ய: படதே³ஶா அப்⁴யுபக³ம்யந்தே, ந தந்துதே³ஶா: । ததா² சாஹு: — ‘த்³ரவ்யாணி த்³ரவ்யாந்தரமாரப⁴ந்தே கு³ணாஶ்ச கு³ணாந்தரம்’ (வை. ஸூ. 1 । 1 । 10) இதி; தந்தவோ ஹி காரணத்³ரவ்யாணி கார்யத்³ரவ்யம் படமாரப⁴ந்தே, தந்துக³தாஶ்ச கு³ணா: ஶுக்லாத³ய: கார்யத்³ரவ்யே படே ஶுக்லாதி³கு³ணாந்தரமாரப⁴ந்தே — இதி ஹி தே(அ)ப்⁴யுபக³ச்ச²ந்தி । ஸோ(அ)ப்⁴யுபக³மோ த்³ரவ்யகு³ணயோரப்ருத²க்³தே³ஶத்வே(அ)ப்⁴யுபக³ம்யமாநே பா³த்⁴யேத । அத² அப்ருத²க்காலத்வமயுதஸித்³த⁴த்வமுச்யேத, ஸவ்யத³க்ஷிணயோரபி கோ³விஷாணயோரயுதஸித்³த⁴த்வம் ப்ரஸஜ்யேத । ததா² அப்ருத²க்ஸ்வபா⁴வத்வே த்வயுதஸித்³த⁴த்வே, ந த்³ரவ்யகு³ணயோராத்மபே⁴த³: ஸம்ப⁴வதி, தஸ்ய தாதா³த்ம்யேநைவ ப்ரதீயமாநத்வாத் ॥
யுதஸித்³த⁴யோ: ஸம்ப³ந்த⁴: ஸம்யோக³:, அயுதஸித்³த⁴யோஸ்து ஸமவாய: — இத்யயமப்⁴யுபக³மோ ம்ருஷைவ தேஷாம் , ப்ராக்ஸித்³த⁴ஸ்ய கார்யாத்காரணஸ்யாயுதஸித்³த⁴த்வாநுபபத்தே: । அதா²ந்யதராபேக்ஷ ஏவாயமப்⁴யுபக³ம: ஸ்யாத் — அயுதஸித்³த⁴ஸ்ய கார்யஸ்ய காரணேந ஸம்ப³ந்த⁴: ஸமவாய இதி, ஏவமபி ப்ராக³ஸித்³த⁴ஸ்யாலப்³தா⁴த்மகஸ்ய கார்யஸ்ய காரணேந ஸம்ப³ந்தோ⁴ நோபபத்³யதே, த்³வயாயத்தத்வாத்ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய । ஸித்³த⁴ம் பூ⁴த்வா ஸம்ப³த்⁴யத இதி சேத் , ப்ராக்காரணஸம்ப³ந்தா⁴த்கார்யஸ்ய ஸித்³தா⁴வப்⁴யுபக³ம்யமாநாயாமயுதஸித்³த்⁴யபா⁴வாத் , கார்யகாரணயோ: ஸம்யோக³விபா⁴கௌ³ ந வித்³யேதே இதீத³ம் து³ருக்தம் ஸ்யாத் । யதா² சோத்பந்நமாத்ரஸ்யாக்ரியஸ்ய கார்யத்³ரவ்யஸ்ய விபு⁴பி⁴ராகாஶாதி³பி⁴ர்த்³ரவ்யாந்தரை: ஸம்ப³ந்த⁴: ஸம்யோக³ ஏவாப்⁴யுபக³ம்யதே, ந ஸமவாய:, ஏவம் காரணத்³ரவ்யேணாபி ஸம்ப³ந்த⁴: ஸம்யோக³ ஏவ ஸ்யாத் , ந ஸமவாய: । நாபி ஸம்யோக³ஸ்ய ஸமவாயஸ்ய வா ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய ஸம்ப³ந்தி⁴வ்யதிரேகேணாஸ்தித்வே கிஞ்சித்ப்ரமாணமஸ்தி । ஸம்ப³ந்தி⁴ஶப்³த³ப்ரத்யயவ்யதிரேகேண ஸம்யோக³ஸமவாயஶப்³த³ப்ரத்யயத³ர்ஶநாத்தயோரஸ்தித்வமிதி சேத் , ந; ஏகத்வே(அ)பி ஸ்வரூபபா³ஹ்யரூபாபேக்ஷயா அநேகஶப்³த³ப்ரத்யயத³ர்ஶநாத் । யதை²கோ(அ)பி ஸந் தே³வத³த்தோ லோகே ஸ்வரூபம் ஸம்ப³ந்தி⁴ரூபம் சாபேக்ஷ்ய அநேகஶப்³த³ப்ரத்யயபா⁴க்³ப⁴வதி — மநுஷ்யோ ப்³ராஹ்மண: ஶ்ரோத்ரியோ வதா³ந்யோ பா³லோ யுவா ஸ்த²விர: பிதா புத்ர: பௌத்ரோ ப்⁴ராதா ஜாமாதேதி, யதா² சைகாபி ஸதீ ரேகா² ஸ்தா²நாந்யத்வேந நிவிஶமாநா ஏகத³ஶஶதஸஹஸ்ராதி³ஶப்³த³ப்ரத்யயபே⁴த³மநுப⁴வதி, ததா² ஸம்ப³ந்தி⁴நோரேவ ஸம்ப³ந்தி⁴ஶப்³த³ப்ரத்யயவ்யதிரேகேண ஸம்யோக³ஸமவாயஶப்³த³ப்ரத்யயார்ஹத்வம் , ந வ்யதிரிக்தவஸ்த்வஸ்தித்வேந — இத்யுபலப்³தி⁴லக்ஷணப்ராப்தஸ்யாநுபலப்³தே⁴: அபா⁴வ: வஸ்த்வந்தரஸ்ய; நாபி ஸம்ப³ந்தி⁴விஷயத்வே ஸம்ப³ந்த⁴ஶப்³த³ப்ரத்யயயோ: ஸந்ததபா⁴வப்ரஸங்க³:; ஸ்வரூபபா³ஹ்யரூபாபேக்ஷயேதி — உக்தோத்தரத்வாத் । ததா²ண்வாத்மமநஸாமப்ரதே³ஶத்வாந்ந ஸம்யோக³: ஸம்ப⁴வதி, ப்ரதே³ஶவதோ த்³ரவ்யஸ்ய ப்ரதே³ஶவதா த்³ரவ்யாந்தரேண ஸம்யோக³த³ர்ஶநாத் । கல்பிதா: ப்ரதே³ஶா அண்வாத்மமநஸாம் ப⁴விஷ்யந்தீதி சேத் , ந; அவித்³யமாநார்த²கல்பநாயாம் ஸர்வார்த²ஸித்³தி⁴ப்ரஸங்கா³த் , இயாநேவாவித்³யமாநோ விருத்³தோ⁴(அ)விருத்³தோ⁴ வா அர்த²: கல்பநீய:, நாதோ(அ)தி⁴க: — இதி நியமஹேத்வபா⁴வாத் , கல்பநாயாஶ்ச ஸ்வாயத்தத்வாத்ப்ரபூ⁴தத்வஸம்ப⁴வாச்ச — ந ச வைஶேஷிகை: கல்பிதேப்⁴ய: ஷட்³ப்⁴ய: பதா³ர்தே²ப்⁴யோ(அ)ந்யே(அ)தி⁴கா: ஶதம் ஸஹஸ்ரம் வா அர்தா² ந கல்பயிதவ்யா இதி நிவாரகோ ஹேதுரஸ்தி । தஸ்மாத்³யஸ்மை யஸ்மை யத்³யத்³ரோசதே தத்தத்ஸித்⁴யேத் । கஶ்சித்க்ருபாலு: ப்ராணிநாம் து³:க²ப³ஹுல: ஸம்ஸார ஏவ மா பூ⁴தி³தி கல்பயேத்; அந்யோ வா வ்யஸநீ முக்தாநாமபி புநருத்பத்திம் கல்பயேத்; கஸ்தயோர்நிவாரக: ஸ்யாத் । கிஞ்சாந்யத் — த்³வாப்⁴யாம் பரமாணுப்⁴யாம் நிரவயவாப்⁴யாம் ஸாவயவஸ்ய த்³வ்யணுகஸ்யாகாஶேநேவ ஸம்ஶ்லேஷாநுபபத்தி: । ந ஹ்யாகாஶஸ்ய ப்ருதி²வ்யாதீ³நாம் ச ஜதுகாஷ்ட²வத்ஸம்ஶ்லேஷோ(அ)ஸ்தி । கார்யகாரணத்³ரவ்யயோராஶ்ரிதாஶ்ரயபா⁴வோ(அ)ந்யதா² நோபபத்³யத இத்யவஶ்யம் கல்ப்ய: ஸமவாய இதி சேத் , ந; இதரேதராஶ்ரயத்வாத் — கார்யகாரணயோர்ஹி பே⁴த³ஸித்³தா⁴வாஶ்ரிதாஶ்ரயபா⁴வஸித்³தி⁴: ஆஶ்ரிதாஶ்ரயபா⁴வஸித்³தௌ⁴ ச தயோர்பே⁴த³ஸித்³தி⁴: — குண்ட³ப³த³ரவத் — இதீதரேதராஶ்ரயதா ஸ்யாத் । ந ஹி கார்யகாரணயோர்பே⁴த³ ஆஶ்ரிதாஶ்ரயபா⁴வோ வா வேதா³ந்தவாதி³பி⁴ரப்⁴யுபக³ம்யதே, காரணஸ்யைவ ஸம்ஸ்தா²நமாத்ரம் கார்யமித்யப்⁴யுபக³மாத் ॥
கிஞ்சாந்யத் — பரமாணூநாம் பரிச்சி²ந்நத்வாத் , யாவத்யோ தி³ஶ: — ஷட் அஷ்டௌ த³ஶ வா — தாவத்³பி⁴ரவயவை: ஸாவயவாஸ்தே ஸ்யு:, ஸாவயவத்வாத³நித்யாஶ்ச — இதி நித்யத்வநிரவயவத்வாப்⁴யுபக³மோ பா³த்⁴யேத । யாம்ஸ்த்வம் தி³க்³பே⁴த³பே⁴தி³நோ(அ)வயவாந்கல்பயஸி, த ஏவ மம பரமாணவ இதி சேத் , ந; ஸ்தூ²லஸூக்ஷ்மதாரதம்யக்ரமேண ஆ பரமகாரணாத்³விநாஶோபபத்தே: — யதா² ப்ருதி²வீ த்³வ்யணுகாத்³யபேக்ஷயா ஸ்தூ²லதமா வஸ்துபூ⁴தாபி விநஶ்யதி, தத: ஸூக்ஷ்மம் ஸூக்ஷ்மதரம் ச ப்ருதி²வ்யேகஜாதீயகம் விநஶ்யதி, ததோ த்³வ்யணுகம் , ததா² பரமாணவோ(அ)பி ப்ருதி²வ்யேகஜாதீயகத்வாத்³விநஶ்யேயு: । விநஶ்யந்தோ(அ)ப்யவயவவிபா⁴கே³நைவ விநஶ்யந்தீதி சேத் , நாயம் தோ³ஷ:; யதோ க்⁴ருதகாடி²ந்யவிலயநவத³பி விநாஶோபபத்திமவோசாம — யதா² ஹி க்⁴ருதஸுவர்ணாதீ³நாமவிப⁴ஜ்யமாநாவயவாநாமப்யக்³நிஸம்யோகா³த் த்³ரவபா⁴வாபத்த்யா காடி²ந்யவிநாஶோ ப⁴வதி, ஏவம் பரமாணூநாமபி பரமகாரணபா⁴வாபத்த்யா மூர்த்யாதி³விநாஶோ ப⁴விஷ்யதி । ததா² கார்யாரம்போ⁴(அ)பி நாவயவஸம்யோகே³நைவ கேவலேந ப⁴வதி, க்ஷீரஜலாதீ³நாமந்தரேணாப்யவயவஸம்யோகா³ந்தரம் த³தி⁴ஹிமாதி³கார்யாரம்ப⁴த³ர்ஶநாத் । ததே³வமஸாரதரதர்கஸந்த்³ருப்³த⁴த்வாதீ³ஶ்வரகாரணஶ்ருதிவிருத்³த⁴த்வாச்ச்²ருதிப்ரவணைஶ்ச ஶிஷ்டைர்மந்வாதி³பி⁴ரபரிக்³ருஹீதத்வாத³த்யந்தமேவாநபேக்ஷா அஸ்மிந்பரமாணுகாரணவாதே³ கார்யா ஶ்ரேயோர்தி²பி⁴ரிதி வாக்யஶேஷ: ॥ 17 ॥
ஸமுதா³யாதி⁴கரணம்
ஸமுதா³ய உப⁴யஹேதுகே(அ)பி தத³ப்ராப்தி: ॥ 18 ॥
வைஶேஷிகராத்³தா⁴ந்தோ து³ர்யுக்தியோகா³த்³வேத³விரோதா⁴ச்சி²ஷ்டாபரிக்³ரஹாச்ச நாபேக்ஷிதவ்ய இத்யுக்தம் । ஸோ(அ)ர்த⁴வைநாஶிக இதி வைநாஶிகத்வஸாம்யாத்ஸர்வவைநாஶிகராத்³தா⁴ந்தோ நதராமபேக்ஷிதவ்ய இதீத³மிதா³நீமுபபாத³யாம: । ஸ ச ப³ஹுப்ரகார:, ப்ரதிபத்திபே⁴தா³த்³விநேயபே⁴தா³த்³வா । தத்ரைதே த்ரயோ வாதி³நோ ப⁴வந்தி — கேசித்ஸர்வாஸ்தித்வவாதி³ந:; கேசித்³விஜ்ஞாநாஸ்தித்வமாத்ரவாதி³ந:; அந்யே புந: ஸர்வஶூந்யத்வவாதி³ந இதி । தத்ர யே ஸர்வாஸ்தித்வவாதி³நோ பா³ஹ்யமாந்தரம் ச வஸ்த்வப்⁴யுபக³ச்ச²ந்தி, பூ⁴தம் பௌ⁴திகம் ச, சித்தம் சைத்தம் ச, தாம்ஸ்தாவத்ப்ரதிப்³ரூம: । தத்ர பூ⁴தம் ப்ருதி²வீதா⁴த்வாத³ய:, பௌ⁴திகம் ரூபாத³யஶ்சக்ஷுராத³யஶ்ச, சதுஷ்டயே ச ப்ருதி²வ்யாதி³பரமாணவ: க²ரஸ்நேஹோஷ்ணேரணஸ்வபா⁴வா:, தே ப்ருதி²வ்யாதி³பா⁴வேந ஸம்ஹந்யந்தே — இதி மந்யந்தே । ததா² ரூபவிஜ்ஞாநவேத³நாஸம்ஜ்ஞாஸம்ஸ்காரஸம்ஜ்ஞகா: பஞ்சஸ்கந்தா⁴:, தே(அ)ப்யத்⁴யாத்மம் ஸர்வவ்யவஹாராஸ்பத³பா⁴வேந ஸம்ஹந்யந்தே — இதி மந்யந்தே ॥
தத்ரேத³மபி⁴தீ⁴யதே — யோ(அ)யமுப⁴யஹேதுக உப⁴யப்ரகார: ஸமுதா³ய: பரேஷாமபி⁴ப்ரேத: — அணுஹேதுகஶ்ச பூ⁴தபௌ⁴திகஸம்ஹதிரூப:, ஸ்கந்த⁴ஹேதுகஶ்ச பஞ்சஸ்கந்தீ⁴ரூப: — தஸ்மிந்நுப⁴யஹேதுகே(அ)பி ஸமுதா³யே(அ)பி⁴ப்ரேயமாணே, தத³ப்ராப்தி: ஸ்யாத் — ஸமுதா³யாப்ராப்தி: ஸமுதா³யபா⁴வாநுபபத்திரித்யர்த²: । குத: ? ஸமுதா³யிநாமசேதநத்வாத் । சித்தாபி⁴ஜ்வலநஸ்ய ச ஸமுதா³யஸித்³த்⁴யதீ⁴நத்வாத் । அந்யஸ்ய ச கஸ்யசிச்சேதநஸ்ய போ⁴க்து: ப்ரஶாஸிதுர்வா ஸ்தி²ரஸ்ய ஸம்ஹந்துரநப்⁴யுபக³மாத் । நிரபேக்ஷப்ரவ்ருத்த்யப்⁴யுபக³மே ச ப்ரவ்ருத்த்யநுபரமப்ரஸங்கா³த் । ஆஶயஸ்யாப்யந்யத்வாநந்யத்வாப்⁴யாமநிரூப்யத்வாத் । க்ஷணிகத்வாப்⁴யுபக³மாச்ச நிர்வ்யாபாரத்வாத்ப்ரவ்ருத்த்யநுபபத்தே: । தஸ்மாத்ஸமுதா³யாநுபபத்தி:; ஸமுதா³யாநுபபத்தௌ ச ததா³ஶ்ரயா லோகயாத்ரா லுப்யேத ॥ 18 ॥
இதரேதரப்ரத்யயத்வாதி³தி சேந்நோத்பத்திமாத்ரநிமித்தத்வாத் ॥ 19 ॥
யத்³யபி போ⁴க்தா ப்ரஶாஸிதா வா கஶ்சிச்சேதந: ஸம்ஹந்தா ஸ்தி²ரோ நாப்⁴யுபக³ம்யதே, ததா²ப்யவித்³யாதீ³நாமிதரேதரகாரணத்வாது³பபத்³யதே லோகயாத்ரா । தஸ்யாம் சோபபத்³யமாநாயாம் ந கிஞ்சித³பரமபேக்ஷிதவ்யமஸ்தி । தே சாவித்³யாத³ய: — அவித்³யா ஸம்ஸ்கார: விஜ்ஞாநம் நாம ரூபம் ஷடா³யதநம் ஸ்பர்ஶ: வேத³நா த்ருஷ்ணா உபாதா³நம் ப⁴வ: ஜாதி: ஜரா மரணம் ஶோக: பரிதே³வநா து³:க²ம் து³ர்மநஸ்தா — இத்யேவம்ஜாதீயகா இதரேதரஹேதுகா: ஸௌக³தே ஸமயே க்வசித்ஸம்க்ஷிப்தா நிர்தி³ஷ்டா:, க்வசித்ப்ரபஞ்சிதா: । ஸர்வேஷாமப்யயமவித்³யாதி³கலாபோ(அ)ப்ரத்யாக்²யேய: । ததே³வமவித்³யாதி³கலாபே பரஸ்பரநிமித்தநைமித்திகபா⁴வேந க⁴டீயந்த்ரவத³நிஶமாவர்தமாநே(அ)ர்தா²க்ஷிப்த உபபந்ந: ஸங்கா⁴த இதி சேத் , தந்ந । கஸ்மாத் ? உத்பத்திமாத்ரநிமித்தத்வாத் — ப⁴வேது³பபந்ந: ஸங்கா⁴த:, யதி³ ஸங்கா⁴தஸ்ய கிஞ்சிந்நிமித்தமவக³ம்யேத; ந த்வவக³ம்யதே; யத இதரேதரப்ரத்யயத்வே(அ)ப்யவித்³யாதீ³நாம் பூர்வபூர்வம் உத்தரோத்தரஸ்யோத்பத்திமாத்ரநிமித்தம் ப⁴வத் ப⁴வேத் , ந து ஸங்கா⁴தோத்பத்தே: கிஞ்சிந்நிமித்தம் ஸம்ப⁴வதி । நந்வவித்³யாதி³பி⁴ரர்தா²தா³க்ஷிப்யதே ஸங்கா⁴த இத்யுக்தம்; அத்ரோச்யதே — யதி³ தாவத³யமபி⁴ப்ராய: — அவித்³யாத³ய: ஸங்கா⁴தமந்தரேணாத்மாநமலப⁴மாநா அபேக்ஷந்தே ஸங்கா⁴தமிதி, ததஸ்தஸ்ய ஸங்கா⁴தஸ்ய கிஞ்சிந்நிமித்தம் வக்தவ்யம் । தச்ச நித்யேஷ்வப்யணுஷ்வப்⁴யுக³ம்யமாநேஷ்வாஶ்ரயாஶ்ரயிபூ⁴தேஷு ச போ⁴க்த்ருஷு ஸத்ஸு ந ஸம்ப⁴வதீத்யுக்தம் வைஶேஷிகபரீக்ஷாயாம்; கிமங்க³ புந: க்ஷணிகேஷ்வணுஷு போ⁴க்த்ருரஹிதேஷ்வாஶ்ரயாஶ்ரயிஶூந்யேஷு வாப்⁴யுபக³ம்யமாநேஷு ஸம்ப⁴வேத் । அதா²யமபி⁴ப்ராய: — அவித்³யாத³ய ஏவ ஸங்கா⁴தஸ்ய நிமித்தமிதி, கத²ம் தமேவாஶ்ரித்யாத்மாநம் லப⁴மாநாஸ்தஸ்யைவ நிமித்தம் ஸ்யு: । அத² மந்யஸே — ஸங்கா⁴தா ஏவாநாதௌ³ ஸம்ஸாரே ஸந்தத்யாநுவர்தந்தே, ததா³ஶ்ரயாஶ்சாவித்³யாத³ய இதி, தத³பி ஸங்கா⁴தாத்ஸம்கா⁴தாந்தரமுத்பத்³யமாநம் நியமேந வா ஸத்³ருஶமேவோத்பத்³யேத, அநியமேந வா ஸத்³ருஶம் விஸத்³ருஶம் வோத்பத்³யேத । நியமாப்⁴யுபக³மே மநுஷ்யபுத்³க³லஸ்ய தே³வதிர்யக்³யோநிநாரகப்ராப்த்யபா⁴வ: ப்ராப்நுயாத் । அநியமாப்⁴யுபக³மே(அ)பி மநுஷ்யபுத்³க³ல: கதா³சித்க்ஷணேந ஹஸ்தீ பூ⁴த்வா தே³வோ வா புநர்மநுஷ்யோ வா ப⁴வேதி³தி ப்ராப்நுயாத் । உப⁴யமப்யப்⁴யுபக³மவிருத்³த⁴ம் । அபி ச யத்³போ⁴கா³ர்த²: ஸங்கா⁴த: ஸ்யாத் , ஸ ஜீவோ நாஸ்தி ஸ்தி²ரோ போ⁴க்தா இதி தவாப்⁴யுபக³ம: । ததஶ்ச போ⁴கோ³ போ⁴கா³ர்த² ஏவ, ஸ நாந்யேந ப்ரார்த²நீய: । ததா² மோக்ஷோ மோக்ஷார்த² ஏவேதி முமுக்ஷுணா நாந்யேந ப⁴விதவ்யம் । அந்யேந சேத்ப்ரார்த்²யேதோப⁴யம் , போ⁴க³மோக்ஷகாலாவஸ்தா²யிநா தேந ப⁴விதவ்யம் । அவஸ்தா²யித்வே க்ஷணிகத்வாப்⁴யுபக³மவிரோத⁴: । தஸ்மாதி³தரேதரோத்பத்திமாத்ரநிமித்தத்வமவித்³யாதீ³நாம் யதி³ ப⁴வேத் , ப⁴வது நாம; ந து ஸங்கா⁴த: ஸித்⁴யேத் , போ⁴க்த்ரபா⁴வாத் — இத்யபி⁴ப்ராய: ॥ 19 ॥
உத்தரோத்பாதே³ ச பூர்வநிரோதா⁴த் ॥ 20 ॥
உக்தமேதத் — அவித்³யாதீ³நாமுத்பத்திமாத்ரநிமித்தத்வாந்ந ஸங்கா⁴தஸித்³தி⁴ரஸ்தீதி; தத³பி து உத்பத்திமாத்ரநிமித்தத்வம் ந ஸம்ப⁴வதீதீத³மிதா³நீமுபபாத்³யதே । க்ஷணப⁴ங்க³வாதி³நோ(அ)யமப்⁴யுபக³ம: — உத்தரஸ்மிந்க்ஷணே உத்பத்³யமாநே பூர்வ: க்ஷணோ நிருத்⁴யத இதி । ந சைவமப்⁴யுபக³ச்ச²தா பூர்வோத்தரயோ: க்ஷணயோர்ஹேதுப²லபா⁴வ: ஶக்யதே ஸம்பாத³யிதும் , நிருத்⁴யமாநஸ்ய நிருத்³த⁴ஸ்ய வா பூர்வக்ஷணஸ்யாபா⁴வக்³ரஸ்தத்வாது³த்தரக்ஷணஹேதுத்வாநுபபத்தே: । அத² பா⁴வபூ⁴த: பரிநிஷ்பந்நாவஸ்த²: பூர்வக்ஷண உத்தரக்ஷணஸ்ய ஹேதுரித்யபி⁴ப்ராய:, ததா²பி நோபபத்³யதே, பா⁴வபூ⁴தஸ்ய புநர்வ்யாபாரகல்பநாயாம் க்ஷணாந்தரஸம்ப³ந்த⁴ப்ரஸங்கா³த் । அத² பா⁴வ ஏவாஸ்ய வ்யாபார இத்யபி⁴ப்ராய:, ததா²பி நைவோபபத்³யதே, ஹேதுஸ்வபா⁴வாநுபரக்தஸ்ய ப²லஸ்யோத்பத்த்யஸம்ப⁴வாத் । ஸ்வபா⁴வோபராகா³ப்⁴யுபக³மே ச, ஹேதுஸ்வபா⁴வஸ்ய ப²லகாலாவஸ்தா²யித்வே ஸதி, க்ஷணப⁴ங்கா³ப்⁴யுபக³மத்யாக³ப்ரஸங்க³: । விநைவ வா ஸ்வபா⁴வோபராகே³ண ஹேதுப²லபா⁴வமப்⁴யுபக³ச்ச²த: ஸர்வத்ர தத்ப்ராப்தேரதிப்ரஸங்க³: । அபி சோத்பாத³நிரோதௌ⁴ நாம வஸ்துந: ஸ்வரூபமேவ வா ஸ்யாதாம் , அவஸ்தா²ந்தரம் வா, வஸ்த்வந்தரமேவ வா — ஸர்வதா²பி நோபபத்³யதே । யதி³ தாவத்³வஸ்துந: ஸ்வரூபமேவோத்பாத³நிரோதௌ⁴ ஸ்யாதாம் , ததோ வஸ்துஶப்³த³ உத்பாத³நிரோத⁴ஶப்³தௌ³ ச பர்யாயா: ப்ராப்நுயு: । அதா²ஸ்தி கஶ்சித்³விஶேஷ இதி மந்யேத — உத்பாத³நிரோத⁴ஶப்³தா³ப்⁴யாம் மத்⁴யவர்திநோ வஸ்துந ஆத்³யந்தாக்²யே அவஸ்தே² அபி⁴லப்யேதே இதி, ஏவமப்யாத்³யந்தமத்⁴யக்ஷணத்ரயஸம்ப³ந்தி⁴த்வாத்³வஸ்துந: க்ஷணிகத்வாப்⁴யுபக³மஹாநி: । அதா²த்யந்தவ்யதிரிக்தாவேவோத்பாத³நிரோதௌ⁴ வஸ்துந: ஸ்யாதாம் — அஶ்வமஹிஷவத் , ததோ வஸ்து உத்பாத³நிரோதா⁴ப்⁴யாமஸம்ஸ்ருஷ்டமிதி வஸ்துந: ஶாஶ்வதத்வப்ரஸங்க³: । யதி³ ச த³ர்ஶநாத³ர்ஶநே வஸ்துந உத்பாத³நிரோதௌ⁴ ஸ்யாதாம் , ஏவமபி த்³ரஷ்ட்ருத⁴ர்மௌ தௌ ந வஸ்துத⁴ர்மாவிதி வஸ்துந: ஶாஶ்வதத்வப்ரஸங்க³ ஏவ । தஸ்மாத³ப்யஸங்க³தம் ஸௌக³தம் மதம் ॥ 20 ॥
அஸதி ப்ரதிஜ்ஞோபரோதோ⁴ யௌக³பத்³யமந்யதா² ॥ 21 ॥
க்ஷணப⁴ங்க³வாதே³ பூர்வக்ஷணோ நிரோத⁴க்³ரஸ்தத்வாந்நோத்தரஸ்ய க்ஷணஸ்ய ஹேதுர்ப⁴வதீத்யுக்தம் । அதா²ஸத்யேவ ஹேதௌ ப²லோத்பத்திம் ப்³ரூயாத் , தத: ப்ரதிஜ்ஞோபரோத⁴: ஸ்யாத் — சதுர்விதா⁴ந்ஹேதூந்ப்ரதீத்ய சித்தசைத்தா உத்பத்³யந்த இதீயம் ப்ரதிஜ்ஞா ஹீயேத । நிர்ஹேதுகாயாம் சோத்பத்தாவப்ரதிப³ந்தா⁴த்ஸர்வம் ஸர்வத்ரோத்பத்³யேத । அதோ²த்தரக்ஷணோத்பத்திர்யாவத்தாவத³வதிஷ்ட²தே பூர்வக்ஷண இதி ப்³ரூயாத் , ததோ யௌக³பத்³யம் ஹேதுப²லயோ: ஸ்யாத்; ததா²பி ப்ரதிஜ்ஞோபரோத⁴ ஏவ ஸ்யாத் — க்ஷணிகா: ஸர்வே ஸம்ஸ்காரா இதீயம் ப்ரதிஜ்ஞோபருத்⁴யேத ॥ 21 ॥
ப்ரதிஸம்க்²யா(அ)ப்ரதிஸம்க்²யாநிரோதா⁴ப்ராப்திரவிச்சே²தா³த் ॥ 22 ॥
அபி ச வைநாஶிகா: கல்பயந்தி — பு³த்³தி⁴போ³த்⁴யம் த்ரயாத³ந்யத்ஸம்ஸ்க்ருதம் க்ஷணிகம் சேதி । தத³பி ச த்ரயம் — ப்ரதிஸம்க்²யாப்ரதிஸம்க்²யாநிரோதௌ⁴ ஆகாஶம் சேத்யாசக்ஷதே । த்ரயமபி சைதத் அவஸ்து அபா⁴வமாத்ரம் நிருபாக்²யமிதி மந்யந்தே । பு³த்³தி⁴பூர்வக: கில விநாஶோ பா⁴வாநாம் ப்ரதிஸம்க்²யாநிரோதோ⁴ நாம பா⁴ஷ்யதே । தத்³விபரீதோ(அ)ப்ரதிஸம்க்²யாநிரோத⁴: । ஆவரணாபா⁴வமாத்ரமாகாஶமிதி । தேஷாமாகாஶம் பரஸ்தாத்ப்ரத்யாக்²யாஸ்யதி । நிரோத⁴த்³வயமிதா³நீம் ப்ரத்யாசஷ்டே — ப்ரதிஸம்க்²யாப்ரதிஸம்க்²யாநிரோத⁴யோ: அப்ராப்திரஸம்ப⁴வ இத்யர்த²: । கஸ்மாத் ? அவிச்சே²தா³த் — ஏதௌ ஹி ப்ரதிஸம்க்²யாப்ரதிஸம்க்²யாநிரோதௌ⁴ ஸந்தாநகோ³சரௌ வா ஸ்யாதாம் , பா⁴வகோ³சரௌ வா ? ந தாவத்ஸந்தாநகோ³சரௌ ஸம்ப⁴வத:, ஸர்வேஷ்வபி ஸந்தாநேஷு ஸந்தாநிநாமவிச்சி²ந்நேந ஹேதுப²லபா⁴வேந ஸந்தாநவிச்சே²த³ஸ்யாஸம்ப⁴வாத் । நாபி பா⁴வகோ³சரௌ ஸம்ப⁴வத: — ந ஹி பா⁴வாநாம் நிரந்வயோ நிருபாக்²யோ விநாஶ: ஸம்ப⁴வதி, ஸர்வாஸ்வப்யவஸ்தா²ஸு ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநப³லேநாந்வய்யவிச்சே²த³த³ர்ஶநாத் , அஸ்பஷ்டப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாஸ்வப்யவஸ்தா²ஸு க்வசித்³த்³ருஷ்டேநாந்வய்யவிச்சே²தே³நாந்யத்ராபி தத³நுமாநாத் । தஸ்மாத்பரபரிகல்பிதஸ்ய நிரோத⁴த்³வயஸ்யாநுபபத்தி: ॥ 22 ॥
உப⁴யதா² ச தோ³ஷாத் ॥ 23 ॥
யோ(அ)யமவித்³யாதி³நிரோத⁴: ப்ரதிஸம்க்²யாநிரோதா⁴ந்த:பாதீ பரபரிகல்பித:, ஸ ஸம்யக்³ஜ்ஞாநாத்³வா ஸபரிகராத்ஸ்யாத்; ஸ்வயமேவ வா ? பூர்வஸ்மிந்விகல்பே நிர்ஹேதுகவிநாஶாப்⁴யுபக³மஹாநிப்ரஸங்க³:; உத்தரஸ்மிம்ஸ்து மார்கோ³பதே³ஶாநர்த²க்யப்ரஸங்க³: । ஏவமுப⁴யதா²பி தோ³ஷப்ரஸங்கா³த³ஸமஞ்ஜஸமித³ம் த³ர்ஶநம் ॥ 23 ॥
ஆகாஶே சாவிஶேஷாத் ॥ 24 ॥
யச்ச தேஷாமேவாபி⁴ப்ரேதம் நிரோத⁴த்³வயமாகாஶம் ச நிருபாக்²யமிதி — தத்ர நிரோத⁴த்³வயஸ்ய நிருபாக்²யத்வம் புரஸ்தாந்நிராக்ருதம் । ஆகாஶஸ்யேதா³நீம் நிராக்ரியதே । ஆகாஶே சாயுக்தோ நிருபாக்²யத்வாப்⁴யுபக³ம:, ப்ரதிஸம்க்²யாப்ரதிஸம்க்²யாநிரோத⁴யோரிவ வஸ்துத்வப்ரதிபத்தேரவிஶேஷாத் । ஆக³மப்ராமாண்யாத்தாவத் ‘ஆத்மந ஆகாஶ: ஸம்பூ⁴த:’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய ஆகாஶஸ்ய ச வஸ்துத்வப்ரஸித்³தி⁴: । விப்ரதிபந்நாந்ப்ரதி து ஶப்³த³கு³ணாநுமேயத்வம் வக்தவ்யம் — க³ந்தா⁴தீ³நாம் கு³ணாநாம் ப்ருதி²வ்யாதி³வஸ்த்வாஶ்ரயத்வத³ர்ஶநாத் । அபி ச ஆவரணாபா⁴வமாத்ரமாகாஶமிச்ச²தாம் , ஏகஸ்மிந்ஸுபர்ணே பதத்யாவரணஸ்ய வித்³யமாநத்வாத்ஸுபர்ணாந்தரஸ்யோத்பித்ஸதோ(அ)நவகாஶத்வப்ரஸங்க³: । யத்ராவரணாபா⁴வஸ்தத்ர பதிஷ்யதீதி சேத் — யேநாவரணாபா⁴வோ விஶேஷ்யதே, தத்தர்ஹி வஸ்துபூ⁴தமேவாகாஶம் ஸ்யாத் , ந ஆவரணாபா⁴வமாத்ரம் । அபி ச ஆவரணாபா⁴வமாத்ரமாகாஶம் மந்யமாநஸ்ய ஸௌக³தஸ்ய ஸ்வாப்⁴யுபக³மவிரோத⁴: ப்ரஸஜ்யேத । ஸௌக³தே ஹி ஸமயே ‘ப்ருதி²வீ ப⁴க³வ: கிம்ஸந்நிஶ்ரயா’ இத்யஸ்மிந்ப்ரஶ்நப்ரதிவசநப்ரவாஹே ப்ருதி²வ்யாதீ³நாமந்தே ‘வாயு: கிம்ஸந்நிஶ்ரய:’ இத்யஸ்ய ப்ரஶ்நஸ்ய ப்ரதிவசநம் ப⁴வதி — ‘வாயுராகாஶஸந்நிஶ்ரய:’ இதி । ததா³காஶஸ்யாவஸ்துத்வே ந ஸமஞ்ஜஸம் ஸ்யாத் । தஸ்மாத³ப்யயுக்தமாகாஶஸ்யாவஸ்துத்வம் । அபி ச நிரோத⁴த்³வயமாகாஶம் ச த்ரயமப்யேதந்நிருபாக்²யமவஸ்து நித்யம் சேதி விப்ரதிஷித்³த⁴ம் । ந ஹ்யவஸ்துநோ நித்யத்வமநித்யத்வம் வா ஸம்ப⁴வதி, வஸ்த்வாஶ்ரயத்வாத்³த⁴ர்மத⁴ர்மிவ்யவஹாரஸ்ய । த⁴ர்மத⁴ர்மிபா⁴வே ஹி க⁴டாதி³வத்³வஸ்துத்வமேவ ஸ்யாத் , ந நிருபாக்²யத்வம் ॥ 24 ॥
அநுஸ்ம்ருதேஶ்ச ॥ 25 ॥
அபி ச வைநாஶிக: ஸர்வஸ்ய வஸ்துந: க்ஷணிகதாமப்⁴யுபயந் உபலப்³து⁴ரபி க்ஷணிகதாமப்⁴யுபேயாத் । ந ச ஸா ஸம்ப⁴வதி; அநுஸ்ம்ருதே: — அநுப⁴வம் உபலப்³தி⁴மநூத்பத்³யமாநம் ஸ்மரணமேவ அநுஸ்ம்ருதி: । ஸா சோபலப்³த்⁴யேககர்த்ருகா ஸதீ ஸம்ப⁴வதி, புருஷாந்தரோபலப்³தி⁴விஷயே புருஷாந்தரஸ்ய ஸ்ம்ருத்யத³ர்ஶநாத் । கத²ம் ஹி ‘அஹமதோ³(அ)த்³ராக்ஷம் — இத³ம் பஶ்யாமி’ இதி ச பூர்வோத்தரத³ர்ஶிந்யேகஸ்மிந்நஸதி ப்ரத்யய: ஸ்யாத் । அபி ச த³ர்ஶநஸ்மரணயோ: கர்தர்யேகஸ்மிந்ப்ரத்யக்ஷ: ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாப்ரத்யய: ஸர்வஸ்ய லோகஸ்ய ப்ரஸித்³த⁴: — ‘அஹமதோ³(அ)த்³ராக்ஷம் — இத³ம் பஶ்யாமி’ இதி । யதி³ ஹி தயோர்பி⁴ந்ந: கர்தா ஸ்யாத் , தத: ‘அஹம் ஸ்மராமி — அத்³ராக்ஷீத³ந்ய:’ இதி ப்ரதீயாத்; ந த்வேவம் ப்ரத்யேதி கஶ்சித் । யத்ரைவம் ப்ரத்யயஸ்தத்ர த³ர்ஶநஸ்மரணயோர்பி⁴ந்நமேவ கர்தாரம் ஸர்வலோகோ(அ)வக³ச்ச²தி — ‘ஸ்மராம்யஹம் — அஸாவதோ³(அ)த்³ராக்ஷீத்’ இதி । இஹ து ‘அஹமதோ³(அ)த்³ராக்ஷம்’ இதி த³ர்ஶநஸ்மரணயோர்வைநாஶிகோ(அ)ப்யாத்மாநமேவைகம் கர்தாரமவக³ச்ச²தி; ந ‘நாஹம்’ இத்யாத்மநோ த³ர்ஶநம் நிர்வ்ருத்தம் நிஹ்நுதே — யதா² அக்³நிரநுஷ்ணோ(அ)ப்ரகாஶ இதி வா । தத்ரைவம் ஸத்யேகஸ்ய த³ர்ஶநஸ்மரணலக்ஷணக்ஷணத்³வயஸம்ப³ந்தே⁴ க்ஷணிகத்வாப்⁴யுபக³மஹாநிரபரிஹார்யா வைநாஶிகஸ்ய ஸ்யாத் । ததா² அநந்தராமநந்தராமாத்மந ஏவ ப்ரதிபத்திம் ப்ரத்யபி⁴ஜாநந்நேககர்த்ருகாம் ஆ உத்தமாது³ச்ச்²வாஸாத் , அதீதாஶ்ச ப்ரதிபத்தீ: ஆ ஜந்மந ஆத்மைககர்த்ருகா: ப்ரதிஸந்த³தா⁴ந:, கத²ம் க்ஷணப⁴ங்க³வாதீ³ வைநாஶிகோ நாபத்ரபேத ? ஸ யதி³ ப்³ரூயாத் ஸாத்³ருஶ்யாதே³தத்ஸம்பத்ஸ்யத இதி, தம் ப்ரதிப்³ரூயாத் — தேநேத³ம் ஸத்³ருஶமிதி த்³வயாயத்தத்வாத்ஸாத்³ருஶ்யஸ்ய, க்ஷணப⁴ங்க³வாதி³ந: ஸத்³ருஶயோர்த்³வயோர்வஸ்துநோர்க்³ரஹீதுரேகஸ்யாபா⁴வாத் , ஸாத்³ருஶ்யநிமித்தம் ப்ரதிஸந்தா⁴நமிதி மித்²யாப்ரலாப ஏவ ஸ்யாத் । ஸ்யாச்சேத்பூர்வோத்தரயோ: க்ஷணயோ: ஸாத்³ருஶ்யஸ்ய க்³ரஹீதைக:, ததா² ஸத்யேகஸ்ய க்ஷணத்³வயாவஸ்தா²நாத்க்ஷணிகத்வப்ரதிஜ்ஞா பீட்³யேத । ‘தேநேத³ம் ஸத்³ருஶம்’ இதி ப்ரத்யயாந்தரமேவேத³ம் , ந பூர்வோத்தரக்ஷணத்³வயக்³ரஹணநிமித்தமிதி சேத் , ந; தேந இத³ம் இதி பி⁴ந்நபதா³ர்தோ²பாதா³நாத் । ப்ரத்யயாந்தரமேவ சேத்ஸாத்³ருஶ்யவிஷயம் ஸ்யாத் , ‘தேநேத³ம் ஸத்³ருஶம்’ இதி வாக்யப்ரயோகோ³(அ)நர்த²க: ஸ்யாத் , ஸாத்³ருஶ்யம் இத்யேவ ப்ரயோக³: ப்ராப்நுயாத் । யதா³ ஹி லோகப்ரஸித்³த⁴: பதா³ர்த²: பரீக்ஷகைர்ந பரிக்³ருஹ்யதே, ததா³ ஸ்வபக்ஷஸித்³தி⁴: பரபக்ஷதோ³ஷோ வா உப⁴யமப்யுச்யமாநம் பரீக்ஷகாணாமாத்மநஶ்ச யதா²ர்த²த்வேந ந பு³த்³தி⁴ஸந்தாநமாரோஹதி । ஏவமேவைஷோ(அ)ர்த²: இதி நிஶ்சிதம் யத் , ததே³வ வக்தவ்யம் । ததோ(அ)ந்யது³ச்யமாநம் ப³ஹுப்ரலாபித்வமாத்மந: கேவலம் ப்ரக்²யாபயேத் । ந சாயம் ஸாத்³ருஶ்யாத்ஸம்வ்யவஹாரோ யுக்த:; தத்³பா⁴வாவக³மாத் , தத்ஸத்³ருஶபா⁴வாநவக³மாச்ச । ப⁴வேத³பி கதா³சித்³பா³ஹ்யவஸ்துநி விப்ரலம்ப⁴ஸம்ப⁴வாத் ‘ததே³வேத³ம் ஸ்யாத் , தத்ஸத்³ருஶம் வா’ இதி ஸந்தே³ஹ: । உபலப்³த⁴ரி து ஸந்தே³ஹோ(அ)பி ந கதா³சித்³ப⁴வதி — ‘ஸ ஏவாஹம் ஸ்யாம் தத்ஸத்³ருஶோ வா’ இதி, ‘ய ஏவாஹம் பூர்வேத்³யுரத்³ராக்ஷம் ஸ ஏவாஹமத்³ய ஸ்மராமி’ இதி நிஶ்சிததத்³பா⁴வோபலம்பா⁴த் । தஸ்மாத³ப்யநுபபந்நோ வைநாஶிகஸமய: ॥ 25 ॥
நாஸதோ(அ)த்³ருஷ்டத்வாத் ॥ 26 ॥
இதஶ்சாநுபபந்நோ வைநாஶிகஸமய:, யத: ஸ்தி²ரமநுயாயிகாரணமநப்⁴யுபக³ச்ச²தாம் அபா⁴வாத்³பா⁴வோத்பத்திரித்யேததா³பத்³யேத । த³ர்ஶயந்தி சாபா⁴வாத்³பா⁴வோத்பத்திம் — ‘நாநுபம்ருத்³ய ப்ராது³ர்பா⁴வாத்’ இதி । விநஷ்டாத்³தி⁴ கில பீ³ஜாத³ங்குர உத்பத்³யதே, ததா² விநஷ்டாத்க்ஷீராத்³த³தி⁴, ம்ருத்பிண்டா³ச்ச க⁴ட: । கூடஸ்தா²ச்சேத்காரணாத்கார்யமுத்பத்³யேத, அவிஶேஷாத்ஸர்வம் ஸர்வத உத்பத்³யேத । தஸ்மாத³பா⁴வக்³ரஸ்தேப்⁴யோ பீ³ஜாதி³ப்⁴யோ(அ)ங்குராதீ³நாமுத்பத்³யமாநத்வாத³பா⁴வாத்³பா⁴வோத்பத்தி: — இதி மந்யந்தே । தத்ரேத³முச்யதே — ‘நாஸதோ(அ)த்³ருஷ்டத்வாத்’ இதி । நாபா⁴வாத்³பா⁴வ உத்பத்³யதே । யத்³யபா⁴வாத்³பா⁴வ உத்பத்³யேத, அபா⁴வத்வாவிஶேஷாத்காரணவிஶேஷாப்⁴யுபக³மோ(அ)நர்த²க: ஸ்யாத் । ந ஹி, பீ³ஜாதீ³நாமுபம்ருதி³தாநாம் யோ(அ)பா⁴வஸ்தஸ்யாபா⁴வஸ்ய ஶஶவிஷாணாதீ³நாம் ச, நி:ஸ்வபா⁴வத்வாவிஶேஷாத³பா⁴வத்வே கஶ்சித்³விஶேஷோ(அ)ஸ்தி; யேந, பீ³ஜாதே³வாங்குரோ ஜாயதே க்ஷீராதே³வ த³தி⁴ — இத்யேவம்ஜாதீயக: காரணவிஶேஷாப்⁴யுபக³மோ(அ)ர்த²வாந்ஸ்யாத் । நிர்விஶேஷஸ்ய த்வபா⁴வஸ்ய காரணத்வாப்⁴யுபக³மே ஶஶவிஷாணாதி³ப்⁴யோ(அ)ப்யங்குராத³யோ ஜாயேரந்; ந சைவம் த்³ருஶ்யதே । யதி³ புநரபா⁴வஸ்யாபி விஶேஷோ(அ)ப்⁴யுபக³ம்யேத — உத்பலாதீ³நாமிவ நீலத்வாதி³:, ததோ விஶேஷவத்த்வாதே³வாபா⁴வஸ்ய பா⁴வத்வமுத்பலாதி³வத்ப்ரஸஜ்யேத । நாப்யபா⁴வ: கஸ்யசிது³த்பத்திஹேது: ஸ்யாத் , அபா⁴வத்வாதே³வ, ஶஶவிஷாணாதி³வத் । அபா⁴வாச்ச பா⁴வோத்பத்தாவபா⁴வாந்விதமேவ ஸர்வம் கார்யம் ஸ்யாத்; ந சைவம் த்³ருஶ்யதே, ஸர்வஸ்ய ச வஸ்துந: ஸ்வேந ஸ்வேந ரூபேண பா⁴வாத்மநைவோபலப்⁴யமாநத்வாத் । ந ச ம்ருத³ந்விதா: ஶராவாத³யோ பா⁴வாஸ்தந்த்வாதி³விகாரா: கேநசித³ப்⁴யுபக³ம்யந்தே । ம்ருத்³விகாராநேவ து ம்ருத³ந்விதாந்பா⁴வாந் லோக: ப்ரத்யேதி । யத்தூக்தம் — ஸ்வரூபோபமர்த³மந்தரேண கஸ்யசித்கூடஸ்த²ஸ்ய வஸ்துந: காரணத்வாநுபபத்தேரபா⁴வாத்³பா⁴வோத்பத்திர்ப⁴விதுமர்ஹதீதி, தத்³து³ருக்தம் , ஸ்தி²ரஸ்வபா⁴வாநாமேவ ஸுவர்ணாதீ³நாம் ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயமாநாநாம் ருசகாதி³கார்யகாரணபா⁴வத³ர்ஶநாத் । யேஷ்வபி பீ³ஜாதி³ஷு ஸ்வரூபோபமர்தோ³ லக்ஷ்யதே, தேஷ்வபி நாஸாவுபம்ருத்³யமாநா பூர்வாவஸ்தா² உத்தராவஸ்தா²யா: காரணமப்⁴யுபக³ம்யதே, அநுபம்ருத்³யமாநாநாமேவாநுயாயிநாம் பீ³ஜாத்³யவயவாநாமங்குராதி³காரணபா⁴வாப்⁴யுபக³மாத் । தஸ்மாத³ஸத்³ப்⁴ய: ஶஶவிஷாணாதி³ப்⁴ய: ஸது³த்பத்த்யத³ர்ஶநாத் , ஸத்³ப்⁴யஶ்ச ஸுவர்ணாதி³ப்⁴ய: ஸது³த்பத்தித³ர்ஶநாத் , அநுபபந்நோ(அ)யமபா⁴வாத்³பா⁴வோத்பத்த்யப்⁴யுபக³ம: । அபி ச சதுர்பி⁴ஶ்சித்தசைத்தா உத்பத்³யந்தே பரமாணுப்⁴யஶ்ச பூ⁴தபௌ⁴திகலக்ஷண: ஸமுதா³ய உத்பத்³யதே — இத்யப்⁴யுபக³ம்ய, புநரபா⁴வாத்³பா⁴வோத்பத்திம் கல்பயத்³பி⁴ரப்⁴யுபக³தமபஹ்நுவாநைர்வைநாஶிகை: ஸர்வோ லோக ஆகுலீக்ரியதே ॥ 26 ॥
உதா³ஸீநாநாமபி சைவம் ஸித்³தி⁴: ॥ 27 ॥
யதி³ சாபா⁴வாத்³பா⁴வோத்பத்திரப்⁴யுபக³ம்யேத, ஏவம் ஸத்யுதா³ஸீநாநாமநீஹமாநாநாமபி ஜநாநாமபி⁴மதஸித்³தி⁴: ஸ்யாத் , அபா⁴வஸ்ய ஸுலப⁴த்வாத் । க்ருஷீவலஸ்ய க்ஷேத்ரகர்மண்யப்ரயதமாநஸ்யாபி ஸஸ்யநிஷ்பத்தி: ஸ்யாத் । குலாலஸ்ய ச ம்ருத்ஸம்ஸ்க்ரியாயாமப்ரயதமாநஸ்யாபி அமத்ரோத்பத்தி: । தந்துவாயஸ்யாபி தந்தூநதந்வாநஸ்யாபி தந்வாநஸ்யேவ வஸ்த்ரலாப⁴: । ஸ்வர்கா³பவர்க³யோஶ்ச ந கஶ்சித்கத²ஞ்சித்ஸமீஹேத । ந சைதத்³யுஜ்யதே அப்⁴யுபக³ம்யதே வா கேநசித் । தஸ்மாத³ப்யநுபபந்நோ(அ)யமபா⁴வாத்³பா⁴வோத்பத்த்யப்⁴யுபக³ம: ॥ 27 ॥
அபா⁴வாதி⁴கரணம்
நாபா⁴வ உபலப்³தே⁴: ॥ 28 ॥
ஏவம் பா³ஹ்யார்த²வாத³மாஶ்ரித்ய ஸமுதா³யாப்ராப்த்யாதி³ஷு தூ³ஷணேஷூத்³பா⁴விதேஷு விஜ்ஞாநவாதீ³ பௌ³த்³த⁴ இதா³நீம் ப்ரத்யவதிஷ்ட²தே — கேஷாஞ்சித்கில விநேயாநாம் பா³ஹ்யே வஸ்துந்யபி⁴நிவேஶமாலக்ஷ்ய தத³நுரோதே⁴ந பா³ஹ்யார்த²வாத³ப்ரக்ரியேயம் விரசிதா । நாஸௌ ஸுக³தாபி⁴ப்ராய: । தஸ்ய து விஜ்ஞாநைகஸ்கந்த⁴வாத³ ஏவாபி⁴ப்ரேத: । தஸ்மிம்ஶ்ச விஜ்ஞாநவாதே³ பு³த்³த்⁴யாரூடே⁴ந ரூபேணாந்தஸ்த² ஏவ ப்ரமாணப்ரமேயப²லவ்யவஹார: ஸர்வ உபபத்³யதே, ஸத்யபி பா³ஹ்யே(அ)ர்தே² பு³த்³த்⁴யாரோஹமந்தரேண ப்ரமாணாதி³வ்யவஹாராநவதாராத் । கத²ம் புநரவக³ம்யதே — அந்தஸ்த² ஏவாயம் ஸர்வவ்யவஹார:, ந விஜ்ஞாநவ்யதிரிக்தோ பா³ஹ்யோ(அ)ர்தோ²(அ)ஸ்தீதி ? தத³ஸம்ப⁴வாதி³த்யாஹ — ஸ ஹி பா³ஹ்யோ(அ)ர்தோ²(அ)ப்⁴யுபக³ம்யமாந: பரமாணவோ வா ஸ்யு:, தத்ஸமூஹா வா ஸ்தம்பா⁴த³ய: ஸ்யு: । தத்ர ந தாவத்பரமாணவ: ஸ்தம்பா⁴தி³ப்ரத்யயபரிச்சே²த்³யா ப⁴விதுமர்ஹந்தி, பரமாண்வாபா⁴ஸஜ்ஞாநாநுபபத்தே: । நாபி தத்ஸமூஹா: ஸ்தம்பா⁴த³ய:, தேஷாம் பரமாணுப்⁴யோ(அ)ந்யத்வாநந்யத்வாப்⁴யாம் நிரூபயிதுமஶக்யத்வாத் । ஏவம் ஜாத்யாதீ³நபி ப்ரத்யாசக்ஷீத । அபி ச அநுப⁴வமாத்ரேண ஸாதா⁴ரணாத்மநோ ஜ்ஞாநஸ்ய ஜாயமாநஸ்ய யோ(அ)யம் ப்ரதிவிஷயம் பக்ஷபாத: — ஸ்தம்ப⁴ஜ்ஞாநம் குட்³யஜ்ஞாநம் க⁴டஜ்ஞாநம் படஜ்ஞாநமிதி, நாஸௌ ஜ்ஞாநக³தவிஶேஷமந்தரேணோபபத்³யத இத்யவஶ்யம் விஷயஸாரூப்யம் ஜ்ஞாநஸ்யாங்கீ³கர்தவ்யம் । அங்கீ³க்ருதே ச தஸ்மிந்விஷயாகாரஸ்ய ஜ்ஞாநேநைவாவருத்³த⁴த்வாத³பார்தி²கா பா³ஹ்யார்த²ஸத்³பா⁴வகல்பநா । அபி ச ஸஹோபலம்ப⁴நியமாத³பே⁴தோ³ விஷயவிஜ்ஞாநயோராபததி । ந ஹ்யநயோரேகஸ்யாநுபலம்பே⁴(அ)ந்யஸ்யோபலம்போ⁴(அ)ஸ்தி । ந சைதத்ஸ்வபா⁴வவிவேகே யுக்தம் , ப்ரதிப³ந்த⁴காரணாபா⁴வாத் । தஸ்மாத³ப்யர்தா²பா⁴வ: । ஸ்வப்நாதி³வச்சேத³ம் த்³ரஷ்டவ்யம் — யதா² ஹி ஸ்வப்நமாயாமரீச்யுத³கக³ந்த⁴ர்வநக³ராதி³ப்ரத்யயா விநைவ பா³ஹ்யேநார்தே²ந க்³ராஹ்யக்³ராஹகாகாரா ப⁴வந்தி । ஏவம் ஜாக³ரிதகோ³சரா அபி ஸ்தம்பா⁴தி³ப்ரத்யயா ப⁴விதுமர்ஹந்தீத்யவக³ம்யதே, ப்ரத்யயத்வாவிஶேஷாத் । கத²ம் புநரஸதி பா³ஹ்யார்தே² ப்ரத்யயவைசித்ர்யமுபபத்³யதே ? வாஸநாவைசித்ர்யாதி³த்யாஹ — அநாதௌ³ ஹி ஸம்ஸாரே பீ³ஜாங்குரவத்³விஜ்ஞாநாநாம் வாஸநாநாம் சாந்யோந்யநிமித்தநைமித்திகபா⁴வேந வைசித்ர்யம் ந விப்ரதிஷித்⁴யதே । அபி ச அந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாம் வாஸநாநிமித்தமேவ ஜ்ஞாநவைசித்ர்யமித்யவக³ம்யதே, ஸ்வப்நாதி³ஷ்வந்தரேணாப்யர்த²ம் வாஸநாநிமித்தஸ்ய ஜ்ஞாநவைசித்ர்யஸ்ய உபா⁴ப்⁴யாமப்யாவாப்⁴யாமப்⁴யுபக³ம்யமாநத்வாத் , அந்தரேண து வாஸநாமர்த²நிமித்தஸ்ய ஜ்ஞாநவைசித்ர்யஸ்ய மயா அநப்⁴யுபக³ம்யமாநத்வாத் । தஸ்மாத³ப்யபா⁴வோ பா³ஹ்யார்த²ஸ்யேதி । ஏவம் ப்ராப்தே ப்³ரூம: —
‘நாபா⁴வ உபலப்³தே⁴ரி’ தி । ந க²ல்வபா⁴வோ பா³ஹ்யஸ்யார்த²ஸ்யாத்⁴யவஸாதும் ஶக்யதே । கஸ்மாத் ? உபலப்³தே⁴: — உபலப்⁴யதே ஹி ப்ரதிப்ரத்யயம் பா³ஹ்யோ(அ)ர்த²: — ஸ்தம்ப⁴: குட்³யம் க⁴ட: பட இதி । ந சோபலப்⁴யமாநஸ்யைவாபா⁴வோ ப⁴விதுமர்ஹதி । யதா² ஹி கஶ்சித்³பு⁴ஞ்ஜாநோ பு⁴ஜிஸாத்⁴யாயாம் த்ருப்தௌ ஸ்வயமநுபூ⁴யமாநாயாமேவம் ப்³ரூயாத் — ‘நாஹம் பு⁴ஞ்ஜே ந வா த்ருப்யாமி’ இதி — தத்³வதி³ந்த்³ரியஸந்நிகர்ஷேண ஸ்வயமுபலப⁴மாந ஏவ பா³ஹ்யமர்த²ம் , ‘நாஹமுபலபே⁴ ந ச ஸோ(அ)ஸ்தி’ இதி ப்³ருவந் , கத²முபாதே³யவசந: ஸ்யாத் । நநு நாஹமேவம் ப்³ரவீமி — ‘ந கஞ்சித³ர்த²முபலபே⁴’ இதி । கிம் து ‘உபலப்³தி⁴வ்யதிரிக்தம் நோபலபே⁴’ இதி ப்³ரவீமி । பா³ட⁴மேவம் ப்³ரவீஷி நிரங்குஶத்வாத்தே துண்ட³ஸ்ய, ந து யுக்த்யுபேதம் ப்³ரவீஷி, யத உபலப்³தி⁴வ்யதிரேகோ(அ)பி ப³லாத³ர்த²ஸ்யாப்⁴யுபக³ந்தவ்ய:, உபலப்³தே⁴ரேவ । ந ஹி கஶ்சிது³பலப்³தி⁴மேவ ஸ்தம்ப⁴: குட்³யம் சேத்யுபலப⁴தே । உபலப்³தி⁴விஷயத்வேநைவ து ஸ்தம்ப⁴குட்³யாதீ³ந்ஸர்வே லௌகிகா உபலப⁴ந்தே । அதஶ்ச ஏவமேவ ஸர்வே லௌகிகா உபலப⁴ந்தே, யத் ப்ரத்யாசக்ஷாணா அபி பா³ஹ்யமர்த²ம் ஏவமாசக்ஷதே — ‘யத³ந்தர்ஜ்ஞேயரூபம் தத்³ப³ஹிர்வத³வபா⁴ஸதே’ இதி — தே(அ)பி ஹி ஸர்வலோகப்ரஸித்³தா⁴ம் ப³ஹிரவபா⁴ஸமாநாம் ஸம்வித³ம் ப்ரதிலப⁴மாநா:, ப்ரத்யாக்²யாதுகாமாஶ்ச பா³ஹ்யமர்த²ம் , ‘ப³ஹிர்வத்’ இதி வத்காரம் குர்வந்தி । இதரதா² ஹி கஸ்மாத் ‘ப³ஹிர்வத்’ இதி ப்³ரூயு: । ந ஹி ‘விஷ்ணுமித்ரோ வந்த்⁴யாபுத்ரவத³வபா⁴ஸதே’ இதி கஶ்சிதா³சக்ஷீத । தஸ்மாத் யதா²நுப⁴வம் தத்த்வம் அப்⁴யுபக³ச்ச²த்³பி⁴: ப³ஹிரேவாவபா⁴ஸதே இதி யுக்தம் அப்⁴யுபக³ந்தும் , ந து ப³ஹிர்வத் அவபா⁴ஸத இதி । நநு பா³ஹ்யஸ்யார்த²ஸ்யாஸம்ப⁴வாத் ப³ஹிர்வத³வபா⁴ஸதே இத்யத்⁴யவஸிதம் । நாயம் ஸாது⁴ரத்⁴யவஸாய:, யத: ப்ரமாணப்ரவ்ருத்த்யப்ரவ்ருத்திபூர்வகௌ ஸம்ப⁴வாஸம்ப⁴வாவவதா⁴ர்யேதே, ந புந: ஸம்ப⁴வாஸம்ப⁴வபூர்விகே ப்ரமாணப்ரவ்ருத்த்யப்ரவ்ருத்தீ । யத்³தி⁴ ப்ரத்யக்ஷாதீ³நாமந்யதமேநாபி ப்ரமாணேநோபலப்⁴யதே, தத்ஸம்ப⁴வதி । யத்து ந கேநசித³பி ப்ரமாணேநோபலப்⁴யதே, தந்ந ஸம்ப⁴வதி । இஹ து யதா²ஸ்வம் ஸர்வைரேவ ப்ரமாணைர்பா³ஹ்யோ(அ)ர்த² உபலப்⁴யமாந: கத²ம் வ்யதிரேகாவ்யதிரேகாதி³விகல்பைர்ந ஸம்ப⁴வதீத்யுச்யேத — உபலப்³தே⁴ரேவ । ந ச ஜ்ஞாநஸ்ய விஷயஸாரூப்யாத்³விஷயநாஶோ ப⁴வதி, அஸதி விஷயே விஷயஸாரூப்யாநுபபத்தே:, ப³ஹிருபலப்³தே⁴ஶ்ச விஷயஸ்ய । அத ஏவ ஸஹோபலம்ப⁴நியமோ(அ)பி ப்ரத்யயவிஷயயோருபாயோபேயபா⁴வஹேதுக:, ந அபே⁴த³ஹேதுக: — இத்யப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் । அபி ச க⁴டஜ்ஞாநம் படஜ்ஞாநமிதி விஶேஷணயோரேவ க⁴டபடயோர்பே⁴த³:, ந விஶேஷ்யஸ்ய ஜ்ஞாநஸ்ய — யதா² ஶுக்லோ கௌ³: க்ருஷ்ணோ கௌ³ரிதி ஶௌக்ல்யகார்ஷ்ண்யயோரேவ பே⁴த³:, ந கோ³த்வஸ்ய । த்³வாப்⁴யாம் ச பே⁴த³ ஏகஸ்ய ஸித்³தோ⁴ ப⁴வதி, ஏகஸ்மாச்ச த்³வயோ: । தஸ்மாத³ர்த²ஜ்ஞாநயோர்பே⁴த³: । ததா² க⁴டத³ர்ஶநம் க⁴டஸ்மரணமித்யத்ராபி ப்ரதிபத்தவ்யம் । அத்ராபி ஹி விஶேஷ்யயோரேவ த³ர்ஶநஸ்மரணயோர்பே⁴த³:, ந விஶேஷணஸ்ய க⁴டஸ்ய — யதா² க்ஷீரக³ந்த⁴: க்ஷீரரஸ இதி விஶேஷ்யயோரேவ க³ந்த⁴ரஸயோர்பே⁴த³:, ந விஶேஷணஸ்ய க்ஷீரஸ்ய, தத்³வத் । அபி ச த்³வயோர்விஜ்ஞாநயோ: பூர்வோத்தரகாலயோ: ஸ்வஸம்வேத³நேநைவ உபக்ஷீணயோ: இதரேதரக்³ராஹ்யக்³ராஹகத்வாநுபபத்தி: । ததஶ்ச — விஜ்ஞாநபே⁴த³ப்ரதிஜ்ஞா க்ஷணிகத்வாதி³த⁴ர்மப்ரதிஜ்ஞா ஸ்வலக்ஷணஸாமாந்யலக்ஷணவாஸ்யவாஸகத்வாவித்³யோபப்லவஸத³ஸத்³த⁴ர்மப³ந்த⁴மோக்ஷாதி³ப்ரதிஜ்ஞாஶ்ச ஸ்வஶாஸ்த்ரக³தா: — தா ஹீயேரந் । கிஞ்சாந்யத் — விஜ்ஞாநம் விஜ்ஞாநமித்யப்⁴யுபக³ச்ச²தா பா³ஹ்யோ(அ)ர்த²: ஸ்தம்ப⁴: குட்³யமித்யேவம்ஜாதீயக: கஸ்மாந்நாப்⁴யுபக³ம்யத இதி வக்தவ்யம் । விஜ்ஞாநமநுபூ⁴யத இதி சேத் , பா³ஹ்யோ(அ)ப்யர்தோ²(அ)நுபூ⁴யத ஏவேதி யுக்தமப்⁴யுபக³ந்தும் । அத² விஜ்ஞாநம் ப்ரகாஶாத்மகத்வாத்ப்ரதீ³பவத்ஸ்வயமேவாநுபூ⁴யதே, ந ததா² பா³ஹ்யோ(அ)ப்யர்த² இதி சேத் — அத்யந்தவிருத்³தா⁴ம் ஸ்வாத்மநி க்ரியாமப்⁴யுபக³ச்ச²ஸி — அக்³நிராத்மாநம் த³ஹதீதிவத் । அவிருத்³த⁴ம் து லோகப்ரஸித்³த⁴ம் — ஸ்வாத்மவ்யதிரிக்தேந விஜ்ஞாநேந பா³ஹ்யோ(அ)ர்தோ²(அ)நுபூ⁴யத இதி நேச்ச²ஸி; அஹோ பாண்டி³த்யம் மஹத்³த³ர்ஶிதம் । ந சார்தா²வ்யதிரிக்தமபி விஜ்ஞாநம் ஸ்வயமேவாநுபூ⁴யதே, ஸ்வாத்மநி க்ரியாவிரோதா⁴தே³வ । நநு விஜ்ஞாநஸ்ய ஸ்வரூபவ்யதிரிக்தக்³ராஹ்யத்வே, தத³ப்யந்யேந க்³ராஹ்யம் தத³ப்யந்யேந — இத்யநவஸ்தா² ப்ராப்நோதி । அபி ச ப்ரதீ³பவத³வபா⁴ஸாத்மகத்வாஜ்ஜ்ஞாநஸ்ய ஜ்ஞாநாந்தரம் கல்பயத: ஸமத்வாத³வபா⁴ஸ்யாவபா⁴ஸகபா⁴வாநுபபத்தே: கல்பநாநர்த²க்யமிதி தது³ப⁴யமப்யஸத் । விஜ்ஞாநக்³ரஹணமாத்ர ஏவ விஜ்ஞாநஸாக்ஷிணோ க்³ரஹணாகாங்க்ஷாநுத்பாதா³த³நவஸ்தா²ஶங்காநுபபத்தே:, ஸாக்ஷிப்ரத்யயயோஶ்ச ஸ்வபா⁴வவைஷம்யாது³பலப்³த்⁴ருபலப்⁴யபா⁴வோபபத்தே:, ஸ்வயம்ஸித்³த⁴ஸ்ய ச ஸாக்ஷிணோ(அ)ப்ரத்யாக்²யேயத்வாத் । கிஞ்சாந்யத் — ப்ரதீ³பவத்³விஜ்ஞாநமவபா⁴ஸகாந்தரநிரபேக்ஷம் ஸ்வயமேவ ப்ரத²தே இதி ப்³ருவதா அப்ரமாணக³ம்யம் விஜ்ஞாநமநவக³ந்த்ருகமித்யுக்தம் ஸ்யாத் — ஶிலாக⁴நமத்⁴யஸ்த²ப்ரதீ³பஸஹஸ்ரப்ரத²நவத் । பா³ட⁴மேவம் — அநுப⁴வரூபத்வாத்து விஜ்ஞாநஸ்யேஷ்டோ ந: பக்ஷஸ்த்வயா அநுஜ்ஞாயத இதி சேத் , ந; அந்யஸ்யாவக³ந்துஶ்சக்ஷு:ஸாத⁴நஸ்ய ப்ரதீ³பாதி³ப்ரத²நத³ர்ஶநாத் । அதோ விஜ்ஞாநஸ்யாப்யவபா⁴ஸ்யத்வாவிஶேஷாத்ஸத்யேவாந்யஸ்மிந்நவக³ந்தரி ப்ரத²நம் ப்ரதீ³பவதி³த்யவக³ம்யதே । ஸாக்ஷிணோ(அ)வக³ந்து: ஸ்வயம்ஸித்³த⁴தாமுபக்ஷிபதா ஸ்வயம் ப்ரத²தே விஜ்ஞாநம் இத்யேஷ ஏவ மம பக்ஷஸ்த்வயா வாசோயுக்த்யந்தரேணாஶ்ரித இதி சேத் , ந; விஜ்ஞாநஸ்யோத்பத்திப்ரத்⁴வம்ஸாநேகத்வாதி³விஶேஷவத்த்வாப்⁴யுபக³மாத் । அத: ப்ரதீ³பவத்³விஜ்ஞாநஸ்யாபி வ்யதிரிக்தாவக³ம்யத்வமஸ்மாபி⁴: ப்ரஸாதி⁴தம் ॥ 28 ॥
வைத⁴ர்ம்யாச்ச ந ஸ்வப்நாதி³வத் ॥ 29 ॥
யது³க்தம் பா³ஹ்யார்தா²பலாபிநா — ஸ்வப்நாதி³ப்ரத்யயவஜ்ஜாக³ரிதகோ³சரா அபி ஸ்தம்பா⁴தி³ப்ரத்யயா விநைவ பா³ஹ்யேநார்தே²ந ப⁴வேயு:, ப்ரத்யயத்வாவிஶேஷாதி³தி, தத்ப்ரதிவக்தவ்யம் । அத்ரோச்யதே — ந ஸ்வப்நாதி³ப்ரத்யயவஜ்ஜாக்³ரத்ப்ரத்யயா ப⁴விதுமர்ஹந்தி । கஸ்மாத் ? வைத⁴ர்ம்யாத் — வைத⁴ர்ம்யம் ஹி ப⁴வதி ஸ்வப்நஜாக³ரிதயோ: । கிம் புநர்வைத⁴ர்ம்யம் ? பா³தா⁴பா³தா⁴விதி ப்³ரூம: — பா³த்⁴யதே ஹி ஸ்வப்நோபலப்³த⁴ம் வஸ்து ப்ரதிபு³த்³த⁴ஸ்ய — மித்²யா மயோபலப்³தோ⁴ மஹாஜநஸமாக³ம இதி, ந ஹ்யஸ்தி மம மஹாஜநஸமாக³ம:, நித்³ராக்³லாநம் து மே மநோ ப³பூ⁴வ, தேநைஷா ப்⁴ராந்திருத்³ப³பூ⁴வேதி । ஏவம் மாயாதி³ஷ்வபி ப⁴வதி யதா²யத²ம் பா³த⁴: । நைவம் ஜாக³ரிதோபலப்³த⁴ம் வஸ்து ஸ்தம்பா⁴தி³கம் கஸ்யாஞ்சித³ப்யவஸ்தா²யாம் பா³த்⁴யதே । அபி ச ஸ்ம்ருதிரேஷா, யத்ஸ்வப்நத³ர்ஶநம் । உபலப்³தி⁴ஸ்து ஜாக³ரிதத³ர்ஶநம் । ஸ்ம்ருத்யுபலப்³த்⁴யோஶ்ச ப்ரத்யக்ஷமந்தரம் ஸ்வயமநுபூ⁴யதே அர்த²விப்ரயோக³ஸம்ப்ரயோகா³த்மகம் — இஷ்டம் புத்ரம் ஸ்மராமி, நோபலபே⁴, உபலப்³து⁴மிச்சா²மீதி । தத்ரைவம் ஸதி ந ஶக்யதே வக்தும் — மித்²யா ஜாக³ரிதோபலப்³தி⁴:, உபலப்³தி⁴த்வாத் , ஸ்வப்நோபலப்³தி⁴வதி³தி — உப⁴யோரந்தரம் ஸ்வயமநுப⁴வதா । ந ச ஸ்வாநுப⁴வாபலாப: ப்ராஜ்ஞமாநிபி⁴ர்யுக்த: கர்தும் । அபி ச அநுப⁴வவிரோத⁴ப்ரஸங்கா³ஜ்ஜாக³ரிதப்ரத்யயாநாம் ஸ்வதோ நிராலம்ப³நதாம் வக்துமஶக்நுவதா ஸ்வப்நப்ரத்யயஸாத⁴ர்ம்யாத்³வக்துமிஷ்யதே । ந ச யோ யஸ்ய ஸ்வதோ த⁴ர்மோ ந ஸம்ப⁴வதி ஸோ(அ)ந்யஸ்ய ஸாத⁴ர்ம்யாத்தஸ்ய ஸம்ப⁴விஷ்யதி । ந ஹ்யக்³நிருஷ்ணோ(அ)நுபூ⁴யமாந உத³கஸாத⁴ர்ம்யாச்சீ²தோ ப⁴விஷ்யதி । த³ர்ஶிதம் து வைத⁴ர்ம்யம் ஸ்வப்நஜாக³ரிதயோ: ॥ 29 ॥
ந பா⁴வோ(அ)நுபலப்³தே⁴: ॥ 30 ॥
யத³ப்யுக்தம் — விநாப்யர்தே²ந ஜ்ஞாநவைசித்ர்யம் வாஸநாவைசித்ர்யாதே³வாவகல்பத இதி, தத்ப்ரதிவக்தவ்யம் । அத்ரோச்யதே — ந பா⁴வோ வாஸநாநாமுபபத்³யதே, த்வத்பக்ஷே(அ)நுபலப்³தே⁴ர்பா³ஹ்யாநாமர்தா²நாம் । அர்தோ²பலப்³தி⁴நிமித்தா ஹி ப்ரத்யர்த²ம் நாநாரூபா வாஸநா ப⁴வந்தி । அநுபலப்⁴யமாநேஷு த்வர்தே²ஷு கிம்நிமித்தா விசித்ரா வாஸநா ப⁴வேயு: ? அநாதி³த்வே(அ)ப்யந்த⁴பரம்பராந்யாயேநாப்ரதிஷ்டை²வாநவஸ்தா² வ்யவஹாரவிலோபிநீ ஸ்யாத் , நாபி⁴ப்ராயஸித்³தி⁴: । யாவப்யந்வயவ்யதிரேகாவர்தா²பலாபிநோபந்யஸ்தௌ — வாஸநாநிமித்தமேவேத³ம் ஜ்ஞாநஜாதம் நார்த²நிமித்தமிதி, தாவப்யேவம் ஸதி ப்ரத்யுக்தௌ த்³ரஷ்டவ்யௌ; விநா அர்தோ²பலப்³த்⁴யா வாஸநாநுபபத்தே: । அபி ச விநாபி வாஸநாபி⁴ரர்தோ²பலப்³த்⁴யுபக³மாத் , விநா த்வர்தோ²பலப்³த்⁴யா வாஸநோத்பத்த்யநப்⁴யுபக³மாத் அர்த²ஸத்³பா⁴வமேவாந்வயவ்யதிரேகாவபி ப்ரதிஷ்டா²பயத: । அபி ச வாஸநா நாம ஸம்ஸ்காரவிஶேஷா: । ஸம்ஸ்காராஶ்ச நாஶ்ரயமந்தரேணாவகல்பந்தே; ஏவம் லோகே த்³ருஷ்டத்வாத் । ந ச தவ வாஸநாஶ்ரய: கஶ்சித³ஸ்தி, ப்ரமாணதோ(அ)நுபலப்³தே⁴: ॥ 30 ॥
க்ஷணிகத்வாச்ச ॥ 31 ॥
யத³ப்யாலயவிஜ்ஞாநம் நாம வாஸநாஶ்ரயத்வேந பரிகல்பிதம் , தத³பி க்ஷணிகத்வாப்⁴யுபக³மாத³நவஸ்தி²தஸ்வரூபம் ஸத் ப்ரவ்ருத்திவிஜ்ஞாநவந்ந வாஸநாநாமதி⁴கரணம் ப⁴விதுமர்ஹதி । ந ஹி காலத்ரயஸம்ப³ந்தி⁴ந்யேகஸ்மிந்நந்வயிந்யஸதி கூடஸ்தே² வா ஸர்வார்த²த³ர்ஶிநி தே³ஶகாலநிமித்தாபேக்ஷவாஸநாதா⁴நஸ்ம்ருதிப்ரதிஸந்தா⁴நாதி³வ்யவஹார: ஸம்ப⁴வதி । ஸ்தி²ரஸ்வரூபத்வே த்வாலயவிஜ்ஞாநஸ்ய ஸித்³தா⁴ந்தஹாநி: । அபி ச விஜ்ஞாநவாதே³(அ)பி க்ஷணிகத்வாப்⁴யுபக³மஸ்ய ஸமாநத்வாத் , யாநி பா³ஹ்யார்த²வாதே³ க்ஷணிகத்வநிப³ந்த⁴நாநி தூ³ஷணாந்யுத்³பா⁴விதாநி — ‘உத்தரோத்பாதே³ ச பூர்வநிரோதா⁴த்’ இத்யேவமாதீ³நி, தாநீஹாப்யநுஸந்தா⁴தவ்யாநி । ஏவமேதௌ த்³வாவபி வைநாஶிகபக்ஷௌ நிராக்ருதௌ — பா³ஹ்யார்த²வாதி³பக்ஷோ விஜ்ஞாநவாதி³பக்ஷஶ்ச । ஶூந்யவாதி³பக்ஷஸ்து ஸர்வப்ரமாணவிப்ரதிஷித்³த⁴ இதி தந்நிராகரணாய நாத³ர: க்ரியதே । ந ஹ்யயம் ஸர்வப்ரமாணஸித்³தோ⁴ லோகவ்யவஹாரோ(அ)ந்யத்தத்த்வமநதி⁴க³ம்ய ஶக்யதே(அ)பஹ்நோதும் , அபவாதா³பா⁴வே உத்ஸர்க³ப்ரஸித்³தே⁴: ॥ 31 ॥
ஸர்வதா²நுபபத்தேஶ்ச ॥ 32 ॥
கிம் ப³ஹுநா ? ஸர்வப்ரகாரேண — யதா² யதா²யம் வைநாஶிகஸமய உபபத்திமத்த்வாய பரீக்ஷ்யதே ததா² ததா² — ஸிகதாகூபவத்³விதீ³ர்யத ஏவ । ந காஞ்சித³ப்யத்ரோபபத்திம் பஶ்யாம: । அதஶ்சாநுபபந்நோ வைநாஶிகதந்த்ரவ்யவஹார: । அபி ச பா³ஹ்யார்த²விஜ்ஞாநஶூந்யவாத³த்ரயமிதரேதரவிருத்³த⁴முபதி³ஶதா ஸுக³தேந ஸ்பஷ்டீக்ருதமாத்மநோ(அ)ஸம்ப³த்³த⁴ப்ரலாபித்வம் । ப்ரத்³வேஷோ வா ப்ரஜாஸு — விருத்³தா⁴ர்த²ப்ரதிபத்த்யா விமுஹ்யேயுரிமா: ப்ரஜா இதி । ஸர்வதா²ப்யநாத³ரணீயோ(அ)யம் ஸுக³தஸமய: ஶ்ரேயஸ்காமைரித்யபி⁴ப்ராய: ॥ 32 ॥
ஏகஸ்மிந்நஸம்ப⁴வாதி⁴கரணம்
நைகஸ்மிந்நஸம்ப⁴வாத் ॥ 33 ॥
நிரஸ்த: ஸுக³தஸமய: । விவஸநஸமய இதா³நீம் நிரஸ்யதே । ஸப்த சைஷாம் பதா³ர்தா²: ஸம்மதா: — ஜீவாஜீவாஸ்ரவஸம்வரநிர்ஜரப³ந்த⁴மோக்ஷா நாம । ஸம்க்ஷேபதஸ்து த்³வாவேவ பதா³ர்தௌ² ஜீவாஜீவாக்²யௌ, யதா²யோக³ம் தயோரேவேதராந்தர்பா⁴வாத் — இதி மந்யந்தே । தயோரிமமபரம் ப்ரபஞ்சமாசக்ஷதே, பஞ்சாஸ்திகாயா நாம — ஜீவாஸ்திகாய: புத்³க³லாஸ்திகாயோ த⁴ர்மாஸ்திகாயோ(அ)த⁴ர்மாஸ்திகாய ஆகாஶாஸ்திகாயஶ்சேதி । ஸர்வேஷாமப்யேஷாமவாந்தரபே⁴தா³ந்ப³ஹுவிதா⁴ந்ஸ்வஸமயபரிகல்பிதாந்வர்ணயந்தி । ஸர்வத்ர சேமம் ஸப்தப⁴ங்கீ³நயம் நாம ந்யாயமவதாரயந்தி — ஸ்யாத³ஸ்தி, ஸ்யாந்நாஸ்தி, ஸ்யாத³ஸ்தி ச நாஸ்தி ச, ஸ்யாத³வக்தவ்ய:, ஸ்யாத³ஸ்தி சாவக்தவ்யஶ்ச, ஸ்யாந்நாஸ்தி சாவக்தவ்யஶ்ச, ஸ்யாத³ஸ்தி ச நாஸ்தி சாவக்தவ்யஶ்சேதி । ஏவமேவைகத்வநித்யத்வாதி³ஷ்வபீமம் ஸப்தப⁴ங்கீ³நயம் யோஜயந்தி ॥
அத்ராசக்ஷ்மஹே — நாயமப்⁴யுபக³மோ யுக்த இதி । குத: ? ஏகஸ்மிந்நஸம்ப⁴வாத் । ந ஹ்யேகஸ்மிந்த⁴ர்மிணி யுக³பத்ஸத³ஸத்த்வாதி³விருத்³த⁴த⁴ர்மஸமாவேஶ: ஸம்ப⁴வதி, ஶீதோஷ்ணவத் । ய ஏதே ஸப்தபதா³ர்தா² நிர்தா⁴ரிதா ஏதாவந்த ஏவம்ரூபாஶ்சேதி, தே ததை²வ வா ஸ்யு:, நைவ வா ததா² ஸ்யு: । இதரதா² ஹி, ததா² வா ஸ்யுரததா² வேத்யநிர்தா⁴ரிதரூபம் ஜ்ஞாநம் ஸம்ஶயஜ்ஞாநவத³ப்ரமாணமேவ ஸ்யாத் । நந்வநேகாத்மகம் வஸ்த்விதி நிர்தா⁴ரிதரூபமேவ ஜ்ஞாநமுத்பத்³யமாநம் ஸம்ஶயஜ்ஞாநவந்நாப்ரமாணம் ப⁴விதுமர்ஹதி । நேதி ப்³ரூம: — நிரங்குஶம் ஹ்யநேகாந்தத்வம் ஸர்வவஸ்துஷு ப்ரதிஜாநாநஸ்ய நிர்தா⁴ரணஸ்யாபி வஸ்துத்வாவிஶேஷாத் ‘ஸ்யாத³ஸ்தி ஸ்யாந்நாஸ்தி’ இத்யாதி³விகல்போபநிபாதாத³நிர்தா⁴ரணாத்மகதைவ ஸ்யாத் । ஏவம் நிர்தா⁴ரயிதுர்நிர்தா⁴ரணப²லஸ்ய ச ஸ்யாத்பக்ஷே(அ)ஸ்திதா, ஸ்யாச்ச பக்ஷே நாஸ்திதேதி । ஏவம் ஸதி கத²ம் ப்ரமாணபூ⁴த: ஸந் தீர்த²கர: ப்ரமாணப்ரமேயப்ரமாத்ருப்ரமிதிஷ்வநிர்தா⁴ரிதாஸு உபதே³ஷ்டும் ஶக்நுயாத் ? கத²ம் வா தத³பி⁴ப்ராயாநுஸாரிணஸ்தது³பதி³ஷ்டே(அ)ர்தே²(அ)நிர்தா⁴ரிதரூபே ப்ரவர்தேரந் ? ஐகாந்திகப²லத்வநிர்தா⁴ரணே ஹி ஸதி தத்ஸாத⁴நாநுஷ்டா²நாய ஸர்வோ லோகோ(அ)நாகுல: ப்ரவர்ததே, நாந்யதா² । அதஶ்சாநிர்தா⁴ரிதார்த²ம் ஶாஸ்த்ரம் ப்ரணயந் மத்தோந்மத்தவத³நுபாதே³யவசந: ஸ்யாத் । ததா² பஞ்சாநாமஸ்திகாயாநாம் பஞ்சத்வஸம்க்²யா ‘அஸ்தி வா நாஸ்தி வா’ இதி விகல்ப்யமாநா, ஸ்யாத்தாவதே³கஸ்மிந்பக்ஷே, பக்ஷாந்தரே து ந ஸ்யாத் — இத்யதோ ந்யூநஸம்க்²யாத்வமதி⁴கஸம்க்²யாத்வம் வா ப்ராப்நுயாத் । ந சைஷாம் பதா³ர்தா²நாமவக்தவ்யத்வம் ஸம்ப⁴வதி । அவக்தவ்யாஶ்சேந்நோச்யேரந் । உச்யந்தே சாவக்தவ்யாஶ்சேதி விப்ரதிஷித்³த⁴ம் । உச்யமாநாஶ்ச ததை²வாவதா⁴ர்யந்தே நாவதா⁴ர்யந்த இதி ச । ததா² தத³வதா⁴ரணப²லம் ஸம்யக்³த³ர்ஶநமஸ்தி வா நாஸ்தி வா — ஏவம் தத்³விபரீதமஸம்யக்³த³ர்ஶநமப்யஸ்தி வா நாஸ்தி வா — இதி ப்ரலபந் மத்தோந்மத்தபக்ஷஸ்யைவ ஸ்யாத் , ந ப்ரத்யயிதவ்யபக்ஷஸ்ய । ஸ்வர்கா³பவர்க³யோஶ்ச பக்ஷே பா⁴வ: பக்ஷே சாபா⁴வ:, ததா² பக்ஷே நித்யதா பக்ஷே சாநித்யதா — இத்யநவதா⁴ரணாயாம் ப்ரவ்ருத்த்யநுபபத்தி: । அநாதி³ஸித்³த⁴ஜீவப்ரப்⁴ருதீநாம் ச ஸ்வஶாஸ்த்ராவத்⁴ருதஸ்வபா⁴வாநாமயதா²வத்⁴ருதஸ்வபா⁴வத்வப்ரஸங்க³: । ஏவம் ஜீவாதி³ஷு பதா³ர்தே²ஷ்வேகஸ்மிந்த⁴ர்மிணி ஸத்த்வாஸத்த்வயோர்விருத்³த⁴யோர்த⁴ர்மயோரஸம்ப⁴வாத் , ஸத்த்வே சைகஸ்மிந்த⁴ர்மே(அ)ஸத்த்வஸ்ய த⁴ர்மாந்தரஸ்யாஸம்ப⁴வாத் , அஸத்த்வே சைவம் ஸத்த்வஸ்யாஸம்ப⁴வாத் , அஸங்க³தமித³மார்ஹதம் மதம் । ஏதேநைகாநேகநித்யாநித்யவ்யதிரிக்தாவ்யதிரிக்தாத்³யநேகாந்தாப்⁴யுபக³மா நிராக்ருதா மந்தவ்யா: । யத்து புத்³க³லஸம்ஜ்ஞகேப்⁴யோ(அ)ணுப்⁴ய: ஸங்கா⁴தா: ஸம்ப⁴வந்தீதி கல்பயந்தி, தத்பூர்வேணைவாணுவாத³நிராகரணேந நிராக்ருதம் ப⁴வதீத்யதோ ந ப்ருத²க்தந்நிராகரணாய ப்ரயத்யதே ॥ 33 ॥
ஏவம் சாத்மாகார்த்ஸ்ந்யம் ॥ 34 ॥
யதை²கஸ்மிந்த⁴ர்மிணி விருத்³த⁴த⁴ர்மாஸம்ப⁴வோ தோ³ஷ: ஸ்யாத்³வாதே³ ப்ரஸக்த:, ஏவமாத்மநோ(அ)பி ஜீவஸ்ய அகார்த்ஸ்ந்யமபரோ தோ³ஷ: ப்ரஸஜ்யேத । கத²ம் ? ஶரீரபரிமாணோ ஹி ஜீவ இத்யார்ஹதா மந்யந்தே । ஶரீரபரிமாணதாயாம் ச ஸத்யாம் அக்ருத்ஸ்நோ(அ)ஸர்வக³த: பரிச்சி²ந்ந ஆத்மேத்யதோ க⁴டாதி³வத³நித்யத்வமாத்மந: ப்ரஸஜ்யேத । ஶரீராணாம் சாநவஸ்தி²தபரிமாணத்வாத் மநுஷ்யஜீவோ மநுஷ்யஶரீரபரிமாணோ பூ⁴த்வா புந: கேநசித்கர்மவிபாகேந ஹஸ்திஜந்ம ப்ராப்நுவந் ந க்ருத்ஸ்நம் ஹஸ்திஶரீரம் வ்யாப்நுயாத் । புத்திகாஜந்ம ச ப்ராப்நுவந் ந க்ருத்ஸ்ந: புத்திகாஶரீரே ஸம்மீயேத । ஸமாந ஏஷ ஏகஸ்மிந்நபி ஜந்மநி கௌமாரயௌவநஸ்தா²விரேஷு தோ³ஷ: । ஸ்யாதே³தத் — அநந்தாவயவோ ஜீவ:। தஸ்ய த ஏவாவயவா அல்பே ஶரீரே ஸங்குசேயு: , மஹதி ச விகஸேயுரிதி । தேஷாம் புநரநந்தாநாம் ஜீவாவயவாநாம் ஸமாநதே³ஶத்வம் ப்ரதிஹந்யதே வா, ந வேதி வக்தவ்யம் । ப்ரதிகா⁴தே தாவத் நாநந்தாவயவா: பரிச்சி²ந்நே தே³ஶே ஸம்மீயேரந் । அப்ரதிகா⁴தே(அ)ப்யேகாவயவதே³ஶத்வோபபத்தே: ஸர்வேஷாமவயவாநாம் ப்ரதி²மாநுபபத்தேர்ஜீவஸ்யாணுமாத்ரத்வப்ரஸங்க³: ஸ்யாத் । அபி ச ஶரீரமாத்ரபரிச்சி²ந்நாநாம் ஜீவாவயவாநாமாநந்த்யம் நோத்ப்ரேக்ஷிதுமபி ஶக்யம் ॥ 34 ॥
அத² பர்யாயேண ப்³ருஹச்ச²ரீரப்ரதிபத்தௌ கேசிஜ்ஜீவாவயவா உபக³ச்ச²ந்தி, தநுஶரீரப்ரதிபத்தௌ ச கேசித³பக³ச்ச²ந்தீத்யுச்யேத; தத்ராப்யுச்யதே —
ந ச பர்யாயாத³ப்யவிரோதோ⁴ விகாராதி³ப்⁴ய: ॥ 35 ॥
ந ச பர்யாயேணாப்யவயவோபக³மாபக³மாப்⁴யாமேதத்³தே³ஹபரிமாணத்வம் ஜீவஸ்யாவிரோதே⁴நோபபாத³யிதும் ஶக்யதே । குத: ? விகாராதி³தோ³ஷப்ரஸங்கா³த் — அவயவோபக³மாபக³மாப்⁴யாம் ஹ்யநிஶமாபூர்யமாணஸ்யாபக்ஷீயமாணஸ்ய ச ஜீவஸ்ய விக்ரியாவத்த்வம் தாவத³பரிஹார்யம் । விக்ரியாவத்த்வே ச சர்மாதி³வத³நித்யத்வம் ப்ரஸஜ்யேத । ததஶ்ச ப³ந்த⁴மோக்ஷாப்⁴யுபக³மோ பா³த்⁴யேத — கர்மாஷ்டகபரிவேஷ்டிதஸ்ய ஜீவஸ்ய அலாபூ³வத்ஸம்ஸாரஸாக³ரே நிமக்³நஸ்ய ப³ந்த⁴நோச்சே²தா³தூ³ர்த்⁴வகா³மித்வம் ப⁴வதீதி । கிஞ்சாந்யத் — ஆக³ச்ச²தாமபக³ச்ச²தாம் ச அவயவாநாமாக³மாபாயத⁴ர்மவத்த்வாதே³வ அநாத்மத்வம் ஶரீராதி³வத் । ததஶ்சாவஸ்தி²த: கஶ்சித³வயவ ஆத்மேதி ஸ்யாத் । ந ச ஸ நிரூபயிதும் ஶக்யதே — அயமஸாவிதி । கிஞ்சாந்யத் — ஆக³ச்ச²ந்தஶ்சைதே ஜீவாவயவா: குத: ப்ராது³ர்ப⁴வந்தி, அபக³ச்ச²ந்தஶ்ச க்வ வா லீயந்த இதி வக்தவ்யம் । ந ஹி பூ⁴தேப்⁴ய: ப்ராது³ர்ப⁴வேயு:, பூ⁴தேஷு ச நிலீயேரந் , அபௌ⁴திகத்வாஜ்ஜீவஸ்ய । நாபி கஶ்சித³ந்ய: ஸாதா⁴ரணோ(அ)ஸாதா⁴ரணோ வா ஜீவாநாமவயவாதா⁴ரோ நிரூப்யதே, ப்ரமாணாபா⁴வாத் । கிஞ்சாந்யத் — அநவத்⁴ருதஸ்வரூபஶ்சைவம் ஸதி ஆத்மா ஸ்யாத் , ஆக³ச்ச²தாமபக³ச்ச²தாம் ச அவயவாநாமநியதபரிமாணத்வாத் । அத ஏவமாதி³தோ³ஷப்ரஸங்கா³த் ந பர்யாயேணாப்யவயவோபக³மாபக³மாவாத்மந ஆஶ்ரயிதும் ஶக்யேதே । அத²வா பூர்வேண ஸூத்ரேண ஶரீரபரிமாணஸ்யாத்மந உபசிதாபசிதஶரீராந்தரப்ரதிபத்தாவகார்த்ஸ்ந்யப்ரஸஞ்ஜநத்³வாரேணாநித்யதாயாம் சோதி³தாயாம் , புந: பர்யாயேண பரிமாணாநவஸ்தா²நே(அ)பி ஸ்ரோத:ஸந்தாநநித்யதாந்யாயேந ஆத்மநோ நித்யதா ஸ்யாத் — யதா² ரக்தபடாநாம் விஜ்ஞாநாநவஸ்தா²நே(அ)பி தத்ஸந்தாநநித்யதா, தத்³வத்³விஸிசாமபி — இத்யாஶங்க்ய, அநேந ஸூத்ரேணோத்தரமுச்யதே — ஸந்தாநஸ்ய தாவத³வஸ்துத்வே நைராத்ம்யவாத³ப்ரஸங்க³:, வஸ்துத்வே(அ)ப்யாத்மநோ விகாராதி³தோ³ஷப்ரஸங்கா³த³ஸ்ய பக்ஷஸ்யாநுபபத்திரிதி ॥ 35 ॥
அந்த்யாவஸ்தி²தேஶ்சோப⁴யநித்யத்வாத³விஶேஷ: ॥ 36 ॥
அபி ச அந்த்யஸ்ய மோக்ஷாவஸ்தா²பா⁴விநோ ஜீவபரிமாணஸ்ய நித்யத்வமிஷ்யதே ஜைநை: । தத்³வத்பூர்வயோரப்யாத்³யமத்⁴யமயோர்ஜீவபரிமாணயோர்நித்யத்வப்ரஸங்கா³த³விஶேஷப்ரஸங்க³: ஸ்யாத் । ஏகஶரீரபரிமாணதைவ ஸ்யாத் , ந உபசிதாபசிதஶரீராந்தரப்ராப்தி: । அத²வா அந்த்யஸ்ய ஜீவபரிமாணஸ்ய அவஸ்தி²தத்வாத் பூர்வயோரப்யவஸ்த²யோரவஸ்தி²தபரிமாண ஏவ ஜீவ: ஸ்யாத் । ததஶ்சாவிஶேஷேண ஸர்வதை³வ அணுர்மஹாந்வா ஜீவோ(அ)ப்⁴யுபக³ந்தவ்ய:, ந ஶரீரபரிமாண: । அதஶ்ச ஸௌக³தவதா³ர்ஹதமபி மதமஸங்க³தமித்யுபேக்ஷிதவ்யம் ॥ 36 ॥
பத்யதி⁴கரணம்
பத்யுரஸாமஞ்ஜஸ்யாத் ॥ 37 ॥
இதா³நீம் கேவலாதி⁴ஷ்டா²த்ரீஶ்வரகாரணவாத³: ப்ரதிஷித்⁴யதே । தத்கத²மவக³ம்யதே ? ‘ப்ரக்ருதிஶ்ச ப்ரதிஜ்ஞாத்³ருஷ்டாந்தாநுபரோதா⁴த்’ (ப்³ர. ஸூ. 1 । 4 । 23) ‘அபி⁴த்⁴யோபதே³ஶாச்ச’ (ப்³ர. ஸூ. 1 । 4 । 24) இத்யத்ர ப்ரக்ருதிபா⁴வேந அதி⁴ஷ்டா²த்ருபா⁴வேந ச உப⁴யஸ்வபா⁴வஸ்யேஶ்வரஸ்ய ஸ்வயமேவ ஆசார்யேண ப்ரதிஷ்டா²பிதத்வாத் । யதி³ புநரவிஶேஷேணேஶ்வரகாரணவாத³மாத்ரமிஹ ப்ரதிஷித்⁴யேத, பூர்வோத்தரவிரோதா⁴த்³வ்யாஹதாபி⁴வ்யாஹார: ஸூத்ரகார இத்யேததா³பத்³யேத । தஸ்மாத³ப்ரக்ருதிரதி⁴ஷ்டா²தா கேவலம் நிமித்தகாரணமீஶ்வர: — இத்யேஷ பக்ஷோ வேதா³ந்தவிஹிதப்³ரஹ்மைகத்வப்ரதிபக்ஷத்வாத் யத்நேநாத்ர ப்ரதிஷித்⁴யதே । ஸா சேயம் வேத³பா³ஹ்யேஶ்வரகல்பநா அநேகப்ரகாரா — கேசித்தாவத்ஸாங்க்²யயோக³வ்யபாஶ்ரயா: கல்பயந்தி — ப்ரதா⁴நபுருஷயோரதி⁴ஷ்டா²தா கேவலம் நிமித்தகாரணமீஶ்வர:; இதரேதரவிலக்ஷணா: ப்ரதா⁴நபுருஷேஶ்வரா இதி । மாஹேஶ்வராஸ்து மந்யந்தே — கார்யகாரணயோக³விதி⁴து³:கா²ந்தா: பஞ்ச பதா³ர்தா²: பஶுபதிநேஶ்வரேண பஶுபாஶவிமோக்ஷணாயோபதி³ஷ்டா:; பஶுபதிரீஶ்வரோ நிமித்தகாரணமிதி । ததா² வைஶேஷிகாத³யோ(அ)பி கேசித்கத²ஞ்சித்ஸ்வப்ரக்ரியாநுஸாரேண நிமித்தகாரணமீஶ்வர: — இதி வர்ணயந்தி ॥
அத உத்தரமுச்யதே — பத்யுரஸாமஞ்ஜஸ்யாதி³தி । பத்யுரீஶ்வரஸ்ய ப்ரதா⁴நபுருஷயோரதி⁴ஷ்டா²த்ருத்வேந ஜக³த்காரணத்வம் நோபபத்³யதே । கஸ்மாத் ? அஸாமஞ்ஜஸ்யாத் । கிம் புநரஸாமஞ்ஜஸ்யம் ? ஹீநமத்⁴யமோத்தமபா⁴வேந ஹி ப்ராணிபே⁴தா³ந்வித³த⁴த ஈஶ்வரஸ்ய ராக³த்³வேஷாதி³தோ³ஷப்ரஸக்தே: அஸ்மதா³தி³வத³நீஶ்வரத்வம் ப்ரஸஜ்யேத । ப்ராணிகர்மாபேக்ஷித்வாத³தோ³ஷ இதி சேத் , ந; கர்மேஶ்வரயோ: ப்ரவர்த்யப்ரவர்தயித்ருத்வே இதரேதராஶ்ரயதோ³ஷப்ரஸங்கா³த் । ந, அநாதி³த்வாத் , இதி சேத் , ந; வர்தமாநகாலவத³தீதேஷ்வபி காலேஷ்விதரேதராஶ்ரயதோ³ஷாவிஶேஷாத³ந்த⁴பரம்பராந்யாயாபத்தே: । அபி ச ‘ப்ரவர்தநாலக்ஷணா தோ³ஷா:’(ந்யா॰ஸூ॰ 1-1-18) இதி ந்யாயவித்ஸமய: । ந ஹி கஶ்சித³தோ³ஷப்ரயுக்த: ஸ்வார்தே² பரார்தே² வா ப்ரவர்தமாநோ த்³ருஶ்யதே । ஸ்வார்த²ப்ரயுக்த ஏவ ச ஸர்வோ ஜந: பரார்தே²(அ)பி ப்ரவர்தத இத்யேவமப்யஸாமஞ்ஜஸ்யம் , ஸ்வார்த²வத்த்வாதீ³ஶ்வரஸ்யாநீஶ்வரத்வப்ரஸங்கா³த் । புருஷவிஶேஷத்வாப்⁴யுபக³மாச்சேஶ்வரஸ்ய, புருஷஸ்ய சௌதா³ஸீந்யாப்⁴யுபக³மாத³ஸாமஞ்ஜஸ்யம் ॥ 37 ॥
ஸம்ப³ந்தா⁴நுபபத்தேஶ்ச ॥ 38 ॥
புநரப்யஸாமஞ்ஜஸ்யமேவ — ந ஹி ப்ரதா⁴நபுருஷவ்யதிரிக்த ஈஶ்வரோ(அ)ந்தரேண ஸம்ப³ந்த⁴ம் ப்ரதா⁴நபுருஷயோரீஶிதா । ந தாவத்ஸம்யோக³லக்ஷண: ஸம்ப³ந்த⁴: ஸம்ப⁴வதி, ப்ரதா⁴நபுருஷேஶ்வராணாம் ஸர்வக³தத்வாந்நிரவயவத்வாச்ச । நாபி ஸமவாயலக்ஷண: ஸம்ப³ந்த⁴:, ஆஶ்ரயாஶ்ரயிபா⁴வாநிரூபணாத் । நாப்யந்ய: கஶ்சித்கார்யக³ம்ய: ஸம்ப³ந்த⁴: ஶக்யதே கல்பயிதும் , கார்யகாரணபா⁴வஸ்யைவாத்³யாப்யஸித்³த⁴த்வாத் । ப்³ரஹ்மவாதி³ந: கத²மிதி சேத் , ந; தஸ்ய தாதா³த்ம்யலக்ஷணஸம்ப³ந்தோ⁴பபத்தே: । அபி ச ஆக³மப³லேந ப்³ரஹ்மவாதீ³ காரணாதி³ஸ்வரூபம் நிரூபயதீதி நாவஶ்யம் தஸ்ய யதா²த்³ருஷ்டமேவ ஸர்வமப்⁴யுபக³ந்தவ்யமிதி நியமோ(அ)ஸ்தி । பரஸ்ய து த்³ருஷ்டாந்தப³லேந காரணாதி³ஸ்வரூபம் நிரூபயத: யதா²த்³ருஷ்டமேவ ஸர்வமப்⁴யுபக³ந்தவ்யமித்யயமஸ்த்யதிஶய: । பரஸ்யாபி ஸர்வஜ்ஞப்ரணீதாக³மஸத்³பா⁴வாத் ஸமாநமாக³மப³லமிதி சேத் , ந; இதரேதராஶ்ரயப்ரஸங்கா³த் — ஆக³மப்ரத்யயாத்ஸர்வஜ்ஞத்வஸித்³தி⁴: ஸர்வஜ்ஞத்வப்ரத்யயாச்சாக³மஸித்³தி⁴ரிதி । தஸ்மாத³நுபபந்நா ஸாங்க்²யயோக³வாதி³நாமீஶ்வரகல்பநா । ஏவமந்யாஸ்வபி வேத³பா³ஹ்யாஸ்வீஶ்வரகல்பநாஸு யதா²ஸம்ப⁴வமஸாமஞ்ஜஸ்யம் யோஜயிதவ்யம் ॥ 38 ॥
அதி⁴ஷ்டா²நாநுபபத்தேஶ்ச ॥ 39 ॥
இதஶ்சாநுபபத்திஸ்தார்கிகபரிகல்பிதஸ்யேஶ்வரஸ்ய; ஸ ஹி பரிகல்ப்யமாந:, கும்ப⁴கார இவ ம்ருதா³தீ³நி, ப்ரதா⁴நாதீ³ந்யதி⁴ஷ்டா²ய ப்ரவர்தயேத்; ந சைவமுபபத்³யதே । ந ஹ்யப்ரத்யக்ஷம் ரூபாதி³ஹீநம் ச ப்ரதா⁴நமீஶ்வரஸ்யாதி⁴ஷ்டே²யம் ஸம்ப⁴வதி, ம்ருதா³தி³வைலக்ஷண்யாத் ॥ 39 ॥
கரணவச்சேந்ந போ⁴கா³தி³ப்⁴ய: ॥ 40 ॥
ஸ்யாதே³தத் — யதா² கரணக்³ராமம் சக்ஷுராதி³கமப்ரத்யக்ஷம் ரூபாதி³ஹீநம் ச புருஷோ(அ)தி⁴திஷ்ட²தி, ஏவம் ப்ரதா⁴நமபீஶ்வரோ(அ)தி⁴ஷ்டா²ஸ்யதீதி । ததா²பி நோபபத்³யதே । போ⁴கா³தி³த³ர்ஶநாத்³தி⁴ கரணக்³ராமஸ்ய அதி⁴ஷ்டி²தத்வம் க³ம்யதே । ந சாத்ர போ⁴கா³த³யோ த்³ருஶ்யந்தே । கரணக்³ராமஸாம்யே ச அப்⁴யுபக³ம்யமாநே ஸம்ஸாரிணாமிவ ஈஶ்வரஸ்யாபி போ⁴கா³த³ய: ப்ரஸஜ்யேரந் ॥
அந்யதா² வா ஸூத்ரத்³வயம் வ்யாக்²யாயதே — ‘அதி⁴ஷ்டா²நாநுபபத்தேஶ்ச’ — இதஶ்சாநுபபத்திஸ்தார்கிகபரிகல்பிதஸ்யேஶ்வரஸ்ய; ஸாதி⁴ஷ்டா²நோ ஹி லோகே ஸஶரீரோ ராஜா ராஷ்ட்ரஸ்யேஶ்வரோ த்³ருஶ்யதே, ந நிரதி⁴ஷ்டா²ந:; அதஶ்ச தத்³த்³ருஷ்டாந்தவஶேநாத்³ருஷ்டமீஶ்வரம் கல்பயிதுமிச்ச²த: ஈஶ்வரஸ்யாபி கிஞ்சிச்ச²ரீரம் கரணாயதநம் வர்ணயிதவ்யம் ஸ்யாத்; ந ச தத்³வர்ணயிதும் ஶக்யதே, ஸ்ருஷ்ட்யுத்தரகாலபா⁴வித்வாச்ச²ரீரஸ்ய, ப்ராக்ஸ்ருஷ்டேஸ்தத³நுபபத்தே:; நிரதி⁴ஷ்டா²நத்வே சேஶ்வரஸ்ய ப்ரவர்தகத்வாநுபபத்தி:, ஏவம் லோகே த்³ருஷ்டத்வாத் । ‘கரணவச்சேந்ந போ⁴கா³தி³ப்⁴ய:’ — அத² லோகத³ர்ஶநாநுஸாரேண ஈஶ்வரஸ்யாபி கிஞ்சித்கரணாநாமாயதநம் ஶரீரம் காமேந கல்ப்யேத — ஏவமபி நோபபத்³யதே; ஸஶரீரத்வே ஹி ஸதி ஸம்ஸாரிவத்³போ⁴கா³தி³ப்ரஸங்கா³த் ஈஶ்வரஸ்யாப்யநீஶ்வரத்வம் ப்ரஸஜ்யேத ॥ 40 ॥
அந்தவத்த்வமஸர்வஜ்ஞதா வா ॥ 41 ॥
இதஶ்சாநுபபத்திஸ்தார்கிகபரிகல்பிதஸ்யேஶ்வரஸ்ய — ஸ ஹி ஸர்வஜ்ஞஸ்தைரப்⁴யுபக³ம்யதே(அ)நந்தஶ்ச; அநந்தம் ச ப்ரதா⁴நம் , அநந்தாஶ்ச புருஷா மிதோ² பி⁴ந்நா அப்⁴யுபக³ம்யந்தே । தத்ர ஸர்வஜ்ஞேநேஶ்வரேண ப்ரதா⁴நஸ்ய புருஷாணாமாத்மநஶ்சேயத்தா பரிச்சி²த்³யேத வா, ந வா பரிச்சி²த்³யேத ? உப⁴யதா²பி தோ³ஷோ(அ)நுஷக்த ஏவ । கத²ம் ? பூர்வஸ்மிம்ஸ்தாவத்³விகல்பே, இயத்தாபரிச்சி²ந்நத்வாத்ப்ரதா⁴நபுருஷேஶ்வராணாமந்தவத்த்வமவஶ்யம்பா⁴வி, ஏவம் லோகே த்³ருஷ்டத்வாத்; யத்³தி⁴ லோகே இயத்தாபரிச்சி²ந்நம் வஸ்து க⁴டாதி³, தத³ந்தவத்³த்³ருஷ்டம் — ததா² ப்ரதா⁴நபுருஷேஶ்வரத்ரயமபீயத்தாபரிச்சி²ந்நத்வாத³ந்தவத்ஸ்யாத் । ஸம்க்²யாபரிமாணம் தாவத்ப்ரதா⁴நபுருஷேஶ்வரத்ரயரூபேண பரிச்சி²ந்நம் । ஸ்வரூபபரிமாணமபி தத்³க³தமீஶ்வரேண பரிச்சி²த்³யேேதேத। புருஷக³தா ச மஹாஸம்க்²யா । ததஶ்சேயத்தாபரிச்சி²ந்நாநாம் மத்⁴யே யே ஸம்ஸாராந்முச்யந்தே, தேஷாம் ஸம்ஸாரோ(அ)ந்தவாந் , ஸம்ஸாரித்வம் ச தேஷாமந்தவத் । ஏவமிதரேஷ்வபி க்ரமேண முச்யமாநேஷு ஸம்ஸாரஸ்ய ஸம்ஸாரிணாம் ச அந்தவத்த்வம் ஸ்யாத்; ப்ரதா⁴நம் ச ஸவிகாரம் புருஷார்த²மீஶ்வரஸ்ய அதி⁴ஷ்டே²யம் ஸம்ஸாரித்வேநாபி⁴மதம் । தச்சூ²ந்யதாயாம் ஈஶ்வர: கிமதி⁴திஷ்டே²த் ? கிம்விஷயே வா ஸர்வஜ்ஞதேஶ்வரதே ஸ்யாதாம் ? ப்ரதா⁴நபுருஷேஶ்வராணாம் சைவமந்தவத்த்வே ஸதி ஆதி³மத்த்வப்ரஸங்க³:; ஆத்³யந்தவத்த்வே ச ஶூந்யவாத³ப்ரஸங்க³: । அத² மா பூ⁴தே³ஷ தோ³ஷ இத்யுத்தரோ விகல்போ(அ)ப்⁴யுபக³ம்யேத — ந ப்ரதா⁴நஸ்ய புருஷாணாமாத்மநஶ்ச இயத்தா ஈஶ்வரேண பரிச்சி²த்³யத இதி । தத ஈஶ்வரஸ்ய ஸர்வஜ்ஞத்வாப்⁴யுபக³மஹாநிரபரோ தோ³ஷ: ப்ரஸஜ்யேத । தஸ்மாத³ப்யஸங்க³தஸ்தார்கிகபரிக்³ருஹீத ஈஶ்வரகாரணவாத³: ॥ 41 ॥
உத்பத்த்யஸம்ப⁴வாதி⁴கரணம்
உத்பத்த்யஸம்ப⁴வாத் ॥ 42 ॥
யேஷாமப்ரக்ருதிரதி⁴ஷ்டா²தா கேவலநிமித்தகாரணமீஶ்வரோ(அ)பி⁴மத:, தேஷாம் பக்ஷ: ப்ரத்யாக்²யாத: । யேஷாம் புந: ப்ரக்ருதிஶ்சாதி⁴ஷ்டா²தா ச உப⁴யாத்மகம் காரணமீஶ்வரோ(அ)பி⁴மத:, தேஷாம் பக்ஷ: ப்ரத்யாக்²யாயதே । நநு ஶ்ருதிஸமாஶ்ரயணேநாப்யேவம்ரூப ஏவேஶ்வர: ப்ராங்நிர்தா⁴ரித: — ப்ரக்ருதிஶ்சாதி⁴ஷ்டா²தா சேதி । ஶ்ருத்யநுஸாரிணீ ச ஸ்ம்ருதி: ப்ரமாணமிதி ஸ்தி²தி: । தத்கஸ்ய ஹேதோரேஷ பக்ஷ: ப்ரத்யாசிக்²யாஸித இதி — உச்யதே — யத்³யப்யேவம்ஜாதீயகோம்(அ)ஶ: ஸமாநத்வாந்ந விஸம்வாத³கோ³சரோ ப⁴வதி, அஸ்தி த்வம்ஶாந்தரம் விஸம்வாத³ஸ்தா²நமித்யதஸ்தத்ப்ரத்யாக்²யாநாயாரம்ப⁴: ॥
தத்ர பா⁴க³வதா மந்யதே — ப⁴க³வாநேவைகோ வாஸுதே³வோ நிரஞ்ஜநஜ்ஞாநஸ்வரூப: பரமார்த²தத்த்வம் । ஸ சதுர்தா⁴த்மாநம் ப்ரவிப⁴ஜ்ய ப்ரதிஷ்டி²த: — வாஸுதே³வவ்யூஹரூபேண, ஸங்கர்ஷணவ்யூஹரூபேண, ப்ரத்³யும்நவ்யூஹரூபேண, அநிருத்³த⁴வ்யூஹரூபேண ச । வாஸுதே³வோ நாம பரமாத்மா உச்யதே; ஸங்கர்ஷணோ நாம ஜீவ:; ப்ரத்³யும்நோ நாம மந:; அநிருத்³தோ⁴ நாம அஹம்கார: । தேஷாம் வாஸுதே³வ: பரா ப்ரக்ருதி:, இதரே ஸங்கர்ஷணாத³ய: கார்யம் । தமித்த²ம்பூ⁴தம் பரமேஶ்வரம் ப⁴க³வந்தமபி⁴க³மநோபாதா³நேஜ்யாஸ்வாத்⁴யாயயோகை³ர்வர்ஷஶதமிஷ்ட்வா க்ஷீணக்லேஶோ ப⁴க³வந்தமேவ ப்ரதிபத்³யத இதி । தத்ர யத்தாவது³ச்யதே — யோ(அ)ஸௌ நாராயண: பரோ(அ)வ்யக்தாத்ப்ரஸித்³த⁴: பரமாத்மா ஸர்வாத்மா, ஸ ஆத்மநாத்மாநமநேகதா⁴ வ்யூஹ்யாவஸ்தி²த இதி — தந்ந நிராக்ரியதே, ‘ஸ ஏகதா⁴ ப⁴வதி த்ரிதா⁴ ப⁴வதி’ (சா². உ. 7 । 26 । 2) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: பரமாத்மநோ(அ)நேகதா⁴பா⁴வஸ்யாதி⁴க³தத்வாத் । யத³பி தஸ்ய ப⁴க³வதோ(அ)பி⁴க³மநாதி³லக்ஷணமாராத⁴நமஜஸ்ரமநந்யசித்ததயாபி⁴ப்ரேயதே, தத³பி ந ப்ரதிஷித்⁴யதே, ஶ்ருதிஸ்ம்ருத்யோரீஶ்வரப்ரணிதா⁴நஸ்ய ப்ரஸித்³த⁴த்வாத் । யத்புநரித³முச்யதே — வாஸுதே³வாத்ஸங்கர்ஷண உத்பத்³யதே, ஸங்கர்ஷணாச்ச ப்ரத்³யும்ந:, ப்ரத்³யும்நாச்சாநிருத்³த⁴ இதி, அத்ர ப்³ரூம: — ந வாஸுதே³வஸம்ஜ்ஞகாத்பரமாத்மந: ஸங்கர்ஷணஸம்ஜ்ஞகஸ்ய ஜீவஸ்யோத்பத்தி: ஸம்ப⁴வதி, அநித்யத்வாதி³தோ³ஷப்ரஸங்கா³த் । உத்பத்திமத்த்வே ஹி ஜீவஸ்ய அநித்யத்வாத³யோ தோ³ஷா: ப்ரஸஜ்யேரந் । ததஶ்ச நைவாஸ்ய ப⁴க³வத்ப்ராப்திர்மோக்ஷ: ஸ்யாத் , காரணப்ராப்தௌ கார்யஸ்ய ப்ரவிலயப்ரஸங்கா³த் । ப்ரதிஷேதி⁴ஷ்யதி ச ஆசார்யோ ஜீவஸ்யோத்பத்திம் — ‘நாத்மா(அ)ஶ்ருதேர்நித்யத்வாச்ச தாப்⁴ய:’ (ப்³ர. ஸூ. 2 । 3 । 17) இதி । தஸ்மாத³ஸங்க³தைஷா கல்பநா ॥ 42 ॥
ந ச கர்து: கரணம் ॥ 43 ॥
இதஶ்சாஸங்க³தைஷா கல்பநா — யஸ்மாந்ந ஹி லோகே கர்துர்தே³வத³த்தாதே³: கரணம் பரஶ்வாத்³யுத்பத்³யமாநம் த்³ருஶ்யதே । வர்ணயந்தி ச பா⁴க³வதா: கர்துர்ஜீவாத்ஸங்கர்ஷணஸம்ஜ்ஞகாத்கரணம் மந: ப்ரத்³யும்நஸம்ஜ்ஞகமுத்பத்³யதே, கர்த்ருஜாச்ச தஸ்மாத³நிருத்³த⁴ஸம்ஜ்ஞகோ(அ)ஹம்கார உத்பத்³யத இதி । ந சைதத்³த்³ருஷ்டாந்தமந்தரேணாத்⁴யவஸாதும் ஶக்நும: । ந சைவம்பூ⁴தாம் ஶ்ருதிமுபலபா⁴மஹே ॥ 43 ॥
விஜ்ஞாநாதி³பா⁴வே வா தத³ப்ரதிஷேத⁴: ॥ 44 ॥
அதா²பி ஸ்யாத் — ந சைதே ஸங்கர்ஷணாத³யோ ஜீவாதி³பா⁴வேநாபி⁴ப்ரேயந்தே , கிம் தர்ஹி ? ஈஶ்வரா ஏவைதே ஸர்வே ஜ்ஞாநைஶ்வர்யஶக்திப³லவீர்யதேஜோபி⁴ரைஶ்வரைர்த⁴ர்மைரந்விதா அப்⁴யுபக³ம்யந்தே — வாஸுதே³வா ஏவைதே ஸர்வே நிர்தோ³ஷா நிரதி⁴ஷ்டா²நா நிரவத்³யாஶ்சேதி । தஸ்மாந்நாயம் யதா²வர்ணித உத்பத்த்யஸம்ப⁴வோ தோ³ஷ: ப்ராப்நோதீதி । அத்ரோச்யதே — ஏவமபி, தத³ப்ரதிஷேத⁴: உத்பத்த்யஸம்ப⁴வஸ்யாப்ரதிஷேத⁴:, ப்ராப்நோத்யேவாயமுத்பத்த்யஸம்ப⁴வோ தோ³ஷ: ப்ரகாராந்தரேணேத்யபி⁴ப்ராய: । கத²ம் ? யதி³ தாவத³யமபி⁴ப்ராய: — பரஸ்பரபி⁴ந்நா ஏவைதே வாஸுதே³வாத³யஶ்சத்வார ஈஶ்வராஸ்துல்யத⁴ர்மாண:, நைஷாமேகாத்மகத்வமஸ்தீதி; ததோ(அ)நேகேஶ்வரகல்பநாநர்த²க்யம் , ஏகேநைவேஶ்வரேணேஶ்வரகார்யஸித்³தே⁴: । ஸித்³தா⁴ந்தஹாநிஶ்ச, ப⁴க³வாநேவைகோ வாஸுதே³வ: பரமார்த²தத்த்வமித்யப்⁴யுபக³மாத் । அதா²யமபி⁴ப்ராய: — ஏகஸ்யைவ ப⁴க³வத ஏதே சத்வாரோ வ்யூஹாஸ்துல்யத⁴ர்மாண இதி, ததா²பி தத³வஸ்த² ஏவோத்பத்த்யஸம்ப⁴வ: । ந ஹி வாஸுதே³வாத்ஸங்கர்ஷணஸ்யோத்பத்தி: ஸம்ப⁴வதி, ஸங்கர்ஷணாச்ச ப்ரத்³யும்நஸ்ய, ப்ரத்³யும்நாச்சாநிருத்³த⁴ஸ்ய, அதிஶயாபா⁴வாத் । ப⁴விதவ்யம் ஹி கார்யகாரணயோரதிஶயேந, யதா² ம்ருத்³க⁴டயோ: । ந ஹ்யஸத்யதிஶயே, கார்யம் காரணமித்யவகல்பதே । ந ச பஞ்சராத்ரஸித்³தா⁴ந்திபி⁴ர்வாஸுதே³வாதி³ஷு ஏகஸ்மிந்ஸர்வேஷு வா ஜ்ஞாநைஶ்வர்யாதி³தாரதம்யக்ருத: கஶ்சித்³பே⁴தோ³(அ)ப்⁴யுபக³ம்யதே । வாஸுதே³வா ஏவ ஹி ஸர்வே வ்யூஹா நிர்விஶேஷா இஷ்யந்தே । ந சைதே ப⁴க³வத்³வ்யூஹாஶ்சது:ஸம்க்²யாயாமேவாவதிஷ்டே²ரந் , ப்³ரஹ்மாதி³ஸ்தம்ப³பர்யந்தஸ்ய ஸமஸ்தஸ்யைவ ஜக³தோ ப⁴க³வத்³வ்யூஹத்வாவக³மாத் ॥ 44 ॥
விப்ரதிஷேதா⁴ச்ச ॥ 45 ॥
விப்ரதிஷேத⁴ஶ்ச அஸ்மிந் ஶாஸ்த்ரே ப³ஹுவித⁴ உபலப்⁴யதே — கு³ணகு³ணித்வகல்பநாதி³ லக்ஷண: । ஜ்ஞாநைஶ்வர்யஶக்திப³லவீர்யதேஜாம்ஸி கு³ணா:, ஆத்மாந ஏவைதே ப⁴க³வந்தோ வாஸுதே³வா இத்யாதி³த³ர்ஶநாத் । வேத³விப்ரதிஷேத⁴ஶ்ச ப⁴வதி — சதுர்ஷு வேதே³ஷு பரம் ஶ்ரேயோ(அ)லப்³த்⁴வா ஶாண்டி³ல்ய இத³ம் ஶாஸ்த்ரமதி⁴க³தவாநித்யாதி³வேத³நிந்தா³த³ர்ஶநாத் । தஸ்மாத் அஸங்க³தைஷா கல்பநேதி ஸித்³த⁴ம் ॥ 45 ॥
த்ருதீய: பாத³:
வேதா³ந்தேஷு தத்ர தத்ர பி⁴ந்நப்ரஸ்தா²நா உத்பத்திஶ்ருதய உபலப்⁴யந்தே । கேசிதா³காஶஸ்யோத்பத்திமாமநந்தி, கேசிந்ந । ததா² கேசித்³வாயோருத்பத்திமாமநந்தி, கேசிந்ந । ஏவம் ஜீவஸ்ய ப்ராணாநாம் ச । ஏவமேவ க்ரமாதி³த்³வாரகோ(அ)பி விப்ரதிஷேத⁴: ஶ்ருத்யந்தரேஷூபலக்ஷ்யதே । விப்ரதிஷேதா⁴ச்ச பரபக்ஷாணாமநபேக்ஷிதத்வம் ஸ்தா²பிதம் । தத்³வத்ஸ்வபக்ஷஸ்யாபி விப்ரதிஷேதா⁴தே³வாநபேக்ஷிதத்வமாஶங்க்யேத — இத்யத: ஸர்வவேதா³ந்தக³தஸ்ருஷ்டிஶ்ருத்யர்த²நிர்மலத்வாய பர: ப்ரபஞ்ச ஆரப்⁴யதே । தத³ர்த²நிர்மலத்வே ச ப²லம் யதோ²க்தாஶங்காநிவ்ருத்திரேவ । தத்ர ப்ரத²மம் தாவதா³காஶமாஶ்ரித்ய சிந்த்யதே —
வியத³தி⁴கரணம்
ந வியத³ஶ்ருதே: ॥ 1 ॥
கிமஸ்யாகாஶஸ்யோத்பத்திரஸ்தி, உத நாஸ்தீதி । தத்ர தாவத்ப்ரதிபாத்³யதே — ‘ந வியத³ஶ்ருதே’ரிதி; ந க²ல்வாகாஶமுத்பத்³யதே । கஸ்மாத் ? அஶ்ருதே: — ந ஹ்யஸ்யோத்பத்திப்ரகரணே ஶ்ரவணமஸ்தி । சா²ந்தோ³க்³யே ஹி ‘ஸதே³வ ஸோம்யேத³மக்³ர ஆஸீதே³கமேவாத்³விதீயம்’ (சா². உ. 6 । 2 । 1) இதி ஸச்ச²ப்³த³வாச்யம் ப்³ரஹ்ம ப்ரக்ருத்ய, ‘ததை³க்ஷத’ ‘தத்தேஜோ(அ)ஸ்ருஜத’ (சா². உ. 6 । 2 । 3) இதி ச பஞ்சாநாம் மஹாபூ⁴தாநாம் மத்⁴யமம் தேஜ ஆதி³ க்ருத்வா த்ரயாணாம் தேஜோப³ந்நாநாமுத்பத்தி: ஶ்ராவ்யதே । ஶ்ருதிஶ்ச ந: ப்ரமாணமதீந்த்³ரியார்த²விஜ்ஞாநோத்பத்தௌ । ந ச அத்ர ஶ்ருதிரஸ்த்யாகாஶஸ்யோத்பத்திப்ரதிபாதி³நீ । தஸ்மாந்நாகாஶஸ்யோத்பத்திரிதி ॥ 1 ॥
அஸ்தி து ॥ 2 ॥
துஶப்³த³: பக்ஷாந்தரபரிக்³ரஹே । மா நாமாகாஶஸ்ய சா²ந்தோ³க்³யே பூ⁴து³த்பத்தி: । ஶ்ருத்யந்தரே த்வஸ்தி । தைத்திரீயகா ஹி ஸமாமநந்தி — ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இதி ப்ரக்ருத்ய, ‘தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாதா³த்மந ஆகாஶ: ஸம்பூ⁴த:’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இதி । ததஶ்ச ஶ்ருத்யோர்விப்ரதிஷேத⁴: — க்வசித்தேஜ:ப்ரமுகா² ஸ்ருஷ்டி:, க்வசிதா³காஶப்ரமுகே²தி । நந்வேகவாக்யதா அநயோ: ஶ்ருத்யோர்யுக்தா । ஸத்யம் ஸா யுக்தா, ந து ஸா அவக³ந்தும் ஶக்யதே । குத: ? ‘தத்தேஜோ(அ)ஸ்ருஜத’ (சா². உ. 6 । 2 । 3) இதி ஸக்ருச்ச்²ருதஸ்ய ஸ்ரஷ்டு: ஸ்ரஷ்டவ்யத்³வயேந ஸம்ப³ந்தா⁴நுபபத்தே: — ‘தத்தேஜோ(அ)ஸ்ருஜத’ ‘ததா³காஶமஸ்ருஜத’ இதி । நநு ஸக்ருச்ச்²ருதஸ்யாபி கர்து: கர்தவ்யத்³வயேந ஸம்ப³ந்தோ⁴ த்³ருஶ்யதே — யதா² ஸூபம் பக்த்வா ஓத³நம் பசதீதி, ஏவம் ததா³காஶம் ஸ்ருஷ்ட்வா தத்தேஜோ(அ)ஸ்ருஜத இதி யோஜயிஷ்யாமி । நைவம் யுஜ்யதே; ப்ரத²மஜத்வம் ஹி சா²ந்தோ³க்³யே தேஜஸோ(அ)வக³ம்யதே; தைத்திரீயகே ச ஆகாஶஸ்ய । ந ச உப⁴யோ: ப்ரத²மஜத்வம் ஸம்ப⁴வதி । ஏதேந இதரஶ்ருத்யக்ஷரவிரோதோ⁴(அ)பி வ்யாக்²யாத: — ‘தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாதா³த்மந ஆகாஶ: ஸம்பூ⁴த:’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இத்யத்ராபி — தஸ்மாதா³காஶ: ஸம்பூ⁴த:, தஸ்மாத்தேஜ: ஸம்பூ⁴தம் — இதி ஸக்ருச்ச்²ருதஸ்யாபாதா³நஸ்ய ஸம்ப⁴வநஸ்ய ச வியத்தேஜோப்⁴யாம் யுக³பத்ஸம்ப³ந்தா⁴நுபபத்தே:, ‘வாயோரக்³நி:’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இதி ச ப்ருத²கா³ம்நாநாத் ॥ 2 ॥
அஸ்மிந்விப்ரதிஷேதே⁴ கஶ்சிதா³ஹ —
கௌ³ண்யஸம்ப⁴வாத் ॥ 3 ॥
நாஸ்தி வியத உத்பத்தி:, அஶ்ருதேரேவ । யா த்விதரா வியது³த்பத்திவாதி³நீ ஶ்ருதிருதா³ஹ்ருதா, ஸா கௌ³ணீ ப⁴விதுமர்ஹதி । கஸ்மாத் ? அஸம்ப⁴வாத் । ந ஹ்யாகாஶஸ்யோத்பத்தி: ஸம்பா⁴வயிதும் ஶக்யா, ஶ்ரீமத்கணபு⁴க³பி⁴ப்ராயாநுஸாரிஷு ஜீவத்ஸு । தே ஹி காரணஸாமக்³ர்யஸம்ப⁴வாதா³காஶஸ்யோத்பத்திம் வாரயந்தி । ஸமவாய்யஸமவாயிநிமித்தகாரணேப்⁴யோ ஹி கில ஸர்வமுத்பத்³யமாநம் ஸமுத்பத்³யதே । த்³ரவ்யஸ்ய சைகஜாதீயகமநேகம் ச த்³ரவ்யம் ஸமவாயிகாரணம் ப⁴வதி । ந சாகாஶஸ்யைகஜாதீயகமநேகம் ச த்³ரவ்யமாரம்ப⁴கமஸ்தி; யஸ்மிந்ஸமவாயிகாரணே ஸதி, அஸமவாயிகாரணே ச தத்ஸம்யோகே³, ஆகாஶ உத்பத்³யேத । தத³பா⁴வாத்து தத³நுக்³ரஹப்ரவ்ருத்தம் நிமித்தகாரணம் தூ³ராபேதமேவ ஆகாஶஸ்ய ப⁴வதி । உத்பத்திமதாம் ச தேஜ:ப்ரப்⁴ருதீநாம் பூர்வோத்தரகாலயோர்விஶேஷ: ஸம்பா⁴வ்யதே — ப்ராகு³த்பத்தே: ப்ரகாஶாதி³கார்யம் ந ப³பூ⁴வ, பஶ்சாச்ச ப⁴வதீதி । ஆகாஶஸ்ய புநர்ந பூர்வோத்தரகாலயோர்விஶேஷ: ஸம்பா⁴வயிதும் ஶக்யதே । கிம் ஹி ப்ராகு³த்பத்தேரநவகாஶமஸுஷிரமச்சி²த்³ரம் ப³பூ⁴வேதி ஶக்யதே(அ)த்⁴யவஸாதும் ? ப்ருதி²வ்யாதி³வைத⁴ர்ம்யாச்ச விபு⁴த்வாதி³லக்ஷணாத் ஆகாஶஸ்ய அஜத்வஸித்³தி⁴: । தஸ்மாத்³யதா² லோகே — ஆகாஶம் குரு, ஆகாஶோ ஜாத: — இத்யேவம்ஜாதீயகோ கௌ³ண: ப்ரயோகோ³ ப⁴வதி, யதா² ச — க⁴டாகாஶ: கரகாகாஶ: க்³ருஹாகாஶ: — இத்யேகஸ்யாப்யாகாஶஸ்ய ஏவம்ஜாதீயகோ பே⁴த³வ்யபதே³ஶோ கௌ³ணோ ப⁴வதி — வேதே³(அ)பி ‘ஆரண்யாநாகாஶேஷ்வாலபே⁴ரந்’ இதி । ஏவமுத்பத்திஶ்ருதிரபி கௌ³ணீ த்³ரஷ்டவ்யா ॥ 3 ॥
ஶப்³தா³ச்ச ॥ 4 ॥
ஶப்³த³: க²ல்வாகாஶஸ்ய அஜத்வம் க்²யாபயதி, யத ஆஹ — ‘வாயுஶ்சாந்தரிக்ஷம் சைதத³ம்ருதம்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 3 । 3) இதி; ந ஹ்யம்ருதஸ்யோத்பத்திருபபத்³யதே । ‘ஆகாஶவத்ஸர்வக³தஶ்ச நித்ய:’ (ஶத. ப்³ரா. 10 । 6 । 3 । 2) இதி ச ஆகாஶேந ப்³ரஹ்ம ஸர்வக³தத்வநித்யத்வாப்⁴யாம் த⁴ர்மாப்⁴யாமுபமிமாந: ஆகாஶஸ்யாபி தௌ த⁴ர்மௌ ஸூசயதி । ந ச தாத்³ருஶஸ்யோத்பத்திருபபத்³யதே । ‘ஸ யதா²நந்தோ(அ)யமாகாஶ ஏவமநந்த ஆத்மா வேதி³தவ்ய:’ இதி ச உதா³ஹரணம் — ‘ஆகாஶஶரீரம் ப்³ரஹ்ம’ (தை. உ. 1 । 6 । 2) ‘ஆகாஶ ஆத்மா’ (தை. உ. 1 । 7 । 1) இதி ச । ந ஹ்யாகாஶஸ்யோத்பத்திமத்த்வே ப்³ரஹ்மணஸ்தேந விஶேஷணம் ஸம்ப⁴வதி — நீலேநேவோத்பலஸ்ய । தஸ்மாந்நித்யமேவாகாஶேந ஸாதா⁴ரணம் ப்³ரஹ்மேதி க³ம்யதே ॥ 4 ॥
ஸ்யாச்சைகஸ்ய ப்³ரஹ்மஶப்³த³வத் ॥ 5 ॥
இத³ம் பதோ³த்தரம் ஸூத்ரம் । ஸ்யாதே³தத் । கத²ம் புநரேகஸ்ய ஸம்பூ⁴தஶப்³த³ஸ்ய ‘தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாதா³த்மந ஆகாஶ: ஸம்பூ⁴த:’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இத்யஸ்மிந்நதி⁴காரே பரேஷு தேஜ:ப்ரப்⁴ருதிஷ்வநுவர்தமாநஸ்ய முக்²யத்வம் ஸம்ப⁴வதி, ஆகாஶே ச கௌ³ணத்வமிதி । அத உத்தரமுச்யதே — ஸ்யாச்சைகஸ்யாபி ஸம்பூ⁴தஶப்³த³ஸ்ய விஷயவிஶேஷவஶாத்³கௌ³ணோ முக்²யஶ்ச ப்ரயோக³: — ப்³ரஹ்மஶப்³த³வத்; யதை²கஸ்யாபி ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்ய ‘தபஸா ப்³ரஹ்ம விஜிஜ்ஞாஸஸ்வ தபோ ப்³ரஹ்ம’ (தை. உ. 3 । 2 । 1) இத்யஸ்மிந்நதி⁴காரே(அ)ந்நாதி³ஷு கௌ³ண: ப்ரயோக³:, ஆநந்தே³ ச முக்²ய: । யதா² ச தபஸி ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநஸாத⁴நே ப்³ரஹ்மஶப்³தோ³ ப⁴க்த்யா ப்ரயுஜ்யதே, அஞ்ஜஸா து விஜ்ஞேயே ப்³ரஹ்மணி — தத்³வத் । கத²ம் புநரநுத்பத்தௌ நப⁴ஸ: ‘ஏகமேவாத்³விதீயம்’ (சா². உ. 6 । 2 । 1) இதீயம் ப்ரதிஜ்ஞா ஸமர்த்²யதே ? நநு நப⁴ஸா த்³விதீயேந ஸத்³விதீயம் ப்³ரஹ்ம ப்ராப்நோதி । கத²ம் ச ப்³ரஹ்மணி விதி³தே ஸர்வம் விதி³தம் ஸ்யாதி³தி, தது³ச்யதே — ‘ஏகமேவ’ இதி தாவத்ஸ்வகார்யாபேக்ஷயோபபத்³யதே । யதா² லோகே கஶ்சித்கும்ப⁴காரகுலே பூர்வேத்³யுர்ம்ருத்³த³ண்ட³சக்ராதீ³நி உபலப்⁴ய அபரேத்³யுஶ்ச நாநாவிதா⁴ந்யமத்ராணி ப்ரஸாரிதாந்யுபலப்⁴ய ப்³ரூயாத் — ‘ம்ருதே³வைகாகிநீ பூர்வேத்³யுராஸீத்’ இதி, ஸ ச தயாவதா⁴ரணயா ம்ருத்கார்யஜாதமேவ பூர்வேத்³யுர்நாஸீதி³த்யபி⁴ப்ரேயாத் , ந த³ண்ட³சக்ராதி³ — தத்³வத³த்³விதீயஶ்ருதிரதி⁴ஷ்டா²த்ரந்தரம் வாரயதி — யதா² ம்ருதோ³(அ)மத்ரப்ரக்ருதே: கும்ப⁴காரோ(அ)தி⁴ஷ்டா²தா த்³ருஶ்யதே, நைவம் ப்³ரஹ்மணோ ஜக³த்ப்ரக்ருதேரந்யோ(அ)தி⁴ஷ்டா²தா அஸ்தீதி । ந ச நப⁴ஸாபி த்³விதீயேந ஸத்³விதீயம் ப்³ரஹ்ம ப்ரஸஜ்யதே । லக்ஷணாந்யத்வநிமித்தம் ஹி நாநாத்வம் । ந ச ப்ராகு³த்பத்தேர்ப்³ரஹ்மநப⁴ஸோர்லக்ஷணாந்யத்வமஸ்தி, க்ஷீரோத³கயோரிவ ஸம்ஸ்ருஷ்டயோ: , வ்யாபித்வாமூர்தத்வாதி³த⁴ர்மஸாமாந்யாத் । ஸர்க³காலே து ப்³ரஹ்ம ஜக³து³த்பாத³யிதும் யததே, ஸ்திமிதமிதரத்திஷ்ட²தி, தேநாந்யத்வமவஸீயதே । ததா² ச ‘ஆகாஶஶரீரம் ப்³ரஹ்ம’ (தை. உ. 1 । 6 । 2) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴யோ(அ)பி ப்³ரஹ்மாகாஶயோரபே⁴தோ³பசாரஸித்³தி⁴: । அத ஏவ ச ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநஸித்³தி⁴: । அபி ச ஸர்வம் கார்யமுத்பத்³யமாநமாகாஶேநாவ்யதிரிக்ததே³ஶகாலமேவோத்பத்³யதே, ப்³ரஹ்மணா ச அவ்யதிரிக்ததே³ஶகாலமேவாகாஶம் ப⁴வதீத்யதோ ப்³ரஹ்மணா தத்கார்யேண ச விஜ்ஞாதேந ஸஹ விஜ்ஞாதமேவாகாஶம் ப⁴வதி — யதா² க்ஷீரபூர்ணே க⁴டே கதிசித³ப்³பி³ந்த³வ: ப்ரக்ஷிப்தா: ஸந்த: க்ஷீரக்³ரஹணேநைவ க்³ருஹீதா ப⁴வந்தி; ந ஹி க்ஷீரக்³ரஹணாத³ப்³பி³ந்து³க்³ரஹணம் பரிஶிஷ்யதே; ஏவம் ப்³ரஹ்மணா தத்கார்யைஶ்சாவ்யதிரிக்ததே³ஶகாலத்வாத் க்³ருஹீதமேவ ப்³ரஹ்மக்³ரஹணேந நபோ⁴ ப⁴வதி । தஸ்மாத்³பா⁴க்தம் நப⁴ஸ: ஸம்ப⁴வஶ்ரவணமிதி ॥ 5 ॥
ஏவம் ப்ராப்தே, இத³மாஹ —
ப்ரதிஜ்ஞா(அ)ஹாநிரவ்யதிரேகாச்ச²ப்³தே³ப்⁴ய: ॥ 6 ॥
‘யேநாஶ்ருதꣳ ஶ்ருதம் ப⁴வத்யமதம் மதமவிஜ்ஞாதம் விஜ்ஞாதம்’ (சா². உ. 6 । 1 । 3) இதி, ‘ஆத்மநி க²ல்வரே த்³ருஷ்டே ஶ்ருதே மதே விஜ்ஞாதே இத³ꣳ ஸர்வம் விதி³தம்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 5 । 6) இதி, ‘கஸ்மிந்நு ப⁴க³வோ விஜ்ஞாதே ஸர்வமித³ம் விஜ்ஞாதம் ப⁴வதி’ (மு. உ. 1 । 1 । 3) இதி, ‘ந காசந மத்³ப³ஹிர்தா⁴ வித்³யாஸ்தி’ இதி சைவம்ரூபா ப்ரதிவேதா³ந்தம் ப்ரதிஜ்ஞா விஜ்ஞாயதே । தஸ்யா: ப்ரதிஜ்ஞாயா ஏவமஹாநிரநுபரோத⁴: ஸ்யாத் , யத்³யவ்யதிரேக: க்ருத்ஸ்நஸ்ய வஸ்துஜாதஸ்ய விஜ்ஞேயாத்³ப்³ரஹ்மண: ஸ்யாத் । வ்யதிரேகே ஹி ஸதி ஏகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வம் விஜ்ஞாயத இதீயம் ப்ரதிஜ்ஞா ஹீயேத । ஸ சாவ்யதிரேக ஏவமுபபத்³யதே, யதி³ க்ருத்ஸ்நம் வஸ்துஜாதமேகஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மண உத்பத்³யேத । ஶப்³தே³ப்⁴யஶ்ச ப்ரக்ருதிவிகாராவ்யதிரேகந்யாயேநைவ ப்ரதிஜ்ஞாஸித்³தி⁴ரவக³ம்யதே । ததா² ஹி — ‘யேநாஶ்ருதம் ஶ்ருதꣳ ப⁴வதி’ இதி ப்ரதிஜ்ஞாய, ம்ருதா³தி³த்³ருஷ்டாந்தை: கார்யகாரணாபே⁴த³ப்ரதிபாத³நபரை: ப்ரதிஜ்ஞைஷா ஸமர்த்²யதே । தத்ஸாத⁴நாயைவ சோத்தரே ஶப்³தா³: — ‘ஸதே³வ ஸோம்யேத³மக்³ர ஆஸீதே³கமேவாத்³விதீயம்’ (சா². உ. 6 । 2 । 1) ‘ததை³க்ஷத’ ‘தத்தேஜோ(அ)ஸ்ருஜத’ (சா². உ. 6 । 2 । 3) இத்யேவம் கார்யஜாதம் ப்³ரஹ்மண: ப்ரத³ர்ஶ்ய, அவ்யதிரேகம் ப்ரத³ர்ஶயந்தி — ‘ஐததா³த்ம்யமித³ꣳ ஸர்வம்’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) இத்யாரப்⁴ய ஆ ப்ரபாட²கபரிஸமாப்தே: । தத்³யத்³யாகாஶம் ந ப்³ரஹ்மகார்யம் ஸ்யாத் , ந ப்³ரஹ்மணி விஜ்ஞாதே ஆகாஶம் விஜ்ஞாயேத । ததஶ்ச ப்ரதிஜ்ஞாஹாநி: ஸ்யாத் । ந ச ப்ரதிஜ்ஞாஹாந்யா வேத³ஸ்யாப்ராமாண்யம் யுக்தம் கர்தும் । ததா² ஹி ப்ரதிவேதா³ந்தம் தே தே ஶப்³தா³ஸ்தேந தேந த்³ருஷ்டாந்தேந தாமேவ ப்ரதிஜ்ஞாம் ஜ்ஞாபயந்தி — ‘இத³ꣳ ஸர்வம் யத³யமாத்மா’ (சா². உ. 2 । 4 । 6) ‘ப்³ரஹ்மைவேத³மம்ருதம் புரஸ்தாத்’ (மு. உ. 2 । 2 । 12) இத்யேவமாத³ய: । தஸ்மாஜ்ஜ்வலநாதி³வதே³வ க³க³நமப்யுத்பத்³யதே ॥
யது³க்தம் — அஶ்ருதேர்ந வியது³த்பத்³யத இதி, தத³யுக்தம் , வியது³த்பத்திவிஷயஶ்ருத்யந்தரஸ்ய த³ர்ஶிதத்வாத் — ‘தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாதா³த்மந ஆகாஶ: ஸம்பூ⁴த:’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இதி । ஸத்யம் த³ர்ஶிதம் , விருத்³த⁴ம் து ‘தத்தேஜோ(அ)ஸ்ருஜத’ இத்யநேந ஶ்ருத்யந்தரேண । ந, ஏகவாக்யத்வாத்ஸர்வஶ்ருதீநாம் । ப⁴வத்வேகவாக்யத்வமவிருத்³தா⁴நாம் । இஹ து விரோத⁴ உக்த: — ஸக்ருச்ச்²ருதஸ்ய ஸ்ரஷ்டு: ஸ்ரஷ்டவ்யத்³வயஸம்ப³ந்தா⁴ஸம்ப⁴வாத்³த்³வயோஶ்ச ப்ரத²மஜத்வாஸம்ப⁴வாத்³விகல்பாஸம்ப⁴வாச்சேதி — நைஷ தோ³ஷ:। தேஜ:ஸர்க³ஸ்ய தைத்திரீயகே த்ருதீயத்வஶ்ரவணாத் — ‘தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாதா³த்மந ஆகாஶ: ஸம்பூ⁴த:, ஆகாஶாத்³வாயு:, வாயோரக்³நி:’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இதி । அஶக்யா ஹீயம் ஶ்ருதிரந்யதா² பரிணேதும் । ஶக்யா து பரிணேதும் சா²ந்தோ³க்³யஶ்ருதி: — ததா³காஶம் வாயும் ச ஸ்ருஷ்ட்வா ‘தத்தேஜோ(அ)ஸ்ருஜத’ இதி । ந ஹீயம் ஶ்ருதிஸ்தேஜோஜநிப்ரதா⁴நா ஸதீ ஶ்ருத்யந்தரப்ரஸித்³தா⁴மாகாஶஸ்யோத்பத்திம் வாரயிதும் ஶக்நோதி, ஏகஸ்ய வாக்யஸ்ய வ்யாபாரத்³வயாஸம்ப⁴வாத் । ஸ்ரஷ்டா த்வேகோ(அ)பி க்ரமேணாநேகம் ஸ்ரஷ்டவ்யம் ஸ்ருஜேத் — இத்யேகவாக்யத்வகல்பநாயாம் ஸம்ப⁴வந்த்யாம் ந விருத்³தா⁴ர்த²த்வேந ஶ்ருதிர்ஹாதவ்யா । ந சாஸ்மாபி⁴: ஸக்ருச்ச்²ருதஸ்ய ஸ்ரஷ்டு: ஸ்ரஷ்டவ்யத்³வயஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)பி⁴ப்ரேயதே, ஶ்ருத்யந்தரவஶேந ஸ்ரஷ்டவ்யாந்தரோபஸங்க்³ரஹாத் । யதா² ச ‘ஸர்வம் க²ல்வித³ம் ப்³ரஹ்ம தஜ்ஜலாந்’(சா²॰உ॰ 3-14-1) இத்யத்ர ஸாக்ஷாதே³வ ஸர்வஸ்ய வஸ்துஜாதஸ்ய ப்³ரஹ்மஜத்வம் ஶ்ரூயமாணம் ந ப்ரதே³ஶாந்தரவிஹிதம் தேஜ:ப்ரமுக²முத்பத்திக்ரமம் வாரயதி, ஏவம் தேஜஸோ(அ)பி ப்³ரஹ்மஜத்வம் ஶ்ரூயமாணம் ந ஶ்ருத்யந்தரவிஹிதம் நப⁴:ப்ரமுக²முத்பத்திக்ரமம் வாரயிதுமர்ஹதி । நநு ஶமவிதா⁴நார்த²மேதத்³வாக்யம் — ‘தஜ்ஜலாநிதி ஶாந்த உபாஸீத’ இதி ஶ்ருதே: । நைதத்ஸ்ருஷ்டிவாக்யம் । தஸ்மாதே³தந்ந ப்ரதே³ஶாந்தரப்ரஸித்³த⁴ம் க்ரமமுபரோத்³து⁴மர்ஹதி । ‘தத்தேஜோ(அ)ஸ்ருஜத’ இத்யேதத்ஸ்ருஷ்டிவாக்யம் । தஸ்மாத³த்ர யதா²ஶ்ருதி க்ரமோ க்³ரஹீதவ்ய இதி । நேத்யுச்யதே । ந ஹி தேஜ:ப்ராத²ம்யாநுரோதே⁴ந ஶ்ருத்யந்தரப்ரஸித்³தோ⁴ வியத்பதா³ர்த²: பரித்யக்தவ்யோ ப⁴வதி, பதா³ர்த²த⁴ர்மத்வாத்க்ரமஸ்ய । அபி ச ‘தத்தேஜோ(அ)ஸ்ருஜத’ இதி நாத்ர க்ரமஸ்ய வாசக: கஶ்சிச்ச²ப்³தோ³(அ)ஸ்தி । அர்தா²த்து க்ரமோ(அ)வக³ம்யதே । ஸ ச ‘வாயோரக்³நி:’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இத்யநேந ஶ்ருத்யந்தரப்ரஸித்³தே⁴ந க்ரமேண நிவார்யதே । விகல்பஸமுச்சயௌ து வியத்தேஜஸோ: ப்ரத²மஜத்வவிஷயாவஸம்ப⁴வாநப்⁴யுபக³மாப்⁴யாம் நிவாரிதௌ । தஸ்மாந்நாஸ்தி ஶ்ருத்யோர்விப்ரதிஷேத⁴: । அபி ச சா²ந்தோ³க்³யே ‘யேநாஶ்ருதꣳ ஶ்ருதம் ப⁴வதி’ இத்யேதாம் ப்ரதிஜ்ஞாம் வாக்யோபக்ரமே ஶ்ருதாம் ஸமர்த²யிதுமஸமாம்நாதமபி வியத் உத்பத்தாவுபஸம்க்²யாதவ்யம்; கிமங்க³ புநஸ்தைத்திரீயகே ஸமாம்நாதம் நபோ⁴ ந ஸங்க்³ருஹ்யதே । யச்சோக்தம் — ஆகாஶஸ்ய ஸர்வேணாநந்யதே³ஶகாலத்வாத்³ப்³ரஹ்மணா தத்கார்யைஶ்ச ஸஹ விதி³தமேவ தத்³ப⁴வதி । அதோ ந ப்ரதிஜ்ஞா ஹீயதே । ந ச ‘ஏகமேவாத்³விதீயம்’ இதி ஶ்ருதிகோபோ ப⁴வதி, க்ஷீரோத³கவத்³ப்³ரஹ்மநப⁴ஸோரவ்யதிரேகோபபத்தேரிதி । அத்ரோச்யதே — ந க்ஷீரோத³கந்யாயேநேத³மேகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநம் நேதவ்யம் । ம்ருதா³தி³த்³ருஷ்டாந்தப்ரணயநாத்³தி⁴ ப்ரக்ருதிவிகாரந்யாயேநைவேத³ம் ஸர்வவிஜ்ஞாநம் நேதவ்யமிதி க³ம்யதே । க்ஷீரோத³கந்யாயேந ச ஸர்வவிஜ்ஞாநம் கல்ப்யமாநம் ந ஸம்யக்³விஜ்ஞாநம் ஸ்யாத் । ந ஹி க்ஷீரஜ்ஞாநக்³ருஹீதஸ்யோத³கஸ்ய ஸம்யக்³விஜ்ஞாநக்³ருஹீதத்வமஸ்தி । ந ச வேத³ஸ்ய புருஷாணாமிவ மாயாலீகவஞ்சநாதி³பி⁴ரர்தா²வதா⁴ரணமுபபத்³யதே । ஸாவதா⁴ரணா சேயம் ‘ஏகமேவாத்³விதீயம்’ இதி ஶ்ருதி: க்ஷீரோத³கந்யாயேந நீயமாநா பீட்³யேத । ந ச ஸ்வகார்யாபேக்ஷயேத³ம் வஸ்த்வேகதே³ஶவிஷயம் ஸர்வவிஜ்ஞாநமேகமேவாத்³விதீயதாவதா⁴ரணம் சேதி ந்யாய்யம் , ம்ருதா³தி³ஷ்வபி ஹி தத்ஸம்ப⁴வாத் ந தத³பூர்வவது³பந்யஸிதவ்யம் ப⁴வதி — ‘ஶ்வேதகேதோ யந்நு ஸோம்யேத³ம் மஹாமநா அநூசாநமாநீ ஸ்தப்³தோ⁴(அ)ஸ்யுத தமாதே³ஶமப்ராக்ஷ்யோ யேநாஶ்ருதꣳ ஶ்ருதம் ப⁴வதி’ (சா². உ. 6 । 1 । 3) இத்யாதி³நா । தஸ்மாத³ஶேஷவஸ்துவிஷயமேவேத³ம் ஸர்வவிஜ்ஞாநம் ஸர்வஸ்ய ப்³ரஹ்மகார்யதாபேக்ஷயோபந்யஸ்யத இதி த்³ரஷ்டவ்யம் ॥ 6 ॥
யத்புநரேதது³க்தம் — அஸம்ப⁴வாத்³கௌ³ணீ க³க³நஸ்யோத்பத்திஶ்ருதிரிதி, அத்ர ப்³ரூம: —
யாவத்³விகாரம் து விபா⁴கோ³ லோகவத் ॥ 7 ॥
துஶப்³தோ³(அ)ஸம்ப⁴வாஶங்காவ்யாவ்ருத்த்யர்த²: । ந க²ல்வாகாஶோத்பத்தாவஸம்ப⁴வாஶங்கா கர்தவ்யா; யதோ யாவத்கிஞ்சித்³விகாரஜாதம் த்³ருஶ்யதே க⁴டக⁴டிகோத³ஞ்சநாதி³ வா, கடககேயூரகுண்ட³லாதி³ வா, ஸூசீநாராசநிஸ்த்ரிம்ஶாதி³ வா, தாவாநேவ விபா⁴கோ³ லோகே லக்ஷ்யதே । நத்வவிக்ருதம் கிஞ்சித்குதஶ்சித்³விப⁴க்தமுபலப்⁴யதே । விபா⁴க³ஶ்சாகாஶஸ்ய ப்ருதி²வ்யாதி³ப்⁴யோ(அ)வக³ம்யதே । தஸ்மாத்ஸோ(அ)பி விகாரோ ப⁴விதுமர்ஹதி । ஏதேந தி³க்காலமந:பரமாண்வாதீ³நாம் கார்யத்வம் வ்யாக்²யாதம் । நந்வாத்மாப்யாகாஶாதி³ப்⁴யோ விப⁴க்த இதி தஸ்யாபி கார்யத்வம் க⁴டாதி³வத்ப்ராப்நோதி; ந, ‘ஆத்மந ஆகாஶ: ஸம்பூ⁴த:’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இதி ஶ்ருதே: । யதி³ ஹ்யாத்மாபி விகார: ஸ்யாத் , தஸ்மாத்பரமந்யந்ந ஶ்ருதமித்யாகாஶாதி³ ஸர்வம் கார்யம் நிராத்மகமாத்மந: கார்யத்வே ஸ்யாத் । ததா² ச ஶூந்யவாத³: ப்ரஸஜ்யேத । ஆத்மத்வாச்சாத்மநோ நிராகரணஶங்காநுபபத்தி: । ந ஹ்யாத்மாக³ந்துக: கஸ்யசித் , ஸ்வயம்ஸித்³த⁴த்வாத் । ந ஹ்யாத்மா ஆத்மந: ப்ரமாணமபேக்ஷ்ய ஸித்⁴யதி । தஸ்ய ஹி ப்ரத்யக்ஷாதீ³நி ப்ரமாணாந்யஸித்³த⁴ப்ரமேயஸித்³த⁴யே உபாதீ³யந்தே । ந ஹ்யாகாஶாத³ய: பதா³ர்தா²: ப்ரமாணநிரபேக்ஷா: ஸ்வயம் ஸித்³தா⁴: கேநசித³ப்⁴யுபக³ம்யந்தே । ஆத்மா து ப்ரமாணாதி³வ்யவஹாராஶ்ரயத்வாத்ப்ராகே³வ ப்ரமாணாதி³வ்யவஹாராத்ஸித்⁴யதி । ந சேத்³ருஶஸ்ய நிராகரணம் ஸம்ப⁴வதி । ஆக³ந்துகம் ஹி வஸ்து நிராக்ரியதே, ந ஸ்வரூபம் । ய ஏவ ஹி நிராகர்தா ததே³வ தஸ்ய ஸ்வரூபம் । ந ஹ்யக்³நேரௌஷ்ண்யமக்³நிநா நிராக்ரியதே । ததா² அஹமேவேதா³நீம் ஜாநாமி வர்தமாநம் வஸ்து, அஹமேவாதீதமதீததரம் சாஜ்ஞாஸிஷம் , அஹமேவாநாக³தமநாக³ததரம் ச ஜ்ஞாஸ்யாமி, இத்யதீதாநாக³தவர்தமாநபா⁴வேநாந்யதா²ப⁴வத்யபி ஜ்ஞாதவ்யே ந ஜ்ஞாதுரந்யதா²பா⁴வோ(அ)ஸ்தி, ஸர்வதா³ வர்தமாநஸ்வபா⁴வத்வாத் । ததா² ப⁴ஸ்மீப⁴வத்யபி தே³ஹே நாத்மந உச்சே²த³: வர்தமாநஸ்வபா⁴வாத³ந்யதா²ஸ்வபா⁴வத்வம் வா ஸம்பா⁴வயிதும் ஶக்யம் । ஏவமப்ரத்யாக்²யேயஸ்வபா⁴வத்வாதே³வாகார்யத்வமாத்மாந:, கார்யத்வம் ச ஆகாஶஸ்ய ॥
யத்தூக்தம் ஸமாநஜாதீயமநேகம் காரணத்³ரவ்யம் வ்யோம்நோ நாஸ்தீதி, தத்ப்ரத்யுச்யதே — ந தாவத்ஸமாநஜாதீயமேவாரப⁴தே, ந பி⁴ந்நஜாதீயமிதி நியமோ(அ)ஸ்தி । ந ஹி தந்தூநாம் தத்ஸம்யோகா³நாம் ச ஸமாநஜாதீயத்வமஸ்தி, த்³ரவ்யகு³ணத்வாப்⁴யுபக³மாத் । ந ச நிமித்தகாரணாநாமபி துரீவேமாதீ³நாம் ஸமாநஜாதீயத்வநியமோ(அ)ஸ்தி । ஸ்யாதே³தத் — ஸமவாயிகாரணவிஷய ஏவ ஸமாநஜாதீயத்வாப்⁴யுபக³ம:, ந காரணாந்தரவிஷய இதி; தத³ப்யநைகாந்திகம் । ஸூத்ரகோ³வாலைர்ஹ்யநேகஜாதீயைரேகா ரஜ்ஜு: ஸ்ருஜ்யமாநா த்³ருஶ்யதே । ததா² ஸூத்ரைரூர்ணாதி³பி⁴ஶ்ச விசித்ராந்கம்ப³லாந்விதந்வதே । ஸத்த்வத்³ரவ்யத்வாத்³யபேக்ஷயா வா ஸமாநஜாதீயத்வே கல்ப்யமாநே நியமாநர்த²க்யம் , ஸர்வஸ்ய ஸர்வேண ஸமாநஜாதீயத்வாத் । நாப்யநேகமேவாரப⁴தே, நைகம் — இதி நியமோ(அ)ஸ்தி । அணுமநஸோராத்³யகர்மாரம்பா⁴ப்⁴யுபக³மாத் । ஏகைகோ ஹி பரமாணுர்மநஶ்சாத்³யம் கர்மாரப⁴தே, ந த்³ரவ்யாந்தரை: ஸம்ஹத்ய — இத்யப்⁴யுபக³ம்யதே । த்³ரவ்யாரம்ப⁴ ஏவாநேகாரம்ப⁴கத்வநியம இதி சேத் , ந । பரிணாமாப்⁴யுபக³மாத் । ப⁴வேதே³ஷ நியம: — யதி³ ஸம்யோக³ஸசிவம் த்³ரவ்யம் த்³ரவ்யாந்தரஸ்யாரம்ப⁴கமப்⁴யுபக³ம்யேத । ததே³வ து த்³ரவ்யம் விஶேஷவத³வஸ்தா²ந்தரமாபத்³யமாநம் கார்யம் நாமாப்⁴யுபக³ம்யதே । தச்ச க்வசித³நேகம் பரிணமதே ம்ருத்³பீ³ஜாதி³ அங்குராதி³பா⁴வேந । க்வசிதே³கம் பரிணமதே க்ஷீராதி³ த³த்⁴யாதி³பா⁴வேந । நேஶ்வரஶாஸநமஸ்தி — அநேகமேவ காரணம் கார்யம் ஜநயதீதி । அத: ஶ்ருதிப்ராமாண்யாதே³கஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மண ஆகாஶாதி³மஹாபூ⁴தோத்பத்திக்ரமேண ஜக³ஜ்ஜாதமிதி நிஶ்சீயதே । ததா² சோக்தம் — ‘உபஸம்ஹாரத³ர்ஶநாந்நேதி சேந்ந க்ஷீரவத்³தி⁴’ (ப்³ர. ஸூ. 2 । 1 । 24) இதி ॥
யச்சோக்தம் ஆகாஶஸ்யோத்பத்தௌ ந பூர்வோத்தரகாலயோர்விஶேஷ: ஸம்பா⁴வயிதும் ஶக்யத இதி, தத³யுக்தம் । யேநைவ விஶேஷேண ப்ருதி²வ்யாதி³ப்⁴யோ வ்யதிரிச்யமாநம் நப⁴: ஸ்வரூபவதி³தா³நீமத்⁴யவஸீயதே, ஸ ஏவ விஶேஷ: ப்ராகு³த்பத்தேர்நாஸீதி³தி க³ம்யதே । யதா² ச ப்³ரஹ்ம ந ஸ்தூ²லாதி³பி⁴: ப்ருதி²வ்யாதி³ஸ்வபா⁴வை: ஸ்வபா⁴வவத் — ‘அஸ்தூ²லமநணு’ (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 8) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய:, ஏவமாகாஶஸ்வபா⁴வேநாபி ந ஸ்வபா⁴வவத³நாகாஶமிதி ஶ்ருதேரவக³ம்யதே । தஸ்மாத்ப்ராகு³த்பத்தேரநாகாஶமிதி ஸ்தி²தம் । யத³ப்யுக்தம் ப்ருதி²வ்யாதி³வைத⁴ர்ம்யாதா³காஶஸ்யாஜத்வமிதி, தத³ப்யஸத் , ஶ்ருதிவிரோதே⁴ ஸத்யுத்பத்த்யஸம்ப⁴வாநுமாநஸ்யாபா⁴ஸத்வோபபத்தே: । உத்பத்த்யநுமாநஸ்ய ச த³ர்ஶிதத்வாத் । அநித்யமாகாஶம் , அநித்யகு³ணாஶ்ரயத்வாத் , க⁴டாதி³வதி³த்யாதி³ப்ரயோக³ஸம்ப⁴வாச்ச । ஆத்மந்யநைகாந்திகமிதி சேத் , ந । தஸ்யௌபநிஷத³ம் ப்ரத்யநித்யகு³ணாஶ்ரயத்வாஸித்³தே⁴: । விபு⁴த்வாதீ³நாம் ச ஆகாஶஸ்யோத்பத்திவாதி³நம் ப்ரத்யஸித்³த⁴த்வாத் । யச்சோக்தமேதத் — ஶப்³தா³ச்சேதி — தத்ராம்ருதத்வஶ்ருதிஸ்தாவத்³வியதி ‘அம்ருதா தி³வௌகஸ:’ இதிவத்³த்³ரஷ்டவ்யா , உத்பத்திப்ரலயயோருபபாதி³தத்வாத் । ‘ஆகாஶவத்ஸர்வக³தஶ்ச நித்ய:’ (ஶத. ப்³ரா. 10 । 6 । 3 । 2) இத்யபி ப்ரஸித்³த⁴மஹத்த்வேநாகாஶேநோபமாநம் க்ரியதே நிரதிஶயமஹத்த்வாய, ந ஆகாஶஸமத்வாய — யதா² ‘இஷுரிவ ஸவிதா தா⁴வதி’ இதி க்ஷிப்ரக³தித்வாயோச்யதே, ந இஷுதுல்யக³தித்வாய — தத்³வத்; ஏதேநாநந்தத்வோபமாநஶ்ருதிர்வ்யாக்²யாதா; ‘ஜ்யாயாநாகாஶாத்’ இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴யஶ்ச ப்³ரஹ்மண: ஸகாஶாதா³காஶஸ்யோநபரிமாணத்வஸித்³தி⁴: । ‘ந தஸ்ய ப்ரதிமாஸ்தி’ (ஶ்வே. உ. 4 । 19) இதி ச ப்³ரஹ்மணோ(அ)நுபமாநத்வம் த³ர்ஶயதி । ‘அதோ(அ)ந்யதா³ர்தம்’ (ப்³ரு. உ. 3 । 4 । 2) இதி ச ப்³ரஹ்மணோ(அ)ந்யேஷாமாகாஶாதீ³நாமார்தத்வம் த³ர்ஶயதி । தபஸி ப்³ரஹ்மஶப்³த³வதா³காஶஸ்ய ஜந்மஶ்ருதேர்கௌ³ணத்வமித்யேததா³காஶஸம்ப⁴வஶ்ருத்யநுமாநாப்⁴யாம் பரிஹ்ருதம் । தஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மகார்யம் வியதி³தி ஸித்³த⁴ம் ॥ 7 ॥
மாதரிஶ்வாதி⁴கரணம்
ஏதேந மாதரிஶ்வா வ்யாக்²யாத: ॥ 8 ॥
அதிதே³ஶோ(அ)யம் । ஏதேந வியத்³வ்யாக்²யாநேந மாதரிஶ்வாபி வியதா³ஶ்ரயோ வாயுர்வ்யாக்²யாத: । தத்ராப்யேதே யதா²யோக³ம் பக்ஷா ரசயிதவ்யா: — ந வாயுருத்பத்³யதே, ச²ந்தோ³கா³நாமுத்பத்திப்ரகரணே(அ)நாம்நாநாதி³த்யேக: பக்ஷ:, அஸ்தி து தைத்திரீயாணாமுத்பத்திப்ரகரணே ஆம்நாநம் ‘ஆகாஶாத்³வாயு:’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) — இதி பக்ஷாந்தரம் । ததஶ்ச ஶ்ருத்யோர்விப்ரதிஷேதே⁴ ஸதி கௌ³ணீ வாயோருத்பத்திஶ்ருதி:, அஸம்ப⁴வாத் இத்யபரோ(அ)பி⁴ப்ராய: । அஸம்ப⁴வஶ்ச ‘ஸைஷாநஸ்தமிதா தே³வதா யத்³வாயு:’ (ப்³ரு. உ. 1 । 5 । 22) இத்யஸ்தமயப்ரதிஷேதா⁴த் அம்ருதத்வாதி³ஶ்ரவணாச்ச । ப்ரதிஜ்ஞாநுபரோதா⁴த்³யாவத்³விகாரம் ச விபா⁴கா³ப்⁴யுபக³மாது³த்பத்³யதே வாயுரிதி ஸித்³தா⁴ந்த: । அஸ்தமயப்ரதிஷேதோ⁴(அ)பரவித்³யாவிஷய ஆபேக்ஷிக:, அக்³ந்யாதீ³நாமிவ வாயோரஸ்தமயாபா⁴வாத் । க்ருதப்ரதிவிதா⁴நம் ச அம்ருதத்வாதி³ஶ்ரவணம் । நநு வாயோராகாஶஸ்ய ச துல்யயோருத்பத்திப்ரகரணே ஶ்ரவணாஶ்ரவணயோரேகமேவாதி⁴கரணமுப⁴யவிஷயமஸ்து கிமதிதே³ஶேநாஸதி விஶேஷ இதி, உச்யதே — ஸத்யமேவமேதத் । ததா²பி மந்த³தி⁴யாம் ஶப்³த³மாத்ரக்ருதாஶங்காநிவ்ருத்த்யர்தோ²(அ)யமதிதே³ஶ: க்ரியதே — ஸம்வர்க³வித்³யாதி³ஷு ஹ்யுபாஸ்யதயா வாயோர்மஹாபா⁴க³த்வஶ்ரவணாத் அஸ்தமயப்ரதிஷேதா⁴தி³ப்⁴யஶ்ச ப⁴வதி நித்யத்வாஶங்கா கஸ்யசிதி³தி ॥ 8 ॥
அஸம்ப⁴வாதி⁴கரணம்
“ஸதோ(அ)நுபபத்தே:”(ப்³ர.+ஸூ.+2 ।+3 ।+9)
அஸம்ப⁴வஸ்து ஸதோ(அ)நுபபத்தே: ॥ 9 ॥
வியத்பவநயோரஸம்பா⁴வ்யமாநஜந்மநோரப்யுத்பத்திமுபஶ்ருத்ய, ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி ப⁴வேத்குதஶ்சிது³த்பத்திரிதி ஸ்யாத்கஸ்யசிந்மதி: । ததா² விகாரேப்⁴ய ஏவாகாஶாதி³ப்⁴ய உத்தரேஷாம் விகாராணாமுத்பத்திமுபஶ்ருத்ய, ஆகாஶஸ்யாபி விகாராதே³வ ப்³ரஹ்மண உத்பத்திரிதி கஶ்சிந்மந்யேத । தாமாஶங்காமபநேதுமித³ம் ஸூத்ரம் —
‘அஸம்ப⁴வஸ்த்வி’தி । ந க²லு ப்³ரஹ்மண: ஸதா³த்மகஸ்ய குதஶ்சித³ந்யத: ஸம்ப⁴வ உத்பத்திராஶங்கிதவ்யா । கஸ்மாத் ? அநுபபத்தே: । ஸந்மாத்ரம் ஹி ப்³ரஹ்ம । ந தஸ்ய ஸந்மாத்ராதே³வோத்பத்தி: ஸம்ப⁴வதி, அஸத்யதிஶயே ப்ரக்ருதிவிகாரபா⁴வாநுபபத்தே: । நாபி ஸத்³விஶேஷாத் , த்³ருஷ்டவிபர்யயாத் — ஸாமாந்யாத்³தி⁴ விஶேஷா உத்பத்³யமாநா த்³ருஶ்யந்தே; ம்ருதா³தே³ர்க⁴டாத³ய:। ந து விஶேஷேப்⁴ய: ஸாமாந்யம் । நாப்யஸத:, நிராத்மகத்வாத் । ‘கத²மஸத: ஸஜ்ஜாயேத’ (சா². உ. 6 । 2 । 2) இதி ச ஆக்ஷேபஶ்ரவணாத் । ‘ஸ காரணம் கரணாதி⁴பாதி⁴போ ந சாஸ்ய கஶ்சிஜ்ஜநிதா ந சாதி⁴ப:’ (ஶ்வே. உ. 6 । 9) இதி ச ப்³ரஹ்மணோ ஜநயிதாரம் வாரயதி । வியத்பவநயோ: புநருத்பத்தி: ப்ரத³ர்ஶிதா, ந து ப்³ரஹ்மண: ஸா அஸ்தீதி வைஷம்யம் । ந ச விகாரேப்⁴யோ விகாராந்தரோத்பத்தித³ர்ஶநாத்³ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி விகாரத்வம் ப⁴விதுமர்ஹதி, மூலப்ரக்ருத்யநப்⁴யுபக³மே(அ)நவஸ்தா²ப்ரஸங்கா³த் । யா மூலப்ரக்ருதிரப்⁴யுபக³ம்யதே, ததே³வ ச நோ ப்³ரஹ்மேத்யவிரோத⁴: ॥ 9 ॥
தேஜோ(அ)தி⁴கரணம்
தேஜோ(அ)தஸ்ததா²ஹ்யாஹ ॥ 10 ॥
சா²ந்தோ³க்³யே ஸந்மூலத்வம் தேஜஸ: ஶ்ராவிதம் , தைத்திரீயகே து வாயுமூலத்வம் । தத்ர தேஜோயோநிம் ப்ரதி ஶ்ருதிவிப்ரதிபத்தௌ ஸத்யாம் , ப்ராப்தம் தாவத்³ப்³ரஹ்மயோநிகம் தேஜ இதி । குத: ? ‘ஸதே³வ’ இத்யுபக்ரம்ய ‘தத்தேஜோ(அ)ஸ்ருஜத’ இத்யுபதே³ஶாத் । ஸர்வவிஜ்ஞாநப்ரதிஜ்ஞாயாஶ்ச ப்³ரஹ்மப்ரப⁴வத்வே ஸர்வஸ்ய ஸம்ப⁴வாத்; ‘தஜ்ஜலாந்’ (சா². உ. 3 । 14 । 1) இதி ச அவிஶேஷஶ்ருதே: । ‘ஏதஸ்மாஜ்ஜாயதே ப்ராண:’ (மு. உ. 2 । 1 । 3) இதி ச உபக்ரம்ய ஶ்ருத்யந்தரே ஸர்வஸ்யாவிஶேஷேண ப்³ரஹ்மஜத்வோபதே³ஶாத்; தைத்திரீயகே ச ‘ஸ தபஸ்தப்த்வா । இத³ꣳ ஸர்வமஸ்ருஜத । யதி³த³ம் கிஞ்ச’ (தை. உ. 2 । 6 । 1) இத்யவிஶேஷஶ்ரவணாத் । தஸ்மாத் — ‘வாயோரக்³நி:’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இதி க்ரமோபதே³ஶோ த்³ரஷ்டவ்ய: — வாயோரநந்தரமக்³நி: ஸம்பூ⁴த இதி ॥
ஏவம் ப்ராப்தே, உச்யதே — தேஜ: அத: மாதரிஶ்வந: ஜாயத இதி । கஸ்மாத் ? ததா² ஹ்யாஹ — ‘வாயோரக்³நி:’ இதி । அவ்யவஹிதே ஹி தேஜஸோ ப்³ரஹ்மஜத்வே ஸதி, அஸதி வாயுஜத்வே ‘வாயோரக்³நி:’ இதீயம் ஶ்ருதி: கத³ர்தி²தா ஸ்யாத் । நநு க்ரமார்தை²ஷா ப⁴விஷ்யதீத்யுக்தம்; நேதி ப்³ரூம: — ‘தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாதா³த்மந ஆகாஶ: ஸம்பூ⁴த:’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இதி புரஸ்தாத் ஸம்ப⁴வத்யபாதா³நஸ்ய ஆத்மந: பஞ்சமீநிர்தே³ஶாத் , தஸ்யைவ ச ஸம்ப⁴வதேரிஹாதி⁴காராத் , பரஸ்தாத³பி தத³தி⁴காரே ‘ப்ருதி²வ்யா ஓஷத⁴ய:’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இத்யபாதா³நபஞ்சமீத³ர்ஶநாத் ‘வாயோரக்³நி:’ இத்யபாதா³நபஞ்சம்யேவைஷேதி க³ம்யதே । அபி ச, வாயோரூர்த்⁴வமக்³நி: ஸம்பூ⁴த: — இதி கல்ப்ய: உபபதா³ர்த²யோக³:, க்லுப்தஸ்து காரகார்த²யோக³: — வாயோரக்³நி: ஸம்பூ⁴த: இதி । தஸ்மாதே³ஷா ஶ்ருதிர்வாயுயோநித்வம் தேஜஸோ(அ)வக³மயதி । நந்விதராபி ஶ்ருதிர்ப்³ரஹ்மயோநித்வம் தேஜஸோ(அ)வக³மயதி — ‘தத்தேஜோ(அ)ஸ்ருஜத’ இதி; ந; தஸ்யா: பாரம்பர்யஜத்வே(அ)ப்யவிரோதா⁴த் । யதா³பி ஹ்யாகாஶம் வாயும் ச ஸ்ருஷ்ட்வா வாயுபா⁴வாபந்நம் ப்³ரஹ்ம தேஜோ(அ)ஸ்ருஜதேதி கல்ப்யதே, ததா³பி ப்³ரஹ்மஜத்வம் தேஜஸோ ந விருத்⁴யதே, யதா² — தஸ்யா: ஶ்ருதம் , தஸ்யா த³தி⁴, தஸ்யா ஆமிக்ஷேத்யாதி³ । த³ர்ஶயதி ச ப்³ரஹ்மணோ விகாராத்மநாவஸ்தா²நம் — ‘ததா³த்மாநꣳ ஸ்வயமகுருத’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) இதி । ததா² ச ஈஶ்வரஸ்மரணம் ப⁴வதி — ‘பு³த்³தி⁴ர்ஜ்ஞாநமஸம்மோஹ:’ (ப⁴. கீ³. 10 । 4) இத்யாத்³யநுக்ரம்ய ‘ப⁴வந்தி பா⁴வா பூ⁴தாநாம் மத்த ஏவ ப்ருத²க்³விதா⁴:’ (ப⁴. கீ³. 10 । 5) இதி । யத்³யபி பு³த்³த்⁴யாத³ய: ஸ்வகாரணேப்⁴ய: ப்ரத்யக்ஷம் ப⁴வந்தோ த்³ருஶ்யந்தே, ததா²பி ஸர்வஸ்ய பா⁴வஜாதஸ்ய ஸாக்ஷாத்ப்ரணாட்³யா வா ஈஶ்வரவம்ஶ்யத்வாத் । ஏதேநாக்ரமஸ்ருஷ்டிவாதி³ந்ய: ஶ்ருதயோ வ்யாக்²யாதா:; தாஸாம் ஸர்வதோ²பபத்தே:, க்ரமவத்ஸ்ருஷ்டிவாதி³நீநாம் த்வந்யதா²நுபபத்தே: । ப்ரதிஜ்ஞாபி ஸத்³வம்ஶ்யத்வமாத்ரமபேக்ஷதே, ந அவ்யவஹிதஜந்யத்வம் — இத்யவிரோத⁴: ॥ 10 ॥
அப³தி⁴கரணம்
ஆப: ॥ 11 ॥
‘அதஸ்ததா² ஹ்யாஹ’ இத்யநுவர்ததே । ஆப:, அத: தேஜஸ:, ஜாயந்தே । கஸ்மாத் ? ததா² ஹ்யாஹ — ‘தத³போ(அ)ஸ்ருஜத’ இதி, ‘அக்³நேராப:’ இதி ச । ஸதி வசநே நாஸ்தி ஸம்ஶய: । தேஜஸஸ்து ஸ்ருஷ்டிம் வ்யாக்²யாய ப்ருதி²வ்யா வ்யாக்²யாஸ்யந் , அபோ(அ)ந்தரயாமிதி ‘ஆப:’ இதி ஸூத்ரயாம்ப³பூ⁴வ ॥ 11 ॥
ப்ருதி²வ்யதி⁴காராதி⁴கரணம்
ப்ருதி²வ்யதி⁴காரரூபஶப்³தா³ந்தரேப்⁴ய: ॥ 12 ॥
‘தா ஆப ஐக்ஷந்த ப³ஹ்வ்ய: ஸ்யாம ப்ரஜாயேமஹீதி தா அந்நமஸ்ருஜந்த’ (சா². உ. 6 । 2 । 4) இதி ஶ்ரூயதே । தத்ர ஸம்ஶய: — கிமநேநாந்நஶப்³தே³ந வ்ரீஹியவாத்³யப்⁴யவஹார்யம் வா ஓத³நாத்³யுச்யதே, கிம் வா ப்ருதி²வீதி । தத்ர ப்ராப்தம் தாவத் — வ்ரீஹியவாதி³ ஓத³நாதி³ வா பரிக்³ரஹீதவ்யமிதி । தத்ர ஹ்யந்நஶப்³த³: ப்ரஸித்³தோ⁴ லோகே । வாக்யஶேஷோ(அ)ப்யேதமர்த²முபோத்³ப³லயதி — ‘தஸ்மாத்³யத்ர க்வ ச வர்ஷதி ததே³வ பூ⁴யிஷ்ட²மந்நம் ப⁴வதி’ இதி வ்ரீஹியவாத்³யேவ ஹி ஸதி வர்ஷணே ப³ஹு ப⁴வதி, ந ப்ருதி²வீதி ॥
ஏவம் ப்ராப்தே, ப்³ரூம: — ப்ருதி²வ்யேவேயமந்நஶப்³தே³நாத்³ப்⁴யோ ஜாயமாநா விவக்ஷ்யத இதி । கஸ்மாத் ? அதி⁴காராத் , ரூபாத் , ஶப்³தா³ந்தராச்ச । அதி⁴காரஸ்தாவத் — ‘தத்தேஜோ(அ)ஸ்ருஜத’ ‘தத³போ(அ)ஸ்ருஜத’ இதி மஹாபூ⁴தவிஷயோ வர்ததே । தத்ர க்ரமப்ராப்தாம் ப்ருதி²வீம் மஹாபூ⁴தம் விலங்க்⁴ய நாகஸ்மாத்³வ்ரீஹ்யாதி³பரிக்³ரஹோ ந்யாய்ய: । ததா² ரூபமபி வாக்யஶேஷே ப்ருதி²வ்யநுகு³ணம் த்³ருஶ்யதே — ‘யத்க்ருஷ்ணம் தத³ந்நஸ்ய’ இதி । ந ஹ்யோத³நாதே³ரப்⁴யவஹார்யஸ்ய க்ருஷ்ணத்வநியமோ(அ)ஸ்தி, நாபி வ்ரீஹ்யாதீ³நாம் । நநு ப்ருதி²வ்யா அபி நைவ க்ருஷ்ணத்வநியமோ(அ)ஸ்தி, பய:பாண்டு³ரஸ்யாங்கா³ரரோஹிதஸ்ய ச க்ஷேத்ரஸ்ய த³ர்ஶநாத்; நாயம் தோ³ஷ: — பா³ஹுல்யாபேக்ஷத்வாத் । பூ⁴யிஷ்ட²ம் ஹி ப்ருதி²வ்யா: க்ருஷ்ணம் ரூபம் , ந ததா² ஶ்வேதரோஹிதே । பௌராணிகா அபி ப்ருதி²வீச்சா²யாம் ஶர்வரீமுபதி³ஶந்தி, ஸா ச க்ருஷ்ணாபா⁴ஸா — இத்யத: க்ருஷ்ணம் ரூபம் ப்ருதி²வ்யா இதி ஶ்லிஷ்யதே । ஶ்ருத்யந்தரமபி ஸமாநாதி⁴காரம் — ‘அத்³ப்⁴ய: ப்ருதி²வீ’ இதி ப⁴வதி, ‘தத்³யத³பாம் ஶர ஆஸீத்தத்ஸமஹந்யத ஸா ப்ருதி²வ்யப⁴வத்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 2 । 2) இதி ச । ப்ருதி²வ்யாஸ்து வ்ரீஹ்யாதே³ருத்பத்திம் த³ர்ஶயதி — ‘ப்ருதி²வ்யா ஓஷத⁴ய ஓஷதீ⁴ப்⁴யோ(அ)ந்நம்’ இதி ச । ஏவமதி⁴காராதி³ஷு ப்ருதி²வ்யா: ப்ரதிபாத³கேஷு ஸத்ஸு குதோ வ்ரீஹ்யாதி³ப்ரதிபத்தி: ? ப்ரஸித்³தி⁴ரப்யதி⁴காராதி³பி⁴ரேவ பா³த்⁴யதே । வாக்யஶேஷோ(அ)பி பார்தி²வத்வாத³ந்நாத்³யஸ்ய தத்³த்³வாரேண ப்ருதி²வ்யா ஏவாத்³ப்⁴ய: ப்ரப⁴வத்வம் ஸூசயதீதி த்³ரஷ்டவ்யம் । தஸ்மாத்ப்ருதி²வீயமந்நஶப்³தே³தி ॥ 12 ॥
தத³பி⁴த்⁴யாநாதி⁴கரணம்
தத³பி⁴த்⁴யாநாதே³வ து தல்லிங்கா³த்ஸ: ॥ 13 ॥
கிமிமாநி வியதா³தீ³நி பூ⁴தாநி ஸ்வயமேவ ஸ்வவிகாராந்ஸ்ருஜந்தி, ஆஹோஸ்வித்பரமேஶ்வர ஏவ தேந தேந ஆத்மநாவதிஷ்ட²மாநோ(அ)பி⁴த்⁴யாயந் தம் தம் விகாரம் ஸ்ருஜதீதி ஸந்தே³ஹே ஸதி, ப்ராப்தம் தாவத் — ஸ்வயமேவ ஸ்ருஜந்தீதி । குத: ? ‘ஆகாஶாத்³வாயுர்வாயோரக்³நி:’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இத்யாதி³ஸ்வாதந்த்ர்யஶ்ரவணாத் । நநு அசேதநாநாம் ஸ்வதந்த்ராணாம் ப்ரவ்ருத்தி: ப்ரதிஷித்³தா⁴; நைஷ தோ³ஷ: — ‘தத்தேஜ ஐக்ஷத’ (சா². உ. 6 । 2 । 3) ‘தா ஆப ஐக்ஷந்த’ (சா². உ. 6 । 2 । 4) இதி ச பூ⁴தாநாமபி சேதநத்வஶ்ரவணாதி³தி ॥
ஏவம் ப்ராப்தே, அபி⁴தீ⁴யதே — ஸ ஏவ பரமேஶ்வரஸ்தேந தேந ஆத்மநா அவதிஷ்ட²மாநோ(அ)பி⁴த்⁴யாயந் தம் தம் விகாரம் ஸ்ருஜதீதி । குத: ? தல்லிங்கா³த் । ததா² ஹி ஶாஸ்த்ரம் — ‘ய: ப்ருதி²வ்யாம் திஷ்ட²ந் ப்ருதி²வ்யா அந்தரோ யம் ப்ருதி²வீ ந வேத³ யஸ்ய ப்ருதி²வீ ஶரீரம் ய: ப்ருதி²வீமந்தரோ யமயதி’ (ப்³ரு. உ. 3 । 7 । 3) இத்யேவம்ஜாதீயகம் — ஸாத்⁴யக்ஷாணாமேவ பூ⁴தாநாம் ப்ரவ்ருத்திம் த³ர்ஶயதி । ததா² ‘ஸோ(அ)காமயத ப³ஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேயேதி’ (தை. உ. 2 । 6 । 1) இதி ப்ரஸ்துத்ய, ‘ஸச்ச த்யச்சாப⁴வத்’ (தை. உ. 2 । 6 । 1) , ‘ததா³த்மாநꣳ ஸ்வயமகுருத’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) இதி ச தஸ்யைவ ச ஸர்வாத்மபா⁴வம் த³ர்ஶயதி । யத்து ஈக்ஷணஶ்ரவணமப்தேஜஸோ:, தத்பரமேஶ்வராவேஶவஶாதே³வ த்³ரஷ்டவ்யம் — ‘நாந்யோ(அ)தோ(அ)ஸ்தி த்³ரஷ்டா’ (ப்³ரு. உ. 3 । 7 । 23) இதீக்ஷித்ரந்தரப்ரதிஷேதா⁴த் , ப்ரக்ருதத்வாச்ச ஸத ஈக்ஷிது: ‘ததை³க்ஷத ப³ஹு ஸ்யாம் ப்ரஜாயேயேதி’ (தை. உ. 2 । 6 । 1) இத்யத்ர ॥ 13 ॥
விபர்யயாதி⁴கரணம்
விபர்யயேண து க்ரமோ(அ)த உபபத்³யதே ச ॥ 14 ॥
பூ⁴தாநாமுத்பத்திக்ரமஶ்சிந்தித: । அதே²தா³நீம் அப்யயக்ரமஶ்சிந்த்யதே — கிமநியதேந க்ரமேணாப்யய:, உத உத்பத்திக்ரமேண, அத²வா தத்³விபரீதேநேதி । த்ரயோ(அ)பி ச உத்பத்திஸ்தி²திப்ரலயா பூ⁴தாநாம் ப்³ரஹ்மாயத்தா: ஶ்ரூயந்தே — ‘யதோ வா இமாநி பூ⁴தாநி ஜாயந்தே । யேந ஜாதாநி ஜீவந்தி । யத்ப்ரயந்த்யபி⁴ஸம்விஶந்தி’ (தை. உ. 3 । 1 । 1) இதி । தத்ராநியமோ(அ)விஶேஷாதி³தி ப்ராப்தம் । அத²வா உத்பத்தே: க்ரமஸ்ய ஶ்ருதத்வாத்ப்ரலயஸ்யாபி க்ரமாகாங்க்ஷிண: ஸ ஏவ க்ரம: ஸ்யாதி³தி ॥
ஏவம் ப்ராப்தம் ததோ ப்³ரூம: — விபர்யயேண து ப்ரலயக்ரம:, அத: உத்பத்திக்ரமாத் , ப⁴விதுமர்ஹதி । ததா² ஹி லோகே த்³ருஶ்யதே — யேந க்ரமேண ஸோபாநமாரூட⁴:, ததோ விபரீதேந க்ரமேணாவரோஹதீதி । அபி ச த்³ருஶ்யதே — ம்ருதோ³ ஜாதம் க⁴டஶராவாதி³ அப்யயகாலே ம்ருத்³பா⁴வமப்யேதி, அத்³ப்⁴யஶ்ச ஜாதம் ஹிமகரகாதி³ அப்³பா⁴வமப்யேதீதி । அதஶ்சோபபத்³யத ஏதத் — யத்ப்ருதி²வீ அத்³ப்⁴யோ ஜாதா ஸதீ ஸ்தி²திகாலவ்யதிக்ராந்தௌ அப: அபீயாத் । ஆபஶ்ச தேஜஸோ ஜாதா: ஸத்ய: தேஜ: அபீயு: । ஏவம் க்ரமேண ஸூக்ஷ்மம் ஸூக்ஷ்மதரம் ச அநந்தரமநந்தரம் காரணமபீத்ய ஸர்வம் கார்யஜாதம் பரமகாரணம் பரமஸூக்ஷ்மம் ச ப்³ரஹ்மாப்யேதீதி வேதி³தவ்யம் । ந ஹி ஸ்வகாரணவ்யதிக்ரமேண காரணகாரணே கார்யாப்யயோ ந்யாய்ய: । ஸ்ம்ருதாவப்யுத்பத்திக்ரமவிபர்யயேணைவாப்யயக்ரமஸ்தத்ர தத்ர த³ர்ஶித: — ‘ஜக³த்ப்ரதிஷ்டா² தே³வர்ஷே ப்ருதி²வ்யப்ஸு ப்ரலீயதே । ஜ்யோதிஷ்யாப: ப்ரலீயந்தே ஜ்யோதிர்வாயௌ ப்ரலீயதே’ இத்யேவமாதௌ³ । உத்பத்திக்ரமஸ்து உத்பத்தாவேவ ஶ்ருதத்வாந்நாப்யயே ப⁴விதுமர்ஹதி; ந ச அஸௌ அயோக்³யத்வாத³ப்யயேநாகாங்க்ஷ்யதே । ந ஹி கார்யே த்⁴ரியமாணே காரணஸ்யாப்யயோ யுக்த:, காரணாப்யயே கார்யஸ்யாவஸ்தா²நாநுபபத்தே: । கார்யாப்யயே து காரணஸ்யாவஸ்தா²நம் யுக்தம் — ம்ருதா³தி³ஷ்வேவம் த்³ருஷ்டத்வாத் ॥ 14 ॥
அந்தராவிஜ்ஞாநாதி⁴கரணம்
அந்தரா விஜ்ஞாநமநஸீ க்ரமேண தல்லிங்கா³தி³தி சேந்நாவிஶேஷாத் ॥ 15 ॥
பூ⁴தாநாமுத்பத்திப்ரலயாவநுலோமப்ரதிலோமக்ரமாப்⁴யாம் ப⁴வத இத்யுக்தம்; ஆத்மாதி³ருத்பத்தி: ப்ரலயஶ்சாத்மாந்த: — இத்யப்யுக்தம் । ஸேந்த்³ரியஸ்ய து மநஸோ பு³த்³தே⁴ஶ்ச ஸத்³பா⁴வ: ப்ரஸித்³த⁴: ஶ்ருதிஸ்ம்ருத்யோ: — ‘பு³த்³தி⁴ம் து ஸாரதி²ம் வித்³தி⁴ மந: ப்ரக்³ரஹமேவ ச ।’ (க. உ. 1 । 3 । 3) ‘இந்த்³ரியாணி ஹயாநாஹு:’ (க. உ. 1 । 3 । 4) இத்யாதி³லிங்கே³ப்⁴ய: । தயோரபி கஸ்மிம்ஶ்சித³ந்தராலே க்ரமேணோத்பத்திப்ரலயாவுபஸங்க்³ராஹ்யௌ, ஸர்வஸ்ய வஸ்துஜாதஸ்ய ப்³ரஹ்மஜத்வாப்⁴யுபக³மாத் । அபி ச ஆத²ர்வணே உத்பத்திப்ரகரணே பூ⁴தாநாமாத்மநஶ்சாந்தராலே கரணாந்யநுக்ரம்யந்தே — ‘ஏதஸ்மாஜ்ஜாயதே ப்ராணோ மந: ஸர்வேந்த்³ரியாணி ச । க²ம் வாயுர்ஜ்யோதிராப: ப்ருதி²வீ விஶ்வஸ்ய தா⁴ரிணீ’ (மு. உ. 2 । 1 । 3) இதி । தஸ்மாத்பூர்வோக்தோத்பத்திப்ரலயக்ரமப⁴ங்க³ப்ரஸங்கோ³ பூ⁴தாநாமிதி சேத் , ந; அவிஶேஷாத் — யதி³ தாவத்³பௌ⁴திகாநி கரணாநி, ததோ பூ⁴தோத்பத்திப்ரலயாப்⁴யாமேவைஷாமுத்பத்திப்ரலயௌ ப⁴வத இதி நைதயோ: க்ரமாந்தரம் ம்ருக்³யம் । ப⁴வதி ச பௌ⁴திகத்வே லிங்க³ம் கரணாநாம் — ‘அந்நமயம் ஹி ஸோம்ய மந ஆபோமய: ப்ராணஸ்தேஜோமயீ வாக்’ (சா². உ. 6 । 5 । 4) இத்யேவம்ஜாதீயகம் । வ்யபதே³ஶோ(அ)பி க்வசித்³பூ⁴தாநாம் கரணாநாம் ச ப்³ராஹ்மணபரிவ்ராஜகந்யாயேந நேதவ்ய: । அத² த்வபௌ⁴திகாநி கரணாநி, ததா²பி பூ⁴தோத்பத்திக்ரமோ ந கரணைர்விஶேஷ்யதே — ப்ரத²மம் கரணாந்யுத்பத்³யந்தே சரமம் பூ⁴தாநி, ப்ரத²மம் வா பூ⁴தாந்யுத்பத்³யந்தே சரமம் கரணாநீதி । ஆத²ர்வணே து ஸமாம்நாயக்ரமமாத்ரம் கரணாநாம் பூ⁴தாநாம் ச, ந தத்ரோத்பத்திக்ரம உச்யதே । ததா² அந்யத்ராபி ப்ருத²கே³வ பூ⁴தக்ரமாத்கரணக்ரம ஆம்நாயதே — ‘ப்ரஜாபதிர்வா இத³மக்³ர ஆஸீத்ஸ ஆத்மாநமைக்ஷத ஸ மநோ(அ)ஸ்ருஜத தந்மந ஏவாஸீத்ததா³த்மாநமைக்ஷத தத்³வாசமஸ்ருஜத’ இத்யாதி³நா । தஸ்மாந்நாஸ்தி பூ⁴தோத்பத்திக்ரமஸ்ய ப⁴ங்க³: ॥ 15 ॥
சராசரவ்யபாஶ்ரயாதி⁴கரணம்
சராசரவ்யபாஶ்ரயஸ்து ஸ்யாத்தத்³வ்யபதே³ஶோ பா⁴க்தஸ்தத்³பா⁴வபா⁴வித்வாத் ॥ 16 ॥
ஸ்தோ ஜீவஸ்யாப்யுத்பத்திப்ரலயௌ, ஜாதோ தே³வத³த்தோ ம்ருதோ தே³வத³த்த இத்யேவம்ஜாதீயகால்லௌகிகவ்யபதே³ஶாத் ஜாதகர்மாதி³ஸம்ஸ்காரவிதா⁴நாச்ச — இதி ஸ்யாத்கஸ்யசித்³ப்⁴ராந்தி: । தாமபநுதா³ம: । ந ஜீவஸ்யோத்பத்திப்ரலயௌ ஸ்த:, ஶாஸ்த்ரப²லஸம்ப³ந்தோ⁴பபத்தே: । ஶரீராநுவிநாஶிநி ஹி ஜீவே ஶரீராந்தரக³தேஷ்டாநிஷ்டப்ராப்திபரிஹாரார்தௌ² விதி⁴ப்ரதிஷேதா⁴வநர்த²கௌ ஸ்யாதாம் । ஶ்ரூயதே ச — ‘ஜீவாபேதம் வாவ கிலேத³ம் ம்ரியதே ந ஜீவோ ம்ரியதே’ (சா². உ. 6 । 11 । 3) இதி । நநு லௌகிகோ ஜந்மமரணவ்யபதே³ஶோ ஜீவஸ்ய த³ர்ஶித: । ஸத்யம் த³ர்ஶித: । பா⁴க்தஸ்த்வேஷ ஜீவஸ்ய ஜந்மமரணவ்யபதே³ஶ: । கிமாஶ்ரய: புநரயம் முக்²ய:, யத³பேக்ஷயா பா⁴க்த இதி ? உச்யதே — சராசரவ்யபாஶ்ரய: । ஸ்தா²வரஜங்க³மஶரீரவிஷயௌ ஜந்மமரணஶப்³தௌ³ । ஸ்தா²வரஜங்க³மாநி ஹி பூ⁴தாநி ஜாயந்தே ச ம்ரியந்தே ச । அதஸ்தத்³விஷயௌ ஜந்மமரணஶப்³தௌ³ முக்²யௌ ஸந்தௌ தத்ஸ்தே² ஜீவாத்மந்யுபசர்யேதே, தத்³பா⁴வபா⁴வித்வாத் — ஶரீரப்ராது³ர்பா⁴வதிரோபா⁴வயோர்ஹி ஸதோர்ஜந்மமரணஶப்³தௌ³ ப⁴வத:, நாஸதோ: । ந ஹி ஶரீரஸம்ப³ந்தா⁴த³ந்யத்ர ஜீவோ ஜாதோ ம்ருதோ வா கேநசில்லக்ஷ்யதே । ‘ஸ வா அயம் புருஷோ ஜாயமாந: ஶரீரமபி⁴ஸம்பத்³யமாந: ஸ உத்க்ராமந் ம்ரியமாண:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 8) இதி ச ஶரீரஸம்யோக³வியோக³நிமித்தாவேவ ஜந்மமரணஶப்³தௌ³ த³ர்ஶயதி । ஜாதகர்மாதி³விதா⁴நமபி தே³ஹப்ராது³ர்பா⁴வாபேக்ஷமேவ த்³ரஷ்டவ்யம் , அபா⁴வாஜ்ஜீவப்ராது³ர்பா⁴வஸ்ய । ஜீவஸ்ய பரஸ்மாதா³த்மந உத்பத்திர்வியதா³தீ³நாமிவாஸ்தி நாஸ்தி வேத்யேதது³த்தரேண ஸூத்ரேண வக்ஷ்யதி । தே³ஹாஶ்ரயௌ தாவஜ்ஜீவஸ்ய ஸ்தூ²லாவுத்பத்திப்ரலயௌ ந ஸ்த: இத்யேதத³நேந ஸூத்ரேணாவோசத் ॥ 16 ॥
ஆத்மாதி⁴கரணம்
நாத்மா(அ)ஶ்ருதேர்நித்யத்வாச்ச தாப்⁴ய: ॥ 17 ॥
அஸ்த்யாத்மா ஜீவாக்²ய: ஶரீரேந்த்³ரியபஞ்ஜராத்⁴யக்ஷ: கர்மப²லஸம்ப³ந்தீ⁴ । ஸ கிம் வ்யோமாதி³வது³த்பத்³யதே ப்³ரஹ்மண:, ஆஹோஸ்வித்³ப்³ரஹ்மவதே³வ நோத்பத்³யதே, இதி ஶ்ருதிவிப்ரதிபத்தேர்விஶய: । காஸுசிச்ச்²ருதிஷு அக்³நிவிஸ்பு²லிங்கா³தி³நித³ர்ஶநைர்ஜீவாத்மந: பரஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மண உத்பத்திராம்நாயதே; காஸுசித்து அவிக்ருதஸ்யைவ பரஸ்ய ப்³ரஹ்மண: கார்யப்ரவேஶேந ஜீவபா⁴வோ விஜ்ஞாயதே, ந ச உத்பத்திராம்நாயத இதி । தத்ர ப்ராப்தம் தாவத் — உத்பத்³யதே ஜீவ இதி । குத: ? ப்ரதிஜ்ஞாநுபரோதா⁴தே³வ । ‘ஏகஸ்மிந்விதி³தே ஸர்வமித³ம் விதி³தம்’ இதீயம் ப்ரதிஜ்ஞா ஸர்வஸ்ய வஸ்துஜாதஸ்ய ப்³ரஹ்மப்ரப⁴வத்வே ஸதி நோபருத்⁴யேத, தத்த்வாந்தரத்வே து ஜீவஸ்ய ப்ரதிஜ்ஞேயமுபருத்⁴யேத । ந ச அவிக்ருத: பரமாத்மைவ ஜீவ இதி ஶக்யதே விஜ்ஞாதும் , லக்ஷணபே⁴தா³த் — அபஹதபாப்மத்வாதி³த⁴ர்மகோ ஹி பரமாத்மா, தத்³விபரீதோ ஹி ஜீவ: । விபா⁴கா³ச்சாஸ்ய விகாரத்வஸித்³தி⁴: — யாவாந் ஹி ஆகாஶாதி³: ப்ரவிப⁴க்த:, ஸ ஸர்வோ விகார: । தஸ்ய ச ஆகாஶாதே³ருத்பத்தி: ஸமதி⁴க³தா; ஜீவாத்மாபி புண்யாபுண்யகர்மா ஸுக²து³:க²யுக் ப்ரதிஶரீரம் ப்ரவிப⁴க்த இதி, தஸ்யாபி ப்ரபஞ்சோத்பத்த்யவஸரே உத்பத்திர்ப⁴விதுமர்ஹதி । அபி ச ‘யதா²க்³நே: க்ஷுத்³ரா விஸ்பு²லிங்கா³ வ்யுச்சரந்த்யேவமேவாஸ்மாதா³த்மந: ஸர்வே ப்ராணா:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 1 । 20) இதி ப்ராணாதே³ர்போ⁴க்³யஜாதஸ்ய ஸ்ருஷ்டிம் ஶிஷ்ட்வா ‘ஸர்வ ஏத ஆத்மாநோ வ்யுச்சரந்தி’ இதி போ⁴க்த்ரூணாமாத்மநாம் ப்ருத²க்ஸ்ருஷ்டிம் ஶாஸ்தி । ‘யதா² ஸுதீ³ப்தாத்பாவகாத்³விஸ்பு²லிங்கா³: ஸஹஸ்ரஶ: ப்ரப⁴வந்தே ஸரூபா: । ததா²க்ஷராத்³விவிதா⁴: ஸோம்ய பா⁴வா: ப்ரஜாயந்தே தத்ர சைவாபியந்தி’ (மு. உ. 2 । 1 । 1) இதி ச ஜீவாத்மநாமுத்பத்திப்ரலயாவுச்யேதே, ஸரூபவசநாத் — ஜீவாத்மாநோ ஹி பரமாத்மநா ஸரூபா ப⁴வந்தி, சைதந்யயோகா³த்; ந ச க்வசித³ஶ்ரவணமந்யத்ர ஶ்ருதம் வாரயிதுமர்ஹதி, ஶ்ருத்யந்தரக³தஸ்யாப்யவிருத்³த⁴ஸ்யாதி⁴கஸ்யார்த²ஸ்ய ஸர்வத்ரோபஸம்ஹர்தவ்யத்வாத் । ப்ரவேஶஶ்ருதிரப்யேவம் ஸதி விகாரபா⁴வாபத்த்யைவ வ்யாக்²யாதவ்யா — ‘ததா³த்மாநꣳ ஸ்வயமகுருத’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) இத்யாதி³வத் । தஸ்மாது³த்பத்³யதே ஜீவ இதி ॥
ஏவம் ப்ராப்தே, ப்³ரூம: — நாத்மா ஜீவ உத்பத்³யத இதி । கஸ்மாத் ? அஶ்ருதே:; ந ஹ்யஸ்யோத்பத்திப்ரகரணே ஶ்ரவணமஸ்தி பூ⁴ய:ஸு ப்ரதே³ஶேஷு । நநு க்வசித³ஶ்ரவணமந்யத்ர ஶ்ருதம் ந வாரயதீத்யுக்தம்; ஸத்யமுக்தம்; உத்பத்திரேவ த்வஸ்ய ந ஸம்ப⁴வதீதி வதா³ம: । கஸ்மாத் ? நித்யத்வாச்ச தாப்⁴ய: — சஶப்³தா³த³ஜத்வாதி³ப்⁴யஶ்ச — நித்யத்வம் ஹ்யஸ்ய ஶ்ருதிப்⁴யோ(அ)வக³ம்யதே, ததா² அஜத்வம் அவிகாரித்வம் அவிக்ருதஸ்யைவ ப்³ரஹ்மணோ ஜீவாத்மநாவஸ்தா²நம் ப்³ரஹ்மாத்மநா சேதி । ந சைவம்ரூபஸ்யோத்பத்திருபபத்³யதே । தா: கா: ஶ்ருதய: ? ‘ந ஜீவோ ம்ரியதே’ (சா². உ. 6 । 11 । 3) ‘ஸ வா ஏஷ மஹாநஜ ஆத்மா(அ)ஜரோ(அ)மரோ(அ)ம்ருதோ(அ)ப⁴யோ ப்³ரஹ்ம’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 25) ‘ந ஜாயதே ம்ரியதே வா விபஶ்சித்’ (க. உ. 1 । 2 । 18) ‘அஜோ நித்ய: ஶாஶ்வதோ(அ)யம் புராண:’ (க. உ. 1 । 2 । 18) ‘தத்ஸ்ருஷ்ட்வா ததே³வாநுப்ராவிஶத்’ (தை. உ. 2 । 6 । 1) ‘அநேந ஜீவேநாத்மநாநுப்ரவிஶ்ய நாமரூபே வ்யாகரவாணி’ (சா². உ. 6 । 3 । 2) ‘ஸ ஏஷ இஹ ப்ரவிஷ்ட ஆ நகா²க்³ரேப்⁴ய:’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 7) ‘தத்த்வமஸி’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) ‘அஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மி’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 10) ‘அயமாத்மா ப்³ரஹ்ம ஸர்வாநுபூ⁴:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 5 । 19) இத்யேவமாத்³யா நித்யத்வவாதி³ந்ய: ஸத்ய: ஜீவஸ்யோத்பத்திம் ப்ரதிப³த்⁴நந்தி । நநு ப்ரவிப⁴க்தத்வாத்³விகார:, விகாரத்வாச்சோத்பத்³யதே — இத்யுக்தம்; அத்ரோச்யதே — நாஸ்ய ப்ரவிபா⁴க³: ஸ்வதோ(அ)ஸ்தி, ‘ஏகோ தே³வ: ஸர்வபூ⁴தேஷு கூ³ட⁴: ஸர்வவ்யாபீ ஸர்வபூ⁴தாந்தராத்மா’ (ஶ்வே. உ. 6 । 11) இதி ஶ்ருதே: । பு³த்³த்⁴யாத்³யுபாதி⁴நிமித்தம் து அஸ்ய ப்ரவிபா⁴க³ப்ரதிபா⁴நம் , ஆகாஶஸ்யேவ க⁴டாதி³ஸம்ப³ந்த⁴நிமித்தம் । ததா² ச ஶாஸ்த்ரம் — ‘ஸ வா அயமாத்மா ப்³ரஹ்ம விஜ்ஞாநமயோ மநோமய: ப்ராணமயஶ்சக்ஷுர்மய: ஶ்ரோத்ரமய:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 5) இத்யேவமாதி³ ப்³ரஹ்மண ஏவாவிக்ருதஸ்ய ஸதோ(அ)ஸ்யைகஸ்யாநேகபு³த்³த்⁴யாதி³மயத்வம் த³ர்ஶயதி । தந்மயத்வம் ச அஸ்ய தத்³விவிக்தஸ்வரூபாநபி⁴வ்யக்த்யா தது³பரக்தஸ்வரூபத்வம் — ஸ்த்ரீமயோ ஜால்ம இத்யாதி³வத் — த்³ரஷ்டவ்யம் । யத³பி க்வசித³ஸ்யோத்பத்திப்ரலயஶ்ரவணம் , தத³ப்யத ஏவோபாதி⁴ஸம்ப³ந்தா⁴ந்நேதவ்யம் — உபாத்⁴யுத்பத்த்யா அஸ்யோத்பத்தி:, தத்ப்ரலயேந ச ப்ரலய இதி । ததா² ச த³ர்ஶயதி — ‘ப்ரஜ்ஞாநக⁴ந ஏவைதேப்⁴யோ பூ⁴தேப்⁴ய: ஸமுத்தா²ய தாந்யேவாநு விநஶ்யதி ந ப்ரேத்ய ஸம்ஜ்ஞாஸ்தி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 5 । 13) இதி; ததோ²பாதி⁴ப்ரலய ஏவாயம் , நாத்மவிலய: — இத்யேதத³பி — ‘அத்ரைவ மா ப⁴க³வாந்மோஹாந்தமாபீபத³ந்ந வா அஹமிமம் விஜாநாமி ந ப்ரேத்ய ஸம்ஜ்ஞாஸ்தி’ — இதி ப்ரஶ்நபூர்வகம் ப்ரதிபாத³யதி — ‘ந வா அரே(அ)ஹம் மோஹம் ப்³ரவீம்யவிநாஶீ வா அரே(அ)யமாத்மாநுச்சி²த்தித⁴ர்மா மாத்ரா(அ)ஸம்ஸர்க³ஸ்த்வஸ்ய ப⁴வதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 5 । 14) — இதி । ப்ரதிஜ்ஞாநுபரோதோ⁴(அ)ப்யவிக்ருதஸ்யைவ ப்³ரஹ்மணோ ஜீவபா⁴வாப்⁴யுபக³மாத்; லக்ஷணபே⁴தோ³(அ)ப்யநயோருபாதி⁴நிமித்த ஏவ, ‘அத ஊர்த்⁴வம் விமோக்ஷாயைவ ப்³ரூஹி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 15) இதி ச ப்ரக்ருதஸ்யைவ விஜ்ஞாநமயஸ்யாத்மந: ஸர்வஸம்ஸாரத⁴ர்மப்ரத்யாக்²யாநேந பரமாத்மபா⁴வப்ரதிபாத³நாத் । தஸ்மாத் நைவாத்மோத்பத்³யதே ப்ரவிலீயதே வேதி ॥ 17 ॥
ஜ்ஞாதி⁴கரணம்
ஜ்ஞோ(அ)த ஏவ ॥ 18 ॥
ஸ கிம் காணபு⁴ஜாநாமிவாக³ந்துகசைதந்ய:, ஸ்வதோ(அ)சேதந:, ஆஹோஸ்வித்ஸாங்க்²யாநாமிவ நித்யசைதந்யஸ்வரூப ஏவ, இதி வாதி³விப்ரதிபத்தே: ஸம்ஶய: । கிம் தாவத்ப்ராப்தம் ? ஆக³ந்துகமாத்மநஶ்சைதந்யமாத்மமந:ஸம்யோக³ஜம் , அக்³நிக⁴டஸம்யோக³ஜரோஹிதாதி³கு³ணவதி³தி ப்ராப்தம் । நித்யசைதந்யத்வே ஹி ஸுப்தமூர்சி²தக்³ரஹாவிஷ்டாநாமபி சைதந்யம் ஸ்யாத் । தே ப்ருஷ்டா: ஸந்த: ‘ந கிஞ்சித்³வயமசேதயாமஹி’ இதி ஜல்பந்தி; ஸ்வஸ்தா²ஶ்ச சேதயமாநா த்³ருஶ்யந்தே । அத: காதா³சித்கசைதந்யத்வாதா³க³ந்துகசைதந்ய ஆத்மேதி ॥
ஏவம் ப்ராப்தே, அபி⁴தீ⁴யதே — ஜ்ஞ: நித்யசைதந்யோ(அ)யமாத்மா — அத ஏவ — யஸ்மாதே³வ நோத்பத்³யதே, பரமேவ ப்³ரஹ்ம அவிக்ருதமுபாதி⁴ஸம்பர்காஜ்ஜீவபா⁴வேநாவதிஷ்ட²தே । பரஸ்ய ஹி ப்³ரஹ்மணஶ்சைதந்யஸ்வரூபத்வமாம்நாதம் — ‘விஜ்ஞாநமாநந்த³ம் ப்³ரஹ்ம’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 28) ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) ‘அநந்தரோ(அ)பா³ஹ்ய: க்ருத்ஸ்ந: ப்ரஜ்ஞாநக⁴ந ஏவ’ (ப்³ரு. உ. 4 । 5 । 13) இத்யாதி³ஷு ஶ்ருதிஷு । ததே³வ சேத்பரம் ப்³ரஹ்ம ஜீவ:, தஸ்மாஜ்ஜீவஸ்யாபி நித்யசைதந்யஸ்வரூபத்வமக்³ந்யௌஷ்ண்யப்ரகாஶவதி³தி க³ம்யதே । விஜ்ஞாநமயப்ரக்ரியாயாம் ச ஶ்ருதயோ ப⁴வந்தி — ‘அஸுப்த: ஸுப்தாநபி⁴சாகஶீதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 11) ‘அத்ராயம் புருஷ: ஸ்வயம்ஜ்யோதிர்ப⁴வதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 9) இதி, ‘ந ஹி விஜ்ஞாதுர்விஜ்ஞாதேர்விபரிலோபோ வித்³யதே’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 30) இத்யேவம்ரூபா: । ‘அத² யோ வேதே³த³ம் ஜிக்⁴ராணீதி ஸ ஆத்மா’ (சா². உ. 8 । 12 । 4) இதி ச — ஸர்வை: கரணத்³வாரை: ‘இத³ம் வேத³, இத³ம் வேத³’ இதி விஜ்ஞாநேநாநுஸந்தா⁴நாத் தத்³ரூபத்வஸித்³தி⁴: । நித்யசைதந்யஸ்வரூபத்வே க்⁴ராணாத்³யாநர்த²க்யமிதி சேத் , ந, க³ந்தா⁴தி³விஷயவிஶேஷபரிச்சே²தா³ர்த²த்வாத் । ததா² ஹி த³ர்ஶயதி — ‘க³ந்தா⁴ய க்⁴ராணம்’ இத்யாதி³ । யத்து ஸுப்தாத³யோ ந சேதயந்த இதி, தஸ்ய ஶ்ருத்யைவ பரிஹாரோ(அ)பி⁴ஹித: , ஸுஷுப்தம் ப்ரக்ருத்ய — ‘யத்³வை தந்ந பஶ்யதி பஶ்யந்வை தந்ந பஶ்யதி; ந ஹி த்³ரஷ்டுர்த்³ருஷ்டேர்விபரிலோபோ வித்³யதே(அ)விநாஶித்வாத்; ந து தத்³த்³விதீயமஸ்தி ததோ(அ)ந்யத்³விப⁴க்தம் யத்பஶ்யேத்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 23) இத்யாதி³நா । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி — விஷயாபா⁴வாதி³யமசேதயமாநதா, ந சைதந்யாபா⁴வாதி³தி — யதா² வியதா³ஶ்ரயஸ்ய ப்ரகாஶஸ்ய ப்ரகாஶ்யாபா⁴வாத³நபி⁴வ்யக்தி:, ந ஸ்வரூபாபா⁴வாத் — தத்³வத் । வைஶேஷிகாதி³தர்கஶ்ச ஶ்ருதிவிரோத⁴ ஆபா⁴ஸீப⁴வதி । தஸ்மாந்நித்யசைதந்யஸ்வரூப ஏவ ஆத்மேதி நிஶ்சிநும: ॥ 18 ॥
உத்க்ராந்திக³த்யதி⁴கரணம்
உத்க்ராந்திக³த்யாக³தீநாம் ॥ 19 ॥
இதா³நீம் து கிம்பரிமாணோ ஜீவ இதி சிந்த்யதே — கிமணுபரிமாண:, உத மத்⁴யமபரிமாண:, ஆஹோஸ்வித் மஹாபரிமாண இதி । நநு நாத்மோத்பத்³யதே நித்யசைதந்யஶ்சாயமித்யுக்தம் । அதஶ்ச பர ஏவ ஆத்மா ஜீவ இத்யாபததி । பரஸ்ய ச ஆத்மநோ(அ)நந்தத்வமாம்நாதம் । தத்ர குதோ ஜீவஸ்ய பரிமாணசிந்தாவதார இதி । உச்யதே — ஸத்யமேதத்; உத்க்ராந்திக³த்யாக³திஶ்ரவணாநி து ஜீவஸ்ய பரிச்சே²த³ம் ப்ராபயந்தி । ஸ்வஶப்³தே³ந ச அஸ்ய க்வசித³ணுபரிமாணத்வமாம்நாயதே । தஸ்ய ஸர்வஸ்யாநாகுலத்வோபபாத³நாயாயமாரம்ப⁴: । தத்ர ப்ராப்தம் தாவத் — உத்க்ராந்திக³த்யாக³தீநாம் ஶ்ரவணாத்பரிச்சி²ந்நோ(அ)ணுபரிமாணோ ஜீவ இதி । உத்க்ராந்திஸ்தாவத் — ‘ஸ யதா³ஸ்மாச்ச²ரீராது³த்க்ராமதி ஸஹைவைதை: ஸர்வைருத்க்ராமதி’ (கௌ. உ. 3 । 4) இதி; க³திரபி — ‘யே வை கே சாஸ்மால்லோகாத்ப்ரயந்தி சந்த்³ரமஸமேவ தே ஸர்வே க³ச்ச²ந்தி’ (கௌ. உ. 1 । 2) இதி; ஆக³திரபி — ‘தஸ்மால்லோகாத்புநரைத்யஸ்மை லோகாய கர்மணே’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 6) இதி; ஆஸாமுத்க்ராந்திக³த்யாக³தீநாம் ஶ்ரவணாத்பரிச்சி²ந்நஸ்தாவஜ்ஜீவ இதி ப்ராப்நோதி — ந ஹி விபோ⁴ஶ்சலநமவகல்பத இதி । ஸதி பரிச்சே²தே³, ஶரீரபரிமாணத்வஸ்யார்ஹதபரீக்ஷாயாம் நிரஸ்தத்வாத் அணுராத்மேதி க³ம்யதே ॥ 19 ॥
ஸ்வாத்மநா சோத்தரயோ: ॥ 20 ॥
உத்க்ராந்தி: கதா³சித³சலதோ(அ)பி க்³ராமஸ்வாம்யநிவ்ருத்திவத்³தே³ஹஸ்வாம்யநிவ்ருத்த்யா கர்மக்ஷயேணாவகல்பேத । உத்தரே து க³த்யாக³தீ நாசலத: ஸம்ப⁴வத: । ஸ்வாத்மநா ஹி தயோ: ஸம்ப³ந்தோ⁴ ப⁴வதி, க³மே: கர்த்ருஸ்த²க்ரியாத்வாத் । அமத்⁴யமபரிமாணஸ்ய ச க³த்யாக³தீ அணுத்வே ஏவ ஸம்ப⁴வத: । ஸத்யோஶ்ச க³த்யாக³த்யோருத்க்ராந்திரப்யபஸ்ருப்திரேவ தே³ஹாதி³தி ப்ரதீயதே । ந ஹி அநபஸ்ருப்தஸ்ய தே³ஹாத்³க³த்யாக³தீ ஸ்யாதாம் — தே³ஹப்ரதே³ஶாநாம் ச உத்க்ராந்தாவபாதா³நத்வவசநாத் — ‘சக்ஷுஷ்டோ வா மூர்த்⁴நோ வாந்யேப்⁴யோ வா ஶரீரதே³ஶேப்⁴ய:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 2) இதி । ‘ஸ ஏதாஸ்தேஜோமாத்ரா: ஸமப்⁴யாத³தா³நோ ஹ்ருத³யமேவாந்வவக்ராமதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 1) ‘ஶுக்ரமாதா³ய புநரைதி ஸ்தா²நம்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 11) இதி சாந்தரே(அ)பி ஶரீரே ஶாரீரஸ்ய க³த்யாக³தீ ப⁴வத: । தஸ்மாத³ப்யஸ்யாணுத்வஸித்³தி⁴: ॥ 20 ॥
நாணுரதச்ச்²ருதேரிதி சேந்நேதராதி⁴காராத் ॥ 21 ॥
அதா²பி ஸ்யாத் — நாணுரயமாத்மா । கஸ்மாத் ? அதச்ச்²ருதே:; அணுத்வவிபரீதபரிமாணஶ்ரவணாதி³த்யர்த²: । ‘ஸ வா ஏஷ மஹாநஜ ஆத்மா, யோ(அ)யம் விஜ்ஞாநமய: ப்ராணேஷு’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 22) ‘ஆகாஶவத்ஸர்வக³தஶ்ச நித்ய:’ (ஶத. ப்³ரா. 10 । 6 । 3 । 2) ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இத்யேவம்ஜாதீயகா ஹி ஶ்ருதிராத்மநோ(அ)ணுத்வே விப்ரதிஷித்⁴யேதேதி சேத் , நைஷ தோ³ஷ: । கஸ்மாத் ? இதராதி⁴காராத் — பரஸ்ய ஹி ஆத்மந: ப்ரக்ரியாயாமேஷா பரிமாணாந்தரஶ்ருதி:, பரஸ்யைவாத்மந: ப்ராதா⁴ந்யேந வேதா³ந்தேஷு வேதி³தவ்யத்வேந ப்ரக்ருதத்வாத் , ‘விரஜ: பர ஆகாஶாத்’ இத்யேவம்விதா⁴ச்ச பரஸ்யைவாத்மநஸ்தத்ர தத்ர விஶேஷாதி⁴காராத் । நநு ‘யோ(அ)யம் விஜ்ஞாநமய: ப்ராணேஷு’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 22) இதி ஶாரீர ஏவ மஹத்த்வஸம்ப³ந்தி⁴த்வேந ப்ரதிநிர்தி³ஶ்யதே — ஶாஸ்த்ரத்³ருஷ்ட்யா து ஏஷ நிர்தே³ஶோ வாமதே³வவத்³த்³ரஷ்டவ்ய: । தஸ்மாத்ப்ராஜ்ஞவிஷயத்வாத்பரிமாணாந்தரஶ்ரவணஸ்ய ந ஜீவஸ்யாணுத்வம் விருத்⁴யதே ॥ 21 ॥
ஸ்வஶப்³தோ³ந்மாநாப்⁴யாம் ச ॥ 22 ॥
இதஶ்சாணுராத்மா, யத: ஸாக்ஷாதே³வாஸ்யாணுத்வவாசீ ஶப்³த³: ஶ்ரூயதே — ‘ஏஷோ(அ)ணுராத்மா சேதஸா வேதி³தவ்யோ யஸ்மிந்ப்ராண: பஞ்சதா⁴ ஸம்விவேஶ’ (மு. உ. 3 । 1 । 9) இதி । ப்ராணஸம்ப³ந்தா⁴ச்ச ஜீவ ஏவாயமணுரபி⁴ஹித இதி க³ம்யதே । ததோ²ந்மாநமபி ஜீவஸ்யாணிமாநம் க³மயதி — ‘பா³லாக்³ரஶதபா⁴க³ஸ்ய ஶததா⁴ கல்பிதஸ்ய ச । பா⁴கோ³ ஜீவ: ஸ விஜ்ஞேய:’ (ஶ்வே. உ. 5 । 9) இதி; ‘ஆராக்³ரமாத்ரோ ஹ்யவரோ(அ)பி த்³ருஷ்ட:’ (ஶ்வே. உ. 5 । 8) இதி ச உந்மாநாந்தரம் ॥ 22 ॥
நந்வணுத்வே ஸதி ஏகதே³ஶஸ்த²ஸ்ய ஸகலதே³ஹக³தோபலப்³தி⁴ர்விருத்⁴யதே । த்³ருஶ்யதே ச ஜாஹ்நவீஹ்ரத³நிமக்³நாநாம் ஸர்வாங்க³ஶைத்யோபலப்³தி⁴:, நிதா³க⁴ஸமயே ச ஸகலஶரீரபரிதாபோபலப்³தி⁴ரிதி — அத உத்தரம் பட²தி —
அவிரோத⁴ஶ்சந்த³நவத் ॥ 23 ॥
யதா² ஹி ஹரிசந்த³நபி³ந்து³: ஶரீரைகதே³ஶஸம்ப³த்³தோ⁴(அ)பி ஸந் ஸகலதே³ஹவ்யாபிநமாஹ்லாத³ம் கரோதி, ஏவமாத்மாபி தே³ஹைகதே³ஶஸ்த²: ஸகலதே³ஹவ்யாபிநீமுபலப்³தி⁴ம் கரிஷ்யதி । த்வக்ஸம்ப³ந்தா⁴ச்சாஸ்ய ஸகலஶரீரக³தா வேத³நா ந விருத்⁴யதே । த்வகா³த்மநோர்ஹி ஸம்ப³ந்த⁴: க்ருத்ஸ்நாயாம் த்வசி வர்ததே । த்வக்ச க்ருத்ஸ்நஶரீரவ்யாபிநீதி ॥ 23 ॥
அவஸ்தி²திவைஶேஷ்யாதி³தி சேந்நாப்⁴யுபக³மாத்³த்⁴ருதி³ ஹி ॥ 24 ॥
அத்ராஹ — யது³க்தமவிரோத⁴ஶ்சந்த³நவதி³தி, தத³யுக்தம் , த்³ருஷ்டாந்ததா³ர்ஷ்டாந்திகயோரதுல்யத்வாத் । ஸித்³தே⁴ ஹி ஆத்மநோ தே³ஹைகதே³ஶஸ்த²த்வே சந்த³நத்³ருஷ்டாந்தோ ப⁴வதி, ப்ரத்யக்ஷம் து சந்த³நஸ்யாவஸ்தி²திவைஶேஷ்யமேகதே³ஶஸ்த²த்வம் ஸகலதே³ஹாஹ்லாத³நம் ச । ஆத்மந: புந: ஸகலதே³ஹோபலப்³தி⁴மாத்ரம் ப்ரத்யக்ஷம் , நைகதே³ஶவர்தித்வம் । அநுமேயம் து ததி³தி யத³ப்யுச்யேத — ந ச அத்ராநுமாநம் ஸம்ப⁴வதி — கிமாத்மந: ஸகலஶரீரக³தா வேத³நா த்வகி³ந்த்³ரியஸ்யேவ ஸகலதே³ஹவ்யாபிந: ஸத:, கிம் வா விபோ⁴ர்நப⁴ஸ இவ, ஆஹோஸ்விச்சந்த³நபி³ந்தோ³ரிவாணோரேகதே³ஶஸ்த²ஸ்ய இதி ஸம்ஶயாநதிவ்ருத்தேரிதி । அத்ரோச்யதே — நாயம் தோ³ஷ: । கஸ்மாத் ? அப்⁴யுபக³மாத் । அப்⁴யுபக³ம்யதே ஹி ஆத்மநோ(அ)பி சந்த³நஸ்யேவ தே³ஹைகதே³ஶவ்ருத்தித்வமவஸ்தி²திவைஶேஷ்யம் । கத²மிதி, உச்யதே — ஹ்ருதி³ ஹ்யேஷ ஆத்மா பட்²யதே வேதா³ந்தேஷு, ‘ஹ்ருதி³ ஹ்யேஷ ஆத்மா’ (ப்ர. உ. 3 । 6) ‘ஸ வா ஏஷ ஆத்மா ஹ்ருதி³’ (சா². உ. 8 । 3 । 3) ‘கதம ஆத்மேதி யோ(அ)யம் விஜ்ஞாநமய: ப்ராணேஷு ஹ்ருத்³யந்தர்ஜ்யோதி: புருஷ:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 7) இத்யாத்³யுபதே³ஶேப்⁴ய: । தஸ்மாத்³த்³ருஷ்டாந்ததா³ர்ஷ்டாந்திகயோரவைஷம்யாத் யுக்தமேவைதத் — ‘அவிரோத⁴ஶ்சந்த³நவத்’ இதி ॥ 24 ॥
கு³ணாத்³வா லோகவத் ॥ 25 ॥
சைதந்யகு³ணவ்யாப்தேர்வா அணோரபி ஸதோ ஜீவஸ்ய ஸகலதே³ஹவ்யாபி கார்யம் ந விருத்⁴யதே — யதா² லோகே மணிப்ரதீ³பப்ரப்⁴ருதீநாமபவரகைகதே³ஶவர்திநாமபி ப்ரபா⁴ அபவரகவ்யாபிநீ ஸதீ க்ருத்ஸ்நே(அ)பவரகே கார்யம் கரோதி — தத்³வத் । ஸ்யாத் கதா³சிச்சந்த³நஸ்ய ஸாவயவத்வாத்ஸூக்ஷ்மாவயவவிஸர்பணேநாபி ஸகலதே³ஹ ஆஹ்லாத³யித்ருத்வம் । ந த்வணோர்ஜீவஸ்யாவயவா: ஸந்தி, யைரயம் ஸகலதே³ஹம் விப்ரஸர்பேத் — இத்யாஶங்க்ய ‘கு³ணாத்³வா லோகவத்’ இத்யுக்தம் ॥ 25 ॥
கத²ம் புநர்கு³ணோ கு³ணிவ்யதிரேகேணாந்யத்ர வர்தேத ? ந ஹி படஸ்ய ஶுக்லோ கு³ண: படவ்யதிரேகேணாந்யத்ர வர்தமாநோ த்³ருஶ்யதே । ப்ரதீ³பப்ரபா⁴வத்³ப⁴வேதி³தி சேத் , ந; தஸ்யா அபி த்³ரவ்யத்வாப்⁴யுபக³மாத் — நிபி³டா³வயவம் ஹி தேஜோத்³ரவ்யம் ப்ரதீ³ப:, ப்ரவிரலாவயவம் து தேஜோத்³ரவ்யமேவ ப்ரபா⁴ இதி, அத உத்தரம் பட²தி —
வ்யதிரேகோ க³ந்த⁴வத் ॥ 26 ॥
யதா² கு³ணஸ்யாபி ஸதோ க³ந்த⁴ஸ்ய க³ந்த⁴வத்³த்³ரவ்யவ்யதிரேகேண வ்ருத்திர்ப⁴வதி, அப்ராப்தேஷ்வபி குஸுமாதி³ஷு க³ந்த⁴வத்ஸு குஸுமக³ந்தோ⁴பலப்³தே⁴: । ஏவமணோரபி ஸதோ ஜீவஸ்ய சைதந்யகு³ணவ்யதிரேகோ ப⁴விஷ்யதி । அதஶ்சாநைகாந்திகமேதத் — கு³ணத்வாத்³ரூபாதி³வதா³ஶ்ரயவிஶ்லேஷாநுபபத்திரிதி । கு³ணஸ்யைவ ஸதோ க³ந்த⁴ஸ்ய ஆஶ்ரயவிஶ்லேஷத³ர்ஶநாத் । க³ந்த⁴ஸ்யாபி ஸஹைவாஶ்ரயேண விஶ்லேஷ இதி சேத் , ந; யஸ்மாந்மூலத்³ரவ்யாத்³விஶ்லேஷ: தஸ்ய க்ஷயப்ரஸங்கா³த் । அக்ஷீயமாணமபி தத்பூர்வாவஸ்தா²தோ க³ம்யதே । அந்யதா² தத்பூர்வாவஸ்தை²ர்கு³ருத்வாதி³பி⁴ர்ஹீயேத । ஸ்யாதே³தத் — க³ந்தா⁴ஶ்ரயாணாம் விஶ்லிஷ்டாநாமவயவாநாமல்பத்வாத் ஸந்நபி விஶேஷோ நோபலக்ஷ்யதே । ஸூக்ஷ்மா ஹி க³ந்த⁴பரமாணவ: ஸர்வதோ விப்ரஸ்ருதா க³ந்த⁴பு³த்³தி⁴முத்பாத³யந்தி நாஸிகாபுடமநுப்ரவிஶந்த இதி சேத் , ந; அதீந்த்³ரியத்வாத்பரமாணூநாம் , ஸ்பு²டக³ந்தோ⁴பலப்³தே⁴ஶ்ச நாக³கேஸராதி³ஷு । ந ச லோகே ப்ரதீதி: — க³ந்த⁴வத்³த்³ரவ்யமாக்⁴ராதமிதி; க³ந்த⁴ ஏவ ஆக்⁴ராத இதி து லௌகிகா: ப்ரதியந்தி । ரூபாதி³ஷ்வாஶ்ரயவ்யதிரேகாநுபலப்³தே⁴ர்க³ந்த⁴ஸ்யாப்யயுக்த ஆஶ்ரயவ்யதிரேக இதி சேத் , ந; ப்ரத்யக்ஷத்வாத³நுமாநாப்ரவ்ருத்தே: । தஸ்மாத் யத் யதா² லோகே த்³ருஷ்டம் , தத் ததை²வ அநுமந்தவ்யம் நிரூபகை:, நாந்யதா² । ந ஹி ரஸோ கு³ணோ ஜிஹ்வயோபலப்⁴யத இத்யதோ ரூபாத³யோ(அ)பி கு³ணா ஜிஹ்வயைவோபலப்⁴யேரந்நிதி நியந்தும் ஶக்யதே ॥ 26 ॥
ததா² ச த³ர்ஶயதி ॥ 27 ॥
ஹ்ருத³யாயதநத்வமணுபரிமாணத்வம் ச ஆத்மந: அபி⁴தா⁴ய தஸ்யைவ ‘ஆ லோமப்⁴ய ஆ நகா²க்³ரேப்⁴ய:’ (சா². உ. 8 । 8 । 1) இதி சைதந்யேந கு³ணேந ஸமஸ்தஶரீரவ்யாபித்வம் த³ர்ஶயதி ॥ 27 ॥
ப்ருத²கு³பதே³ஶாத் ॥ 28 ॥
‘ப்ரஜ்ஞயா ஶரீரம் ஸமாருஹ்ய’ (கௌ. உ. 3 । 6) இதி ச ஆத்மப்ரஜ்ஞயோ: கர்த்ருகரணபா⁴வேந ப்ருத²கு³பதே³ஶாத் சைதந்யகு³ணேநைவ அஸ்ய ஶரீரவ்யாபிதா க³ம்யதே । ‘ததே³ஷாம் ப்ராணாநாம் விஜ்ஞாநேந விஜ்ஞாநமாதா³ய’ (ப்³ரு. உ. 2 । 1 । 17) இதி ச கர்து: ஶாரீராத்ப்ருத²க்³விஜ்ஞாநஸ்யோபதே³ஶ: ஏதமேவாபி⁴ப்ராயமுபோத்³ப³லயதி । தஸ்மாத³ணுராத்மேதி ॥ 28 ॥
ஏவம் ப்ராப்தே, ப்³ரூம: —
தத்³கு³ணஸாரத்வாத்து தத்³வ்யபதே³ஶ: ப்ராஜ்ஞவத் ॥ 29 ॥
துஶப்³த³: பக்ஷம் வ்யாவர்தயதி । நைதத³ஸ்தி — அணுராத்மேதி । உத்பத்த்யஶ்ரவணாத் பரஸ்யைவ து ப்³ரஹ்மண: ப்ரவேஶஶ்ரவணாத் தாதா³த்ம்யோபதே³ஶாச்ச பரமேவ ப்³ரஹ்ம ஜீவ இத்யுக்தம் । பரமேவ சேத்³ப்³ரஹ்ம ஜீவ:, தஸ்மாத்³யாவத்பரம் ப்³ரஹ்ம தாவாநேவ ஜீவோ ப⁴விதுமர்ஹதி । பரஸ்ய ச ப்³ரஹ்மணோ விபு⁴த்வமாம்நாதம் । தஸ்மாத்³விபு⁴ர்ஜீவ: । ததா² ச ‘ஸ வா ஏஷ மஹாநஜ ஆத்மா யோ(அ)யம் விஜ்ஞாநமய: ப்ராணேஷு’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 22) இத்யேவம்ஜாதீயகா ஜீவவிஷயா விபு⁴த்வவாதா³: ஶ்ரௌதா: ஸ்மார்தாஶ்ச ஸமர்தி²தா ப⁴வந்தி । ந ச அணோர்ஜீவஸ்ய ஸகலஶரீரக³தா வேத³நோபபத்³யதே । த்வக்ஸம்ப³ந்தா⁴த்ஸ்யாதி³தி சேத் , ந; கண்டகதோத³நே(அ)பி ஸகலஶரீரக³தைவ வேத³நா ப்ரஸஜ்யேத — த்வக்கண்டகயோர்ஹி ஸம்யோக³: க்ருத்ஸ்நாயாம் த்வசி வர்ததே — த்வக்ச க்ருத்ஸ்நஶரீரவ்யாபிநீதி । பாத³தல ஏவ து கண்டகநுந்நா வேத³நாம் ப்ரதிலப⁴ந்தே । ந ச அணோர்கு³ணவ்யாப்திருபபத்³யதே, கு³ணஸ்ய கு³ணிதே³ஶத்வாத் । கு³ணத்வமேவ ஹி கு³ணிநமநாஶ்ரித்ய கு³ணஸ்ய ஹீயேத । ப்ரதீ³பப்ரபா⁴யாஶ்ச த்³ரவ்யாந்தரத்வம் வ்யாக்²யாதம் । க³ந்தோ⁴(அ)பி கு³ணத்வாப்⁴யுபக³மாத்ஸாஶ்ரய ஏவ ஸஞ்சரிதுமர்ஹதி, அந்யதா² கு³ணத்வஹாநிப்ரஸங்கா³த்; ததா² சோக்தம் த்³வைபாயநேந — ‘உபலப்⁴யாப்ஸு சேத்³க³ந்த⁴ம் கேசித்³ப்³ரூயுரநைபுணா: । ப்ருதி²வ்யாமேவ தம் வித்³யாத³போ வாயும் ச ஸம்ஶ்ரிதம்’ இதி । யதி³ ச சைதந்யம் ஜீவஸ்ய ஸமஸ்தம் ஶரீரம் வ்யாப்நுயாத் , நாணுர்ஜீவ: ஸ்யாத்; சைதந்யமேவ ஹி அஸ்ய ஸ்வரூபம் , அக்³நேரிவௌஷ்ண்யப்ரகாஶௌ — நாத்ர கு³ணகு³ணிவிபா⁴கோ³ வித்³யத இதி । ஶரீரபரிமாணத்வம் ச ப்ரத்யாக்²யாதம் । பரிஶேஷாத்³விபு⁴ர்ஜீவ: ॥
கத²ம் தர்ஹி அணுத்வாதி³வ்யபதே³ஶ இத்யத ஆஹ — தத்³கு³ணஸாரத்வாத்து தத்³வ்யபதே³ஶ இதி । தஸ்யா பு³த்³தே⁴: கு³ணாஸ்தத்³கு³ணா: — இச்சா² த்³வேஷ: ஸுக²ம் து³:க²மித்யேவமாத³ய: — தத்³கு³ணா: ஸார: ப்ரதா⁴நம் யஸ்யாத்மந: ஸம்ஸாரித்வே ஸம்ப⁴வதி, ஸ தத்³கு³ணஸார:, தஸ்ய பா⁴வஸ்தத்³கு³ணஸாரத்வம் । ந ஹி பு³த்³தே⁴ர்கு³ணைர்விநா கேவலஸ்ய ஆத்மந: ஸம்ஸாரித்வமஸ்தி । பு³த்³த்⁴யுபாதி⁴த⁴ர்மாத்⁴யாஸநிமித்தம் ஹி கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வாதி³லக்ஷணம் ஸம்ஸாரித்வம் அகர்துரபோ⁴க்துஶ்சாஸம்ஸாரிணோ நித்யமுக்தஸ்ய ஸத ஆத்மந: । தஸ்மாத்தத்³கு³ணஸாரத்வாத்³பு³த்³தி⁴பரிமாணேநாஸ்ய பரிமாணவ்யபதே³ஶ:, தது³த்க்ராந்த்யாதி³பி⁴ஶ்ச அஸ்யோத்க்ராந்த்யாதி³வ்யபதே³ஶ:, ந ஸ்வத: । ததா² ச — ‘வாலாக்³ரஶதபா⁴க³ஸ்ய ஶததா⁴ கல்பிதஸ்ய ச । பா⁴கோ³ ஜீவ: ஸ விஜ்ஞேய: ஸ சாநந்த்யாய கல்பதே’ (ஶ்வே. உ. 5 । 9) இத்யணுத்வம் ஜீவஸ்யோக்த்வா தஸ்யைவ புநராநந்த்யமாஹ । தச்சைவமேவ ஸமஞ்ஜஸம் ஸ்யாத் — யத்³யௌபசாரிகமணுத்வம் ஜீவஸ்ய ப⁴வேத் , பாரமார்தி²கம் ச ஆநந்த்யம் । ந ஹி உப⁴யம் முக்²யமவகல்பேத । ந ச ஆநந்த்யமௌபசாரிகமிதி ஶக்யம் விஜ்ஞாதும் , ஸர்வோபநிஷத்ஸு ப்³ரஹ்மாத்மபா⁴வஸ்ய ப்ரதிபிபாத³யிஷிதத்வாத் । ததே²தரஸ்மிந்நப்யுந்மாநே ‘பு³த்³தே⁴ர்கு³ணேநாத்மகு³ணேந சைவ ஆராக்³ரமாத்ரோ ஹ்யவரோ(அ)பி த்³ருஷ்ட:’ (ஶ்வே. உ. 5 । 8) இதி ச பு³த்³தி⁴கு³ணஸம்ப³ந்தே⁴நைவ ஆராக்³ரமாத்ரதாம் ஶாஸ்தி, ந ஸ்வேநைவாத்மநா । ‘ஏஷோ(அ)ணுராத்மா சேதஸா வேதி³தவ்ய:’ (மு. உ. 3 । 1 । 9) இத்யத்ராபி ந ஜீவஸ்ய அணுபரிமாணத்வம் ஶிஷ்யதே, பரஸ்யைவாத்மநஶ்சக்ஷுராத்³யநவக்³ராஹ்யத்வேந ஜ்ஞாநப்ரஸாத³க³ம்யத்வேந ச ப்ரக்ருதத்வாத் , ஜீவஸ்யாபி ச முக்²யாணுபரிமாணத்வாநுபபத்தே: । தஸ்மாத்³து³ர்ஜ்ஞாநத்வாபி⁴ப்ராயமித³மணுத்வவசநம் , உபாத்⁴யபி⁴ப்ராயம் வா த்³ரஷ்டவ்யம் । ததா² ‘ப்ரஜ்ஞயா ஶரீரம் ஸமாருஹ்ய’ (கௌ. உ. 3 । 6) இத்யேவம்ஜாதீயகேஷ்வபி பே⁴தோ³பதே³ஶேஷு — பு³த்³த்⁴யைவோபாதி⁴பூ⁴தயா ஜீவ: ஶரீரம் ஸமாருஹ்ய — இத்யேவம் யோஜயிதவ்யம் , வ்யபதே³ஶமாத்ரம் வா — ஶிலாபுத்ரகஸ்ய ஶரீரமித்யாதி³வத் । ந ஹ்யத்ர கு³ணகு³ணிவிபா⁴கோ³(அ)பி வித்³யத இத்யுக்தம் । ஹ்ருத³யாயதநத்வவசநமபி பு³த்³தே⁴ரேவ ததா³யதநத்வாத் । ததா² உத்க்ராந்த்யாதீ³நாமப்யுபாத்⁴யாயத்ததாம் த³ர்ஶயதி — ‘கஸ்மிந்ந்வஹமுத்க்ராந்த உத்க்ராந்தோ ப⁴விஷ்யாமி கஸ்மிந்வா ப்ரதிஷ்டி²தே ப்ரதிஷ்டா²ஸ்யாமீதி’ (ப்ர. உ. 6 । 3) । ‘ஸ ப்ராணமஸ்ருஜத’ (ப்ர. உ. 6 । 4) இதி; உத்க்ராந்த்யபா⁴வே ஹி க³த்யாக³த்யோரப்யபா⁴வோ விஜ்ஞாயதே । ந ஹி அநபஸ்ருப்தஸ்ய தே³ஹாத்³க³த்யாக³தீ ஸ்யாதாம் । ஏவமுபாதி⁴கு³ணஸாரத்வாஜ்ஜீவஸ்யாணுத்வாதி³வ்யபதே³ஶ:, ப்ராஜ்ஞவத் । யதா² ப்ராஜ்ஞஸ்ய பரமாத்மந: ஸகு³ணேஷூபாஸநேஷு உபாதி⁴கு³ணஸாரத்வாத³ணீயஸ்த்வாதி³வ்யபதே³ஶ: — ‘அணீயாந்வ்ரீஹேர்வா யவாத்³வா’ (சா². உ. 3 । 14 । 3) ‘மநோமய: ப்ராணஶரீர: ... ஸர்வக³ந்த⁴: ஸர்வரஸ:’ ‘ஸத்யகாம: ஸத்யஸங்கல்ப:’ (சா². உ. 8 । 7 । 1) இத்யேவம்ப்ரகார: — தத்³வத் ॥ 29 ॥
ஸ்யாதே³தத் — யதி³ பு³த்³தி⁴கு³ணஸாரத்வாதா³த்மந: ஸம்ஸாரித்வம் கல்ப்யேத, ததோ பு³த்³த்⁴யாத்மநோர்பி⁴ந்நயோ: ஸம்யோகா³வஸாநமவஶ்யம்பா⁴வீத்யதோ பு³த்³தி⁴வியோகே³ ஸதி ஆத்மநோ விப⁴க்தஸ்யாநாலக்ஷ்யத்வாத³ஸத்த்வமஸம்ஸாரித்வம் வா ப்ரஸஜ்யேதேதி — அத உத்தரம் பட²தி —
யாவதா³த்மபா⁴வித்வாச்ச ந தோ³ஷஸ்தத்³த³ர்ஶநாத் ॥ 30 ॥
நேயமநந்தரநிர்தி³ஷ்டதோ³ஷப்ராப்திராஶங்கநீயா । கஸ்மாத் ? யாவதா³த்மபா⁴வித்வாத்³பு³த்³தி⁴ஸம்யோக³ஸ்ய — யாவத³யமாத்மா ஸம்ஸாரீ ப⁴வதி, யாவத³ஸ்ய ஸம்யக்³த³ர்ஶநேந ஸம்ஸாரித்வம் ந நிவர்ததே, தாவத³ஸ்ய பு³த்³த்⁴யா ஸம்யோகோ³ ந ஶாம்யதி । யாவதே³வ சாயம் பு³த்³த்⁴யுபாதி⁴ஸம்ப³ந்த⁴:, தாவதே³வாஸ்ய ஜீவத்வம் ஸம்ஸாரித்வம் ச । பரமார்த²தஸ்து ந ஜீவோ நாம பு³த்³த்⁴யுபாதி⁴பரிகல்பிதஸ்வரூபவ்யதிரேகேணாஸ்தி । ந ஹி நித்யமுக்தஸ்வரூபாத்ஸர்வஜ்ஞாதீ³ஶ்வராத³ந்யஶ்சேதநோ தா⁴துர்த்³விதீயோ வேதா³ந்தார்த²நிரூபணாயாமுபலப்⁴யதே — ‘நாந்யோ(அ)தோ(அ)ஸ்தி த்³ரஷ்டா ஶ்ரோதா மந்தா விஜ்ஞாதா’ (ப்³ரு. உ. 3 । 7 । 23) ‘நாந்யத³தோ(அ)ஸ்தி த்³ரஷ்ட்ரு ஶ்ரோத்ரு மந்த்ரு விஜ்ஞாத்ரு’ (சா². உ. 3 । 8 । 11) ‘தத்த்வமஸி’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) ‘அஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மி’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 10) இத்யாதி³ஶ்ருதிஶதேப்⁴ய: । கத²ம் புநரவக³ம்யதே யாவதா³த்மபா⁴வீ பு³த்³தி⁴ஸம்யோக³ இதி ? தத்³த³ர்ஶநாதி³த்யாஹ । ததா² ஹி ஶாஸ்த்ரம் த³ர்ஶயதி — ‘யோ(அ)யம் விஜ்ஞாநமய: ப்ராணேஷு ஹ்ருத்³யந்தர்ஜ்யோதி: புருஷ: ஸ ஸமாந: ஸந்நுபௌ⁴ லோகாவநுஸஞ்சரதி த்⁴யாயதீவ லேலாயதீவ’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 7) இத்யாதி³ । தத்ர விஜ்ஞாநமய இதி பு³த்³தி⁴மய இத்யேதது³க்தம் ப⁴வதி, ப்ரதே³ஶாந்தரே ‘விஜ்ஞாநமயோ மநோமய: ப்ராணமயஶ்சக்ஷுர்மய: ஶ்ரோத்ரமய:’ இதி விஜ்ஞாநமயஸ்ய மநஆதி³பி⁴: ஸஹ பாடா²த் । பு³த்³தி⁴மயத்வம் ச தத்³கு³ணஸாரத்வமேவாபி⁴ப்ரேயதே — யதா² லோகே ஸ்த்ரீமயோ தே³வத³த்த இதி ஸ்த்ரீராகா³தி³ப்ரதா⁴நோ(அ)பி⁴தீ⁴யதே, தத்³வத் । ‘ஸ ஸமாந: ஸந்நுபௌ⁴ லோகாவநுஸஞ்சரதி’ இதி ச லோகாந்தரக³மநே(அ)ப்யவியோக³ம் பு³த்³த்⁴யா த³ர்ஶயதி — கேந ஸமாந: ? — தயைவ பு³த்³த்⁴யேதி க³ம்யதே, ஸந்நிதா⁴நாத் । தச்ச த³ர்ஶயதி — ‘த்⁴யாயதீவ லேலாயதீவ’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 7) இதி । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி — நாயம் ஸ்வதோ த்⁴யாயதி, நாபி சலதி, த்⁴யாயந்த்யாம் பு³த்³தௌ⁴ த்⁴யாயதீவ, சலந்த்யாம் பு³த்³தௌ⁴ சலதீவேதி । அபி ச மித்²யாஜ்ஞாநபுர:ஸரோ(அ)யமாத்மநோ பு³த்³த்⁴யுபாதி⁴ஸம்ப³ந்த⁴: । ந ச மித்²யாஜ்ஞாநஸ்ய ஸம்யக்³ஜ்ஞாநாத³ந்யத்ர நிவ்ருத்திரஸ்தீத்யதோ யாவத்³ப்³ரஹ்மாத்மதாநவபோ³த⁴:, தாவத³யம் பு³த்³த்⁴யுபாதி⁴ஸம்ப³ந்தோ⁴ ந ஶாம்யதி । த³ர்ஶயதி ச — ‘வேதா³ஹமேதம் புருஷம் மஹாந்தமாதி³த்யவர்ணம் தமஸ: பரஸ்தாத் । தமேவ விதி³த்வாதி ம்ருத்யுமேதி நாந்ய: பந்தா² வித்³யதே(அ)யநாய’ (ஶ்வே. உ. 3 । 8) இதி ॥ 30 ॥
நநு ஸுஷுப்தப்ரலயயோர்ந ஶக்யதே பு³த்³தி⁴ஸம்ப³ந்த⁴ ஆத்மநோ(அ)ப்⁴யுபக³ந்தும் , ‘ஸதா ஸோம்ய ததா³ ஸம்பந்நோ ப⁴வதி ஸ்வமபீதோ ப⁴வதி’ (சா². உ. 6 । 8 । 1) இதி வசநாத் , க்ருத்ஸ்நவிகாரப்ரலயாப்⁴யுபக³மாச்ச । தத்கத²ம் யாவதா³த்மபா⁴வித்வம் பு³த்³தி⁴ஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யேதி, அத்ரோச்யதே —
பும்ஸ்த்வாதி³வத்த்வஸ்ய ஸதோ(அ)பி⁴வ்யக்தியோகா³த் ॥ 31 ॥
யதா² லோகே பும்ஸ்த்வாதீ³நி பீ³ஜாத்மநா வித்³யமாநாந்யேவ பா³ல்யாதி³ஷ்வநுபலப்⁴யமாநாந்யவித்³யமாநவத³பி⁴ப்ரேயமாணாநி யௌவநாதி³ஷ்வாவிர்ப⁴வந்தி । ந அவித்³யமாநாந்யுத்பத்³யந்தே, ஷண்டா³தீ³நாமபி தது³த்பத்திப்ரஸங்கா³த் — ஏவமயமபி பு³த்³தி⁴ஸம்ப³ந்த⁴: ஶக்த்யாத்மநா வித்³யமாந ஏவ ஸுஷுப்தப்ரலயயோ: புந: ப்ரபோ³த⁴ப்ரஸவயோராவிர்ப⁴வதி । ஏவம் ஹி ஏதத்³யுஜ்யதே । ந ஹி ஆகஸ்மிகீ கஸ்யசிது³த்பத்தி: ஸம்ப⁴வதி, அதிப்ரஸங்கா³த் । த³ர்ஶயதி ச ஸுஷுப்தாது³த்தா²நமவித்³யாத்மகபீ³ஜஸத்³பா⁴வகாரிதம் — ‘ஸதி ஸம்பத்³ய ந விது³: ஸதி ஸம்பத்³யாமஹ இதி ।’ (சா². உ. 6 । 9 । 2) ‘த இஹ வ்யாக்⁴ரோ வா ஸிꣳஹோ வா’ (சா². உ. 6 । 9 । 3) இத்யாதி³நா । தஸ்மாத்ஸித்³த⁴மேதத் — யாவதா³த்மபா⁴வீ பு³த்³த்⁴யாத்³யுபாதி⁴ஸம்ப³ந்த⁴ இதி ॥ 31 ॥
நித்யோபலப்³த்⁴யநுபலப்³தி⁴ப்ரஸங்கோ³(அ)ந்யதரநியமோ வாந்யதா² ॥ 32 ॥
தச்சாத்மந உபாதி⁴பூ⁴தம் — அந்த:கரணம் மநோ பு³த்³தி⁴ர்விஜ்ஞாநம் சித்தமிதி ச அநேகதா⁴ தத்ர தத்ராபி⁴லப்யதே । க்வசிச்ச வ்ருத்திவிபா⁴கே³ந — ஸம்ஶயாதி³வ்ருத்திகம் மந இத்யுச்யதே, நிஶ்சயாதி³வ்ருத்திகம் பு³த்³தி⁴ரிதி । தச்சைவம்பூ⁴தமந்த:கரணமவஶ்யமஸ்தீத்யப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் , அந்யதா² ஹ்யநப்⁴யுபக³ம்யமாநே தஸ்மிந்நித்யோபலப்³த்⁴யநுபலப்³தி⁴ப்ரஸங்க³: ஸ்யாத் — ஆத்மேந்த்³ரியவிஷயாணாமுபலப்³தி⁴ஸாத⁴நாநாம் ஸந்நிதா⁴நே ஸதி நித்யமேவோபலப்³தி⁴: ப்ரஸஜ்யேத । அத² ஸத்யபி ஹேதுஸமவதா⁴நே ப²லாபா⁴வ:, ததோ நித்யமேவாநுபலப்³தி⁴: ப்ரஸஜ்யேத । ந சைவம் த்³ருஶ்யதே । அத²வா அந்யதரஸ்யாத்மந இந்த்³ரியஸ்ய வா ஶக்திப்ரதிப³ந்தோ⁴(அ)ப்⁴யுபக³ந்தவ்ய: । ந ச ஆத்மந: ஶக்திப்ரதிப³ந்த⁴: ஸம்ப⁴வதி, அவிக்ரியத்வாத் । நாபி இந்த்³ரியஸ்ய । ந ஹி தஸ்ய பூர்வோத்தரயோ: க்ஷணயோரப்ரதிப³த்³த⁴ஶக்திகஸ்ய ஸதோ(அ)கஸ்மாச்ச²க்தி: ப்ரதிப³த்⁴யேத । தஸ்மாத் யஸ்யாவதா⁴நாநவதா⁴நாப்⁴யாமுபலப்³த்⁴யநுபலப்³தீ⁴ ப⁴வத:, தந்மந: । ததா² ச ஶ்ருதி: — ‘அந்யத்ரமநா அபூ⁴வம் நாத³ர்ஶமந்யத்ரமநா அபூ⁴வம் நாஶ்ரௌஷம்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 5 । 3) இதி, ‘மநஸா ஹ்யேவ பஶ்யதி மநஸா ஶ்ருணோதி’ (ப்³ரு. உ. 1 । 5 । 3) இதி ச; காமாத³யஶ்சாஸ்ய வ்ருத்தய இதி த³ர்ஶயதி — ‘காம: ஸங்கல்போ விசிகித்ஸா ஶ்ரத்³தா⁴(அ)ஶ்ரத்³தா⁴ த்⁴ருதிரத்⁴ருதிர்ஹ்ரீர்தீ⁴ர்பீ⁴ரித்யேதத்ஸர்வம் மந ஏவ’ (ப்³ரு. உ. 1 । 5 । 3) இதி । தஸ்மாத்³யுக்தமேதத் — தத்³கு³ணஸாரத்வாத்தத்³வ்யபதே³ஶ இதி ॥ 32 ॥
கர்த்ரதி⁴கரணம்
கர்தா ஶாஸ்த்ரார்த²வத்த்வாத் ॥ 33 ॥
தத்³கு³ணஸாரத்வாதி⁴காரேணைவாபரோ(அ)பி ஜீவத⁴ர்ம: ப்ரபஞ்ச்யதே । கர்தா ச அயம் ஜீவ: ஸ்யாத் । கஸ்மாத் ? ஶாஸ்த்ரார்த²வத்த்வாத் — ஏவம் ச ‘யஜேத’ ‘ஜுஹுயாத்’ ‘த³த்³யாத்’ இத்யேவம்வித⁴ம் விதி⁴ஶாஸ்த்ரமர்த²வத்³ப⁴வதி । அந்யதா² தத³நர்த²கம் ஸ்யாத் । தத்³தி⁴ கர்து: ஸத: கர்தவ்யவிஶேஷமுபதி³ஶதி । ந ச அஸதி கர்த்ருத்வே தது³பபத்³யேத । ததே²த³மபி ஶாஸ்த்ரமர்த²வத்³ப⁴வதி — ‘ஏஷ ஹி த்³ரஷ்டா ஶ்ரோதா மந்தா போ³த்³தா⁴ கர்தா விஜ்ஞாநாத்மா புருஷ:’ (ப்ர. உ. 4 । 9) இதி ॥ 33 ॥
விஹாரோபதே³ஶாத் ॥ 34 ॥
இதஶ்ச ஜீவஸ்ய கர்த்ருத்வம் , யஜ்ஜீவப்ரக்ரியாயாம் ஸந்த்⁴யே ஸ்தா²நே விஹாரமுபதி³ஶதி — ‘ஸ ஈயதே(அ)ம்ருதோ யத்ர காமம்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 12) இதி, ‘ஸ்வே ஶரீரே யதா²காமம் பரிவர்ததே’ (ப்³ரு. உ. 2 । 1 । 18) இதி ச ॥ 34 ॥
உபாதா³நாத் ॥ 35 ॥
இதஶ்சாஸ்ய கர்த்ருத்வம் , யஜ்ஜீவப்ரக்ரியாயாமேவ கரணாநாமுபாதா³நம் ஸங்கீர்தயதி — ‘ததே³ஷாம் ப்ராணாநாம் விஜ்ஞாநேந விஜ்ஞாநமாதா³ய’ (ப்³ரு. உ. 2 । 1 । 17) இதி, ‘ப்ராணாந்க்³ருஹீத்வா’ (ப்³ரு. உ. 2 । 1 । 18) இதி ச ॥ 35 ॥
வ்யபதே³ஶாச்ச க்ரியாயாம் ந சேந்நிர்தே³ஶவிபர்யய: ॥ 36 ॥
இதஶ்ச ஜீவஸ்ய கர்த்ருத்வம் , யத³ஸ்ய லௌகிகீஷு வைதி³கீஷு ச க்ரியாஸு கர்த்ருத்வம் வ்யபதி³ஶதி ஶாஸ்த்ரம் — ‘விஜ்ஞாநம் யஜ்ஞம் தநுதே । கர்மாணி தநுதே(அ)பி ச’ (தை. உ. 2 । 5 । 1) இதி । நநு விஜ்ஞாநஶப்³தோ³ பு³த்³தௌ⁴ ஸமதி⁴க³த:, கத²மநேந ஜீவஸ்ய கர்த்ருத்வம் ஸூச்யத இதி, நேத்யுச்யதே — ஜீவஸ்யைவைஷ நிர்தே³ஶ:, ந பு³த்³தே⁴: । ந சேஜ்ஜீவஸ்ய ஸ்யாத் , நிர்தே³ஶவிபர்யய: ஸ்யாத் — விஜ்ஞாநேநேத்யேவம் நிரதே³க்ஷ்யத் । ததா² ஹி அந்யத்ர பு³த்³தி⁴விவக்ஷாயாம் விஜ்ஞாநஶப்³த³ஸ்ய கரணவிப⁴க்திநிர்தே³ஶோ த்³ருஶ்யதே — ‘ததே³ஷாம் ப்ராணாநாம் விஜ்ஞாநேந விஜ்ஞாநமாதா³ய’ (ப்³ரு. உ. 2 । 1 । 17) இதி । இஹ து ‘விஜ்ஞாநம் யஜ்ஞம் தநுதே’ (தை. உ. 2 । 5 । 1) இதி கர்த்ருஸாமாநாதி⁴கரண்யநிர்தே³ஶாத்³பு³த்³தி⁴வ்யதிரிக்தஸ்யைவாத்மந: கர்த்ருத்வம் ஸூச்யத இத்யதோ³ஷ: ॥ 36 ॥
அத்ராஹ — யதி³ பு³த்³தி⁴வ்யதிரிக்தோ ஜீவ: கர்தா ஸ்யாத் , ஸ ஸ்வதந்த்ர: ஸந் ப்ரியம் ஹிதம் சைவ ஆத்மநோ நியமேந ஸம்பாத³யேத் , ந விபரீதம் । விபரீதமபி து ஸம்பாத³யந்நுபலப்⁴யதே । ந ச ஸ்வதந்த்ரஸ்யாத்மந: ஈத்³ருஶீ ப்ரவ்ருத்திரநியமேநோபபத்³யத இதி, அத உத்தரம் பட²தி —
உபலப்³தி⁴வத³நியம: ॥ 37 ॥
யதா²யமாத்மோபலப்³தி⁴ம் ப்ரதி ஸ்வதந்த்ரோ(அ)பி அநியமேநேஷ்டமநிஷ்டம் ச உபலப⁴தே, ஏவமநியமேநைவேஷ்டமநிஷ்டம் ச ஸம்பாத³யிஷ்யதி । உபலப்³தா⁴வப்யஸ்வாதந்த்ர்யம் , உபலப்³தி⁴ஹேதூபாதா³நோபலம்பா⁴தி³தி சேத் , ந । விஷயப்ரகல்பநாமாத்ரப்ரயோஜநத்வாது³பலப்³தி⁴ஹேதூநாம் । உபலப்³தௌ⁴ து அநந்யாபேக்ஷத்வமாத்மந:, சைதந்யயோகா³த் । அபி ச அர்த²க்ரியாயாமபி நாத்யந்தமாத்மந: ஸ்வாதந்த்ர்யமஸ்தி, தே³ஶகாலநிமித்தவிஶேஷாபேக்ஷத்வாத் । ந ச ஸஹாயாபேக்ஷஸ்ய கர்து: கர்த்ருத்வம் நிவர்ததே । ப⁴வதி ஹ்யேதோ⁴த³காத்³யபேக்ஷஸ்யாபி பக்து: பக்த்ருத்வம் । ஸஹகாரிவைசித்ர்யாச்ச இஷ்டாநிஷ்டார்த²க்ரியாயாமநியமேந ப்ரவ்ருத்திராத்மநோ ந விருத்⁴யதே ॥ 37 ॥
ஶக்திவிபர்யயாத் ॥ 38 ॥
இதஶ்ச விஜ்ஞாநவ்யதிரிக்தோ ஜீவ: கர்தா ப⁴விதுமர்ஹதி । யதி³ புநர்விஜ்ஞாநஶப்³த³வாச்யா பு³த்³தி⁴ரேவ கர்த்ரீ ஸ்யாத் , தத: ஶக்திவிபர்யய: ஸ்யாத் — கரணஶக்திர்பு³த்³தே⁴ர்ஹீயேத, கர்த்ருஶக்திஶ்சாபத்³யேத । ஸத்யாம் ச பு³த்³தே⁴: கர்த்ருஶக்தௌ, தஸ்யா ஏவ அஹம்ப்ரத்யயவிஷயத்வமப்⁴யுபக³ந்தவ்யம் , அஹம்காரபூர்விகாயா ஏவ ப்ரவ்ருத்தே: ஸர்வத்ர த³ர்ஶநாத் — ‘அஹம் க³ச்சா²மி, அஹமாக³ச்சா²மி, அஹம் பு⁴ஞ்ஜே, அஹம் பிபா³மி’ இதி ச । தஸ்யாஶ்ச கர்த்ருஶக்தியுக்தாயா: ஸர்வார்த²காரி கரணமந்யத்கல்பயிதவ்யம் । ஶக்தோ(அ)பி ஹி ஸந் கர்தா கரணமுபாதா³ய க்ரியாஸு ப்ரவர்தமாநோ த்³ருஶ்யத இதி । ததஶ்ச ஸம்ஜ்ஞாமாத்ரே விவாத³: ஸ்யாத் , ந வஸ்துபே⁴த³: கஶ்சித் , கரணவ்யதிரிக்தஸ்ய கர்த்ருத்வாப்⁴யுபக³மாத் ॥ 38 ॥
ஸமாத்⁴யபா⁴வாச்ச ॥ 39 ॥
யோ(அ)ப்யயமௌபநிஷதா³த்மப்ரதிபத்திப்ரயோஜந: ஸமாதி⁴ருபதி³ஷ்டோ வேதா³ந்தேஷு — ‘ஆத்மா வா அரே த்³ரஷ்டவ்ய: ஶ்ரோதவ்யோ மந்தவ்யோ நிதி³த்⁴யாஸிதவ்ய:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 5) ‘ஸோ(அ)ந்வேஷ்டவ்ய: ஸ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்ய:’ ‘ஓமித்யேவம் த்⁴யாயத² ஆத்மாநம்’ (மு. உ. 2 । 2 । 6) இத்யேவம்லக்ஷண:, ஸோ(அ)ப்யஸத்யாத்மந: கர்த்ருத்வே நோபபத்³யேத । தஸ்மாத³ப்யஸ்ய கர்த்ருத்வஸித்³தி⁴: ॥ 39 ॥
தக்ஷாதி⁴கரணம்
யதா² ச தக்ஷோப⁴யதா² ॥ 40 ॥
ஏவம் தாவச்சா²ஸ்த்ரார்த²வத்த்வாதி³பி⁴ர்ஹேதுபி⁴: கர்த்ருத்வம் ஶாரீரஸ்ய ப்ரத³ர்ஶிதம் । தத்புந: ஸ்வாபா⁴விகம் வா ஸ்யாத் , உபாதி⁴நிமித்தம் வேதி சிந்த்யதே । தத்ரைதைரேவ ஶாஸ்த்ரார்த²வத்த்வாதி³பி⁴ர்ஹேதுபி⁴: ஸ்வாபா⁴விகம் கர்த்ருத்வம் , அபவாத³ஹேத்வபா⁴வாதி³தி । ஏவம் ப்ராப்தே, ப்³ரூம: — ந ஸ்வாபா⁴விகம் கர்த்ருத்வமாத்மந: ஸம்ப⁴வதி, அநிர்மோக்ஷப்ரஸங்கா³த் । கர்த்ருத்வஸ்வபா⁴வத்வே ஹ்யாத்மநோ ந கர்த்ருத்வாந்நிர்மோக்ஷ: ஸம்ப⁴வதி — அக்³நேரிவௌஷ்ண்யாத் । ந ச கர்த்ருத்வாத³நிர்முக்தஸ்யாஸ்தி புருஷார்த²ஸித்³தி⁴: கர்த்ருத்வஸ்ய து³:க²ரூபத்வாத் । நநு ஸ்தி²தாயாமபி கர்த்ருத்வஶக்தௌ கர்த்ருத்வகார்யபரிஹாராத்புருஷார்த²: ஸேத்ஸ்யதி । தத்பரிஹாரஶ்ச நிமித்தபரிஹாராத் — யதா²க்³நேர்த³ஹநஶக்தியுக்தஸ்யாபி காஷ்ட²வியோகா³த்³த³ஹநகார்யாபா⁴வ: — தத்³வத் — ந; நிமித்தாநாமபி ஶக்திலக்ஷணேந ஸம்ப³ந்தே⁴ந ஸம்ப³த்³தா⁴நாமத்யந்தபரிஹாராஸம்ப⁴வாத் । நநு மோக்ஷஸாத⁴நவிதா⁴நாந்மோக்ஷ: ஸேத்ஸ்யதி — ந; ஸாத⁴நாயத்தஸ்ய அநித்யத்வாத் । அபி ச நித்யஶுத்³த⁴முக்தாத்மப்ரதிபாத³நாத் மோக்ஷஸித்³தி⁴ரபி⁴மதா । தாத்³ருகா³த்மப்ரதிபாத³நம் ச ந ஸ்வாபா⁴விகே கர்த்ருத்வே(அ)வகல்பேத । தஸ்மாத் உபாதி⁴த⁴ர்மாத்⁴யாஸேநைவாத்மந: கர்த்ருத்வம் , ந ஸ்வாபா⁴விகம் । ததா² ச ஶ்ருதி: — ‘த்⁴யாயதீவ லேலாயதீவ’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 7) இதி ‘ஆத்மேந்த்³ரியமநோயுக்தம் போ⁴க்தேத்யாஹுர்மநீஷிண:’ (க. உ. 1 । 3 । 4) இதி ச — உபாதி⁴ஸம்ப்ருக்தஸ்யைவாத்மநோ போ⁴க்த்ருத்வாதி³விஶேஷலாப⁴ம் த³ர்ஶயதி । ந ஹி விவேகிநாம் பரஸ்மாத³ந்யோ ஜீவோ நாம கர்தா போ⁴க்தா வா வித்³யதே, ‘நாந்யோ(அ)தோ(அ)ஸ்தி த்³ரஷ்டா’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 23) இத்யாதி³ஶ்ரவணாத் । பர ஏவ தர்ஹி ஸம்ஸாரீ கர்தா போ⁴க்தா ச ப்ரஸஜ்யேத । பரஸ்மாத³ந்யஶ்சேச்சிதிமாஞ்ஜீவ: கர்தா, பு³த்³த்⁴யாதி³ஸங்கா⁴தவ்யதிரிக்தோ ந ஸ்யாத் — ந, அவித்³யாப்ரத்யுபஸ்தா²பிதத்வாத்கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வயோ: । ததா² ச ஶாஸ்த்ரம் — ‘யத்ர ஹி த்³வைதமிவ ப⁴வதி ததி³தர இதரம் பஶ்யதி’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 14) இத்யவித்³யாவஸ்தா²யாம் கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வே த³ர்ஶயித்வா, வித்³யாவஸ்தா²யாம் தே ஏவ கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வே நிவாரயதி — ‘யத்ர த்வஸ்ய ஸர்வமாத்மைவாபூ⁴த்தத்கேந கம் பஶ்யேத்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 14) இதி । ததா² ஸ்வப்நஜாக³ரிதயோராத்மந உபாதி⁴ஸம்பர்கக்ருதம் ஶ்ரமம் ஶ்யேநஸ்யேவாகாஶே விபரிபதத: ஶ்ராவயித்வா, தத³பா⁴வம் ஸுஷுப்தௌ ப்ராஜ்ஞேநாத்மநா ஸம்பரிஷ்வக்தஸ்ய ஶ்ராவயதி — ‘தத்³வா அஸ்யைததா³ப்தகாமமாத்மகாமமகாமம் ரூபம் ஶோகாந்தரம்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 21) இத்யாரப்⁴ய ‘ஏஷாஸ்ய பரமா க³திரேஷாஸ்ய பரமா ஸம்பதே³ஷோ(அ)ஸ்ய பரமோ லோக ஏஷோ(அ)ஸ்ய பரம ஆநந்த³:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 32) இத்யுபஸம்ஹாராத் ॥
ததே³ததா³ஹாசார்ய: — ‘யதா² ச தக்ஷோப⁴யதா²’ இதி । த்வர்தே² ச அயம் ச: படி²த: । நைவம் மந்தவ்யம் — ஸ்வாபா⁴விகமேவாத்மந: கர்த்ருத்வம் , அக்³நேரிவௌஷ்ண்யமிதி । யதா² து தக்ஷா லோகே வாஸ்யாதி³கரணஹஸ்த: கர்தா து³:கீ² ப⁴வதி, ஸ ஏவ ஸ்வக்³ருஹம் ப்ராப்தோ விமுக்தவாஸ்யாதி³கரண: ஸ்வஸ்தோ² நிர்வ்ருதோ நிர்வ்யாபார: ஸுகீ² ப⁴வதி — ஏவமவித்³யாப்ரத்யுபஸ்தா²பிதத்³வைதஸம்ப்ருக்த ஆத்மா ஸ்வப்நஜாக³ரிதாவஸ்த²யோ: கர்தா து³:கீ² ப⁴வதி, ஸ: தச்ச்²ரமாபநுத்தயே ஸ்வமாத்மாநம் பரம் ப்³ரஹ்ம ப்ரவிஶ்ய விமுக்தகார்யகரணஸங்கா⁴தோ(அ)கர்தா ஸுகீ² ப⁴வதி ஸம்ப்ரஸாதா³வஸ்தா²யாம் — ததா² முக்த்யவஸ்தா²யாமப்யவித்³யாத்⁴வாந்தம் வித்³யாப்ரதீ³பேந விதூ⁴ய ஆத்மைவ கேவலோ நிர்வ்ருத: ஸுகீ² ப⁴வதி । தக்ஷத்³ருஷ்டாந்தஶ்சைதாவதாம்ஶேந த்³ரஷ்டவ்ய: — தக்ஷா ஹி விஶிஷ்டேஷு தக்ஷணாதி³வ்யாபாரேஷ்வபேக்ஷ்யைவ ப்ரதிநியதாநி கரணாநி வாஸ்யாதீ³நி கர்தா ப⁴வதி, ஸ்வஶரீரேண து அகர்தைவ । ஏவமயமாத்மா ஸர்வவ்யாபாரேஷ்வபேக்ஷ்யைவ மநஆதீ³நி கரணாநி கர்தா ப⁴வதி, ஸ்வாத்மநா து அகர்தைவேதி । ந து ஆத்மநஸ்தக்ஷ்ண இவாவயவா: ஸந்தி, யை: ஹஸ்தாதி³பி⁴ரிவ வாஸ்யாதீ³நி தக்ஷா, மநஆதீ³நி கரணாந்யாத்மோபாத³தீ³த ந்யஸ்யேத்³வா ॥
யத்தூக்தம் , ஶாஸ்த்ரார்த²வத்த்வாதி³பி⁴ர்ஹேதுபி⁴: ஸ்வாபா⁴விகமாத்மந: கர்த்ருத்வமிதி, தந்ந — விதி⁴ஶாஸ்த்ரம் தாவத்³யதா²ப்ராப்தம் கர்த்ருத்வமுபாதா³ய கர்தவ்யவிஶேஷமுபதி³ஶதி, ந கர்த்ருத்வமாத்மந: ப்ரதிபாத³யதி । ந ச ஸ்வாபா⁴விகமஸ்ய கர்த்ருத்வமஸ்தி, ப்³ரஹ்மாத்மத்வோபதே³ஶாத் — இத்யவோசாம । தஸ்மாத³வித்³யாக்ருதம் கர்த்ருத்வமுபாதா³ய விதி⁴ஶாஸ்த்ரம் ப்ரவர்திஷ்யதே । கர்தா விஜ்ஞாநாத்மா புருஷ: — இத்யேவம்ஜாதீயகமபி ஶாஸ்த்ரமநுவாத³ரூபத்வாத்³யதா²ப்ராப்தமேவாவித்³யாக்ருதம் கர்த்ருத்வமநுவதி³ஷ்யதி । ஏதேந விஹாரோபாதா³நே பரிஹ்ருதே, தயோரப்யநுவாத³ரூபத்வாத் । நநு ஸந்த்⁴யே ஸ்தா²நே ப்ரஸுப்தேஷு கரணேஷு ஸ்வே ஶரீரே யதா²காமம் பரிவர்ததே — இதி விஹார உபதி³ஶ்யமாந: கேவலஸ்யாத்மந: கர்த்ருத்வமாவஹதி । ததோ²பாதா³நே(அ)பி ‘ததே³ஷாம் ப்ராணாநாம் விஜ்ஞாநேந விஜ்ஞாநமாதா³ய’ (ப்³ரு. உ. 2 । 1 । 17) இதி கரணேஷு கர்மகரணவிப⁴க்தீ ஶ்ரூயமாணே கேவலஸ்யாத்மந: கர்த்ருத்வம் க³மயத இதி । அத்ரோச்யதே — ந தாவத்ஸந்த்⁴யே ஸ்தா²நே(அ)த்யந்தமாத்மந: கரணவிரமணமஸ்தி, ‘ஸதீ⁴: ஸ்வப்நோ பூ⁴த்வேமம் லோகமதிக்ராமதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 7) இதி தத்ராபி தீ⁴ஸம்ப³ந்த⁴ஶ்ரவணாத் । ததா² ச ஸ்மரந்தி — ‘இந்த்³ரியாணாமுபரமே மநோ(அ)நுபரதம் யதி³ । ஸேவதே விஷயாநேவ தத்³வித்³யாத்ஸ்வப்நத³ர்ஶநம்’ இதி । காமாத³யஶ்ச மநஸோ வ்ருத்தய: இதி ஶ்ருதி: । தாஶ்ச ஸ்வப்நே த்³ருஶ்யந்தே । தஸ்மாத்ஸமநா ஏவ ஸ்வப்நே விஹரதி । விஹாரோ(அ)பி ச தத்ரத்யோ வாஸநாமய ஏவ, ந து பாரமார்தி²கோ(அ)ஸ்தி । ததா² ச ஶ்ருதி: இவகாராநுப³த்³த⁴மேவ ஸ்வப்நவ்யாபாரம் வர்ணயதி — ‘உதேவ ஸ்த்ரீபி⁴: ஸஹ மோத³மாநோ ஜக்ஷது³தேவாபி ப⁴யாநி பஶ்யந்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 13) இதி । லௌகிகா அபி ததை²வ ஸ்வப்நம் கத²யந்தி — ஆருக்ஷமிவ கி³ரிஶ்ருங்க³ம் , அத்³ராக்ஷமிவ வநராஜிமிதி । ததோ²பாதா³நே(அ)பி யத்³யபி கரணேஷு கர்மகரணவிப⁴க்திநிர்தே³ஶ:, ததா²பி தத்ஸம்ப்ருக்தஸ்யைவாத்மந: கர்த்ருத்வம் த்³ரஷ்டவ்யம் , கேவலே கர்த்ருத்வாஸம்ப⁴வஸ்ய த³ர்ஶிதத்வாத் । ப⁴வதி ச லோகே(அ)நேகப்ரகாரா விவக்ஷா — யோதா⁴ யுத்⁴யந்தே, யோதை⁴ ராஜா யுத்⁴யத இதி । அபி ச அஸ்மிந்நுபாதா³நே கரணவ்யாபாரோபரமமாத்ரம் விவக்ஷ்யதே, ந ஸ்வாதந்த்ர்யம் கஸ்யசித் , அபு³த்³தி⁴பூர்வகஸ்யாபி ஸ்வாபே கரணவ்யாபாரோபரமஸ்ய த்³ருஷ்டத்வாத் । யஸ்த்வயம் வ்யபதே³ஶோ த³ர்ஶித:, ‘விஜ்ஞாநம் யஜ்ஞம் தநுதே’ இதி, ஸ பு³த்³தே⁴ரேவ கர்த்ருத்வம் ப்ராபயதி — விஜ்ஞாநஶப்³த³ஸ்ய தத்ர ப்ரஸித்³த⁴த்வாத் , மநோ(அ)நந்தரம் பாடா²ச்ச, ‘தஸ்ய ஶ்ரத்³தை⁴வ ஶிர:’ (தை. உ. 2 । 4 । 1) இதி ச விஜ்ஞாநமயஸ்யாத்மந: ஶ்ரத்³தா⁴த்³யவயவத்வஸங்கீர்தநாத் — ஶ்ரத்³தா⁴தீ³நாம் ச பு³த்³தி⁴த⁴ர்மத்வப்ரஸித்³தே⁴:, ‘விஜ்ஞாநம் தே³வா: ஸர்வே ப்³ரஹ்ம ஜ்யேஷ்ட²முபாஸதே’ (தை. உ. 2 । 5 । 1) இதி ச வாக்யஶேஷாத் — ஜ்யேஷ்ட²த்வஸ்ய ச ப்ரத²மஜத்வஸ்ய பு³த்³தௌ⁴ ப்ரஸித்³த⁴த்வாத் , ‘ஸ ஏஷ வாசஶ்சித்தஸ்யோத்தரோத்தரக்ரமோ யத்³யஜ்ஞ:’ இதி ச ஶ்ருத்யந்தரே யஜ்ஞஸ்ய வாக்³பு³த்³தி⁴ஸாத்⁴யத்வாவதா⁴ரணாத் । ந ச பு³த்³தே⁴: ஶக்திவிபர்யய: கரணாநாம் கர்த்ருத்வாப்⁴யுபக³மே ப⁴வதி, ஸர்வகாரகாணாமேவ ஸ்வஸ்வவ்யாபாரேஷு கர்த்ருத்வஸ்யாவஶ்யம்பா⁴வித்வாத் । உபலப்³த்⁴யபேக்ஷம் த்வேஷாம் கரணாநாம் கரணத்வம் । ஸா சாத்மந: । ந ச தஸ்யாமப்யஸ்ய கர்த்ருத்வமஸ்தி, நித்யோபலப்³தி⁴ஸ்வரூபத்வாத் । அஹம்காரபூர்வகமபி கர்த்ருத்வம் நோபலப்³து⁴ர்ப⁴விதுமர்ஹதி, அஹம்காரஸ்யாப்யுபலப்⁴யமாநத்வாத் । ந சைவம் ஸதி கரணாந்தரகல்பநாப்ரஸங்க³:, பு³த்³தே⁴: கரணத்வாப்⁴யுபக³மாத் । ஸமாத்⁴யபா⁴வஸ்து ஶாஸ்த்ரார்த²வத்த்வேநைவ பரிஹ்ருத:, யதா²ப்ராப்தமேவ கர்த்ருத்வமுபாதா³ய ஸமாதி⁴விதா⁴நாத் । தஸ்மாத்கர்த்ருத்வமப்யாத்மந உபாதி⁴நிமித்தமேவேதி ஸ்தி²தம் ॥ 40 ॥
பராயத்தாதி⁴கரணம்
பராத்து தச்ச்²ருதே: ॥ 41 ॥
யதி³த³மவித்³யாவஸ்தா²யாமுபாதி⁴நிப³ந்த⁴நம் கர்த்ருத்வம் ஜீவஸ்யாபி⁴ஹிதம் , தத்கிமநபேக்ஷ்யேஶ்வரம் ப⁴வதி, ஆஹோஸ்விதீ³ஶ்வராபேக்ஷமிதி ப⁴வதி விசாரணா । தத்ர ப்ராப்தம் தாவத் — நேஶ்வரமபேக்ஷதே ஜீவ: கர்த்ருத்வ இதி । கஸ்மாத் ? அபேக்ஷாப்ரயோஜநாபா⁴வாத் । அயம் ஹி ஜீவ: ஸ்வயமேவ ராக³த்³வேஷாதி³தோ³ஷப்ரயுக்த: காரகாந்தரஸாமக்³ரீஸம்பந்ந: கர்த்ருத்வமநுப⁴விதும் ஶக்நோதி । தஸ்ய கிமீஶ்வர: கரிஷ்யதி । ந ச லோகே ப்ரஸித்³தி⁴ரஸ்தி — க்ருஷ்யாதி³காஸு க்ரியாஸ்வநடு³தா³தி³வத் ஈஶ்வரோ(அ)பேக்ஷிதவ்ய இதி । க்லேஶாத்மகேந ச கர்த்ருத்வேந ஜந்தூந்ஸம்ஸ்ருஜத ஈஶ்வரஸ்ய நைர்க்⁴ருண்யம் ப்ரஸஜ்யேத । விஷமப²லம் ச ஏஷாம் கர்த்ருத்வம் வித³த⁴தோ வைஷம்யம் । நநு ‘வைஷம்யநைர்க்⁴ருண்யே ந ஸாபேக்ஷத்வாத்’ (ப்³ர. ஸூ. 2 । 1 । 34) இத்யுக்தம் — ஸத்யமுக்தம் , ஸதி து ஈஶ்வரஸ்ய ஸாபேக்ஷத்வஸம்ப⁴வே; ஸாபேக்ஷத்வம் ச ஈஶ்வரஸ்ய ஸம்ப⁴வதி ஸதோர்ஜந்தூநாம் த⁴ர்மாத⁴ர்மயோ: । தயோஶ்ச ஸத்³பா⁴வ: ஸதி ஜீவஸ்ய கர்த்ருத்வே । ததே³வ சேத்கர்த்ருத்வமீஶ்வராபேக்ஷம் ஸ்யாத் , கிம்விஷயமீஶ்வரஸ்ய ஸாபேக்ஷத்வமுச்யதே । அக்ருதாப்⁴யாக³மஶ்சைவம் ஜீவஸ்ய ப்ரஸஜ்யேத । தஸ்மாத்ஸ்வத ஏவாஸ்ய கர்த்ருத்வமிதி — ஏதாம் ப்ராப்திம் துஶப்³தே³ந வ்யாவர்த்ய ப்ரதிஜாநீதே — பராதி³தி । அவித்³யாவஸ்தா²யாம் கார்யகரணஸங்கா⁴தாவிவேகத³ர்ஶிநோ ஜீவஸ்யாவித்³யாதிமிராந்த⁴ஸ்ய ஸத: பரஸ்மாதா³த்மந: கர்மாத்⁴யக்ஷாத்ஸர்வபூ⁴தாதி⁴வாஸாத்ஸாக்ஷிணஶ்சேதயிதுரீஶ்வராத்தத³நுஜ்ஞயா கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வலக்ஷணஸ்ய ஸம்ஸாரஸ்ய ஸித்³தி⁴: । தத³நுக்³ரஹஹேதுகேநைவ ச விஜ்ஞாநேந மோக்ஷஸித்³தி⁴ர்ப⁴விதுமர்ஹதி । குத: ? தச்ச்²ருதே: । யத்³யபி தோ³ஷப்ரயுக்த: ஸாமக்³ரீஸம்பந்நஶ்ச ஜீவ:, யத்³யபி ச லோகே க்ருஷ்யாதி³ஷு கர்மஸு நேஶ்வரகாரணத்வம் ப்ரஸித்³த⁴ம் , ததா²பி ஸர்வாஸ்வேவ ப்ரவ்ருத்திஷ்வீஶ்வரோ ஹேதுகர்தேதி ஶ்ருதேரவஸீயதே । ததா² ஹி ஶ்ருதிர்ப⁴வதி — ‘ஏஷ ஹ்யேவ ஸாது⁴ கர்ம காரயதி தம் யமேப்⁴யோ லோகேப்⁴ய உந்நிநீஷதே । ஏஷ ஹ்யேவாஸாது⁴ கர்ம காரயதி தம் யமதோ⁴ நிநீஷதே’ (கௌ. உ. 3 । 7) இதி, ‘ய ஆத்மநி திஷ்ட²ந்நாத்மாநமந்தரோ யமயதி’ இதி ச ஏவம்ஜாதீயகா ॥ 41 ॥
நநு ஏவமீஶ்வரஸ்ய காரயித்ருத்வே ஸதி வைஷம்யநைர்க்⁴ருண்யே ஸ்யாதாம் , அக்ருதாப்⁴யாக³மஶ்ச ஜீவஸ்யேதி । நேத்யுச்யதே —
க்ருதப்ரயத்நாபேக்ஷஸ்து விஹிதப்ரதிஷித்³தா⁴வையர்த்²யாதி³ப்⁴ய: ॥ 42 ॥
துஶப்³த³ஶ்சோதி³ததோ³ஷவ்யாவர்தநார்த²: । க்ருதோ ய: ப்ரயத்நோ ஜீவஸ்ய த⁴ர்மாத⁴ர்மலக்ஷண:, தத³பேக்ஷ ஏவைநமீஶ்வர: காரயதி । ததஶ்சைதே சோதி³தா தோ³ஷா ந ப்ரஸஜ்யந்தே — ஜீவக்ருதத⁴ர்மாத⁴ர்மவைஷம்யாபேக்ஷ ஏவ தத்தத்ப²லாநி விஷமம் விப⁴ஜதே பர்ஜந்யவத் ஈஶ்வரோ நிமித்தத்வமாத்ரேண — யதா² லோகே நாநாவிதா⁴நாம் கு³ச்ச²கு³ல்மாதீ³நாம் வ்ரீஹியவாதீ³நாம் ச அஸாதா⁴ரணேப்⁴ய: ஸ்வஸ்வபீ³ஜேப்⁴யோ ஜாயமாநாநாம் ஸாதா⁴ரணம் நிமித்தம் ப⁴வதி பர்ஜந்ய: — ந ஹி அஸதி பர்ஜந்யே ரஸபுஷ்பப²லபலாஶாதி³வைஷம்யம் தேஷாம் ஜாயதே, நாப்யஸத்ஸு ஸ்வஸ்வபீ³ஜேஷு — ஏவம் ஜீவக்ருதப்ரயத்நாபேக்ஷ ஈஶ்வர: தேஷாம் ஶுபா⁴ஶுப⁴ம் வித³த்⁴யாதி³தி ஶ்லிஷ்யதே । நநு க்ருதப்ரயத்நாபேக்ஷத்வமேவ ஜீவஸ்ய பராயத்தே கர்த்ருத்வே நோபபத்³யதே — நைஷ தோ³ஷ:; பராயத்தே(அ)பி ஹி கர்த்ருத்வே, கரோத்யேவ ஜீவ:, குர்வந்தம் ஹி தமீஶ்வர: காரயதி । அபி ச பூர்வப்ரயத்நமபேக்ஷ்ய இதா³நீம் காரயதி, பூர்வதரம் ச ப்ரயத்நமபேக்ஷ்ய பூர்வமகாரயதி³தி — அநாதி³த்வாத்ஸம்ஸாரஸ்யேதி — அநவத்³யம் । கத²ம் புநரவக³ம்யதே — க்ருதப்ரயத்நாபேக்ஷ ஈஶ்வர இதி ? விஹிதப்ரதிஷித்³தா⁴வையர்த்²யாதி³ப்⁴ய: இத்யாஹ । ஏவம் ஹி ‘ஸ்வர்க³காமோ யஜேத’ ‘ப்³ராஹ்மணோ ந ஹந்தவ்ய:’ இத்யேவம்ஜாதீயகஸ்ய விஹிதஸ்ய ப்ரதிஷித்³த⁴ஸ்ய ச அவையர்த்²யம் ப⁴வதி । அந்யதா² தத³நர்த²கம் ஸ்யாத் । ஈஶ்வர ஏவ விதி⁴ப்ரதிஷேத⁴யோர்நியுஜ்யேத, அத்யந்தபரதந்த்ரத்வாஜ்ஜீவஸ்ய । ததா² விஹிதகாரிணமப்யநர்தே²ந ஸம்ஸ்ருஜேத் , ப்ரதிஷித்³த⁴காரிணமப்யர்தே²ந । ததஶ்ச ப்ராமாண்யம் வேத³ஸ்யாஸ்தமியாத் । ஈஶ்வரஸ்ய ச அத்யந்தாநபேக்ஷத்வே லௌகிகஸ்யாபி புருஷகாரஸ்ய வையர்த்²யம் , ததா² தே³ஶகாலநிமித்தாநாம் । பூர்வோக்ததோ³ஷப்ரஸங்க³ஶ்ச — இத்யேவம்ஜாதீயகம் தோ³ஷஜாதமாதி³க்³ரஹணேந த³ர்ஶயதி ॥ 42 ॥
அம்ஶாதி⁴கரணம்
அம்ஶோ நாநாவ்யபதே³ஶாத³ந்யதா² சாபி தா³ஶகிதவாதி³த்வமதீ⁴யத ஏகே ॥ 43 ॥
ஜீவேஶ்வரயோருபகார்யோபகாரகபா⁴வ உக்த: । ஸ ச ஸம்ப³த்³த⁴யோரேவ லோகே த்³ருஷ்ட: — யதா² ஸ்வாமிப்⁴ருத்யயோ:, யதா² வா அக்³நிவிஸ்பு²லிங்க³யோ: । ததஶ்ச ஜீவேஶ்வரயோரப்யுபகார்யோபகாரகபா⁴வாப்⁴யுபக³மாத் கிம் ஸ்வாமிப்⁴ருத்யவத்ஸம்ப³ந்த⁴:, ஆஹோஸ்வித³க்³நிவிஸ்பு²லிங்க³வத் இத்யஸ்யாம் விசிகித்ஸாயாம் அநியமோ வா ப்ராப்நோதி, அத²வா ஸ்வாமிப்⁴ருத்யப்ரகாரேஷ்வேவ ஈஶித்ரீஶிதவ்யபா⁴வஸ்ய ப்ரஸித்³த⁴த்வாத்தத்³வித⁴ ஏவ ஸம்ப³ந்த⁴ இதி ப்ராப்நோதி ॥
அதோ ப்³ரவீதி அம்ஶ இதி । ஜீவ ஈஶ்வரஸ்யாம்ஶோ ப⁴விதுமர்ஹதி, யதா²க்³நேர்விஸ்பு²லிங்க³: । அம்ஶ இவாம்ஶ: । ந ஹி நிரவயவஸ்ய முக்²யோம்(அ)ஶ: ஸம்ப⁴வதி । கஸ்மாத்புந: நிரவயவத்வாத் ஸ ஏவ ந ப⁴வதி ? நாநாவ்யபதே³ஶாத் । ‘ஸோ(அ)ந்வேஷ்டவ்ய: ஸ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்ய:’ ‘ஏதமேவ விதி³த்வா முநிர்ப⁴வதி’ ‘ய ஆத்மநி திஷ்ட²ந்நாத்மாநமந்தரோ யமயதி’ இதி ச ஏவம்ஜாதீயகோ பே⁴த³நிர்தே³ஶோ நாஸதி பே⁴தே³ யுஜ்யதே । நநு ச அயம் நாநாவ்யபதே³ஶ: ஸுதராம் ஸ்வாமிப்⁴ருத்யஸாரூப்யே யுஜ்யத இதி, அத ஆஹ — அந்யதா² சாபீதி । ந ச நாநாவ்யபதே³ஶாதே³வ கேவலாத³ம்ஶத்வப்ரதிபத்தி: । கிம் தர்ஹி ? அந்யதா² சாபி வ்யபதே³ஶோ ப⁴வத்யநாநாத்வஸ்ய ப்ரதிபாத³க: । ததா² ஹ்யேகே ஶாகி²நோ தா³ஶகிதவாதி³பா⁴வம் ப்³ரஹ்மண ஆமநந்த்யாத²ர்வணிகா ப்³ரஹ்மஸூக்தே — ‘ப்³ரஹ்ம தா³ஶா ப்³ரஹ்ம தா³ஸா ப்³ரஹ்மைவேமே கிதவா:’ இத்யாதி³நா । தா³ஶா ய ஏதே கைவர்தா: ப்ரஸித்³தா⁴:, யே ச அமீ தா³ஸா: ஸ்வாமிஷ்வாத்மாநமுபக்ஷபயந்தி, யே ச அந்யே கிதவா த்³யூதக்ருத:, தே ஸர்வே ப்³ரஹ்மைவ — இதி ஹீநஜந்தூதா³ஹரணேந ஸர்வேஷாமேவ நாமரூபக்ருதகார்யகரணஸங்கா⁴தப்ரவிஷ்டாநாம் ஜீவாநாம் ப்³ரஹ்மத்வமாஹ । ததா² அந்யத்ராபி ப்³ரஹ்மப்ரக்ரியாயாமேவாயமர்த²: ப்ரபஞ்ச்யதே — ‘த்வம் ஸ்த்ரீ த்வம் புமாநஸி த்வம் குமார உத வா குமாரீ । த்வம் ஜீர்ணோ த³ண்டே³ந வஞ்சஸி த்வம் ஜாதோ ப⁴வஸி விஶ்வதோமுக²:’ (ஶ்வே. உ. 4 । 3) இதி, ‘ஸர்வாணி ரூபாணி விசித்ய தீ⁴ரோ நாமாநி க்ருத்வாபி⁴வத³ந்யதா³ஸ்தே’ இதி ச । ‘நாந்யோ(அ)தோ(அ)ஸ்தி த்³ரஷ்டா’ (ப்³ரு. உ. 3 । 7 । 23) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴யஶ்ச அஸ்யார்த²ஸ்ய ஸித்³தி⁴: । சைதந்யம் ச அவிஶிஷ்டம் ஜீவேஶ்வரயோ:, யதா²க்³நிவிஸ்பு²லிங்க³யோரௌஷ்ண்யம் । அதோ பே⁴தா³பே⁴தா³வக³மாப்⁴யாமம்ஶத்வாவக³ம: ॥ 43 ॥
குதஶ்ச அம்ஶத்வாவக³ம: ? —
மந்த்ரவர்ணாச்ச ॥ 44 ॥
மந்த்ரவர்ணஶ்சைதமர்த²மவக³மயதி — ‘தாவாநஸ்ய மஹிமா ததோ ஜ்யாயாꣳஶ்ச பூருஷ: । பாதோ³(அ)ஸ்ய ஸர்வா பூ⁴தாநி த்ரிபாத³ஸ்யாம்ருதம் தி³வி’ (சா². உ. 3 । 12 । 6) இதி । அத்ர பூ⁴தஶப்³தே³ந ஜீவப்ரதா⁴நாநி ஸ்தா²வரஜங்க³மாநி நிர்தி³ஶதி, ‘அஹிம்ஸந்ஸர்வபூ⁴தாந்யந்யத்ர தீர்தே²ப்⁴ய:’ இதி ப்ரயோகா³த்; அம்ஶ: பாதோ³ பா⁴க³ இத்யநர்தா²ந்தரம்; தஸ்மாத³ப்யம்ஶத்வாவக³ம: ॥ 44 ॥
குதஶ்ச அம்ஶத்வாவக³ம: ? —
அபி ச ஸ்மர்யதே ॥ 45 ॥
ஈஶ்வரகீ³தாஸ்வபி ச ஈஶ்வராம்ஶத்வம் ஜீவஸ்ய ஸ்மர்யதே — ‘மமைவாம்ஶோ ஜீவலோகே ஜீவபூ⁴த: ஸநாதந:’ (ப⁴. கீ³. 15 । 7) இதி । தஸ்மாத³ப்யம்ஶத்வாவக³ம: । யத்தூக்தம் , ஸ்வாமிப்⁴ருத்யாதி³ஷ்வேவ ஈஶித்ரீஶிதவ்யபா⁴வோ லோகே ப்ரஸித்³த⁴ இதி — யத்³யப்யேஷா லோகே ப்ரஸித்³தி⁴:, ததா²பி ஶாஸ்த்ராத்து அத்ர அம்ஶாம்ஶித்வமீஶித்ரீஶிதவ்யபா⁴வஶ்ச நிஶ்சீயதே । நிரதிஶயோபாதி⁴ஸம்பந்நஶ்சேஶ்வரோ நிஹீநோபாதி⁴ஸம்பந்நாஞ்ஜீவாந் ப்ரஶாஸ்தீதி ந கிஞ்சித்³விப்ரதிஷித்⁴யதே ॥ 45 ॥
அத்ராஹ — நநு ஜீவஸ்யேஶ்வராம்ஶத்வாப்⁴யுபக³மே ததீ³யேந ஸம்ஸாரது³:கோ²பபோ⁴கே³நாம்ஶிந ஈஶ்வரஸ்யாபி து³:கி²த்வம் ஸ்யாத் — யதா² லோகே ஹஸ்தபாதா³த்³யந்யதமாங்க³க³தேந து³:கே²ந அங்கி³நோ தே³வத³த்தஸ்ய து³:கி²த்வம் , தத்³வத் । ததஶ்ச தத்ப்ராப்தாநாம் மஹத்தரம் து³:க²ம் ப்ராப்நுயாத் । அதோ வரம் பூர்வாவஸ்த²: ஸம்ஸார ஏவாஸ்து — இதி ஸம்யக்³த³ர்ஶநாநர்த²க்யப்ரஸங்க³: ஸ்யாத் — இதி । அத்ரோச்யதே —
ப்ரகாஶாதி³வந்நைவம் பர: ॥ 46 ॥
யதா² ஜீவ: ஸம்ஸாரது³:க²மநுப⁴வதி, நைவம் பர ஈஶ்வரோ(அ)நுப⁴வதீதி ப்ரதிஜாநீமஹே । ஜீவோ ஹி அவித்³யாவேஶவஶாத் தே³ஹாத்³யாத்மபா⁴வமிவ க³த்வா, தத்க்ருதேந து³:கே²ந து³:கீ² அஹம் இதி அவித்³யயா க்ருதம் து³:கோ²பபோ⁴க³ம் அபி⁴மந்யதே । நைவம் பரமேஶ்வரஸ்ய தே³ஹாத்³யாத்மபா⁴வோ து³:கா²பி⁴மாநோ வா அஸ்தி । ஜீவஸ்யாப்யவித்³யாக்ருதநாமரூபநிர்வ்ருத்ததே³ஹேந்த்³ரியாத்³யுபாத்⁴யவிவேகப்⁴ரமநிமித்த ஏவ து³:கா²பி⁴மாந:, ந து பாரமார்தி²கோ(அ)ஸ்தி । யதா² ச ஸ்வதே³ஹக³ததா³ஹச்சே²தா³தி³நிமித்தம் து³:க²ம் தத³பி⁴மாநப்⁴ராந்த்யாநுப⁴வதி, ததா² புத்ரமித்ராதி³கோ³சரமபி து³:க²ம் தத³பி⁴மாநப்⁴ராந்த்யைவாநுப⁴வதி — அஹமேவ புத்ர:, அஹமேவ மித்ரம் இத்யேவம் ஸ்நேஹவஶேந புத்ரமித்ராதி³ஷ்வபி⁴நிவிஶமாந: । ததஶ்ச நிஶ்சிதமேதத³வக³ம்யதே — மித்²யாபி⁴மாநப்⁴ரமநிமித்த ஏவ து³:கா²நுப⁴வ இதி । வ்யதிரேகத³ர்ஶநாச்ச ஏவமவக³ம்யதே । ததா² ஹி — புத்ரமித்ராதி³மத்ஸு ப³ஹுஷூபவிஷ்டேஷு தத்ஸம்ப³ந்தா⁴பி⁴மாநிஷ்விதரேஷு ச, புத்ரோ ம்ருதோ மித்ரம் ம்ருதமித்யேவமாத்³யுத்³கோ⁴ஷிதே, யேஷாமேவ புத்ரமித்ராதி³மத்த்வாபி⁴மாநஸ்தேஷாமேவ தந்நிமித்தம் து³:க²முத்பத்³யதே, ந அபி⁴மாநஹீநாநாம் பரிவ்ராஜகாதீ³நாம் । அதஶ்ச லௌகிகஸ்யாபி பும்ஸ: ஸம்யக்³த³ர்ஶநார்த²வத்த்வம் த்³ருஷ்டம் , கிமுத விஷயஶூந்யாதா³த்மநோ(அ)ந்யத்³வஸ்த்வந்தரமபஶ்யதோ நித்யசைதந்யமாத்ரஸ்வரூபஸ்யேதி । தஸ்மாந்நாஸ்தி ஸம்யக்³த³ர்ஶநாநர்த²க்யப்ரஸங்க³: । ப்ரகாஶாதி³வதி³தி நித³ர்ஶநோபந்யாஸ: — யதா² ப்ரகாஶ: ஸௌரஶ்சாந்த்³ரமஸோ வா வியத்³வ்யாப்ய அவதிஷ்ட²மாந: அங்கு³ல்யாத்³யுபாதி⁴ஸம்ப³ந்தா⁴த் தேஷு ருஜுவக்ராதி³பா⁴வம் ப்ரதிபத்³யமாநேஷு தத்தத்³பா⁴வமிவ ப்ரதிபத்³யமாநோ(அ)பி ந பரமார்த²தஸ்தத்³பா⁴வம் ப்ரதிபத்³யதே, யதா² ச ஆகாஶோ க⁴டாதி³ஷு க³ச்ச²த்ஸு க³ச்ச²ந்நிவ விபா⁴வ்யமாநோ(அ)பி ந பரமார்த²தோ க³ச்ச²தி, யதா² ச உத³ஶராவாதி³கம்பநாத்தத்³க³தே ஸூர்யப்ரதிபி³ம்பே³ கம்பமாநே(அ)பி ந தத்³வாந்ஸூர்ய: கம்பதே — ஏவமவித்³யாப்ரத்யுபஸ்தா²பிதே பு³த்³த்⁴யாத்³யுபஹிதே ஜீவாக்²யே அம்ஶே து³:கா²யமாநே(அ)பி ந தத்³வாநீஶ்வரோ து³:கா²யதே । ஜீவஸ்யாபி து³:க²ப்ராப்திரவித்³யாநிமித்தைவேத்யுக்தம் । ததா² ச அவித்³யாநிமித்தஜீவபா⁴வவ்யுதா³ஸேந ப்³ரஹ்மபா⁴வமேவ ஜீவஸ்ய ப்ரதிபாத³யந்தி வேதா³ந்தா: — ‘தத்த்வமஸி’ இத்யேவமாத³ய: । தஸ்மாந்நாஸ்தி ஜைவேந து³:கே²ந பரமாத்மநோ து³:கி²த்வப்ரஸங்க³: ॥ 46 ॥
ஸ்மரந்தி ச ॥ 47 ॥
ஸ்மரந்தி ச வ்யாஸாத³ய: — யதா² ஜைவேந து³:கே²ந ந பரமாத்மா து³:கா²யத இதி; ‘தத்ர ய: பரமாத்மா ஹி ஸ நித்யோ நிர்கு³ண: ஸ்ம்ருத: ।’,‘ ந லிப்யதே ப²லைஶ்சாபி பத்³மபத்ரமிவாம்ப⁴ஸா । கர்மாத்மா த்வபரோ யோ(அ)ஸௌ மோக்ஷப³ந்தை⁴: ஸ யுஜ்யதே ॥’,‘ ஸ ஸப்தத³ஶகேநாபி ராஶிநா யுஜ்யதே புந:’ இதி । சஶப்³தா³த் ஸமாமநந்தி ச — இதி வாக்யஶேஷ: — ‘தயோரந்ய: பிப்பலம் ஸ்வாத்³வத்த்யநஶ்நந்நந்யோ அபி⁴சாகஶீதி’ (ஶ்வே. உ. 4 । 6) இதி, ‘ஏகஸ்ததா² ஸர்வபூ⁴தாந்தராத்மா ந லிப்யதே லோகது³:கே²ந பா³ஹ்ய:’ (க. உ. 2 । 2 । 11) இதி ச ॥ 47 ॥
அத்ராஹ — யதி³ தர்ஹ்யேக ஏவ ஸர்வேஷாம் பூ⁴தாநாமந்தராத்மா ஸ்யாத் , கத²மநுஜ்ஞாபரிஹாரௌ ஸ்யாதாம் லௌகிகௌ வைதி³கௌ சேதி । நநு ச அம்ஶோ ஜீவ ஈஶ்வரஸ்ய இத்யுக்தம் । தத்³பே⁴தா³ச்சாநுஜ்ஞாபரிஹாரௌ ததா³ஶ்ரயாவவ்யதிகீர்ணாவுபபத்³யேதே । கிமத்ர சோத்³யத இதி, உச்யதே — நைததே³வம் । அநம்ஶத்வமபி ஹி ஜீவஸ்யாபே⁴த³வாதி³ந்ய: ஶ்ருதய: ப்ரதிபாத³யந்தி — ‘தத்ஸ்ருஷ்ட்வா ததே³வாநுப்ராவிஶத்’ (தை. உ. 2 । 6 । 1) ‘நாந்யோ(அ)தோ(அ)ஸ்தி த்³ரஷ்டா’ (ப்³ரு. உ. 3 । 7 । 23) ‘ம்ருத்யோ: ஸ ம்ருத்யுமாப்நோதி ய இஹ நாநேவ பஶ்யதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 19) ‘தத்த்வமஸி’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) ‘அஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மி’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 10) இத்யேவம்ஜாதீயகா: । நநு பே⁴தா³பே⁴தா³வக³மாப்⁴யாமம்ஶத்வம் ஸித்⁴யதீத்யுக்தம் — ஸ்யாதே³ததே³வம் , யத்³யுபா⁴வபி பே⁴தா³பே⁴தௌ³ ப்ரதிபிபாத³யிஷிதௌ ஸ்யாதாம் । அபே⁴த³ ஏவ த்வத்ர ப்ரதிபிபாத³யிஷித:, ப்³ரஹ்மாத்மத்வப்ரதிபத்தௌ புருஷார்த²ஸித்³தே⁴: । ஸ்வபா⁴வப்ராப்தஸ்து பே⁴தோ³(அ)நூத்³யதே । ந ச நிரவயவஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ முக்²யோம்(அ)ஶோ ஜீவ: ஸம்ப⁴வதீத்யுக்தம் । தஸ்மாத்பர ஏவைக: ஸர்வேஷாம் பூ⁴தாநாமந்தராத்மா ஜீவபா⁴வேநாவஸ்தி²த இத்யதோ வக்தவ்யா அநுஜ்ஞாபரிஹாரோபபத்தி: । தாம் ப்³ரூம: —
அநுஜ்ஞாபரிஹாரௌ தே³ஹஸம்ப³ந்தா⁴ஜ்ஜ்யோதிராதி³வத் ॥ 48 ॥
‘ருதௌ பா⁴ர்யாமுபேயாத்’ இத்யநுஜ்ஞா, ‘கு³ர்வங்க³நாம் நோபக³ச்சே²த்’ இதி பரிஹார: । ததா² ‘அக்³நீஷோமீயம் பஶும் ஸம்ஜ்ஞபயேத்’ இத்யநுஜ்ஞா, ‘ந ஹிம்ஸ்யாத்ஸர்வா பூ⁴தாநி’ இதி பரிஹார: । ஏவம் லோகே(அ)பி மித்ரமுபஸேவிதவ்யமித்யநுஜ்ஞா, ஶத்ரு: பரிஹர்தவ்ய இதி பரிஹார: — ஏவம்ப்ரகாராவநுஜ்ஞாபரிஹாரௌ ஏகத்வே(அ)ப்யாத்மந: தே³ஹஸம்ப³ந்தா⁴த் ஸ்யாதாம் । தே³ஹை: ஸம்ப³ந்தோ⁴ தே³ஹஸம்ப³ந்த⁴: । க: புநர்தே³ஹஸம்ப³ந்த⁴: ? தே³ஹாதி³ரயம் ஸங்கா⁴தோ(அ)ஹமேவ — இத்யாத்மநி விபரீதப்ரத்யயோத்பத்தி: । த்³ருஷ்டா ச ஸா ஸர்வப்ராணிநாம் — அஹம் க³ச்சா²மி அஹமாக³ச்சா²மி, அஹமந்த⁴: அஹமநந்த⁴:, அஹம் மூட⁴: அஹமமூட⁴: இத்யேவமாத்மிகா । ந ஹி அஸ்யா: ஸம்யக்³த³ர்ஶநாத³ந்யந்நிவாரகமஸ்தி । ப்ராக்து ஸம்யக்³த³ர்ஶநாத்ப்ரததைஷா ப்⁴ராந்தி: ஸர்வஜந்துஷு । ததே³வமவித்³யாநிமித்ததே³ஹாத்³யுபாதி⁴ஸம்ப³ந்த⁴க்ருதாத்³விஶேஷாதை³காத்ம்யாப்⁴யுபக³மே(அ)ப்யநுஜ்ஞாபரிஹாராவவகல்பேதே । ஸம்யக்³த³ர்ஶிநஸ்தர்ஹ்யநுஜ்ஞாபரிஹாராநர்த²க்யம் ப்ராப்தம் — ந, தஸ்ய க்ருதார்த²த்வாந்நியோஜ்யத்வாநுபபத்தே: — ஹேயோபாதே³யயோர்ஹி நியோஜ்யோ நியோக்தவ்ய: ஸ்யாத் । ஆத்மநஸ்த்வதிரிக்தம் ஹேயமுபாதே³யம் வா வஸ்த்வபஶ்யந் கத²ம் நியுஜ்யேத । ந ச ஆத்மா ஆத்மந்யேவ நியோஜ்ய: ஸ்யாத் । ஶரீரவ்யதிரேகத³ர்ஶிந ஏவ நியோஜ்யத்வமிதி சேத் , ந; தத்ஸம்ஹதத்வாபி⁴மாநாத் — ஸத்யம் வ்யதிரேகத³ர்ஶிநோ நியோஜ்யத்வம் । ததா²பி வ்யோமாதி³வத்³தே³ஹாத்³யஸம்ஹதத்வமபஶ்யத ஏவ ஆத்மநோ நியோஜ்யத்வாபி⁴மாந: । ந ஹி தே³ஹாத்³யஸம்ஹதத்வத³ர்ஶிந: கஸ்யசித³பி நியோகோ³ த்³ருஷ்ட:, கிமுதைகாத்ம்யத³ர்ஶிந: । ந ச நியோகா³பா⁴வாத் ஸம்யக்³த³ர்ஶிநோ யதே²ஷ்டசேஷ்டாப்ரஸங்க³:, ஸர்வத்ராபி⁴மாநஸ்யைவ ப்ரவர்தகத்வாத் , அபி⁴மாநாபா⁴வாச்ச ஸம்யக்³த³ர்ஶிந: । தஸ்மாத்³தே³ஹஸம்ப³ந்தா⁴தே³வாநுஜ்ஞாபரிஹாரௌ — ஜ்யோதிராதி³வத் — யதா² ஜ்யோதிஷ ஏகத்வே(அ)ப்யக்³நி: க்ரவ்யாத்பரிஹ்ரியதே, நேதர: । யதா² ச ப்ரகாஶ ஏகஸ்யாபி ஸவிதுரமேத்⁴யதே³ஶஸம்ப³த்³த⁴: பரிஹ்ரியதே, நேதர: ஶுசிபூ⁴மிஷ்ட²: । யதா² பௌ⁴மா: ப்ரதே³ஶா வஜ்ரவைடூ³ர்யாத³ய உபாதீ³யந்தே, பௌ⁴மா அபி ஸந்தோ நரகலேப³ராத³ய: பரிஹ்ரியந்தே । யதா² மூத்ரபுரீஷம் க³வாம் பவித்ரதயா பரிக்³ருஹ்யதே, ததே³வ ஜாத்யந்தரே பரிவர்ஜ்யதே — தத்³வத் ॥ 48 ॥
அஸந்ததேஶ்சாவ்யதிகர: ॥ 49 ॥
ஸ்யாதாம் நாம அநுஜ்ஞாபரிஹாராவேகஸ்யாப்யாத்மநோ தே³ஹவிஶேஷயோகா³த் । யஸ்த்வயம் கர்மப²லஸம்ப³ந்த⁴:, ஸ ச ஐகாத்ம்யாப்⁴யுபக³மே வ்யதிகீர்யேத, ஸ்வாம்யேகத்வாதி³தி சேத் , நைததே³வம் , அஸந்ததே: । ந ஹி கர்துர்போ⁴க்துஶ்சாத்மந: ஸந்தத: ஸர்வை: ஶரீரை: ஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)ஸ்தி । உபாதி⁴தந்த்ரோ ஹி ஜீவ இத்யுக்தம் । உபாத்⁴யஸந்தாநாச்ச நாஸ்தி ஜீவஸந்தாந: — ததஶ்ச கர்மவ்யதிகர: ப²லவ்யதிகரோ வா ந ப⁴விஷ்யதி ॥ 49 ॥
ஆபா⁴ஸ ஏவ ச ॥ 50 ॥
ஆபா⁴ஸ ஏவ ச ஏஷ ஜீவ: பரஸ்யாத்மநோ ஜலஸூர்யகாதி³வத்ப்ரதிபத்தவ்ய:, ந ஸ ஏவ ஸாக்ஷாத் , நாபி வஸ்த்வந்தரம் । அதஶ்ச யதா² நைகஸ்மிஞ்ஜலஸூர்யகே கம்பமாநே ஜலஸூர்யகாந்தரம் கம்பதே, ஏவம் நைகஸ்மிஞ்ஜீவே கர்மப²லஸம்ப³ந்தி⁴நி ஜீவாந்தரஸ்ய தத்ஸம்ப³ந்த⁴: । ஏவமப்யவ்யதிகர ஏவ கர்மப²லயோ: । ஆபா⁴ஸஸ்ய ச அவித்³யாக்ருதத்வாத்ததா³ஶ்ரயஸ்ய ஸம்ஸாரஸ்யாவித்³யாக்ருதத்வோபபத்திரிதி, தத்³வ்யுதா³ஸேந ச பாரமார்தி²கஸ்ய ப்³ரஹ்மாத்மபா⁴வஸ்யோபதே³ஶோபபத்தி: । யேஷாம் து ப³ஹவ ஆத்மாந:, தே ச ஸர்வே ஸர்வக³தா:, தேஷாமேவைஷ வ்யதிகர: ப்ராப்நோதி । கத²ம் ? ப³ஹவோ விப⁴வஶ்சாத்மாநஶ்சைதந்யமாத்ரஸ்வரூபா நிர்கு³ணா நிரதிஶயாஶ்ச । தத³ர்த²ம் ஸாதா⁴ரணம் ப்ரதா⁴நம் । தந்நிமித்தைஷாம் போ⁴கா³பவர்க³ஸித்³தி⁴ரிதி ஸாங்க்²யா: । ஸதி ப³ஹுத்வே விபு⁴த்வே ச க⁴டகுட்³யாதி³ஸமாநா த்³ரவ்யமாத்ரஸ்வரூபா: ஸ்வதோ(அ)சேதநா ஆத்மாந:, தது³பகரணாநி ச அணூநி மநாம்ஸ்யசேதநாநி, தத்ர ஆத்மத்³ரவ்யாணாம் மநோத்³ரவ்யாணாம் ச ஸம்யோகா³த் நவ இச்சா²த³யோ வைஶேஷிகா ஆத்மகு³ணா உத்பத்³யந்தே, தே ச அவ்யதிகரேண ப்ரத்யேகமாத்மஸு ஸமவயந்தி, ஸ ஸம்ஸார: । தேஷாம் நவாநாமாத்மகு³ணாநாமத்யந்தாநுத்பாதோ³ மோக்ஷ இதி காணாதா³: । தத்ர ஸாங்க்²யாநாம் தாவச்சைதந்யஸ்வரூபத்வாத்ஸர்வாத்மநாம் ஸந்நிதா⁴நாத்³யவிஶேஷாச்ச ஏகஸ்ய ஸுக²து³:க²ஸம்ப³ந்தே⁴ ஸர்வேஷாம் ஸுக²து³:க²ஸம்ப³ந்த⁴: ப்ராப்நோதி । ஸ்யாதே³தத் — ப்ரதா⁴நப்ரவ்ருத்தே: புருஷகைவல்யார்த²த்வாத்³வ்யவஸ்தா² ப⁴விஷ்யதி । அந்யதா² ஹி ஸ்வவிபூ⁴திக்²யாபநார்தா² ப்ரதா⁴நப்ரவ்ருத்தி: ஸ்யாத் । ததா² ச அநிர்மோக்ஷ: ப்ரஸஜ்யேதேதி — நைதத்ஸாரம் — ந ஹி அபி⁴லஷிதஸித்³தி⁴நிப³ந்த⁴நா வ்யவஸ்தா² ஶக்யா விஜ்ஞாதும் । உபபத்த்யா து கயாசித்³வ்யவஸ்தோ²ச்யேத । அஸத்யாம் புநருபபத்தௌ காமம் மா பூ⁴த³பி⁴லஷிதம் புருஷகைவல்யம் । ப்ராப்நோதி து வ்யவஸ்தா²ஹேத்வபா⁴வாத்³வ்யதிகர: । காணாதா³நாமபி — யதா³ ஏகேநாத்மநா மந: ஸம்யுஜ்யதே, ததா³ ஆத்மாந்தரைரபி நாந்தரீயக: ஸம்யோக³: ஸ்யாத் , ஸந்நிதா⁴நாத்³யவிஶேஷாத் । ததஶ்ச ஹேத்வவிஶேஷாத்ப²லாவிஶேஷ இத்யேகஸ்யாத்மந: ஸுக²து³:க²யோகே³ ஸர்வாத்மநாமபி ஸமாநம் ஸுக²து³:கி²த்வம் ப்ரஸஜ்யேத ॥ 50 ॥
ஸ்யாதே³தத் — அத்³ருஷ்டநிமித்தோ நியமோ ப⁴விஷ்யதீதி । நேத்யாஹ —
அத்³ருஷ்டாநியமாத் ॥ 51 ॥
ப³ஹுஷ்வாத்மஸ்வாகாஶவத்ஸர்வக³தேஷு ப்ரதிஶரீரம் பா³ஹ்யாப்⁴யந்தராவிஶேஷேண ஸந்நிஹிதேஷு மநோவாக்காயைர்த⁴ர்மாத⁴ர்மலக்ஷணமத்³ருஷ்டமுபார்ஜ்யதே । ஸாங்க்²யாநாம் தாவத் தத³நாத்மஸமவாயி ப்ரதா⁴நவர்தி । ப்ரதா⁴நஸாதா⁴ரண்யாந்ந ப்ரத்யாத்மம் ஸுக²து³:கோ²பபோ⁴க³ஸ்ய நியாமகமுபபத்³யதே । காணாதா³நாமபி பூர்வவத்ஸாதா⁴ரணேநாத்மமந:ஸம்யோகே³ந நிர்வர்திதஸ்யாத்³ருஷ்டஸ்யாபி அஸ்யைவாத்மந இத³மத்³ருஷ்டமிதி நியமே ஹேத்வபா⁴வாதே³ஷ ஏவ தோ³ஷ: ॥ 51 ॥
ஸ்யாதே³தத் — அஹமித³ம் ப²லம் ப்ராப்நவாநி, இத³ம் பரிஹராணி, இத்த²ம் ப்ரயதை, இத்த²ம் கரவாணி — இத்யேவம்விதா⁴ அபி⁴ஸந்த்⁴யாத³ய: ப்ரத்யாத்மம் ப்ரவர்தமாநா அத்³ருஷ்டஸ்யாத்மநாம் ச ஸ்வஸ்வாமிபா⁴வம் நியம்ஸ்யந்தீதி; நேத்யாஹ —
அபி⁴ஸந்த்⁴யாதி³ஷ்வபி சைவம் ॥ 52 ॥
அபி⁴ஸந்த்⁴யாதீ³நாமபி ஸாதா⁴ரணேநைவாத்மமந:ஸம்யோகே³ந ஸர்வாத்மஸந்நிதௌ⁴ க்ரியமாணாநாம் நியமஹேதுத்வாநுபபத்தேருக்ததோ³ஷாநுஷங்க³ ஏவ ॥ 52 ॥
ப்ரதே³ஶாதி³தி சேந்நாந்தர்பா⁴வாத் ॥ 53 ॥
அதோ²ச்யேத — விபு⁴த்வே(அ)ப்யாத்மந: ஶரீரப்ரதிஷ்டே²ந மநஸா ஸம்யோக³: ஶரீராவச்சி²ந்ந ஏவ ஆத்மப்ரதே³ஶே ப⁴விஷ்யதி; அத: ப்ரதே³ஶக்ருதா வ்யவஸ்தா² அபி⁴ஸந்த்⁴யாதீ³நாமத்³ருஷ்டஸ்ய ஸுக²து³:க²யோஶ்ச ப⁴விஷ்யதீதி । தத³பி நோபபத்³யதே । கஸ்மாத் ? அந்தர்பா⁴வாத் । விபு⁴த்வாவிஶேஷாத்³தி⁴ ஸர்வ ஏவாத்மாந: ஸர்வஶரீரேஷ்வந்தர்ப⁴வந்தி । தத்ர ந வைஶேஷிகை: ஶரீராவச்சி²ந்நோ(அ)ப்யாத்மந: ப்ரதே³ஶ: கல்பயிதும் ஶக்ய: । கல்ப்யமாநோ(அ)ப்யயம் நிஷ்ப்ரதே³ஶஸ்யாத்மந: ப்ரதே³ஶ: கால்பநிகத்வாதே³வ ந பாரமார்தி²கம் கார்யம் நியந்தும் ஶக்நோதி । ஶரீரமபி ஸர்வாத்மஸந்நிதா⁴வுத்பத்³யமாநம் — அஸ்யைவ ஆத்மந:, நேதரேஷாம் — இதி ந நியந்தும் ஶக்யம் । ப்ரதே³ஶவிஶேஷாப்⁴யுபக³மே(அ)பி ச த்³வயோராத்மநோ: ஸமாநஸுக²து³:க²பா⁴ஜோ: கதா³சிதே³கேநைவ தாவச்ச²ரீரேணோபபோ⁴க³ஸித்³தி⁴: ஸ்யாத் , ஸமாநப்ரதே³ஶஸ்யாபி த்³வயோராத்மநோரத்³ருஷ்டஸ்ய ஸம்ப⁴வாத் । ததா² ஹி — தே³வத³த்தோ யஸ்மிந்ப்ரதே³ஶே ஸுக²து³:க²மந்வபூ⁴த் , தஸ்மாத்ப்ரதே³ஶாத³பக்ராந்தே தச்ச²ரீரே, யஜ்ஞத³த்தஶரீரே ச தம் ப்ரதே³ஶமநுப்ராப்தே, தஸ்யாபி இதரேண ஸமாந: ஸுக²து³:கா²நுப⁴வோ த்³ருஶ்யதே । ஸ ந ஸ்யாத் , யதி³ தே³வத³த்தயஜ்ஞத³த்தயோ: ஸமாநப்ரதே³ஶமத்³ருஷ்டம் ந ஸ்யாத் । ஸ்வர்கா³த்³யநுபபோ⁴க³ப்ரஸங்க³ஶ்ச ப்ரதே³ஶவாதி³ந: ஸ்யாத் , ப்³ராஹ்மணாதி³ஶரீரப்ரதே³ஶேஷ்வத்³ருஷ்டநிஷ்பத்தே: ப்ரதே³ஶாந்தரவர்தித்வாச்ச ஸ்வர்கா³த்³யுபபோ⁴க³ஸ்ய । ஸர்வக³தத்வாநுபபத்திஶ்ச ப³ஹூநாமாத்மநாம் , த்³ருஷ்டாந்தாபா⁴வாத் । வத³ தாவத் த்வம் — கே ப³ஹவ: ஸமாநப்ரதே³ஶாஶ்சேதி । ரூபாத³ய இதி சேத் , ந; தேஷாமபி த⁴ர்ம்யம்ஶேநாபே⁴தா³த் , லக்ஷணபே⁴தா³ச்ச — ந து ப³ஹூநாமாத்மநாம் லக்ஷணபே⁴தோ³(அ)ஸ்தி । அந்த்யவிஶேஷவஶாத்³பே⁴தோ³பபத்திரிதி சேத் , ந; பே⁴த³கல்பநாயா அந்த்யவிஶேஷகல்பநாயாஶ்ச இதரேதராஶ்ரயத்வாத் । ஆகாஶாதீ³நாமபி விபு⁴த்வம் ப்³ரஹ்மவாதி³நோ(அ)ஸித்³த⁴ம் , கார்யத்வாப்⁴யுபக³மாத் । தஸ்மாதா³த்மைகத்வபக்ஷ ஏவ ஸர்வதோ³ஷாபா⁴வ இதி ஸித்³த⁴ம் ॥
சதுர்த²: பாத³:
வியதா³தி³விஷய: ஶ்ருதிவிப்ரதிஷேத⁴ஸ்த்ருதீயேந பாதே³ந பரிஹ்ருத: । சதுர்தே²ந இதா³நீம் ப்ராணவிஷய: பரிஹ்ரியதே । தத்ர தாவத் — ‘தத்தேஜோ(அ)ஸ்ருஜத’ (சா². உ. 6 । 2 । 3) இதி, ‘தஸ்மாத்³வா ஏதஸ்மாதா³த்மந ஆகாஶ: ஸம்பூ⁴த:’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இதி ச ஏவமாதி³ஷு உத்பத்திப்ரகரணேஷு ப்ராணாநாமுத்பத்திர்ந ஆம்நாயதே । க்வசிச்சாநுத்பத்திரேவ ஏஷாமாம்நாயதே, ‘அஸத்³வா இத³மக்³ர ஆஸீத்’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) । ததா³ஹு: கிம் தத³ஸதா³ஸீதி³த்ய்ருஷயோ வாவ தே(அ)க்³ரே(அ)ஸதா³ஸீத் । ததா³ஹு: கே தே ருஷய இதி । ப்ராணா வாவ ருஷய:’ — இத்யத்ர ப்ராகு³த்பத்தே: ப்ராணாநாம் ஸத்³பா⁴வஶ்ரவணாத் । அந்யத்ர து ப்ராணாநாமப்யுத்பத்தி: பட்²யதே — ‘யதா²க்³நே: க்ஷுத்³ரா விஸ்பு²லிங்கா³ வ்யுச்சரந்த்யேவமேவாஸ்மாதா³த்மந: ஸர்வே ப்ராணா:’ இதி, ‘ஏதஸ்மாஜ்ஜாயதே ப்ராணோ மந: ஸர்வேந்த்³ரியாணி ச’ (மு. உ. 2 । 1 । 3) இதி, ‘ஸப்த ப்ராணா: ப்ரப⁴வந்தி தஸ்மாத்’ (மு. உ. 2 । 1 । 8) இதி, ‘ஸ ப்ராணமஸ்ருஜத ப்ராணாச்ச்²ரத்³தா⁴ம் க²ம் வாயுர்ஜ்யோதிராப: ப்ருதி²வீந்த்³ரியம் மநோ(அ)ந்நம்’ (ப்ர. உ. 6 । 4) இதி ச ஏவமாதி³ப்ரதே³ஶேஷு । தத்ர ஶ்ருதிவிப்ரதிஷேதா⁴த³ந்யதரநிர்தா⁴ரணகாரணாநிரூபணாச்ச அப்ரதிபத்தி: ப்ராப்நோதி । அத²வா ப்ராகு³த்பத்தே: ஸத்³பா⁴வஶ்ரவணாத்³கௌ³ணீ ப்ராணாநாமுத்பத்திஶ்ருதிரிதி ப்ராப்நோதி । அத உத்தரமித³ம் பட²தி —
ப்ராணோத்பத்த்யதி⁴கரணம்
ததா² ப்ராணா: ॥ 1 ॥
ததா² ப்ராணா இதி । கத²ம் புநரத்ர ததா² இத்யக்ஷராநுலோம்யம் , ப்ரக்ருதோபமாநாபா⁴வாத் — ஸர்வக³தாத்மப³ஹுத்வவாதி³தூ³ஷணம் அதீதாநந்தரபாதா³ந்தே ப்ரக்ருதம் । தத்தாவந்நோபமாநம் ஸம்ப⁴வதி, ஸாத்³ருஶ்யாபா⁴வாத் । ஸாத்³ருஶ்யே ஹி ஸதி உபமாநம் ஸ்யாத் — யதா² ஸிம்ஹஸ்ததா² ப³லவர்மேதி । அத்³ருஷ்டஸாம்யப்ரதிபாத³நார்த²மிதி யத்³யுச்யேத — யதா² அத்³ருஷ்டஸ்ய ஸர்வாத்மஸந்நிதா⁴வுத்பத்³யமாநஸ்யாநியதத்வம் , ஏவம் ப்ராணாநாமபி ஸர்வாத்மந: ப்ரத்யநியதத்வமிதி — தத³பி தே³ஹாநியமேநைவோக்தத்வாத்புநருக்தம் ப⁴வேத் । ந ச ஜீவேந ப்ராணா உபமீயேரந் , ஸித்³தா⁴ந்தவிரோதா⁴த் — ஜீவஸ்ய ஹி அநுத்பத்திராக்²யாதா, ப்ராணாநாம் து உத்பத்திராசிக்²யாஸிதா । தஸ்மாத்ததா² இத்யஸம்ப³த்³த⁴மிவ ப்ரதிபா⁴தி — ந । உதா³ஹரணோபாத்தேநாப்யுபமாநேந ஸம்ப³ந்தோ⁴பபத்தே: । அத்ர ப்ராணோத்பத்திவாதி³வாக்யஜாதமுதா³ஹரணம் — ‘அஸ்மாதா³த்மந: ஸர்வே ப்ராணா: ஸர்வே லோகா: ஸர்வே தே³வா: ஸர்வாணி பூ⁴தாநி வ்யுச்சரந்தி’ (ப்³ரு. உ. 2 । 1 । 20) இத்யேவம்ஜாதீயகம் । தத்ர யதா² லோகாத³ய: பரஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மண உத்பத்³யந்தே, ததா² ப்ராணா அபீத்யர்த²: । ததா² — ‘ஏதஸ்மாஜ்ஜாயதே ப்ராணோ மந: ஸர்வேந்த்³ரியாணி ச । க²ம் வாயுர்ஜ்யோதிராப: ப்ருதி²வீ விஶ்வஸ்ய தா⁴ரிணீ’ (மு. உ. 2 । 1 । 3) இத்யேவமாதி³ஷ்வபி கா²தி³வத்ப்ராணாநாமுத்பத்திரிதி த்³ரஷ்டவ்யம் । அத²வா ‘பாநவ்யாபச்ச தத்³வத்’ (ஜை. ஸூ. 3 । 4 । 15) இத்யேவமாதி³ஷு வ்யவஹிதோபமாநஸம்ப³ந்த⁴ஸ்யாப்யாஶ்ரிதத்வாத் — யதா² அதீதாநந்தரபாதா³தா³வுக்தா வியதா³த³ய: பரஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ விகாரா: ஸமதி⁴க³தா:, ததா² ப்ராணா அபி பரஸ்ய ப்³ரஹ்மணோ விகாரா இதி யோஜயிதவ்யம் । க: புந: ப்ராணாநாம் விகாரத்வே ஹேது: ? ஶ்ருதத்வமேவ । நநு கேஷுசித்ப்ரதே³ஶேஷு ந ப்ராணாநாமுத்பத்தி: ஶ்ரூயத இத்யுக்தம் — தத³யுக்தம் , ப்ரதே³ஶாந்தரேஷு ஶ்ரவணாத் । ந ஹி க்வசித³ஶ்ரவணமந்யத்ர ஶ்ருதம் நிவாரயிதுமுத்ஸஹதே । தஸ்மாச்ச்²ருதத்வாவிஶேஷாதா³காஶாதி³வத்ப்ராணா அப்யுத்பத்³யந்த இதி ஸூக்தம் ॥ 1 ॥
கௌ³ண்யஸம்ப⁴வாத் ॥ 2 ॥
யத்புநருக்தம் ப்ராகு³த்பத்தே: ஸத்³பா⁴வஶ்ரவணாத்³கௌ³ணீ ப்ராணாநாமுத்பத்திஶ்ருதிரிதி, தத்ப்ரத்யாஹ — கௌ³ண்யஸம்ப⁴வாதி³தி । கௌ³ண்யா அஸம்ப⁴வோ கௌ³ண்யஸம்ப⁴வ: — ந ஹி ப்ராணாநாமுத்பத்திஶ்ருதிர்கௌ³ணீ ஸம்ப⁴வதி, ப்ரதிஜ்ஞாஹாநிப்ரஸங்கா³த் — ‘கஸ்மிந்நு ப⁴க³வோ விஜ்ஞாதே ஸர்வமித³ம் விஜ்ஞாதம் ப⁴வதி’ (மு. உ. 1 । 1 । 3) இதி ஹி ஏகவிஜ்ஞாநேந ஸர்வவிஜ்ஞாநம் ப்ரதிஜ்ஞாய தத்ஸாத⁴நாயேத³மாம்நாயதே ‘ஏதஸ்மாஜ்ஜாயதே ப்ராண:’ (மு. உ. 2 । 1 । 3) இத்யாதி³ । ஸா ச ப்ரதிஜ்ஞா ப்ராணாதே³: ஸமஸ்தஸ்ய ஜக³தோ ப்³ரஹ்மவிகாரத்வே ஸதி ப்ரக்ருதிவ்யதிரேகேண விகாராபா⁴வாத்ஸித்⁴யதி । கௌ³ண்யாம் து ப்ராணாநாமுத்பத்திஶ்ருதௌ ப்ரதிஜ்ஞா இயம் ஹீயேத । ததா² ச ப்ரதிஜ்ஞாதார்த²முபஸம்ஹரதி — ‘புருஷ ஏவேத³ம் விஶ்வம் கர்ம தபோ ப்³ரஹ்ம பராம்ருதம்’ (மு. உ. 2 । 1 । 10) இதி, ‘ப்³ரஹ்மைவேத³ம் விஶ்வமித³ம் வரிஷ்ட²ம்’ (மு. உ. 2 । 2 । 12) இதி ச । ததா² ‘ஆத்மநோ வா அரே த³ர்ஶநேந ஶ்ரவணேந மத்யா விஜ்ஞாநேநேத³ꣳ ஸர்வம் விதி³தம்’ இத்யேவம்ஜாதீயகாஸு ஶ்ருதிஷு ஏஷைவ ப்ரதிஜ்ஞா யோஜயிதவ்யா । கத²ம் புந: ப்ராகு³த்பத்தே: ப்ராணாநாம் ஸத்³பா⁴வஶ்ரவணம் ? நைதந்மூலப்ரக்ருதிவிஷயம் , ‘அப்ராணோ ஹ்யமநா: ஶுப்⁴ரோ ஹ்யக்ஷராத்பரத: பர:’ (மு. உ. 2 । 1 । 2) இதி மூலப்ரக்ருதே: ப்ராணாதி³ஸமஸ்தவிஶேஷரஹிதத்வாவதா⁴ரணாத் । அவாந்தரப்ரக்ருதிவிஷயம் த்வேதத் ஸ்வவிகாராபேக்ஷம் ப்ராகு³த்பத்தே: ப்ராணாநாம் ஸத்³பா⁴வாவதா⁴ரணமிதி த்³ரஷ்டவ்யம் , வ்யாக்ருதவிஷயாணாமபி பூ⁴யஸீநாமவஸ்தா²நாம் ஶ்ருதிஸ்ம்ருத்யோ: ப்ரக்ருதிவிகாரபா⁴வப்ரஸித்³தே⁴: । வியத³தி⁴கரணே ஹி ‘கௌ³ண்யஸம்ப⁴வாத்’ இதி பூர்வபக்ஷஸூத்ரத்வாத் — கௌ³ணீ ஜந்மஶ்ருதி:, அஸம்ப⁴வாத் — இதி வ்யாக்²யாதம் । ப்ரதிஜ்ஞாஹாந்யா ச தத்ர ஸித்³தா⁴ந்தோ(அ)பி⁴ஹித: । இஹ து ஸித்³தா⁴ந்தஸூத்ரத்வாத் — கௌ³ண்யா ஜந்மஶ்ருதேரஸம்ப⁴வாத் — இதி வ்யாக்²யாதம் । தத³நுரோதே⁴ந து இஹாபி — கௌ³ணீ ஜந்மஶ்ருதி:, அஸம்ப⁴வாத் — இதி வ்யாசக்ஷாணை: ப்ரதிஜ்ஞாஹாநிருபேக்ஷிதா ஸ்யாத் ॥ 2 ॥
தத்ப்ராக்ஶ்ருதேஶ்ச ॥ 3 ॥
இதஶ்ச ஆகாஶாதீ³நாமிவ ப்ராணாநாமபி முக்²யைவ ஜந்மஶ்ருதி: — யத் ‘ஜாயதே’ இத்யேகம் ஜந்மவாசிபத³ம் ப்ராணேஷு ப்ராக்ஶ்ருதம் ஸத் உத்தரேஷ்வப்யாகாஶாதி³ஷ்வநுவர்ததே ‘ஏதஸ்மாஜ்ஜாயதே ப்ராண:’ (மு. உ. 2 । 1 । 3) இத்யத்ர ஆகாஶாதி³ஷு முக்²யம் ஜந்மேதி ப்ரதிஷ்டா²பிதம் । தத்ஸாமாந்யாத்ப்ராணேஷ்வபி முக்²யமேவ ஜந்ம ப⁴விதுமர்ஹதி । ந ஹி ஏகஸ்மிந்ப்ரகரணே ஏகஸ்மிம்ஶ்ச வாக்யே ஏக: ஶப்³த³: ஸக்ருது³ச்சரிதோ ப³ஹுபி⁴: ஸம்ப³த்⁴யமாந: க்வசிந்முக்²ய: க்வசித்³கௌ³ண இத்யத்⁴யவஸாதும் ஶக்யம் , வைரூப்யப்ரஸங்கா³த் । ததா² ‘ஸ ப்ராணமஸ்ருஜத ப்ராணாச்ச்²ரத்³தா⁴ம்’ (ப்ர. உ. 6 । 4) இத்யத்ராபி ப்ராணேஷு ஶ்ருத: ஸ்ருஜதி: பரேஷ்வப்யுத்பத்திமத்ஸு ஶ்ரத்³தா⁴தி³ஷ்வநுஷஜ்யதே । யத்ராபி பஶ்சாச்ச்²ருத உத்பத்திவசந: ஶப்³த³: பூர்வை: ஸம்ப³த்⁴யதே, தத்ராப்யேஷ ஏவ ந்யாய: — யதா² ‘ஸர்வாணி பூ⁴தாநி வ்யுச்சரந்தி’ இத்யயமந்தே படி²தோ வ்யுச்சரந்திஶப்³த³: பூர்வைரபி ப்ராணாதி³பி⁴: ஸம்ப³த்⁴யதே ॥ 3 ॥
தத்பூர்வகத்வாத்³வாச: ॥ 4 ॥
யத்³யபி ‘தத்தேஜோ(அ)ஸ்ருஜத’ (சா². உ. 6 । 2 । 3) இத்யேதஸ்மிந்ப்ரகரணே ப்ராணாநாமுத்பத்திர்ந பட்²யதே, தேஜோப³ந்நாநாமேவ த்ரயாணாம் பூ⁴தாநாமுத்பத்திஶ்ரவணாத் । ததா²பி ப்³ரஹ்மப்ரக்ருதிகதேஜோப³ந்நபூர்வகத்வாபி⁴தா⁴நாத்³வாக்ப்ராணமநஸாம் , தத்ஸாமாந்யாச்ச ஸர்வேஷாமேவ ப்ராணாநாம் ப்³ரஹ்மப்ரப⁴வத்வம் ஸித்³த⁴ம் ப⁴வதி । ததா² ஹி — அஸ்மிந்நேவ ப்ரகரணே தேஜோப³ந்நபூர்வகத்வம் வாக்ப்ராணமநஸாமாம்நாயதே — ‘அந்நமயꣳ ஹி ஸோம்ய மந ஆபோமய: ப்ராணஸ்தேஜோமயீ வாக்’ (சா². உ. 6 । 5 । 4) இதி । தத்ர யதி³ தாவந்முக்²யமேவைஷாமந்நாதி³மயத்வம் , ததோ வர்தத ஏவ ப்³ரஹ்மப்ரப⁴வத்வம் । அத² பா⁴க்தம் , ததா²பி ப்³ரஹ்மகர்த்ருகாயாம் நாமரூபவ்யாக்ரியாயாம் ஶ்ரவணாத் , ‘யேநாஶ்ருதꣳ ஶ்ருதம் ப⁴வதி’ (சா². உ. 6 । 1 । 3) இதி சோபக்ரமாத் ‘ஐததா³த்ம்யமித³ꣳ ஸர்வம்’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) இதி சோபஸம்ஹாராத் , ஶ்ருத்யந்தரப்ரஸித்³தே⁴ஶ்ச ப்³ரஹ்மகார்யத்வப்ரபஞ்சநார்த²மேவ மநஆதீ³நாமந்நாதி³மயத்வவசநமிதி க³ம்யதே । தஸ்மாத³பி ப்ராணாநாம் ப்³ரஹ்மவிகாரத்வஸித்³தி⁴: ॥ 4 ॥
ஸப்தக³த்யதி⁴கரணம்
ஸப்த க³தேர்விஶேஷிதத்வாச்ச ॥ 5 ॥
உத்பத்திவிஷய: ஶ்ருதிவிப்ரதிஷேத⁴: ப்ராணாநாம் பரிஹ்ருத: । ஸம்க்²யாவிஷய இதா³நீம் பரிஹ்ரியதே । தத்ர முக்²யம் ப்ராணமுபரிஷ்டாத்³வக்ஷ்யதி । ஸம்ப்ரதி து கதி இதரே ப்ராணா இதி ஸம்ப்ரதா⁴ரயதி । ஶ்ருதிவிப்ரதிபத்தேஶ்சாத்ர விஶய: — க்வசித்ஸப்த ப்ராணா: ஸங்கீர்த்யந்தே — ‘ஸப்த ப்ராணா: ப்ரப⁴வந்தி தஸ்மாத்’ (மு. உ. 2 । 1 । 8) இதி; க்வசித³ஷ்டௌ ப்ராணா க்³ரஹத்வேந கு³ணேந ஸங்கீர்த்யந்தே — ‘அஷ்டோ க்³ரஹா அஷ்டாவதிக்³ரஹா:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 2 । 1) இதி; க்வசிந்நவ — ‘ஸப்த வை ஶீர்ஷண்யா: ப்ராணா த்³வாவவாஞ்சௌ’ (தை. ஸம். 5 । 1 । 7 । 1) இதி; க்வசித்³த³ஶ — ‘நவ வை புருஷே ப்ராணா நாபி⁴ர்த³ஶமீ’ இதி; க்வசிதே³காத³ஶ — ‘த³ஶேமே புருஷே ப்ராணா ஆத்மைகாத³ஶ:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 4) இதி; க்வசித்³த்³வாத³ஶ — ‘ஸர்வேஷாꣳ ஸ்பர்ஶாநாம் த்வகே³காயநம்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 11) இத்யத்ர; க்வசித்த்ரயோத³ஶ — ‘சக்ஷுஶ்ச த்³ரஷ்டவ்யம் ச’ (ப்ர. உ. 4 । 8) இத்யத்ர — ஏவம் ஹி விப்ரதிபந்நா: ப்ராணேயத்தாம் ப்ரதி ஶ்ருதய: । கிம் தாவத்ப்ராப்தம் ? ஸப்தைவ ப்ராணா இதி । குத: ? க³தே:; யதஸ்தாவந்தோ(அ)வக³ம்யந்தே ‘ஸப்த ப்ராணா: ப்ரப⁴வந்தி தஸ்மாத்’ (மு. உ. 2 । 1 । 8) இத்யேவம்விதா⁴ஸு ஶ்ருதிஷு, விஶேஷிதாஶ்சைதே ‘ஸப்த வை ஶீர்ஷண்யா: ப்ராணா:’ இத்யத்ர । நநு ‘ப்ராணா கு³ஹாஶயா நிஹிதா: ஸப்த ஸப்த’ இதி வீப்ஸா ஶ்ரூயதே; ஸா ஸப்தப்⁴யோ(அ)திரிக்தாந்ப்ராணாந்க³மயதீதி — நைஷ தோ³ஷ: । புருஷபே⁴தா³பி⁴ப்ராயேயம் வீப்ஸா — ப்ரதிபுருஷம் ஸப்த ஸப்த ப்ராணா இதி; ந தத்த்வபே⁴தா³பி⁴ப்ராயா — ஸப்த ஸப்த அந்யே(அ)ந்யே ப்ராணா இதி । நந்வஷ்டத்வாதி³காபி ஸம்க்²யா ப்ராணேஷு உதா³ஹ்ருதா; கத²ம் ஸப்தைவ ஸ்யு: ? ஸத்யமுதா³ஹ்ருதா; விரோதா⁴த்த்வந்யதமா ஸம்க்²யா அத்⁴யவஸாதவ்யா । தத்ர ஸ்தோககல்பநாநுரோதா⁴த்ஸப்தஸம்க்²யாத்⁴யவஸாநம் । வ்ருத்திபே⁴தா³பேக்ஷம் ச ஸம்க்²யாந்தரஶ்ரவணமிதி மந்யதே ॥ 5 ॥
அத்ரோச்யதே —
ஹஸ்தாத³யஸ்து ஸ்தி²தே(அ)தோ நைவம் ॥ 6 ॥
ஹஸ்தாத³யஸ்த்வபரே ஸப்தப்⁴யோ(அ)திரிக்தா: ப்ராணா: ஶ்ரூயந்தே — ‘ஹஸ்தௌ வை க்³ரஹ: ஸ கர்மணாதிக்³ராஹேண க்³ருஹீதோ ஹஸ்தாப்⁴யாம் ஹி கர்ம கரோதி’ (ப்³ரு. உ. 3 । 2 । 8) இத்யேவமாத்³யாஸு ஶ்ருதிஷு । ஸ்தி²தே ச ஸப்தத்வாதிரேகே ஸப்தத்வமந்தர்பா⁴வாச்ச²க்யதே ஸம்பா⁴வயிதும் । ஹீநாதி⁴கஸம்க்²யாவிப்ரதிபத்தௌ ஹி அதி⁴கா ஸம்க்²யா ஸங்க்³ராஹ்யா ப⁴வதி । தஸ்யாம் ஹீநா அந்தர்ப⁴வதி, ந து ஹீநாயாமதி⁴கா । அதஶ்ச நைவம் மந்தவ்யம் — ஸ்தோககல்பநாநுரோதா⁴த்ஸப்தைவ ப்ராணா: ஸ்யுரிதி । உத்தரஸம்க்²யாநுரோதா⁴த்து ஏகாத³ஶைவ தே ப்ராணா: ஸ்யு: । ததா² ச உதா³ஹ்ருதா ஶ்ருதி: — ‘த³ஶேமே புருஷே ப்ராணா ஆத்மைகாத³ஶ:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 4) இதி; ஆத்மஶப்³தே³ந ச அத்ர அந்த:கரணம் பரிக்³ருஹ்யதே, கரணாதி⁴காராத் । நந்வேகாத³ஶத்வாத³ப்யதி⁴கே த்³வாத³ஶத்ரயோத³ஶத்வே உதா³ஹ்ருதே — ஸத்யமுதா³ஹ்ருதே । ந த்வேகாத³ஶப்⁴ய: கார்யஜாதேப்⁴யோ(அ)தி⁴கம் கார்யஜாதமஸ்தி, யத³ர்த²மதி⁴கம் கரணம் கல்ப்யேத । ஶப்³த³ஸ்பர்ஶரூபரஸக³ந்த⁴விஷயா: பஞ்ச பு³த்³தி⁴பே⁴தா³:, தத³ர்தா²நி பஞ்ச பு³த்³தீ⁴ந்த்³ரியாணி । வசநாதா³நவிஹரணோத்ஸர்கா³நந்தா³: பஞ்ச கர்மபே⁴தா³:, தத³ர்தா²நி ச பஞ்ச கர்மேந்த்³ரியாணி । ஸர்வார்த²விஷயம் த்ரைகால்யவ்ருத்தி மநஸ்து ஏகம் அநேகவ்ருத்திகம் । ததே³வ வ்ருத்திபே⁴தா³த் க்வசித்³பி⁴ந்நவத்³வ்யபதி³ஶ்யதே — ‘மநோ பு³த்³தி⁴ரஹம்காரஶ்சித்தம் ச’ இதி । ததா² ச ஶ்ருதி: காமாத்³யா நாநாவிதா⁴ வ்ருத்தீரநுக்ரம்யாஹ — ‘ஏதத்ஸர்வம் மந ஏவ’ (ப்³ரு. உ. 1 । 5 । 3) இதி । அபி ச ஸப்தைவ ஶீர்ஷண்யாந்ப்ராணாநபி⁴மந்யமாநஸ்ய சத்வார ஏவ ப்ராணா அபி⁴மதா: ஸ்யு: । ஸ்தா²நபே⁴தா³த்³த்⁴யேதே சத்வார: ஸந்த: ஸப்த க³ண்யந்தே — ‘த்³வே ஶ்ரோத்ரே த்³வே சக்ஷுஷீ த்³வே நாஸிகே ஏகா வாக்’ இதி । ந ச தாவதாமேவ வ்ருத்திபே⁴தா³ இதரே ப்ராணா இதி ஶக்யதே வக்தும் , ஹஸ்தாதி³வ்ருத்தீநாமத்யந்தவிஜாதீயத்வாத் । ததா² ‘நவ வை புருஷே ப்ராணா நாபி⁴ர்த³ஶமீ’ இத்யத்ராபி தே³ஹச்சி²த்³ரபே⁴தா³பி⁴ப்ராயேணைவ த³ஶ ப்ராணா உச்யந்தே, ந ப்ராணதத்த்வபே⁴தா³பி⁴ப்ராயேண, ‘நாபி⁴ர்த³ஶமீ’ இதி வசநாத் । ந ஹி நாபி⁴ர்நாம கஶ்சித்ப்ராண: ப்ரஸித்³தோ⁴(அ)ஸ்தி । முக்²யஸ்ய து ப்ராணஸ்ய ப⁴வதி நாபி⁴ரப்யேகம் விஶேஷாயதநமிதி — அதோ ‘நாபி⁴ர்த³ஶமீ’ இத்யுச்யதே । க்வசிது³பாஸநார்த²ம் கதிசித்ப்ராணா க³ண்யந்தே, க்வசித்ப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் । ததே³வம் விசித்ரே ப்ராணேயத்தாம்நாநே ஸதி, க்வ கிம்பரம் ஆம்நாநமிதி விவேக்தவ்யம் । கார்யஜாதவஶாத்த்வேகாத³ஶத்வாம்நாநம் ப்ராணவிஷயம் ப்ரமாணமிதி ஸ்தி²தம் ॥
இயமபரா ஸூத்ரத்³வயயோஜநா — ஸப்தைவ ப்ராணா: ஸ்யு:, யத: ஸப்தாநாமேவ க³தி: ஶ்ரூயதே — ‘தமுத்க்ராமந்தம் ப்ராணோ(அ)நூத்க்ராமதி ப்ராணமநூத்க்ராமந்தம் ஸர்வே ப்ராணா அநூத்க்ராமந்தி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 2) இத்யத்ர । நநு ஸர்வஶப்³தோ³(அ)த்ர பட்²யதே, தத்கத²ம் ஸப்தாநாமேவ க³தி: ப்ரதிஜ்ஞாயத இதி ? விஶேஷிதத்வாதி³த்யாஹ — ஸப்தைவ ஹி ப்ராணாஶ்சக்ஷுராத³யஸ்த்வக்பர்யந்தா விஶேஷிதா இஹ ப்ரக்ருதா: ‘ஸ யத்ரைஷ சாக்ஷுஷ: புருஷ: பராங்பர்யாவர்ததே(அ)தா²ரூபஜ்ஞோ ப⁴வதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 1) ‘ஏகீப⁴வதி ந பஶ்யதீத்யாஹு:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 2) இத்யேவமாதி³நா அநுக்ரமணேந । ப்ரக்ருதகா³மீ ச ஸர்வஶப்³தோ³ ப⁴வதி; யதா² ஸர்வே ப்³ராஹ்மணா போ⁴ஜயிதவ்யா இதி யே நிமந்த்ரிதா: ப்ரக்ருதா ப்³ராஹ்மணாஸ்த ஏவ ஸர்வஶப்³தே³நோச்யந்தே, நாந்யே — ஏவமிஹாபி யே ப்ரக்ருதா: ஸப்த ப்ராணாஸ்த ஏவ ஸர்வஶப்³தே³நோச்யந்தே, நாந்ய இதி । நந்வத்ர விஜ்ஞாநமஷ்டமமநுக்ராந்தம்; கத²ம் ஸப்தாநாமேவாநுக்ரமணம் ? நைஷ தோ³ஷ: । மநோவிஜ்ஞாநயோஸ்தத்த்வாபே⁴தா³த்³வ்ருத்திபே⁴தே³(அ)பி ஸப்தத்வோபபத்தே: । தஸ்மாத்ஸப்தைவ ப்ராணா இதி । ஏவம் ப்ராப்தே, ப்³ரூம: — ஹஸ்தாத³யஸ்த்வபரே ஸப்தப்⁴யோ(அ)திரிக்தா: ப்ராணா: ப்ரதீயந்தே ‘ஹஸ்தோ வை க்³ரஹ:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 2 । 8) இத்யாதி³ஶ்ருதிஷு । க்³ரஹத்வம் ச ப³ந்த⁴நபா⁴வ:, க்³ருஹ்யதே ப³த்⁴யதே க்ஷேத்ரஜ்ஞ: அநேந க்³ரஹஸம்ஜ்ஞகேந ப³ந்த⁴நேநேதி । ஸ ச க்ஷேத்ரஜ்ஞோ நைகஸ்மிந்நேவ ஶரீரே ப³த்⁴யதே, ஶரீராந்தரேஷ்வபி துல்யத்வாத்³ப³ந்த⁴நஸ்ய । தஸ்மாச்ச²ரீராந்தரஸஞ்சாரி இத³ம் க்³ரஹஸம்ஜ்ஞகம் ப³ந்த⁴நம் இத்யர்தா²து³க்தம் ப⁴வதி । ததா² ச ஸ்ம்ருதி: — ‘புர்யஷ்டகேந லிங்கே³ந ப்ராணாத்³யேந ஸ யுஜ்யதே । தேந ப³த்³த⁴ஸ்ய வை ப³ந்தோ⁴ மோக்ஷோ முக்தஸ்ய தேந ச’ இதி ப்ராங்மோக்ஷாத் க்³ரஹஸம்ஜ்ஞகேந ப³ந்த⁴நேந அவியோக³ம் த³ர்ஶயதி । ஆத²ர்வணே ச விஷயேந்த்³ரியாநுக்ரமணே ‘சக்ஷுஶ்ச த்³ரஷ்டவ்யம் ச’ (ப்ர. உ. 4 । 8) இத்யத்ர துல்யவத்³த⁴ஸ்தாதீ³நீந்த்³ரியாணி ஸவிஷயாண்யநுக்ராமதி — ‘ஹஸ்தௌ சாதா³தவ்யம் சோபஸ்த²ஶ்சாநந்த³யிதவ்யம் ச பாயுஶ்ச விஸர்ஜயிதவ்யம் ச பாதௌ³ ச க³ந்தவ்யம் ச’ (ப்ர. உ. 4 । 8) இதி । ததா² ‘த³ஶேமே புருஷே ப்ராணா ஆத்மைகாத³ஶஸ்தே யதா³ஸ்மாச்ச²ரீராந்மர்த்யாது³த்க்ராமந்த்யத² ரோத³யந்தி’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 4) இத்யேகாத³ஶாநாம் ப்ராணாநாமுத்க்ராந்திம் த³ர்ஶயதி । ஸர்வஶப்³தோ³(அ)பி ச ப்ராணஶப்³தே³ந ஸம்ப³த்⁴யமாநோ(அ)ஶேஷாந்ப்ராணாநபி⁴த³தா⁴நோ ந ப்ரகரணவஶேந ஸப்தஸ்வேவாவஸ்தா²பயிதும் ஶக்யதே, ப்ரகரணாச்ச²ப்³த³ஸ்ய ப³லீயஸ்த்வாத் । ஸர்வே ப்³ராஹ்மணா போ⁴ஜயிதவ்யா: இத்யத்ராபி ஸர்வேஷாமேவ அவநிவர்திநாம் ப்³ராஹ்மணாநாம் க்³ரஹணம் ந்யாய்யம் , ஸர்வஶப்³த³ஸாமர்த்²யாத் । ஸர்வபோ⁴ஜநாஸம்ப⁴வாத்து தத்ர நிமந்த்ரிதமாத்ரவிஷயா ஸர்வஶப்³த³ஸ்ய வ்ருத்திராஶ்ரிதா । இஹ து ந கிஞ்சித்ஸர்வஶப்³தா³ர்த²ஸங்கோசநே காரணமஸ்தி । தஸ்மாத்ஸர்வஶப்³தே³ந அத்ர அஶேஷாணாம் ப்ராணாநாம் பரிக்³ரஹ: । ப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் ச ஸப்தாநாமநுக்ரமணமித்யநவத்³யம் । தஸ்மாதே³காத³ஶைவ ப்ராணா: — ஶப்³த³த: கார்யதஶ்சேதி ஸித்³த⁴ம் ॥ 6 ॥
ப்ராணாணுத்வாதி⁴கரணம்
அணவஶ்ச ॥ 7 ॥
அது⁴நா ப்ராணாநாமேவ ஸ்வபா⁴வாந்தரமப்⁴யுச்சிநோதி । அணவஶ்சைதே ப்ரக்ருதா: ப்ராணா: ப்ரதிபத்தவ்யா: । அணுத்வம் சைஷாம் ஸௌக்ஷ்ம்யபரிச்சே²தௌ³, ந பரமாணுதுல்யத்வம் , க்ருத்ஸ்நதே³ஹவ்யாபிகார்யாநுபபத்திப்ரஸங்கா³த் — ஸூக்ஷ்மா ஏதே ப்ராணா:, ஸ்தூ²லாஶ்சேத்ஸ்யு: — மரணகாலே ஶரீராந்நிர்க³ச்ச²ந்த:, பி³லாத³ஹிரிவ, உபலப்⁴யேரந் ம்ரியமாணஸ்ய பார்ஶ்வஸ்தை²: । பரிச்சி²ந்நாஶ்சைதே ப்ராணா:, ஸர்வக³தாஶ்சேத்ஸ்யு: — உத்க்ராந்திக³த்யாக³திஶ்ருதிவ்யாகோப: ஸ்யாத் , தத்³கு³ணஸாரத்வம் ச ஜீவஸ்ய ந ஸித்⁴யேத் । ஸர்வக³தாநாமபி வ்ருத்திலாப⁴: ஶரீரதே³ஶே ஸ்யாதி³தி சேத் , ந, வ்ருத்திமாத்ரஸ்ய கரணத்வோபபத்தே: । யதே³வ ஹி உபலப்³தி⁴ஸாத⁴நம் — வ்ருத்தி: அந்யத்³வா — தஸ்யைவ ந: கரணத்வம் , ஸம்ஜ்ஞாமாத்ரே விவாத³: இதி கரணாநாம் வ்யாபித்வகல்பநா நிரர்தி²கா । தஸ்மாத்ஸூக்ஷ்மா: பரிச்சி²ந்நாஶ்ச ப்ராணா இத்யத்⁴யவஸ்யாம: ॥ 7 ॥
ப்ராணஶ்ரைஷ்ட்²யாதி⁴கரணம்
ஶ்ரேஷ்ட²ஶ்ச ॥ 8 ॥
முக்²யஶ்ச ப்ராண இதரப்ராணவத்³ப்³ரஹ்மவிகார: — இத்யதிதி³ஶதி । தச்ச அவிஶேஷேணைவ ஸர்வப்ராணாநாம் ப்³ரஹ்மவிகாரத்வமாக்²யாதம் — ‘ஏதஸ்மாஜ்ஜாயதே ப்ராணோ மந: ஸர்வேந்த்³ரியாணி ச’ (மு. உ. 2 । 1 । 3) இதி ஸேந்த்³ரியமநோவ்யதிரேகேண ப்ராணஸ்யோத்பத்திஶ்ரவணாத் , ‘ஸ ப்ராணமஸ்ருஜத’ (ப்ர. உ. 6 । 4) இத்யாதி³ஶ்ரவணேப்⁴யஶ்ச । கிமர்த²: புநரதிதே³ஶ: ? அதி⁴காஶங்காபாகரணார்த²: — நாஸதா³ஸீயே ஹி ப்³ரஹ்மப்ரதா⁴நே ஸூக்தே மந்த்ரவர்ணோ ப⁴வதி — ‘ந ம்ருத்யுராஸீத³ம்ருதம் ந தர்ஹி ந ராத்ர்யா அஹ்ந ஆஸீத்ப்ரகேத: । ஆநீத³வாதம் ஸ்வத⁴யா ததே³கம் தஸ்மாத்³தா⁴ந்யந்ந பர: கிஞ்சநாஸ’ (ரு. ஸம். 8 । 7 । 17) இதி । ‘ஆநீத்’ இதி ப்ராணகர்மோபாதா³நாத் ப்ராகு³த்பத்தே: ஸந்தமிவ ப்ராணம் ஸூசயதி । தஸ்மாத³ஜ: ப்ராண இதி ஜாயதே கஸ்யசிந்மதி:; தாமதிதே³ஶேநாபநுத³தி । ஆநீச்ச²ப்³தோ³(அ)பி ந ப்ராகு³த்பத்தே: ப்ராணஸத்³பா⁴வம் ஸூசயதி, ‘அவாதம்’ இதி விஶேஷணாத் , ‘அப்ராணோ ஹ்யமநா: ஶுப்⁴ர:’ இதி ச மூலப்ரக்ருதே: ப்ராணாதி³ஸமஸ்தவிஶேஷரஹிதத்வஸ்ய த³ர்ஶிதத்வாத் । தஸ்மாத்காரணஸத்³பா⁴வப்ரத³ர்ஶநார்த² ஏவாயம் ஆநீச்ச²ப்³த³ இதி । ‘ஶ்ரேஷ்ட²:’ இதி ச முக்²யம் ப்ராணமபி⁴த³தா⁴தி, ‘ப்ராணோ வாவ ஜ்யேஷ்ட²ஶ்ச ஶ்ரேஷ்ட²ஶ்ச’ (சா². உ. 5 । 1 । 1) இதி ஶ்ருதிநிர்தே³ஶாத் । ஜ்யேஷ்ட²ஶ்ச ப்ராண:, ஶுக்ரநிஷேககாலாதா³ரப்⁴ய தஸ்ய வ்ருத்திலாபா⁴த் — ந சேத்தஸ்ய ததா³நீம் வ்ருத்திலாப⁴: ஸ்யாத் , யோநௌ நிஷிக்தம் ஶுக்ரம் பூயேத, ந ஸம்ப⁴வேத்³வா । ஶ்ரோத்ராதீ³நாம் து கர்ணஶஷ்குல்யாதி³ஸ்தா²நவிபா⁴க³நிஷ்பத்தௌ வ்ருத்திலாபா⁴ந்ந ஜ்யேஷ்ட²த்வம் । ஶ்ரேஷ்ட²ஶ்ச ப்ராண:, கு³ணாதி⁴க்யாத் — ‘ந வை ஶக்ஷ்யாமஸ்த்வத்³ருதே ஜீவிதும்’ (ப்³ரு. உ. 6 । 1 । 13) இதி ஶ்ருதே: ॥ 8 ॥
வாயுக்ரியாதி⁴கரணம்
ந வாயுக்ரியே ப்ருத²கு³பதே³ஶாத் ॥ 9 ॥
ஸ புநர்முக்²ய: ப்ராண: கிம்ஸ்வரூப இதி இதா³நீம் ஜிஜ்ஞாஸ்யதே । தத்ர ப்ராப்தம் தாவத் — ஶ்ருதே: வாயு: ப்ராண இதி । ஏவம் ஹி ஶ்ரூயதே — ‘ய: ப்ராண: ஸ வாயு: ஸ ஏஷ வாயு: பஞ்சவித⁴: ப்ராணோ(அ)பாநோ வ்யாந உதா³ந: ஸமாந:’ இதி । அத²வா தந்த்ராந்தரீயாபி⁴ப்ராயாத் ஸமஸ்தகரணவ்ருத்தி: ப்ராண இதி ப்ராப்தம்; ஏவம் ஹி தந்த்ராந்தரீயா ஆசக்ஷதே — ‘ஸாமாந்யா கரணவ்ருத்தி: ப்ராணாத்³யா வாயவ: பஞ்ச’ இதி ॥
அத்ரோச்யதே — ந வாயு: ப்ராண:, நாபி கரணவ்யாபார: । குத: ? ப்ருத²கு³பதே³ஶாத் । வாயோஸ்தாவத் ப்ராணஸ்ய ப்ருத²கு³பதே³ஶோ ப⁴வதி — ‘ப்ராண ஏவ ப்³ரஹ்மணஶ்சதுர்த²: பாத³: ஸ வாயுநா ஜ்யோதிஷா பா⁴தி ச தபதி ச’ (சா². உ. 3 । 18 । 4) இதி । ந ஹி வாயுரேவ ஸந் வாயோ: ப்ருத²கு³பதி³ஶ்யேத । ததா² கரணவ்ருத்தேரபி ப்ருத²கு³பதே³ஶோ ப⁴வதி, வாகா³தீ³நி கரணாந்யநுக்ரம்ய தத்ர தத்ர ப்ருத²க்ப்ராணஸ்யாநுக்ரமணாத் , வ்ருத்திவ்ருத்திமதோஶ்சாபே⁴தா³த் । ந ஹி கரணவ்யாபார ஏவ ஸந் கரணேப்⁴ய: ப்ருத²கு³பதி³ஶ்யேத । ததா² ‘ஏதஸ்மாஜ்ஜாயதே ப்ராணோ மந: ஸர்வேந்த்³ரியாணி ச । க²ம் வாயு:’ (மு. உ. 2 । 1 । 3) இத்யேவமாத³யோ(அ)பி வாயோ: கரணேப்⁴யஶ்ச ப்ராணஸ்ய ப்ருத²கு³பதே³ஶா அநுஸர்தவ்யா: । ந ச ஸமஸ்தாநாம் கரணாநாமேகா வ்ருத்தி: ஸம்ப⁴வதி, ப்ரத்யேகமேகைகவ்ருத்தித்வாத் , ஸமுதா³யஸ்ய ச அகாரகத்வாத் । நநு பஞ்ஜரசாலநந்யாயேந ஏதத்³ப⁴விஷ்யதி — யதா² ஏகபஞ்ஜரவர்திந ஏகாத³ஶபக்ஷிண: ப்ரத்யேகம் ப்ரதிநியதவ்யாபாரா: ஸந்த: ஸம்பூ⁴ய ஏகம் பஞ்ஜரம் சாலயந்தி, ஏவமேகஶரீரவர்திந ஏகாத³ஶப்ராணா: ப்ரத்யேகம் ப்ரதிநியதவ்ருத்தய: ஸந்த: ஸம்பூ⁴ய ஏகாம் ப்ராணாக்²யாம் வ்ருத்திம் ப்ரதிலப்ஸ்யந்த இதி । நேத்யுச்யதே — யுக்தம் தத்ர ப்ரத்யேகவ்ருத்திபி⁴ரவாந்தரவ்யாபாரை: பஞ்ஜரசாலநாநுரூபைரேவோபேதா: பக்ஷிண: ஸம்பூ⁴ய ஏகம் பஞ்ஜரம் சாலயேயுரிதி, ததா² த்³ருஷ்டத்வாத் । இஹ து ஶ்ரவணாத்³யவாந்தரவ்யாபாரோபேதா: ப்ராணா ந ஸம்பூ⁴ய ப்ராண்யுரிதி யுக்தம் , ப்ரமாணாபா⁴வாத் , அத்யந்தவிஜாதீயத்வாச்ச ஶ்ரவணாதி³ப்⁴ய: ப்ராணநஸ்ய । ததா² ப்ராணஸ்ய ஶ்ரேஷ்ட²த்வாத்³யுத்³கோ⁴ஷணம் , கு³ணபா⁴வோபக³மஶ்ச தம் ப்ரதி வாகா³தீ³நாம் , ந கரணவ்ருத்திமாத்ரே ப்ராணே(அ)வகல்பதே । தஸ்மாத³ந்யோ வாயுக்ரியாப்⁴யாம் ப்ராண: । கத²ம் தர்ஹீயம் ஶ்ருதி: — ‘ய: ப்ராண: ஸ வாயு:’ இதி ? உச்யதே — வாயுரேவாயம் அத்⁴யாத்மமாபந்ந: பஞ்சவ்யூஹோ விஶேஷாத்மநாவதிஷ்ட²மாந: ப்ராணோ நாம ப⁴ண்யதே, ந தத்த்வாந்தரம் , நாபி வாயுமாத்ரம் । அதஶ்சோபே⁴ அபி பே⁴தா³பே⁴த³ஶ்ருதீ ந விருத்⁴யேதே ॥ 9 ॥
ஸ்யாதே³தத் — ப்ராணோ(அ)பி தர்ஹி ஜீவவத் அஸ்மிந் ஶரீரே ஸ்வாதந்த்ர்யம் ப்ராப்நோதி, ஶ்ரேஷ்ட²த்வாத் , கு³ணபா⁴வோபக³மாச்ச தம் ப்ரதி வாகா³தீ³நாமிந்த்³ரியாணாம் । ததா² ஹி அநேகவிதா⁴ விபூ⁴தி: ப்ராணஸ்ய ஶ்ராவ்யதே — ஸுப்தேஷு வாகா³தி³ஷு ப்ராண ஏவைகோ ஜாக³ர்தி, ப்ராண ஏவைகோ ம்ருத்யுநா அநாப்த:, ப்ராண: ஸம்வர்கோ³ வாகா³தீ³ந் ஸம்வ்ருங்க்தே, ப்ராண இதராந்ப்ராணாரக்ஷதி மாதேவ புத்ராந் — இதி । தஸ்மாத்ப்ராணஸ்யாபி ஜீவவத் ஸ்வாதந்த்ர்யப்ரஸங்க³:; தம் பரிஹரதி —
சக்ஷுராதி³வத்து தத்ஸஹஶிஷ்ட்யாதி³ப்⁴ய: ॥ 10 ॥
துஶப்³த³: ப்ராணஸ்ய ஜீவவத் ஸ்வாதந்த்ர்யம் வ்யாவர்தயதி । யதா² சக்ஷுராதீ³நி, ராஜப்ரக்ருதிவத் , ஜீவஸ்ய கர்த்ருத்வம் போ⁴க்த்ருத்வம் ச ப்ரதி உபகரணாநி, ந ஸ்வதந்த்ராணி; ததா² முக்²யோ(அ)பி ப்ராண:, ராஜமந்த்ரிவத் , ஜீவஸ்ய ஸர்வார்த²கரத்வேந உபகரணபூ⁴த:, ந ஸ்வதந்த்ர: । குத: ? தத்ஸஹஶிஷ்ட்யாதி³ப்⁴ய:; தைஶ்சக்ஷுராதி³பி⁴: ஸஹைவ ப்ராண: ஶிஷ்யதே ப்ராணஸம்வாதா³தி³ஷு; ஸமாநத⁴ர்மணாம் ச ஸஹ ஶாஸநம் யுக்தம் ப்³ருஹத்³ரத²ம்தராதி³வத் । ஆதி³ஶப்³தே³ந ஸம்ஹதத்வாசேதநத்வாதீ³ந் ப்ராணஸ்ய ஸ்வாதந்த்ர்யநிராகரணஹேதூந் த³ர்ஶயதி ॥ 10 ॥
ஸ்யாதே³தத் — யதி³ சக்ஷுராதி³வத் ப்ராணஸ்ய ஜீவம் ப்ரதி கரணபா⁴வோ(அ)ப்⁴யுபக³ம்யேத, விஷயாந்தரம் ரூபாதி³வத் ப்ரஸஜ்யேத, ரூபாலோசநாதி³பி⁴ர்வ்ருத்திபி⁴ர்யதா²ஸ்வம் சக்ஷுராதீ³நாம் ஜீவம் ப்ரதி கரணபா⁴வோ ப⁴வதி । அபி ச ஏகாத³ஶைவ கார்யஜாதாநி ரூபாலோசநாதீ³நி பரிக³ணிதாநி, யத³ர்த²மேகாத³ஶ ப்ராணா: ஸங்க்³ருஹீதா: । ந து த்³வாத³ஶமபரம் கார்யஜாதமவக³ம்யதே, யத³ர்த²மயம் த்³வாத³ஶ: ப்ராண: ப்ரதிஜ்ஞாயத இதி । அத உத்தரம் பட²தி —
அகரணத்வாச்ச ந தோ³ஷஸ்ததா²ஹி த³ர்ஶயதி ॥ 11 ॥
ந தாவத்³விஷயாந்தரப்ரஸங்கோ³ தோ³ஷ:, அகரணத்வாத்ப்ராணஸ்ய । ந ஹி சக்ஷுராதி³வத் ப்ராணஸ்ய விஷயபரிச்சே²தே³ந கரணத்வமப்⁴யுபக³ம்யதே । ந ச அஸ்ய ஏதாவதா கார்யாபா⁴வ ஏவ । கஸ்மாத் ? ததா² ஹி ஶ்ருதி: ப்ராணாந்தரேஷ்வஸம்பா⁴வ்யமாநம் முக்²யப்ராணஸ்ய வைஶேஷிகம் கார்யம் த³ர்ஶயதி ப்ராணஸம்வாதா³தி³ஷு — ‘அத² ஹ ப்ராணா அஹꣳ ஶ்ரேயஸி வ்யூதி³ரே’ (சா². உ. 5 । 1 । 6) இத்யுபக்ரம்ய, ‘யஸ்மிந்வ உத்க்ராந்தே ஶரீரம் பாபிஷ்ட²தரமிவ த்³ருஶ்யேத ஸ வ: ஶ்ரேஷ்ட²:’ (சா². உ. 5 । 1 । 7) இதி ச உபந்யஸ்ய, ப்ரத்யேகம் வாகா³த்³யுத்க்ரமணேந தத்³வ்ருத்திமாத்ரஹீநம் யதா²பூர்வம் ஜீவநம் த³ர்ஶயித்வா, ப்ராணோச்சிக்ரமிஷாயாம் வாகா³தி³ஶைதி²ல்யாபத்திம் ஶரீரபாதப்ரஸங்க³ம் ச த³ர்ஶயந்தீ ஶ்ருதி: ப்ராணநிமித்தாம் ஶரீரேந்த்³ரியஸ்தி²திம் த³ர்ஶயதி; ‘தாந்வரிஷ்ட²: ப்ராண உவாச மா மோஹமாபத்³யதா²ஹமேவைதத்பஞ்சதா⁴த்மாநம் ப்ரவிப⁴ஜ்யைதத்³பா³ணமவஷ்டப்⁴ய விதா⁴ரயாமி’ இதி ச ஏதமேவார்த²ம் ஶ்ருதிராஹ । ‘ப்ராணேந ரக்ஷந்நவரம் குலாயம்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 12) இதி ச ஸுப்தேஷு சக்ஷுராதி³ஷு ப்ராணநிமித்தாம் ஶரீரரக்ஷாம் த³ர்ஶயதி; ‘யஸ்மாத்கஸ்மாச்சாங்கா³த்ப்ராண உத்க்ராமதி ததே³வ தச்சு²ஷ்யதி’ (ப்³ரு. உ. 1 । 3 । 19), இதி ‘தேந யத³ஶ்நாதி யத்பிப³தி தேநேதராந்ப்ராணாநவதி’ இதி ச ப்ராணநிமித்தாம் ஶரீரேந்த்³ரியபுஷ்டிம் த³ர்ஶயதி; ‘கஸ்மிந்ந்வஹமுத்க்ராந்த உத்க்ராந்தோ ப⁴விஷ்யாமி கஸ்மிந்வா ப்ரதிஷ்டி²தே ப்ரதிஷ்டா²ஸ்யாமீதி । ஸ ப்ராணமஸ்ருஜத’ இதி ச ப்ராணநிமித்தே ஜீவஸ்யோத்க்ராந்திப்ரதிஷ்டே² த³ர்ஶயதி ॥ 11 ॥
பஞ்சவ்ருத்திர்மநோவத்³வ்யபதி³ஶ்யதே ॥ 12 ॥
இதஶ்சாஸ்தி முக்²யஸ்ய ப்ராணஸ்ய வைஶேஷிகம் கார்யம் , யத்காரணம் பஞ்சவ்ருத்திரயம் வ்யபதி³ஶ்யதே ஶ்ருதிஷு — ‘ப்ராணோ(அ)பாநோ வ்யாந உதா³ந: ஸமாந:’ (ப்³ரு. உ. 1 । 5 । 3) இதி । வ்ருத்திபே⁴த³ஶ்சாயம் கார்யபே⁴தா³பேக்ஷ: — ப்ராண: ப்ராக்³வ்ருத்தி: உச்ச்²வாஸாதி³கர்மா, அபாந: அர்வாக்³வ்ருத்திர்நிஶ்வாஸாதி³கர்மா, வ்யாந: தயோ: ஸந்தௌ⁴ வர்தமாநோ வீர்யவத்கர்மஹேது:, உதா³ந: ஊர்த்⁴வவ்ருத்திருத்க்ராந்த்யாதி³ஹேது:, ஸமாந: ஸமம் ஸர்வேஷ்வங்கே³ஷு யோ(அ)ந்நரஸாந்நயதி — இத்யேவம் பஞ்சவ்ருத்தி: ப்ராண:, மநோவத் — யதா² மநஸ: பஞ்ச வ்ருத்தய:, ஏவம் ப்ராணஸ்யாபீத்யர்த²: । ஶ்ரோத்ராதி³நிமித்தா: ஶப்³தா³தி³விஷயா மநஸ: பஞ்ச வ்ருத்தய: ப்ரஸித்³தா⁴: । ந து ‘காம: ஸங்கல்ப:’ இத்யாத்³யா: பரிபடி²தா க்³ருஹ்யேரந் , பஞ்சஸம்க்²யாதிரேகாத் । நந்வத்ராபி ஶ்ரோத்ராதி³நிரபேக்ஷா பூ⁴தப⁴விஷ்யதா³தி³விஷயா அபரா மநஸோ வ்ருத்திரஸ்தீதி ஸமாந: பஞ்சஸம்க்²யாதிரேக:; ஏவம் தர்ஹி ‘பரமதமப்ரதிஷித்³த⁴மநுமதம் ப⁴வதி’ இதி ந்யாயாத் இஹாபி யோக³ஶாஸ்த்ரப்ரஸித்³தா⁴ மநஸ: பஞ்ச வ்ருத்தய: பரிக்³ருஹ்யந்தே — ‘ப்ரமாணவிபர்யயவிகல்பநித்³ராஸ்ம்ருதய:’ (பா. யோ. ஸூ. 1 । 1 । 6) நாம । ப³ஹுவ்ருத்தித்வமாத்ரேண வா மந: ப்ராணஸ்ய நித³ர்ஶநமிதி த்³ரஷ்டவ்யம் । ஜீவோபகரணத்வமபி ப்ராணஸ்ய பஞ்சவ்ருத்தித்வாத் , மநோவத் — இதி வா யோஜயிதவ்யம் ॥ 12 ॥
ஶ்ரேஷ்டா²ணுத்வாதி⁴கரணம்
அணுஶ்ச ॥ 13 ॥
அணுஶ்சாயம் முக்²ய: ப்ராண: ப்ரத்யேதவ்ய:, இதரப்ராணவத் । அணுத்வம் ச இஹாபி ஸௌக்ஷ்ம்யபரிச்சே²தௌ³, ந பரமாணுதுல்யத்வம் , பஞ்சபி⁴ர்வ்ருத்திபி⁴: க்ருத்ஸ்நஶரீரவ்யாபித்வாத் । ஸூக்ஷ்ம: ப்ராண:, உத்க்ராந்தௌ பார்ஶ்வஸ்தே²ந அநுபலப்⁴யமாநத்வாத்; பரிச்சி²ந்நஶ்ச, உத்க்ராந்திக³த்யாக³திஶ்ருதிப்⁴ய: । நநு விபு⁴த்வமபி ப்ராணஸ்ய ஸமாம்நாயதே — ‘ஸம: ப்லுஷிணா ஸமோ மஶகேந ஸமோ நாகே³ந ஸம ஏபி⁴ஸ்த்ரிபி⁴ர்லோகை: ஸமோ(அ)நேந ஸர்வேண’ (ப்³ரு. உ. 1 । 3 । 22) இத்யேவமாதி³ஷு ப்ரதே³ஶேஷு । தது³ச்யதே — ஆதி⁴தை³விகேந ஸமஷ்டிவ்யஷ்டிரூபேண ஹைரண்யக³ர்பே⁴ந ப்ராணாத்மநைவ ஏதத்³விபு⁴த்வமாம்நாயதே, ந ஆத்⁴யாத்மிகேந । அபி ச ‘ஸம: ப்லுஷிணா’ இத்யாதி³நா ஸாம்யவசநேந ப்ரதிப்ராணிவர்திந: ப்ராணஸ்ய பரிச்சே²த³ ஏவ ப்ரத³ர்ஶ்யதே । தஸ்மாத³தோ³ஷ: ॥ 13 ॥
ஜ்யோதிராத்³யதி⁴கரணம்
ஜ்யோதிராத்³யதி⁴ஷ்டா²நம் து ததா³மநநாத் ॥ 14 ॥
தே புந: ப்ரக்ருதா: ப்ராணா: கிம் ஸ்வமஹிம்நைவ ஸ்வஸ்மை ஸ்வஸ்மை கார்யாய ப்ரப⁴வந்தி, ஆஹோஸ்வித்³தே³வதாதி⁴ஷ்டி²தா: ப்ரப⁴வந்தி இதி விசார்யதே । தத்ர ப்ராப்தம் தாவத் — யதா²ஸ்வம் கார்யஶக்தியோகா³த் ஸ்வமஹிம்நைவ ப்ராணா: ப்ரவர்தேரந்நிதி । அபி ச தே³வதாதி⁴ஷ்டி²தாநாம் ப்ராணாநாம் ப்ரவ்ருத்தாவப்⁴யுபக³ம்யமாநாயாம் தாஸாமேவாதி⁴ஷ்டா²த்ரீணாம் தே³வதாநாம் போ⁴க்த்ருத்வப்ரஸங்கா³த் ஶாரீரஸ்ய போ⁴க்த்ருத்வம் ப்ரலீயேத । அத: ஸ்வமஹிம்நைவ ஏஷாம் ப்ரவ்ருத்திரிதி । ஏவம் ப்ராப்தே, இத³முச்யதே — ஜ்யோதிராத்³யதி⁴ஷ்டா²நம் து — இதி । துஶப்³தே³ந பூர்வபக்ஷோ வ்யாவர்த்யதே । ஜ்யோதிராதி³பி⁴ரக்³ந்யாத்³யபி⁴மாநிநீபி⁴ர்தே³வதாபி⁴ரதி⁴ஷ்டி²தம் வாகா³தி³கரணஜாதம் ஸ்வகார்யேஷு ப்ரவர்தத இதி ப்ரதிஜாநீதே । ஹேதும் வ்யாசஷ்டே — ததா³மநநாதி³தி । ததா² ஹி ஆமநந்தி — ‘அக்³நிர்வாக்³பூ⁴த்வா முக²ம் ப்ராவிஶத்’ (ஐ. உ. 1 । 2 । 4) இத்யாதி³ । அக்³நேஶ்சாயம் வாக்³பா⁴வோ முக²ப்ரவேஶஶ்ச தே³வதாத்மநா அதி⁴ஷ்டா²த்ருத்வமங்கீ³க்ருத்ய உச்யதே । ந ஹி தே³வதாஸம்ப³ந்த⁴ம் ப்ரத்யாக்²யாய அக்³நே: வாசி முகே² வா கஶ்சித்³விஶேஷஸம்ப³ந்தோ⁴ த்³ருஶ்யதே । ததா² ‘வாயு: ப்ராணோ பூ⁴த்வா நாஸிகே ப்ராவிஶத்’ (ஐ. உ. 1 । 2 । 4) இத்யேவமாத்³யபி யோஜயிதவ்யம் । ததா² அந்யத்ராபி ‘வாகே³வ ப்³ரஹ்மணஶ்சதுர்த²: பாத³: ஸோ(அ)க்³நிநா ஜ்யோதிஷா பா⁴தி ச தபதி ச’ (சா². உ. 3 । 18 । 3) இத்யேவமாதி³நா வாகா³தீ³நாம் அக்³ந்யாதி³ஜ்யோதிஷ்ட்வாதி³வசநேந ஏதமேவார்த²ம் த்³ரட⁴யதி । ‘ஸ வை வாசமேவ ப்ரத²மாமத்யவஹத்ஸா யதா³ ம்ருத்யுமத்யமுச்யத ஸோ(அ)க்³நிரப⁴வத்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 3 । 12) இதி ச ஏவமாதி³நா வாகா³தீ³நாமக்³ந்யாதி³பா⁴வாபத்திவசநேந ஏதமேவார்த²ம் த்³யோதயதி । ஸர்வத்ர ச அத்⁴யாத்மாதி⁴தை³வதவிபா⁴கே³ந வாகா³த்³யக்³ந்யாத்³யநுக்ரமணம் அநயைவ ப்ரத்யாஸத்த்யா ப⁴வதி । ஸ்ம்ருதாவபி — ‘வாக³த்⁴யாத்மமிதி ப்ராஹுர்ப்³ராஹ்மணாஸ்தத்த்வத³ர்ஶிந: । வக்தவ்யமதி⁴பூ⁴தம் து வஹ்நிஸ்தத்ராதி⁴தை³வதம்’ இத்யாதி³நா வாகா³தீ³நாமக்³ந்யாதி³தே³வதாதி⁴ஷ்டி²தத்வம் ஸப்ரபஞ்சம் ப்ரத³ர்ஶிதம் । யது³க்தம் — ஸ்வகார்யஶக்தியோகா³த்ஸ்வமஹிம்நைவ ப்ராணா: ப்ரவர்தேரந்நிதி, தத³யுக்தம் , ஶக்தாநாமபி ஶகடாதீ³நாமநடு³தா³த்³யதி⁴ஷ்டி²தாநாம் ப்ரவ்ருத்தித³ர்ஶநாத் । உப⁴யதோ²பபத்தௌ ச ஆக³மாத் வாகா³தீ³நாம் தே³வதாதி⁴ஷ்டி²தத்வமேவ நிஶ்சீயதே ॥ 14 ॥
யத³ப்யுக்தம் — தே³வதாநாமேவாதி⁴ஷ்டா²த்ரீணாம் போ⁴க்த்ருத்வப்ரஸங்க³:, ந ஶாரீரஸ்யேதி, தத்பரிஹ்ரியதே —
ப்ராணவதா ஶப்³தா³த் ॥ 15 ॥
ஸதீஷ்வபி ப்ராணாநாமதி⁴ஷ்டா²த்ரீஷு தே³வதாஸு ப்ராணவதா கார்யகரணஸங்கா⁴தஸ்வாமிநா ஶாரீரேணைவ ஏஷாம் ப்ராணாநாம் ஸம்ப³ந்த⁴: ஶ்ருதேரவக³ம்யதே । ததா² ஹி ஶ்ருதி: — ‘அத² யத்ரைததா³காஶமநுவிஷண்ணம் சக்ஷு: ஸ சாக்ஷுஷ: புருஷோ த³ர்ஶநாய சக்ஷுரத² யோ வேதே³த³ம் ஜிக்⁴ராணீதி ஸ ஆத்மா க³ந்தா⁴ய க்⁴ராணம்’ (சா². உ. 8 । 12 । 4) இத்யேவம்ஜாதீயகா ஶாரீரேணைவ ப்ராணாநாம் ஸம்ப³ந்த⁴ம் ஶ்ராவயதி । அபி ச அநேகத்வாத்ப்ரதிகரணமதி⁴ஷ்டா²த்ரீணாம் தே³வதாநாம் ந போ⁴க்த்ருத்வம் அஸ்மிந் ஶரீரே(அ)வகல்பதே । ஏகோ ஹ்யயமஸ்மிந் ஶரீரே ஶாரீரோ போ⁴க்தா ப்ரதிஸந்தா⁴நாதி³ஸம்ப⁴வாத³வக³ம்யதே ॥ 15 ॥
தஸ்ய ச நித்யத்வாத் ॥ 16 ॥
தஸ்ய ச ஶாரீரஸ்யாஸ்மிந் ஶரீரே போ⁴க்த்ருத்வேந நித்யத்வம் — புண்யபாபோபலேபஸம்ப⁴வாத் ஸுக²து³:கோ²பபோ⁴க³ஸம்ப⁴வாச்ச, ந தே³வதாநாம் । தா ஹி பரஸ்மிந்நைஶ்வரே பதே³(அ)வதிஷ்ட²மாநா ந ஹீநே(அ)ஸ்மிந் ஶரீரே போ⁴க்த்ருத்வம் ப்ரதிலப்³து⁴மர்ஹந்தி । ஶ்ருதிஶ்ச ப⁴வதி — ‘புண்யமேவாமும் க³ச்ச²தி ந ஹ வை தே³வாந்பாபம் க³ச்ச²தி’ (ப்³ரு. உ. 1 । 5 । 20) இதி । ஶாரீரேணைவ ச நித்ய: ப்ராணாநாம் ஸம்ப³ந்த⁴:, உத்க்ராந்த்யாதி³ஷு தத³நுவ்ருத்தித³ர்ஶநாத் — ‘தமுத்க்ராமந்தம் ப்ராணோ(அ)நூத்க்ராமதி ப்ராணமநூத்க்ராமந்தம் ஸர்வே ப்ராணா அநூத்க்ராமந்தி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 2) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । தஸ்மாத் ஸதீஷ்வபி கரணாநாம் நியந்த்ரீஷு தே³வதாஸு ந ஶாரீரஸ்ய போ⁴க்த்ருத்வமபக³ச்ச²தி । கரணபக்ஷஸ்யைவ ஹி தே³வதா, ந போ⁴க்த்ருபக்ஷஸ்யேதி ॥ 16 ॥
இந்த்³ரியாதி⁴கரணம்
த இந்த்³ரியாணி தத்³வ்யபதே³ஶாத³ந்யத்ர ஶ்ரேஷ்டா²த் ॥ 17 ॥
முக்²யஶ்சைக: இதரே சைகாத³ஶ ப்ராணா அநுக்ராந்தா:; தத்ரேத³மபரம் ஸந்தி³ஹ்யதே — கிம் முக்²யஸ்யைவ ப்ராணஸ்ய வ்ருத்திபே⁴தா³ இதரே ப்ராணா:, ஆஹோஸ்வித் தத்த்வாந்தராணீதி । கிம் தாவத்ப்ராப்தம் ? முக்²யஸ்யைவேதரே வ்ருத்திபே⁴தா³ இதி । குத: ? ஶ்ருதே:; ததா² ஹி ஶ்ருதி: முக்²யமிதராம்ஶ்ச ப்ராணாந்ஸம்நிதா⁴ப்ய, முக்²யாத்மதாமிதரேஷாம் க்²யாபயதி — ‘ஹந்தாஸ்யைவ ஸர்வே ரூபமஸாமேதி த ஏதஸ்யைவ ஸர்வே ரூபமப⁴வந்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 5 । 21) இதி । ப்ராணைகஶப்³த³த்வாச்ச ஏகத்வாத்⁴யவஸாய: । இதரதா² ஹ்யந்யாய்யமநேகார்த²த்வம் ப்ராணஶப்³த³ஸ்ய ப்ரஸஜ்யேத, ஏகத்ர வா முக்²யத்வமிதரத்ர லாக்ஷணிகத்வமாபத்³யேத । தஸ்மாத்³யதை²கஸ்யைவ ப்ராணஸ்ய ப்ராணாத்³யா: பஞ்ச வ்ருத்தய:, ஏவம் வாகா³த்³யா அப்யேகாத³ஶேதி । ஏவம் ப்ராப்தே, ப்³ரூம: — தத்த்வாந்தராண்யேவ ப்ராணாத்³வாகா³தீ³நீதி । குத: ? வ்யபதே³ஶபே⁴தா³த் । கோ(அ)யம் வ்யபதே³ஶபே⁴த³: ? தே ப்ரக்ருதா: ப்ராணா:, ஶ்ரேஷ்ட²ம் வர்ஜயித்வா அவஶிஷ்டா ஏகாத³ஶேந்த்³ரியாணீத்யுச்யந்தே, ஶ்ருதாவேவம் வ்யபதே³ஶத³ர்ஶநாத் — ‘ஏதஸ்மாஜ்ஜாயதே ப்ராணோ மந: ஸர்வேந்த்³ரியாணி ச’ (மு. உ. 2 । 1 । 3) இதி ஹ்யேவம்ஜாதீயகேஷு ப்ரதே³ஶேஷு ப்ருத²க் ப்ராணோ வ்யபதி³ஶ்யதே, ப்ருத²க்ச இந்த்³ரியாணி । நநு மநஸோ(அ)ப்யேவம் ஸதி வர்ஜநம் இந்த்³ரியத்வேந, ப்ராணவத் , ஸ்யாத் — ‘மந: ஸர்வேந்த்³ரியாணி ச’ இதி ப்ருத²க்³வ்யபதே³ஶத³ர்ஶநாத் । ஸத்யமேதத் — ஸ்ம்ருதௌ து ஏகாத³ஶேந்த்³ரியாணீதி மநோ(அ)பி இந்த்³ரியத்வேந ஶ்ரோத்ராதி³வத் ஸங்க்³ருஹ்யதே । ப்ராணஸ்ய து இந்த்³ரியத்வம் ந ஶ்ருதௌ ஸ்ம்ருதௌ வா ப்ரஸித்³த⁴மஸ்தி । வ்யபதே³ஶபே⁴த³ஶ்சாயம் தத்த்வபே⁴த³பக்ஷே உபபத்³யதே । தத்த்வைகத்வே து, ஸ ஏவைக: ஸந் ப்ராண இந்த்³ரியவ்யபதே³ஶம் லப⁴தே ந லப⁴தே ச — இதி விப்ரதிஷித்³த⁴ம் । தஸ்மாத்தத்த்வாந்தரபூ⁴தா முக்²யாதி³தரே ॥ 17 ॥
குதஶ்ச தத்த்வாந்தரபூ⁴தா: ? —
பே⁴த³ஶ்ருதே: ॥ 18 ॥
பே⁴தே³ந வாகா³தி³ப்⁴ய: ப்ராண: ஸர்வத்ர ஶ்ரூயதே — ‘தே ஹ வாசமூசு:’ (ப்³ரு. உ. 1 । 3 । 2) இத்யுபக்ரம்ய, வாகா³தீ³நஸுரபாப்மவித்⁴வஸ்தாநுபந்யஸ்ய, உபஸம்ஹ்ருத்ய வாகா³தி³ப்ரகரணம் , ‘அத² ஹேமமாஸந்யம் ப்ராணமூசு:’ இத்யஸுரவித்⁴வம்ஸிநோ முக்²யஸ்ய ப்ராணஸ்ய ப்ருத²கு³பக்ரமணாத் । ததா² ‘மநோ வாசம் ப்ராணம் தாந்யாத்மநே(அ)குருத’ இத்யேவமாத்³யா அபி பே⁴த³ஶ்ருதய உதா³ஹர்தவ்யா: । தஸ்மாத³பி தத்த்வாந்தரபூ⁴தா முக்²யாதி³தரே ॥ 18 ॥
குதஶ்ச தத்த்வாந்தரபூ⁴தா: ? —
வைலக்ஷண்யாச்ச ॥ 19 ॥
வைலக்ஷண்யம் ச ப⁴வதி, முக்²யஸ்ய இதரேஷாம் ச — ஸுப்தேஷு வாகா³தி³ஷு முக்²ய ஏகோ ஜாக³ர்தி । ஸ ஏவ ச ஏகோ ம்ருத்யுநா அநாப்த:, ஆப்தாஸ்த்விதரே, தஸ்யைவ ச ஸ்தி²த்யுத்க்ராந்திப்⁴யாம் தே³ஹதா⁴ரணபதநஹேதுத்வம் , ந இந்த்³ரியாணாம் । விஷயாலோசநஹேதுத்வம் ச இந்த்³ரியாணாம் , ந ப்ராணஸ்ய — இத்யேவம்ஜாதீயகோ பூ⁴யாம்ல்லக்ஷணபே⁴த³: ப்ராணேந்த்³ரியாணாம் । தஸ்மாத³ப்யேஷாம் தத்த்வாந்தரபா⁴வஸித்³தி⁴: । யது³க்தம் — ‘த ஏதஸ்யைவ ஸர்வே ரூபமப⁴வந்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 5 । 21) இதி ஶ்ருதே: ப்ராண ஏவேந்த்³ரியாணீதி, தத³யுக்தம் , தத்ராபி பௌர்வாபர்யாலோசநாத்³பே⁴த³ப்ரதீதே: । ததா² ஹி — ‘வதி³ஷ்யாம்யேவாஹமிதி வாக்³த³த்⁴ரே’ (ப்³ரு. உ. 1 । 5 । 21) இதி வாகா³தீ³நீந்த்³ரியாண்யநுக்ரம்ய, ‘தாநி ம்ருத்யு: ஶ்ரமோ பூ⁴த்வோபயேமே ... தஸ்மாச்ச்²ராம்யத்யேவ வாக்’ இதி ச ஶ்ரமரூபேண ம்ருத்யுநா க்³ரஸ்தத்வம் வாகா³தீ³நாமபி⁴தா⁴ய, ‘அதே²மமேவ நாப்நோத்³யோ(அ)யம் மத்⁴யம: ப்ராண:’ (ப்³ரு. உ. 1 । 5 । 21) இதி ப்ருத²க் ப்ராணம் ம்ருத்யுநா அநபி⁴பூ⁴தம் தமநுக்ராமதி । ‘அயம் வை ந: ஶ்ரேஷ்ட²:’ (ப்³ரு. உ. 1 । 5 । 21) இதி ச ஶ்ரேஷ்ட²தாமஸ்யாவதா⁴ரயதி, தஸ்மாத் தத³விரோதே⁴ந, வாகா³தி³ஷு பரிஸ்பந்த³லாப⁴ஸ்ய ப்ராணாயத்தத்வம் தத்³ரூபப⁴வநம் வாகா³தீ³நாம் — இதி மந்தவ்யம் , ந து தாதா³த்ம்யம் । அத ஏவ ச ப்ராணஶப்³த³ஸ்யேந்த்³ரியேஷு லாக்ஷணிகத்வஸித்³தி⁴: । ததா² ச ஶ்ருதி: — ‘த ஏதஸ்யைவ ஸர்வே ரூபமப⁴வꣳஸ்தஸ்மாதே³த ஏதேநாக்²யாயந்தே ப்ராணா:’ (ப்³ரு. உ. 1 । 5 । 21) இதி முக்²யப்ராணவிஷயஸ்யைவ ப்ராணஶப்³த³ஸ்யேந்த்³ரியேஷு லாக்ஷணிகீம் வ்ருத்திம் த³ர்ஶயதி । தஸ்மாத்தத்த்வாந்தராணி ப்ராணாத் வாகா³தீ³நி இந்த்³ரியாணீதி ॥ 19 ॥
ஸம்ஜ்ஞாமூர்திக்லுப்த்யதி⁴கரணம்
ஸம்ஜ்ஞாமூர்திக்லுப்திஸ்து த்ரிவ்ருத்குர்வத உபதே³ஶாத் ॥ 20 ॥
ஸத்ப்ரக்ரியாயாம் தேஜோப³ந்நாநாம் ஸ்ருஷ்டிமபி⁴தா⁴யோபதி³ஶ்யதே — ‘ஸேயம் தே³வதைக்ஷத ஹந்தாஹமிமாஸ்திஸ்ரோ தே³வதா அநேந ஜீவேநாத்மநாநுப்ரவிஶ்ய நாமரூபே வ்யாகரவாணீதி ।’ (சா². உ. 6 । 3 । 2) ‘தாஸாம் த்ரிவ்ருதம் த்ரிவ்ருதமேகைகாம் கரவாணீதி’ (சா². உ. 6 । 3 । 3) । தத்ர ஸம்ஶய: — கிம் ஜீவகர்த்ருகமித³ம் நாமரூபவ்யாகரணம் , ஆஹோஸ்வித்பரமேஶ்வரகர்த்ருகமிதி । தத்ர ப்ராப்தம் தாவத் — ஜீவகர்த்ருகமேவேத³ம் நாமரூபவ்யாகரணமிதி । குத: ? ‘அநேந ஜீவேநாத்மநா’ இதி விஶேஷணாத் — யதா² லோகே ‘சாரேணாஹம் பரஸைந்யமநுப்ரவிஶ்ய ஸங்கலயாநி’ இத்யேவம்ஜாதீயகே ப்ரயோகே³, சாரகர்த்ருகமேவ ஸத் ஸைந்யஸங்கலநம் ஹேதுகர்த்ருத்வாத் ராஜா ஆத்மந்யத்⁴யாரோபயதி ஸங்கலயாநீத்யுத்தமபுருஷப்ரயோகே³ண; ஏவம் ஜீவகர்த்ருகமேவ ஸத் நாமரூபவ்யாகரணம் ஹேதுகர்த்ருத்வாத் தே³வதா ஆத்மந்யத்⁴யாரோபயதி வ்யாகரவாணீத்யுத்தமபுருஷப்ரயோகே³ண । அபி ச டி³த்த²ட³வித்தா²தி³ஷு நாமஸு க⁴டஶராவாதி³ஷு ச ரூபேஷு ஜீவஸ்யைவ வ்யாகர்த்ருத்வம் த்³ருஷ்டம் । தஸ்மாஜ்ஜீவகர்த்ருகமேவேத³ம் நாமரூபவ்யாகரணமித்யேவம் ப்ராப்தே அபி⁴த⁴த்தே — ஸம்ஜ்ஞாமூர்திக்லுப்திஸ்த்விதி । துஶப்³தே³ந பக்ஷம் வ்யாவர்தயதி । ஸம்ஜ்ஞாமூர்திக்லுப்திரிதி — நாமரூபவ்யாக்ரியேத்யேதத் । த்ரிவ்ருத்குர்வத இதி பரமேஶ்வரம் லக்ஷயதி, த்ரிவ்ருத்கரணே தஸ்ய நிரபவாத³கர்த்ருத்வநிர்தே³ஶாத் — யேயம் ஸம்ஜ்ஞாக்லுப்தி: மூர்திக்லுப்திஶ்ச, அக்³நி: ஆதி³த்ய: சந்த்³ரமா: வித்³யுதி³தி, ததா² குஶகாஶபலாஶாதி³ஷு பஶும்ருக³மநுஷ்யாதி³ஷு ச, ப்ரத்யாக்ருதி ப்ரதிவ்யக்தி ச அநேகப்ரகாரா, ஸா க²லு பரமேஶ்வரஸ்யைவ தேஜோப³ந்நாநாம் நிர்மாது: க்ருதிர்ப⁴விதுமர்ஹதி । குத: ? உபதே³ஶாத்; ததா² ஹி — ‘ஸேயம் தே³வதைக்ஷத’ இத்யுபக்ரம்ய ‘வ்யாகரவாணி’ இத்யுத்தமபுருஷப்ரயோகே³ண பரஸ்யைவ ப்³ரஹ்மணோ வ்யாகர்த்ருத்வமிஹோபதி³ஶ்யதே । நநு ‘ஜீவேந’ இதி விஶேஷணாத் ஜீவகர்த்ருகத்வம் வ்யாகரணஸ்யாத்⁴யவஸிதம் — நைததே³வம்; ‘ஜீவேந’ இத்யேதத் ‘அநுப்ரவிஶ்ய’ இத்யநேந ஸம்ப³த்⁴யதே, ஆநந்தர்யாத் । ந ‘வ்யாகரவாணி’ இத்யநேந — தேந ஹி ஸம்ப³ந்தே⁴ ‘வ்யாகரவாணி’ இத்யயம் தே³வதாவிஷய உத்தமபுருஷ ஔபசாரிக: கல்ப்யேத । ந ச கி³ரிநதீ³ஸமுத்³ராதி³ஷு நாநாவிதே⁴ஷு நாமரூபேஷு அநீஶ்வரஸ்ய ஜீவஸ்ய வ்யாகரணஸாமர்த்²யமஸ்தி । யேஷ்வபி ச அஸ்தி ஸாமர்த்²யம் , தேஷ்வபி பரமேஶ்வராயத்தமேவ தத் । ந ச ஜீவோ நாம பரமேஶ்வராத³த்யந்தபி⁴ந்ந: — சார இவ ராஜ்ஞ:, ‘ஆத்மநா’ இதி விஶேஷணாத் , உபாதி⁴மாத்ரநிப³ந்த⁴நத்வாச்ச ஜீவபா⁴வஸ்ய । தேந தத்க்ருதமபி நாமரூபவ்யாகரணம் பரமேஶ்வரக்ருதமேவ ப⁴வதி । பரமேஶ்வர ஏவ ச நாமரூபயோர்வ்யாகர்தேதி ஸர்வோபநிஷத்ஸித்³தா⁴ந்த:, ‘ஆகாஶோ வை நாம நாமரூபயோர்நிர்வஹிதா’ (சா². உ. 8 । 14 । 1) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । தஸ்மாத் பரமேஶ்வரஸ்யைவ த்ரிவ்ருத்குர்வத: கர்ம நாமரூபயோர்வ்யாகரணம் । த்ரிவ்ருத்கரணபூர்வகமேவேத³ம் இஹ நாமரூபவ்யாகரணம் விவக்ஷ்யதே, ப்ரத்யேகம் நாமரூபவ்யாகரணஸ்ய தேஜோப³ந்நோத்பத்திவசநேநைவோக்தத்வாத் । தச்ச த்ரிவ்ருத்கரணமக்³ந்யாதி³த்யசந்த்³ரவித்³யுத்ஸு ஶ்ருதிர்த³ர்ஶயதி — ‘யத³க்³நே ரோஹிதꣳ ரூபம் தேஜஸஸ்தத்³ரூபம் யச்சு²க்லம் தத³பாம் யத்க்ருஷ்ணம் தத³ந்நஸ்ய’ (சா². உ. 6 । 4 । 1) இத்யாதி³நா । தத்ராக்³நிரிதி இத³ம் ரூபம் வ்யாக்ரியதே, ஸதி ச ரூபவ்யாகரணே விஷயப்ரதிலம்பா⁴த³க்³நிரிதி இத³ம் நாம வ்யாக்ரியதே । ஏவமேவாதி³த்யசந்த்³ரவித்³யுத்ஸ்வபி த்³ரஷ்டவ்யம் । அநேந ச அக்³ந்யாத்³யுதா³ஹரணேந பௌ⁴மாம்ப⁴ஸதைஜஸேஷு த்ரிஷ்வபி த்³ரவ்யேஷ்வவிஶேஷேண த்ரிவ்ருத்கரணமுக்தம் ப⁴வதி, உபக்ரமோபஸம்ஹாரயோ: ஸாதா⁴ரணத்வாத் । ததா² ஹி — அவிஶேஷேணைவ உபக்ரம: — ‘இமாஸ்திஸ்ரோ தே³வதாஸ்த்ரிவ்ருத்த்ரிவ்ருதே³கைகா ப⁴வதி’ (சா². உ. 6 । 3 । 4) இதி, அவிஶேஷேணைவ ச உபஸம்ஹார: — ‘யது³ ரோஹிதமிவாபூ⁴தி³தி தேஜஸஸ்தத்³ரூபம்’ (சா². உ. 6 । 4 । 6) இத்யேவமாதி³:, ‘யத்³வவிஜ்ஞாதமிவாபூ⁴தி³த்யேதாஸாமேவ தே³வதாநாꣳ ஸமாஸ:’ (சா². உ. 6 । 4 । 7) இத்யேவமந்த: ॥ 20 ॥
தாஸாம் திஸ்ருணாம் தே³வதாநாம் , ப³ஹிஸ்த்ரிவ்ருத்க்ருதாநாம் ஸதீநாம் , அத்⁴யாத்மமபரம் த்ரிவ்ருத்கரணமுக்தம் — ‘இமாஸ்திஸ்ரோ தே³வதா: புருஷம் ப்ராப்ய த்ரிவ்ருத்த்ரிவ்ருதே³கைகா ப⁴வதி’ (சா². உ. 6 । 4 । 7) இதி । ததி³தா³நீம் ஆசார்யோ யதா²ஶ்ருத்யேவோபத³ர்ஶயதி, ஆஶங்கிதம் கஞ்சித்³தோ³ஷம் பரிஹரிஷ்யந் —
மாம்ஸாதி³ பௌ⁴மம் யதா²ஶப்³த³மிதரயோஶ்ச ॥ 21 ॥
பூ⁴மேஸ்த்ரிவ்ருத்க்ருதாயா: புருஷேணோபபு⁴ஜ்யமாநாயா மாம்ஸாதி³கார்யம் யதா²ஶப்³த³ம் நிஷ்பத்³யதே । ததா² ஹி ஶ்ருதி: — ‘அந்நமஶிதம் த்ரேதா⁴ விதீ⁴யதே தஸ்ய ய: ஸ்த²விஷ்டோ² தா⁴துஸ்தத்புரீஷம் ப⁴வதி யோ மத்⁴யமஸ்தந்மாꣳஸம் யோ(அ)ணிஷ்ட²ஸ்தந்மந:’ (சா². உ. 6 । 5 । 1) இதி । த்ரிவ்ருத்க்ருதா பூ⁴மிரேவைஷா வ்ரீஹியவாத்³யந்நரூபேண அத்³யத இத்யபி⁴ப்ராய: । தஸ்யாஶ்ச ஸ்த²விஷ்ட²ம் ரூபம் புரீஷபா⁴வேந ப³ஹிர்நிர்க³ச்ச²தி; மத்⁴யமமத்⁴யாத்மம் மாம்ஸம் வர்த⁴யதி; அணிஷ்ட²ம் து மந: । ஏவமிதரயோரப்தேஜஸோர்யதா²ஶப்³த³ம் கார்யமவக³ந்தவ்யம் — மூத்ரம் லோஹிதம் ப்ராணஶ்ச அபாம் கார்யம் , அஸ்தி² மஜ்ஜா வாக் தேஜஸ: — இதி ॥ 21 ॥
அத்ராஹ யதி³ ஸர்வமேவ த்ரிவ்ருத்க்ருதம் பூ⁴தபௌ⁴திகம் , அவிஶேஷஶ்ருதே: — ‘தாஸாம் த்ரிவ்ருதம் த்ரிவ்ருதமேகைகாமகரோத்’ இதி, கிம்க்ருதஸ்தர்ஹ்யயம் விஶேஷவ்யபதே³ஶ: — இத³ம் தேஜ:, இமா ஆப:, இத³மந்நம் இதி, ததா² அத்⁴யாத்மம் — இத³மந்நஸ்யாஶிதஸ்ய கார்யம் மாம்ஸாதி³, இத³மபாம் பீதாநாம் கார்யம் லோஹிதாதி³, இத³ம் தேஜஸோ(அ)ஶிதஸ்ய கார்யமஸ்த்²யாதி³ இதி ? அத்ரோச்யதே —
வைஶேஷ்யாத்து தத்³வாத³ஸ்தத்³வாத³: ॥ 22 ॥
துஶப்³தே³ந சோதி³தம் தோ³ஷமபநுத³தி; விஶேஷஸ்ய பா⁴வோ வைஶேஷ்யம் , பூ⁴யஸ்த்வமிதி யாவத் । ஸத்யபி த்ரிவ்ருத்கரணே க்வசித்கஸ்யசித்³பூ⁴ததா⁴தோர்பூ⁴யஸ்த்வமுபலப்⁴யதே — அக்³நேஸ்தேஜோபூ⁴யஸ்த்வம் , உத³கஸ்யாப்³பூ⁴யஸ்த்வம் , ப்ருதி²வ்யா அந்நபூ⁴யஸ்த்வம் இதி । வ்யவஹாரப்ரஸித்³த்⁴யர்த²ம் சேத³ம் த்ரிவ்ருத்கரணம் । வ்யவஹாரஶ்ச த்ரிவ்ருத்க்ருதரஜ்ஜுவதே³கத்வாபத்தௌ ஸத்யாம் , ந பே⁴தே³ந பூ⁴தத்ரயகோ³சரோ லோகஸ்ய ப்ரஸித்⁴யேத் । தஸ்மாத்ஸத்யபி த்ரிவ்ருத்கரணே வைஶேஷ்யாதே³வ தேஜோப³ந்நவிஶேஷவாதோ³ பூ⁴தபௌ⁴திகவிஷய உபபத்³யதே । ‘தத்³வாத³ஸ்தத்³வாத³:’ இதி பதா³ப்⁴யாஸ: அத்⁴யாயபரிஸமாப்திம் த்³யோதயதி ॥ 22 ॥