ब्रह्मसूत्रभाष्यम्

‘ஆத்மா வா அரே த்³ரஷ்டவ்ய: ஶ்ரோதவ்யோ மந்தவ்யோ நிதி³த்⁴யாஸிதவ்ய:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 5 । 6) ‘தமேவ தீ⁴ரோ விஜ்ஞாய ப்ரஜ்ஞாம் குர்வீத’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 21) ‘ஸோ(அ)ந்வேஷ்டவ்ய: ஸ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்ய:’ (சா². உ. 8 । 7 । 1) இதி ச ஏவமாதி³ஶ்ரவணேஷு ஸம்ஶய: — கிம் ஸக்ருத்ப்ரத்யய: கர்தவ்ய:, ஆஹோஸ்வித் ஆவ்ருத்த்யேதி । கிம் தாவத்ப்ராப்தம் ? ஸக்ருத்ப்ரத்யய: ஸ்யாத் , ப்ரயாஜாதி³வத் , தாவதா ஶாஸ்த்ரஸ்ய க்ருதார்த²த்வாத் । அஶ்ரூயமாணாயாம் ஹி ஆவ்ருத்தௌ க்ரியமாணாயாம் அஶாஸ்த்ரார்த²: க்ருதோ ப⁴வேத் । நநு அஸக்ருது³பதே³ஶா உதா³ஹ்ருதா: — ‘ஶ்ரோதவ்யோ மந்தவ்யோ நிதி³த்⁴யாஸிதவ்ய:’ இத்யேவமாத³ய:। ஏவமபி யாவச்ச²ப்³த³மாவர்தயேத் — ஸக்ருச்ச்²ரவணம் ஸக்ருந்மநநம் ஸக்ருந்நிதி³த்⁴யாஸநம் சேதி, நாதிரிக்தம் । ஸக்ருது³பதே³ஶேஷு து ‘வேத³’ ‘உபாஸீத’ இத்யேவமாதி³ஷு அநாவ்ருத்திரித்யேவம் ப்ராப்தே, ப்³ரூம: — ப்ரத்யயாவ்ருத்தி: கர்தவ்யா । குத: ? அஸக்ருது³பதே³ஶாத் — ‘ஶ்ரோதவ்யோ மந்தவ்யோ நிதி³த்⁴யாஸிதவ்ய:’ இத்யேவம்ஜாதீயகோ ஹி அஸக்ருது³பதே³ஶ: ப்ரத்யயாவ்ருத்திம் ஸூசயதி । நநு உக்தம் — யாவச்ச²ப்³த³மேவ ஆவர்தயேத் , நாதி⁴கமிதி — ந, த³ர்ஶநபர்யவஸாநத்வாதே³ஷாம் । த³ர்ஶநபர்யவஸாநாநி ஹி ஶ்ரவணாதீ³ந்யாவர்த்யமாநாநி த்³ருஷ்டார்தா²நி ப⁴வந்தி — யதா² அவகா⁴தாதீ³நி தண்டு³லாதி³நிஷ்பத்திபர்யவஸாநாநி, தத்³வத் । அபி ச உபாஸநம் நிதி³த்⁴யாஸநம் ச இத்யந்தர்ணீதாவ்ருத்திகு³ணைவ க்ரியா அபி⁴தீ⁴யதே । ததா² ஹி லோகே ‘கு³ருமுபாஸ்தே’ ‘ராஜாநமுபாஸ்தே’ இதி ச யஸ்தாத்பர்யேண கு³ர்வாதீ³நநுவர்ததே, ஸ ஏவமுச்யதே । ததா² ‘த்⁴யாயதி ப்ரோஷிதநாதா² பதிம்’ இதி — யா நிரந்தரஸ்மரணா பதிம் ப்ரதி ஸோத்கண்டா², ஸா ஏவமபி⁴தீ⁴யதே । வித்³யுபாஸ்த்யோஶ்ச வேதா³ந்தேஷு அவ்யதிரேகேண ப்ரயோகோ³ த்³ருஶ்யதே; க்வசித் விதி³நோபக்ரம்ய உபாஸிநோபஸம்ஹரதி, யதா² — ‘யஸ்தத்³வேத³ யத்ஸ வேத³ ஸ மயைதது³க்த:’ (சா². உ. 4 । 1 । 4) இத்யத்ர ‘அநு ம ஏதாம் ப⁴க³வோ தே³வதாம் ஶாதி⁴ யாம் தே³வதாமுபாஸ்ஸே’ (சா². உ. 4 । 2 । 2) இதி । க்வசிச்ச உபாஸிநோபக்ரம்ய விதி³நோபஸம்ஹரதி, யதா² — ‘மநோ ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸீத’ (சா². உ. 3 । 18 । 1) இத்யத்ர ‘பா⁴தி ச தபதி ச கீர்த்யா யஶஸா ப்³ரஹ்மவர்சஸேந ய ஏவம் வேத³’ (சா². உ. 3 । 18 । 3) இதி । தஸ்மாத்ஸக்ருது³பதே³ஶேஷ்வபி ஆவ்ருத்திஸித்³தி⁴: । அஸக்ருது³பதே³ஶஸ்து ஆவ்ருத்தே: ஸூசக: ॥ 1 ॥

லிங்க³மபி ப்ரத்யயாவ்ருத்திம் ப்ரத்யாயயதி । ததா² ஹி — உத்³கீ³த²விஜ்ஞாநம் ப்ரஸ்துத்ய, ‘ஆதி³த்ய உத்³கீ³த²:’ (சா². உ. 1 । 5 । 1) இத்யேதத் ஏகபுத்ரதாதோ³ஷேணாபோத்³ய, ‘ரஶ்மீம்ஸ்த்வம் பர்யாவர்தயாத்’ (சா². உ. 1 । 5 । 2) இதி ரஶ்மிப³ஹுத்வவிஜ்ஞாநம் ப³ஹுபுத்ரதாயை வித³த⁴த் ஸித்³த⁴வத்ப்ரத்யயாவ்ருத்திம் த³ர்ஶயதி । தத்ஸாமாந்யாத் ஸர்வப்ரத்யயேஷ்வாவ்ருத்திஸித்³தி⁴: ॥

அத்ராஹ — ப⁴வது நாம ஸாத்⁴யப²லேஷு ப்ரத்யயேஷ்வாவ்ருத்தி:, தேஷ்வாவ்ருத்திஸாத்⁴யஸ்யாதிஶயஸ்ய ஸம்ப⁴வாத் । யஸ்து பரப்³ரஹ்மவிஷய: ப்ரத்யயோ நித்யஶுத்³த⁴பு³த்³த⁴முக்தஸ்வபா⁴வமேவ ஆத்மபூ⁴தம் பரம் ப்³ரஹ்ம ஸமர்பயதி, தத்ர கிமர்தா² ஆவ்ருத்திரிதி । ஸக்ருச்ச்²ருதௌ ப்³ரஹ்மாத்மத்வப்ரதீத்யநுபபத்தேராவ்ருத்த்யப்⁴யுபக³ம இதி சேத் , ந, ஆவ்ருத்தாவபி தத³நுபபத்தே: । யதி³ ஹி ‘தத்த்வமஸி’ இத்யேவம்ஜாதீயகம் வாக்யம் ஸக்ருச்ச்²ரூயமாணம் ப்³ரஹ்மாத்மத்வப்ரதீதிம் நோத்பாத³யேத் ததஸ்ததே³வ ஆவர்த்யமாநமுத்பாத³யிஷ்யதீதி கா ப்ரத்யாஶா ஸ்யாத் । அதோ²ச்யேத — ந கேவலம் வாக்யம் கஞ்சித³ர்த²ம் ஸாக்ஷாத்கர்தும் ஶக்நோதி; அதோ யுக்த்யபேக்ஷம் வாக்யமநுபா⁴வயிஷ்யதி ப்³ரஹ்மாத்மத்வமிதி — ததா²ப்யாவ்ருத்த்யாநர்த²க்யமேவ । ஸாபி ஹி யுக்தி: ஸக்ருத்ப்ரவ்ருத்தைவ ஸ்வமர்த²மநுபா⁴வயிஷ்யதி । அதா²பி ஸ்யாத் — யுக்த்யா வாக்யேந ச ஸாமாந்யவிஷயமேவ விஜ்ஞாநம் க்ரியதே, ந விஶேஷவிஷயம்; யதா² ‘அஸ்தி மே ஹ்ருத³யே ஶூலம்’ இத்யதோ வாக்யாத் கா³த்ரகம்பாதி³லிங்கா³ச்ச ஶூலஸத்³பா⁴வஸாமாந்யமேவ பர: ப்ரதிபத்³யதே, ந விஶேஷமநுப⁴வதி — யதா² ஸ ஏவ ஶூலீ । விஶேஷாநுப⁴வஶ்ச அவித்³யாயா நிவர்தக:; தத³ர்தா² ஆவ்ருத்திரிதி சேத் — ந । அஸக்ருத³பி தாவந்மாத்ரே க்ரியமாணே விஶேஷவிஜ்ஞாநோத்பத்த்யஸம்ப⁴வாத் । ந ஹி ஸக்ருத்ப்ரயுக்தாப்⁴யாம் ஶாஸ்த்ரயுக்திப்⁴யாமநவக³தோ விஶேஷ: ஶதக்ருத்வோ(அ)பி ப்ரயுஜ்யமாநாப்⁴யாமவக³ந்தும் ஶக்யதே । தஸ்மாத் யதி³ ஶாஸ்த்ரயுக்திப்⁴யாம் விஶேஷ: ப்ரதிபாத்³யேத, யதி³ வா ஸாமாந்யமேவ உப⁴யதா²பி ஸக்ருத்ப்ரவ்ருத்தே ஏவ தே ஸ்வகார்யம் குருத இதி ஆவ்ருத்த்யநுபயோக³: । ந ச ஸக்ருத்ப்ரயுக்தே ஶாஸ்த்ரயுக்தீ கஸ்யசித³ப்யநுப⁴வம் நோத்பாத³யத இதி ஶக்யதே நியந்தும் , விசித்ரப்ரஜ்ஞத்வாத்ப்ரதிபத்த்ரூணாம் । அபி ச அநேகாம்ஶோபேதே லௌகிகே பதா³ர்தே² ஸாமாந்யவிஶேஷவதி ஏகேநாவதா⁴நேந ஏகமம்ஶமவதா⁴ரயதி, அபரேண அபரம் — இதி ஸ்யாத³ப்யப்⁴யாஸோபயோக³:, யதா² தீ³ர்க⁴ப்ரபாட²கக்³ரஹணாதி³ஷு । ந து நிர்விஶேஷே ப்³ரஹ்மணி ஸாமாந்யவிஶேஷரஹிதே சைதந்யமாத்ராத்மகே ப்ரமோத்பத்தாவப்⁴யாஸாபேக்ஷா யுக்தேதி ॥

அத்ரோச்யதே — ப⁴வேதா³வ்ருத்த்யாநர்த²க்யம் தம் ப்ரதி, ய: ‘தத்த்வமஸி’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) இதி ஸக்ருது³க்தமேவ ப்³ரஹ்மாத்மத்வமநுப⁴விதும் ஶக்நுயாத் । யஸ்து ந ஶக்நோதி, தம் ப்ரதி உபயுஜ்யத ஏவ ஆவ்ருத்தி: । ததா² ஹி சா²ந்தோ³க்³யே — ‘தத்த்வமஸி ஶ்வேதகேதோ’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) இத்யுபதி³ஶ்ய, ‘பூ⁴ய ஏவ மா ப⁴க³வாந்விஜ்ஞாபயது’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) இதி புந: புந: பரிசோத்³யமாந: தத்ததா³ஶங்காகாரணம் நிராக்ருத்ய, ‘தத்த்வமஸி’ இத்யேவாஸக்ருது³பதி³ஶதி; ததா² ச ‘ஶ்ரோதவ்யோ மந்தவ்யோ நிதி³த்⁴யாஸிதவ்ய:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 5 । 6) இத்யாதி³ த³ர்ஶிதம் । நநு உக்தம் — ஸக்ருச்ச்²ருதம் சேத் தத்த்வமஸிவாக்யம் ஸ்வமர்த²மநுபா⁴வயிதும் ந ஶக்நோதி, தத ஆவர்த்யமாநமபி நைவ ஶக்ஷ்யதீதி — நைஷ தோ³ஷ: । ந ஹி த்³ருஷ்டே(அ)நுபபந்நம் நாம । த்³ருஶ்யந்தே ஹி ஸக்ருச்ச்²ருதாத்³வாக்யாத் மந்த³ப்ரதீதம் வாக்யார்த²ம் ஆவர்தயந்த: தத்ததா³பா⁴ஸவ்யுதா³ஸேந ஸம்யக்ப்ரதிபத்³யமாநா: । அபி ச ‘தத்த்வமஸி’ இத்யேதத்³வாக்யம் த்வம்பதா³ர்த²ஸ்ய தத்பதா³ர்த²பா⁴வமாசஷ்டே । தத்பதே³ந ச ப்ரக்ருதம் ஸத் ப்³ரஹ்ம ஈக்ஷித்ரு ஜக³தோ ஜந்மாதி³காரணமபி⁴தீ⁴யதே — ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) ‘விஜ்ஞாநமாநந்த³ம் ப்³ரஹ்ம’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 28) ‘அத்³ருஷ்டம் த்³ரஷ்ட்ரு’ (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 11) ‘அவிஜ்ஞாதம் விஜ்ஞாத்ரு’ (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 11) ‘அஜமஜரமமரம்’ ‘அஸ்தூ²லமநண்வஹ்ரஸ்வமதீ³ர்க⁴ம்’ இத்யாதி³ஶாஸ்த்ரப்ரஸித்³த⁴ம் । தத்ர அஜாதி³ஶப்³தை³ர்ஜந்மாத³யோ பா⁴வவிகாரா நிவர்திதா:; அஸ்தூ²லாதி³ஶப்³தை³ஶ்ச ஸ்தௌ²ல்யாத³யோ த்³ரவ்யத⁴ர்மா:; விஜ்ஞாநாதி³ஶப்³தை³ஶ்ச சைதந்யப்ரகாஶாத்மகத்வமுக்தம் । ஏஷ வ்யாவ்ருத்தஸர்வஸம்ஸாரத⁴ர்மகோ(அ)நுப⁴வாத்மகோ ப்³ரஹ்மஸம்ஜ்ஞகஸ்தத்பதா³ர்தோ² வேதா³ந்தாபி⁴யுக்தாநாம் ப்ரஸித்³த⁴: । ததா² த்வம்பதா³ர்தோ²(அ)பி ப்ரத்யகா³த்மா ஶ்ரோதா தே³ஹாதா³ரப்⁴ய ப்ரத்யகா³த்மதயா ஸம்பா⁴வ்யமாந: சைதந்யபர்யந்தத்வேநாவதா⁴ரித: । தத்ர யேஷாம் ஏதௌ பதா³ர்தௌ² அஜ்ஞாநஸம்ஶயவிபர்யயப்ரதிப³த்³தௌ⁴, தேஷாம் ‘தத்த்வமஸி’ இத்யேதத்³வாக்யம் ஸ்வார்தே² ப்ரமாம் நோத்பாத³யிதும் ஶக்நோதி, பதா³ர்த²ஜ்ஞாநபூர்வகத்வாத்³வாக்யார்த²ஜ்ஞாநஸ்ய — இத்யத:, தாந்ப்ரதி ஏஷ்டவ்ய: பதா³ர்த²விவேகப்ரயோஜந: ஶாஸ்த்ரயுக்த்யப்⁴யாஸ: । யத்³யபி ச ப்ரதிபத்தவ்ய ஆத்மா நிரம்ஶ:, ததா²பி அத்⁴யாரோபிதம் தஸ்மிந் ப³ஹ்வம்ஶத்வம் தே³ஹேந்த்³ரியமநோபு³த்³தி⁴விஷயவேத³நாதி³லக்ஷணம் । தத்ர ஏகேந அவதா⁴நேந ஏகமம்ஶமபோஹதி, அபரேண அபரம் — இதி யுஜ்யதே தத்ர க்ரமவதீ ப்ரதிபத்தி: । தத்து பூர்வரூபமேவ ஆத்மப்ரதிபத்தே: । யேஷாம் புந: நிபுணமதீநாம் ந அஜ்ஞாநஸம்ஶயவிபர்யயலக்ஷண: பதா³ர்த²விஷய: ப்ரதிப³ந்தோ⁴(அ)ஸ்தி, தே ஶக்நுவந்தி ஸக்ருது³க்தமேவ தத்த்வமஸிவாக்யார்த²ம் அநுப⁴விதுமிதி, தாந்ப்ரதி ஆவ்ருத்த்யாநர்த²க்யமிஷ்டமேவ । ஸக்ருது³த்பந்நைவ ஹி ஆத்மப்ரதிபத்தி: அவித்³யாம் நிவர்தயதீதி, நாத்ர கஶ்சித³பி க்ரமோ(அ)ப்⁴யுபக³ம்யதே । ஸத்யமேவம் யுஜ்யேத, யதி³ கஸ்யசித் ஏவம் ப்ரதிபத்திர்ப⁴வேத் । ப³லவதீ ஹி ஆத்மநோ து³:கி²த்வாதி³ப்ரதிபத்தி: । அதோ ந து³:கி²த்வாத்³யபா⁴வம் கஶ்சித்ப்ரதிபத்³யத இதி சேத் — ந, தே³ஹாத்³யபி⁴மாநவத் து³:கி²த்வாத்³யபி⁴மாநஸ்ய மித்²யாபி⁴மாநத்வோபபத்தே: । ப்ரத்யக்ஷம் ஹி தே³ஹே சி²த்³யமாநே த³ஹ்யமாநே வா ‘அஹம் சி²த்³யே த³ஹ்யே’ இதி ச மித்²யாபி⁴மாநோ த்³ருஷ்ட: । ததா² பா³ஹ்யதரேஷ்வபி புத்ரமித்ராதி³ஷு ஸந்தப்யமாநேஷு ‘அஹமேவ ஸந்தப்யே’ இத்யத்⁴யாரோபோ த்³ருஷ்ட: । ததா² து³:கி²த்வாத்³யபி⁴மாநோ(அ)பி ஸ்யாத் , தே³ஹாதி³வதே³வ சைதந்யாத்³ப³ஹிருபலப்⁴யமாநத்வாத்³து³:கி²த்வாதீ³நாம் , ஸுஷுப்தாதி³ஷு ச அநநுவ்ருத்தே: । சைதந்யஸ்ய து ஸுஷுப்தே(அ)பி அநுவ்ருத்திமாமநந்தி — ‘யத்³வை தந்ந பஶ்யதி பஶ்யந்வை தந்ந பஶ்யதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 23) இத்யாதி³நா । தஸ்மாத் ஸர்வது³:க²விநிர்முக்தைகசைதந்யாத்மகோ(அ)ஹமித்யேஷ ஆத்மாநுப⁴வ: । ந ச ஏவம் ஆத்மாநமநுப⁴வத: கிஞ்சித³ந்யத்க்ருத்யமவஶிஷ்யதே । ததா² ச ஶ்ருதி: — ‘கிம் ப்ரஜயா கரிஷ்யாமோ யேஷாம் நோ(அ)யமாத்மாயம் லோக:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 22) இத்யாத்மவித³: கர்தவ்யாபா⁴வம் த³ர்ஶயதி । ஸ்ம்ருதிரபி — ‘யஸ்த்வாத்மரதிரேவ ஸ்யாதா³த்மத்ருப்தஶ்ச மாநவ: । ஆத்மந்யேவ ச ஸந்துஷ்டஸ்தஸ்ய கார்யம் ந வித்³யதே’ (ப⁴. கீ³. 3 । 17) இதி । யஸ்ய து ந ஏஷோ(அ)நுப⁴வோ த்³ராகி³வ ஜாயதே, தம் ப்ரதி அநுப⁴வார்த² ஏவ ஆவ்ருத்த்யப்⁴யுபக³ம: । தத்ராபி ந தத்த்வமஸிவாக்யார்தா²த் ப்ரச்யாவ்ய ஆவ்ருத்தௌ ப்ரவர்தயேத் । ந ஹி வரகா⁴தாய கந்யாமுத்³வாஹயந்தி । நியுக்தஸ்ய ச ‘அஸ்மிந்நதி⁴க்ருதோ(அ)ஹம் கர்தா மயேத³ம் கர்தவ்யம்’ இத்யவஶ்யம் ப்³ரஹ்மப்ரத்யயாத்³விபரீதப்ரத்யய உத்பத்³யதே । யஸ்து ஸ்வயமேவ மந்த³மதி: அப்ரதிபா⁴நாத் தம் வாக்யார்த²ம் ஜிஹாஸேத் , தஸ்ய ஏதஸ்மிந்நேவ வாக்யார்தே² ஸ்தி²ரீகார ஆவ்ருத்த்யாதி³வாசோயுக்த்யா அப்⁴யுபேயதே । தஸ்மாத் பரப்³ரஹ்மவிஷயே(அ)பி ப்ரத்யயே தது³பாயோபதே³ஶேஷ்வாவ்ருத்திஸித்³தி⁴: ॥ 2 ॥

ய: ஶாஸ்த்ரோக்தவிஶேஷண: பரமாத்மா, ஸ கிம் அஹமிதி க்³ரஹீதவ்ய:, கிம் வா மத³ந்ய இதி — ஏதத்³விசாரயதி । கத²ம் புநராத்மஶப்³தே³ ப்ரத்யகா³த்மவிஷயே ஶ்ரூயமாணே ஸம்ஶய இதி, உச்யதே — அயமாத்மஶப்³தோ³ முக்²ய: ஶக்யதே(அ)ப்⁴யுபக³ந்தும் , ஸதி ஜீவேஶ்வரயோரபே⁴த³ஸம்ப⁴வே । இதரதா² து கௌ³ணோ(அ)யமப்⁴யுபக³ந்தவ்ய: — இதி மந்யதே । கிம் தாவத்ப்ராப்தம் ? ந அஹமிதி க்³ராஹ்ய: । ந ஹி அபஹதபாப்மத்வாதி³கு³ணோ விபரீதகு³ணத்வேந ஶக்யதே க்³ரஹீதும் , விபரீதகு³ணோ வா அபஹதபாப்மத்வாதி³கு³ணத்வேந । அபஹதபாப்மத்வாதி³கு³ணஶ்ச பரமேஶ்வர:, தத்³விபரீதகு³ணஸ்து ஶாரீர: । ஈஶ்வரஸ்ய ச ஸம்ஸார்யாத்மத்வே ஈஶ்வராபா⁴வப்ரஸங்க³: । தத: ஶாஸ்த்ராநர்த²க்யம் । ஸம்ஸாரிணோ(அ)பி ஈஶ்வராத்மத்வே அதி⁴கார்யபா⁴வாச்சா²ஸ்த்ராநர்த²க்யமேவ, ப்ரத்யக்ஷாதி³விரோத⁴ஶ்ச । அந்யத்வே(அ)பி தாதா³த்ம்யத³ர்ஶநம் ஶாஸ்த்ராத் கர்தவ்யம் — ப்ரதிமாதி³ஷ்விவ விஷ்ண்வாதி³த³ர்ஶநம் இதி சேத் — காமமேவம் ப⁴வது । ந து ஸம்ஸாரிணோ முக்²ய ஆத்மா ஈஶ்வர இத்யேதத் ந: ப்ராபயிதவ்யம் ॥

ஏவம் ப்ராப்தே, ப்³ரூம: — ஆத்மேத்யேவ பரமேஶ்வர: ப்ரதிபத்தவ்ய: । ததா² ஹி பரமேஶ்வரப்ரக்ரியாயாம் ஜாபா³லா ஆத்மத்வேநைவ ஏதமுபக³ச்ச²ந்தி — ‘த்வம் வா அஹமஸ்மி ப⁴க³வோ தே³வதே(அ)ஹம் வை த்வமஸி ப⁴க³வோ தே³வதே’ இதி; ததா² அந்யே(அ)பி ‘அஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மி’ இத்யேவமாத³ய ஆத்மத்வோபக³மா த்³ரஷ்டவ்யா: । க்³ராஹயந்தி ச ஆத்மத்வேநைவ ஈஶ்வரம் வேதா³ந்தவாக்யாநி — ‘ஏஷ த ஆத்மா ஸர்வாந்தர:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 4 । 1) ‘ஏஷ த ஆத்மாந்தர்யாம்யம்ருத:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 7 । 3) ‘தத்ஸத்யꣳ ஸ ஆத்மா தத்த்வமஸி’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) இத்யேவமாதீ³நி । யது³க்தம் — ப்ரதீகத³ர்ஶநமித³ம் விஷ்ணுப்ரதிமாந்யாயேந ப⁴விஷ்யதீதி, தத³யுக்தம் । கௌ³ணத்வப்ரஸங்கா³த் , வாக்யவைரூப்யாச்ச। யத்ர ஹி ப்ரதீகத்³ருஷ்டிரபி⁴ப்ரேயதே, ஸக்ருதே³வ தத்ர வசநம் ப⁴வதி — யதா² ‘மநோ ப்³ரஹ்ம’ (சா². உ. 3 । 18 । 1) ‘ஆதி³த்யோ ப்³ரஹ்ம’ (சா². உ. 3 । 19 । 1) இத்யாதி³ । இஹ புந: — த்வம் அஹமஸ்மி, அஹம் ச த்வமஸீத்யாஹ । அத: ப்ரதீகஶ்ருதிவைரூப்யாத் அபே⁴த³ப்ரதிபத்தி: । பே⁴த³த்³ருஷ்ட்யபவாதா³ச்ச; ததா² ஹி — ‘அத² யோ(அ)ந்யாம் தே³வதாமுபாஸ்தே(அ)ந்யோ(அ)ஸாவந்யோ(அ)ஹமஸ்மீதி ந ஸ வேத³’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 10) ‘ம்ருத்யோ: ஸ ம்ருத்யுமாப்நோதி ய இஹ நாநேவ பஶ்யதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 19) ‘ஸர்வம் தம் பராதா³த்³யோ(அ)ந்யத்ராத்மந: ஸர்வம் வேத³’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 6) இத்யேவமாத்³யா பூ⁴யஸீ ஶ்ருதி: பே⁴த³த³ர்ஶநமபவத³தி । யத்தூக்தம் — ந விருத்³த⁴கு³ணயோரந்யோந்யாத்மத்வஸம்ப⁴வ இதி, நாயம் தோ³ஷ:, விருத்³த⁴கு³ணதாயா மித்²யாத்வோபபத்தே: । யத்புநருக்தம் — ஈஶ்வராபா⁴வப்ரஸங்க³ இதி, தத³ஸத் , ஶாஸ்த்ரப்ராமாண்யாத் அநப்⁴யுபக³மாச்ச । ந ஹி ஈஶ்வரஸ்ய ஸம்ஸார்யாத்மத்வம் ப்ரதிபாத்³யத இத்யப்⁴யுபக³ச்சா²ம: — கிம் தர்ஹி ? ஸம்ஸாரிண: ஸம்ஸாரித்வாபோஹேந ஈஶ்வராத்மத்வம் ப்ரதிபிபாத³யிஷிதமிதி । ஏவம் ச ஸதி அத்³வைதேஶ்வரஸ்ய அபஹதபாப்மத்வாதி³கு³ணதா விபரீதகு³ணதா து இதரஸ்ய மித்²யேதி வ்யவதிஷ்ட²தே । யத³ப்யுக்தம் — அதி⁴கார்யபா⁴வ: ப்ரத்யக்ஷாதி³விரோத⁴ஶ்சேதி, தத³ப்யஸத் , ப்ராக்ப்ரபோ³தா⁴த் ஸம்ஸாரித்வாப்⁴யுபக³மாத் , தத்³விஷயத்வாச்ச ப்ரத்யக்ஷாதி³வ்யவஹாரஸ்ய । ‘யத்ர த்வஸ்ய ஸர்வமாத்மைவாபூ⁴த்தத்கேந கம் பஶ்யேத்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 14) இத்யாதி³நா ஹி ப்ரபோ³தே⁴ ப்ரத்யக்ஷாத்³யபா⁴வம் த³ர்ஶயதி । ப்ரத்யக்ஷாத்³யபா⁴வே ஶ்ருதேரப்யபா⁴வப்ரஸங்க³ இதி சேத் , ந, இஷ்டத்வாத் । ‘அத்ர பிதா(அ)பிதா ப⁴வதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 22) இத்யுபக்ரம்ய, ‘வேதா³ அவேதா³:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 22) இதி வசநாத் இஷ்யத ஏவ அஸ்மாபி⁴: ஶ்ருதேரப்யபா⁴வ: ப்ரபோ³தே⁴ । கஸ்ய புநரயம் அப்ரபோ³த⁴ இதி சேத் , யஸ்த்வம் ப்ருச்ச²ஸி தஸ்ய தே, இதி வதா³ம: । நநு அஹமீஶ்வர ஏவோக்த: ஶ்ருத்யா — யத்³யேவம் ப்ரதிபு³த்³தோ⁴(அ)ஸி, நாஸ்தி கஸ்யசித³ப்ரபோ³த⁴: । யோ(அ)பி தோ³ஷஶ்சோத்³யதே கைஶ்சித் — அவித்³யயா கில ஆத்மந: ஸத்³விதீயத்வாத் அத்³வைதாநுபபத்திரிதி, ஸோ(அ)பி ஏதேந ப்ரத்யுக்த: । தஸ்மாத் ஆத்மேத்யேவ ஈஶ்வரே மநோ த³தீ⁴த ॥ 3 ॥

‘மநோ ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸீதேத்யத்⁴யாத்மமதா²தி⁴தை³வதமாகாஶோ ப்³ரஹ்மேதி’ (சா². உ. 3 । 18 । 1) ததா² ‘ஆதி³த்யோ ப்³ரஹ்மேத்யாதே³ஶ:’ (சா². உ. 3 । 19 । 1) ‘ஸ யோ நாம ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே’ (சா². உ. 7 । 1 । 5) இத்யேவமாதி³ஷு ப்ரதீகோபாஸநேஷு ஸம்ஶய: — கிம் தேஷ்வபி ஆத்மக்³ரஹ: கர்தவ்ய:, ந வேதி । கிம் தாவத்ப்ராப்தம் ? தேஷ்வபி ஆத்மக்³ரஹ ஏவ யுக்த: கர்தும் । கஸ்மாத் ? ப்³ரஹ்மண: ஶ்ருதிஷு ஆத்மத்வேந ப்ரஸித்³த⁴த்வாத் , ப்ரதீகாநாமபி ப்³ரஹ்மவிகாரத்வாத்³ப்³ரஹ்மத்வே ஸதி ஆத்மத்வோபபத்தேரித்யேவம் ப்ராப்தே ப்³ரூம: — ந ப்ரதீகேஷ்வாத்மமதிம் ப³த்⁴நீயாத் । ந ஹி ஸ உபாஸக: ப்ரதீகாநி வ்யஸ்தாநி ஆத்மத்வேந ஆகலயேத் । யத்புந: ப்³ரஹ்மவிகாரத்வாத்ப்ரதீகாநாம் ப்³ரஹ்மத்வம் ததஶ்ச ஆத்மத்வமிதி, தத³ஸத் , ப்ரதீகாபா⁴வப்ரஸங்கா³த் । விகாரஸ்வரூபோபமர்தே³ந ஹி நாமாதி³ஜாதஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வமேவ ஆஶ்ரிதம் ப⁴வதி । ஸ்வரூபோபமர்தே³ ச நாமாதீ³நாம் குத: ப்ரதீகத்வம் ஆத்மக்³ரஹோ வா ? ந ச ப்³ரஹ்மண ஆத்மத்வாத் ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்ட்யுபதே³ஶேஷ்வாத்மத்³ருஷ்டி: கல்ப்யா, கர்த்ருத்வாத்³யநிராகரணாத் । கர்த்ருத்வாதி³ஸர்வஸம்ஸாரத⁴ர்மநிராகரணேந ஹி ப்³ரஹ்மண ஆத்மத்வோபதே³ஶ: । தத³நிராகரணேந ச உபாஸநவிதா⁴நம் । அதஶ்ச உபாஸகஸ்ய ப்ரதீகை: ஸமத்வாத் ஆத்மக்³ரஹோ நோபபத்³யதே । ந ஹி ருசகஸ்வஸ்திகயோ: இதரேதராத்மத்வமஸ்தி । ஸுவர்ணாத்மநேவ து ப்³ரஹ்மாத்மநா ஏகத்வே ப்ரதீகாபா⁴வப்ரஸங்க³மவோசாம । அதோ ந ப்ரதீகேஷ்வாத்மத்³ருஷ்டி: க்ரியதே ॥ 4 ॥

தேஷ்வேவ உதா³ஹரணேஷ்வந்ய: ஸம்ஶய: — கிமாதி³த்யாதி³த்³ருஷ்டயோ ப்³ரஹ்மண்யத்⁴யஸிதவ்யா:, கிம் வா ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டிராதி³த்யாதி³ஷ்விதி । குத: ஸம்ஶய: ? ஸாமாநாதி⁴கரண்யே காரணாநவதா⁴ரணாத் । அத்ர ஹி ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்ய ஆதி³த்யாதி³ஶப்³தை³: ஸாமாநாதி⁴கரண்யமுபலப்⁴யதே, ‘ஆதி³த்யோ ப்³ரஹ்ம’ ‘ப்ராணோ ப்³ரஹ்ம’ ‘வித்³யுத்³ப்³ரஹ்ம’ இத்யாதி³ஸமாநவிப⁴க்திநிர்தே³ஶாத் । ந ச அத்ர ஆஞ்ஜஸம் ஸாமாநாதி⁴கரண்யமவகல்பதே, அர்தா²ந்தரவசநத்வாத்³ப்³ரஹ்மாதி³த்யாதி³ஶப்³தா³நாம் । ந ஹி ப⁴வதி — கௌ³ரஶ்வ இதி ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் । நநு ப்ரக்ருதிவிகாரபா⁴வாத்³ப்³ரஹ்மாதி³த்யாதீ³நாம் ம்ருச்ச²ராவாதி³வத்ஸாமாநாதி⁴கரண்யம் ஸ்யாத் — நேத்யுச்யதே; விகாரப்ரவிலயோ ஹ்யேவம் ப்ரக்ருதிஸாமாநாதி⁴கரண்யாத்ஸ்யாத் , ததஶ்ச ப்ரதீகாபா⁴வப்ரஸங்க³மவோசாம । பரமாத்மவாக்யம் சேத³ம் ததா³நீம் ஸ்யாத் , ததஶ்சோபாஸநாதி⁴காரோ பா³த்⁴யேத, பரிமிதவிகாரோபாதா³நம் ச வ்யர்த²ம் । தஸ்மாத் ‘ப்³ராஹ்மணோ(அ)க்³நிர்வைஶ்வாநர:’ இத்யாதி³வத் அந்யத்ராந்யத்³ருஷ்ட்யத்⁴யாஸே ஸதி, க்வ கிம்த்³ருஷ்டிரத்⁴யஸ்யதாமிதி ஸம்ஶய: । தத்ர அநியம:, நியமகாரிண: ஶாஸ்த்ரஸ்யாபா⁴வாதி³த்யேவம் ப்ராப்தம் । அத²வா ஆதி³த்யாதி³த்³ருஷ்டய ஏவ ப்³ரஹ்மணி கர்தவ்யா இத்யேவம் ப்ராப்தம் । ஏவம் ஹி ஆதி³த்யாதி³த்³ருஷ்டிபி⁴: ப்³ரஹ்ம உபாஸிதம் ப⁴வதி । ப்³ரஹ்மோபாஸநம் ச ப²லவதி³தி ஶாஸ்த்ரமர்யாதா³ । தஸ்மாத் ந ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டிராதி³த்யாதி³ஷ்வித்யேவம் ப்ராப்தே ப்³ரூம: —

ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டிரேவ ஆதி³த்யாதி³ஷு ஸ்யாதி³தி । கஸ்மாத் ? உத்கர்ஷாத் । ஏவம் உத்கர்ஷேண ஆதி³த்யாத³யோ த்³ருஷ்டா ப⁴வந்தி, உத்க்ருஷ்டத்³ருஷ்டேஸ்தேஷ்வத்⁴யாஸாத் । ததா² ச லௌகிகோ ந்யாயோ(அ)நுக³தோ ப⁴வதி । உத்க்ருஷ்டத்³ருஷ்டிர்ஹி நிக்ருஷ்டே(அ)த்⁴யஸிதவ்யேதி லௌகிகோ ந்யாய: — யதா² ராஜத்³ருஷ்டி: க்ஷத்தரி । ஸ ச அநுஸர்தவ்ய: விபர்யயே ப்ரத்யவாயப்ரஸங்கா³த் । ந ஹி க்ஷத்த்ருத்³ருஷ்டிபரிக்³ருஹீதோ ராஜா நிகர்ஷம் நீயமாந: ஶ்ரேயஸே ஸ்யாத் । நநு ஶாஸ்த்ரப்ராமாண்யாத³நாஶங்கநீயோ(அ)த்ர ப்ரத்யவாயப்ரஸங்க³:, ந ச லௌகிகேந ந்யாயேந ஶாஸ்த்ரீயா த்³ருஷ்டிர்நியந்தும் யுக்தேதி ; அத்ரோச்யதே — நிர்தா⁴ரிதே ஶாஸ்த்ரார்தே² ஏததே³வம் ஸ்யாத் । ஸந்தி³க்³தே⁴ து தஸ்மிந் தந்நிர்ணயம் ப்ரதி லௌகிகோ(அ)பி ந்யாய ஆஶ்ரீயமாணோ ந விருத்⁴யதே । தேந ச உத்க்ருஷ்டத்³ருஷ்ட்யத்⁴யாஸே ஶாஸ்த்ரார்தே²(அ)வதா⁴ர்யமாணே, நிக்ருஷ்டத்³ருஷ்டிமத்⁴யஸ்யந்ப்ரத்யவேயாதி³தி ஶ்லிஷ்யதே । ப்ராத²ம்யாச்ச ஆதி³த்யாதி³ஶப்³தா³நாம் முக்²யார்த²த்வம் அவிரோதா⁴த் க்³ரஹீதவ்யம் । தை: ஸ்வார்த²வ்ருத்திபி⁴ரவருத்³தா⁴யாம் பு³த்³தௌ⁴, பஶ்சாத³வதரதோ ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்ய முக்²யயா வ்ருத்த்யா ஸாமாநாதி⁴கரண்யாஸம்ப⁴வாத் , ப்³ரஹ்மத்³ருஷ்டிவிதா⁴நார்த²தைவ அவதிஷ்ட²தே । இதிபரத்வாத³பி ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்ய ஏஷ ஏவார்தோ² ந்யாய்ய: । ததா² ஹி — ‘ப்³ரஹ்மேத்யாதே³ஶ:’ ‘ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸீத’ ‘ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே’ இதி ச ஸர்வத்ரேதிபரம் ப்³ரஹ்மஶப்³த³முச்சாரயதி, ஶுத்³தா⁴ம்ஸ்து ஆதி³த்யாதி³ஶப்³தா³ந் । ததஶ்ச யதா² ஶுக்திகாம் ரஜதமிதி ப்ரத்யேதீத்யத்ர, ஶுக்திவசந ஏவ ஶுக்திகாஶப்³த³:, ரஜதஶப்³த³ஸ்து ரஜதப்ரதீதிலக்ஷணார்த²: — ப்ரத்யேத்யேவ ஹி கேவலம் ரஜதமிதி, ந து தத்ர ரஜதமஸ்தி — ஏவமத்ராபி ஆதி³த்யாதீ³ந்ப்³ரஹ்மேதி ப்ரதீயாதி³தி க³ம்யதே । வாக்யஶேஷோ(அ)பி ச த்³விதீயாநிர்தே³ஶேந ஆதி³த்யாதீ³நேவ உபாஸ்திக்ரியயா வ்யாப்யமாநாந்த³ர்ஶயதி — ‘ஸ ய ஏதமேவம் வித்³வாநாதி³த்யம் ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே’ (சா². உ. 3 । 19 । 4) ‘யோ வாசம் ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே’ (சா². உ. 7 । 2 । 2) ‘ய: ஸங்கல்பம் ப்³ரஹ்மேத்யுபாஸ்தே’ (சா². உ. 7 । 4 । 3) இதி ச । யத்தூக்தம் — ப்³ரஹ்மோபாஸநமேவாத்ர ஆத³ரணீயம் ப²லவத்த்வாயேதி, தத³யுக்தம் , உக்தேந ந்யாயேந ஆதி³த்யாதீ³நாமேவ உபாஸ்யத்வாவக³மாத் । ப²லம் து அதித்²யாத்³யுபாஸந இவ ஆதி³த்யாத்³யுபாஸநே(அ)பி ப்³ரஹ்மைவ தா³ஸ்யதி, ஸர்வாத்⁴யக்ஷத்வாத் । வர்ணிதம் சைதத் ‘ப²லமத உபபத்தே:’ (ப்³ர. ஸூ. 3 । 2 । 38) இத்யத்ர । ஈத்³ருஶம் ச அத்ர ப்³ரஹ்மண உபாஸ்யத்வம் , யத்ப்ரதீகேஷு தத்³த்³ருஷ்ட்யத்⁴யாரோபணம் — ப்ரதிமாதி³ஷ்விவ விஷ்ண்வாதீ³நாம் ॥ 5 ॥

‘ய ஏவாஸௌ தபதி தமுத்³கீ³த²முபாஸீத’ (சா². உ. 1 । 3 । 1) ‘லோகேஷு பஞ்சவித⁴ꣳ ஸாமோபாஸீத’ (சா². உ. 2 । 2 । 1) ‘வாசி ஸப்தவித⁴ꣳ ஸாமோபாஸீத’ (சா². உ. 2 । 8 । 1) ‘இயமேவர்க³க்³நி: ஸாம’ (சா². உ. 1 । 6 । 1) இத்யேவமாதி³ஷு அங்கா³வப³த்³தே⁴ஷூபாஸநேஷு ஸம்ஶய: — கிமாதி³த்யாதி³ஷு உத்³கீ³தா²தி³த்³ருஷ்டயோ விதீ⁴யந்தே, கிம் வா உத்³கீ³தா²தி³ஷ்வேவ ஆதி³த்யாதி³த்³ருஷ்டய இதி । தத்ர அநியம:, நியமகாரணாபா⁴வாத் — இதி ப்ராப்தம் । ந ஹி அத்ர ப்³ரஹ்மண இவ கஸ்யசிது³த்கர்ஷவிஶேஷோ(அ)வதா⁴ர்யதே । ப்³ரஹ்ம ஹி ஸமஸ்தஜக³த்காரணத்வாத் அபஹதபாப்மத்வாதி³கு³ணயோகா³ச்ச ஆதி³த்யாதி³ப்⁴ய உத்க்ருஷ்டமிதி ஶக்யமவதா⁴ரயிதும் । ந து ஆதி³த்யோத்³கீ³தா²தீ³நாம் விகாரத்வாவிஶேஷாத் கிஞ்சிது³த்கர்ஷவிஶேஷாவதா⁴ரணே காரணமஸ்தி । அத²வா நியமேநைவ உத்³கீ³தா²தி³மதய ஆதி³த்யாதி³ஷு அத்⁴யஸ்யேரந் । கஸ்மாத் ? கர்மாத்மகத்வாது³த்³கீ³தா²தீ³நாம் , கர்மணஶ்ச ப²லப்ராப்திப்ரஸித்³தே⁴: । உத்³கீ³தா²தி³மதிபி⁴ருபாஸ்யமாநா ஆதி³த்யாத³ய: கர்மாத்மகா: ஸந்த: ப²லஹேதவோ ப⁴விஷ்யந்தி । ததா² ச ‘இயமேவர்க³க்³நி: ஸாம’ (சா². உ. 1 । 6 । 1) இத்யத்ர ‘ததே³ததே³தஸ்யாம்ருச்யத்⁴யூட⁴ம் ஸாம’ (சா². உ. 1 । 6 । 1) இதி ருக்ஶப்³தே³ந ப்ருதி²வீம் நிர்தி³ஶதி, ஸாமஶப்³தே³நாக்³நிம் । தச்ச ப்ருதி²வ்யக்³ந்யோ: ருக்ஸாமத்³ருஷ்டிசிகீர்ஷாயாமவகல்பதே, ந ருக்ஸாமயோ: ப்ருதி²வ்யக்³நித்³ருஷ்டிசிகீர்ஷாயாம் । க்ஷத்தரி ஹி ராஜத்³ருஷ்டிகரணாத் ராஜஶப்³த³ உபசர்யதே, ந ராஜநி க்ஷத்த்ருஶப்³த³: । அபி ச ‘லோகேஷு பஞ்சவித⁴ꣳ ஸாமோபாஸீத’ (சா². உ. 2 । 2 । 1) இதி அதி⁴கரணநிர்தே³ஶாத் லோகேஷு ஸாம அத்⁴யஸிதவ்யமிதி ப்ரதீயதே । ‘ஏதத்³கா³யத்ரம் ப்ராணேஷு ப்ரோதம்’ (சா². உ. 2 । 11 । 1) இதி ச ஏததே³வ த³ர்ஶயதி । ப்ரத²மநிர்தி³ஷ்டேஷு ச ஆதி³த்யாதி³ஷு சரமநிர்தி³ஷ்டம் ப்³ரஹ்மாத்⁴யஸ்தம் — ‘ஆதி³த்யோ ப்³ரஹ்மேத்யாதே³ஶ:’ (சா². உ. 3 । 19 । 1) இத்யாதி³ஷு । ப்ரத²மநிர்தி³ஷ்டாஶ்ச ப்ருதி²வ்யாத³ய:, சரமநிர்தி³ஷ்டா ஹிம்காராத³ய: — ‘ப்ருதி²வீ ஹிம்கார:’ (சா². உ. 2 । 2 । 1) இத்யாதி³ஶ்ருதிஷு । அத: அநங்கே³ஷ்வாதி³த்யாதி³ஷு அங்க³மதிக்ஷேப இத்யேவம் ப்ராப்தே ப்³ரூம: —

ஆதி³த்யாதி³மதய ஏவ அங்கே³ஷு உத்³கீ³தா²தி³ஷு க்ஷிப்யேரந் । குத: ? உபபத்தே: । உபபத்³யதே ஹி ஏவம் அபூர்வஸந்நிகர்ஷாத் ஆதி³த்யாதி³மதிபி⁴: ஸம்ஸ்க்ரியமாணேஷு உத்³கீ³தா²தி³ஷு கர்மஸம்ருத்³தி⁴: । ‘யதே³வ வித்³யயா கரோதி ஶ்ரத்³த⁴யோபநிஷதா³ ததே³வ வீர்யவத்தரம் ப⁴வதி’ (சா². உ. 1 । 1 । 10) இதி ச வித்³யாயா: கர்மஸம்ருத்³தி⁴ஹேதுத்வம் த³ர்ஶயதி । ப⁴வது கர்மஸம்ருத்³தி⁴ப²லேஷ்வேவம்; ஸ்வதந்த்ரப²லேஷு து கத²ம் ‘ய ஏததே³வம் வித்³வாம்ல்லோகேஷு பஞ்சவித⁴ம் ஸாமோபாஸ்தே’ (சா². உ. 2 । 2 । 3) இத்யாதி³ஷு ? தேஷ்வபி அதி⁴க்ருதாதி⁴காராத் ப்ரக்ருதாபூர்வஸந்நிகர்ஷேணைவ ப²லகல்பநா யுக்தா, கோ³தோ³ஹநாதி³நியமவத் । ப²லாத்மகத்வாச்ச ஆதி³த்யாதீ³நாம் உத்³கீ³தா²தி³ப்⁴ய: கர்மாத்மகேப்⁴ய: உத்கர்ஷோபபத்தி: । ஆதி³த்யாதி³ப்ராப்திலக்ஷணம் ஹி கர்மப²லம் ஶிஷ்யதே ஶ்ருதிஷு । அபி ச ‘ஓமித்யேதத³க்ஷரமுத்³கீ³த²முபாஸீத’ (சா². உ. 1 । 1 । 1) ‘க²ல்வேதஸ்யைவாக்ஷரஸ்யோபவ்யாக்²யாநம் ப⁴வதி’ (சா². உ. 1 । 1 । 10) இதி ச உத்³கீ³த²மேவ உபாஸ்யத்வேநோபக்ரம்ய, ஆதி³த்யாதி³மதீர்வித³தா⁴தி । யத்தூக்தம் — உத்³கீ³தா²தி³மதிபி⁴ருபாஸ்யமாநா ஆதி³த்யாத³ய: கர்மபூ⁴யம் பூ⁴த்வா ப²லம் கரிஷ்யந்தீதி, தத³யுக்தம் ; ஸ்வயமேவோபாஸநஸ்ய கர்மத்வாத் ப²லவத்த்வோபபத்தே: । ஆதி³த்யாதி³பா⁴வேநாபி ச த்³ருஶ்யமாநாநாமுத்³கீ³தா²தீ³நாம் கர்மாத்மகத்வாநபாயாத் । ‘ததே³ததே³தஸ்யாம்ருச்யத்⁴யூட⁴ꣳ ஸாம’ (சா². உ. 1 । 6 । 1) இதி து லாக்ஷணிக ஏவ ப்ருதி²வ்யக்³ந்யோ: ருக்ஸாமஶப்³த³ப்ரயோக³: । லக்ஷணா ச யதா²ஸம்ப⁴வம் ஸந்நிக்ருஷ்டேந விப்ரக்ருஷ்டேந வா ஸ்வார்த²ஸம்ப³ந்தே⁴ந ப்ரவர்ததே । தத்ர யத்³யபி ருக்ஸாமயோ: ப்ருதி²வ்யக்³நித்³ருஷ்டிசிகீர்ஷா, ததா²பி ப்ரஸித்³த⁴யோ: ருக்ஸாமயோர்பே⁴தே³நாநுகீர்தநாத் , ப்ருதி²வ்யக்³ந்யோஶ்ச ஸந்நிதா⁴நாத் , தயோரேவ ஏஷ ருக்ஸாமஶப்³த³ப்ரயோக³: ருக்ஸாமஸம்ப³ந்தா⁴தி³தி நிஶ்சீயதே । க்ஷத்த்ருஶப்³தோ³(அ)பி ஹி குதஶ்சித்காரணாத்³ராஜாநமுபஸர்பந் ந நிவாரயிதும் பார்யதே । ‘இயமேவர்க்’ (சா². உ. 1 । 6 । 1) இதி ச யதா²க்ஷரந்யாஸம் ருச ஏவ ப்ருதி²வீத்வமவதா⁴ரயதி । ப்ருதி²வ்யா ஹி ருக்த்வே(அ)வதா⁴ர்யமாணே — இயம்ருகே³வேத்யக்ஷரந்யாஸ: ஸ்யாத் । ‘ய ஏவம் வித்³வாந்ஸாம கா³யதி’ (சா². உ. 1 । 7 । 9) இதி ச அங்கா³ஶ்ரயமேவ விஜ்ஞாநமுபஸம்ஹரதி, ந ப்ருதி²வ்யாத்³யாஶ்ரயம் । ததா² ‘லோகேஷு பஞ்சவித⁴ꣳ ஸாமோபாஸீத’ (சா². உ. 2 । 2 । 1) இதி யத்³யபி ஸப்தமீநிர்தி³ஷ்டா லோகா:, ததா²பி ஸாம்ந்யேவ தே அத்⁴யஸ்யேரந் , த்³விதீயாநிர்தே³ஶேந ஸாம்ந உபாஸ்யத்வாவக³மாத் । ஸாமநி ஹி லோகேஷ்வத்⁴யஸ்யமாநேஷு ஸாம லோகாத்மநோபாஸிதம் ப⁴வதி, அந்யதா² புந: லோகா: ஸாமாத்மநா உபாஸிதா: ஸ்யு: । ஏதேந ‘ஏதத்³கா³யத்ரம் ப்ராணேஷு ப்ரோதம்’ (சா². உ. 2 । 11 । 1) இத்யாதி³ வ்யாக்²யாதம் । யத்ராபி துல்யோ த்³விதீயாநிர்தே³ஶ: ‘அத² க²ல்வமுமாதி³த்யꣳ ஸப்தவித⁴ꣳ ஸாமோபாஸீத’ (சா². உ. 2 । 9 । 1) இதி, தத்ராபி — ‘ஸமஸ்தஸ்ய க²லு ஸாம்ந உபாஸநꣳ ஸாது⁴’ (சா². உ. 2 । 1 । 1) ‘இதி து பஞ்சவித⁴ஸ்ய’ (சா². உ. 2 । 7 । 2) ‘அத² ஸப்தவித⁴ஸ்ய’ (சா². உ. 2 । 8 । 1) இதி ச ஸாம்ந ஏவ உபாஸ்யத்வோபக்ரமாத் தஸ்மிந்நேவ ஆதி³த்யாத்³யத்⁴யாஸ: । ஏதஸ்மாதே³வ ச ஸாம்ந உபாஸ்யத்வாவக³மாத் ‘ப்ருதி²வீ ஹிம்கார:’ (சா². உ. 2 । 2 । 1) இத்யாதி³நிர்தே³ஶவிபர்யயே(அ)பி ஹிம்காராதி³ஷ்வேவ ப்ருதி²வ்யாதி³த்³ருஷ்டி: । தஸ்மாத் அநங்கா³ஶ்ரயா ஆதி³த்யாதி³மதய: அங்கே³ஷூத்³கீ³தா²தி³ஷு க்ஷிப்யேரந்நிதி ஸித்³த⁴ம் ॥ 6 ॥

கர்மாங்க³ஸம்ப³த்³தே⁴ஷு தாவத் உபாஸநேஷு கர்மதந்த்ரத்வாத் ந ஆஸநாதி³சிந்தா । நாபி ஸம்யக்³த³ர்ஶநே, வஸ்துதந்த்ரத்வாத்³விஜ்ஞாநஸ்ய । இதரேஷு து உபாஸநேஷு கிம் அநியமேந திஷ்ட²ந் ஆஸீந: ஶயாநோ வா ப்ரவர்தேத உத நியமேந ஆஸீந ஏவேதி சிந்தயதி । தத்ர மாநஸத்வாது³பாஸநஸ்ய அநியம: ஶரீரஸ்தி²தேரித்யேவம் ப்ராப்தே, ப்³ரவீதி — ஆஸீந ஏவோபாஸீதேதி । குத: ? ஸம்ப⁴வாத் । உபாஸநம் நாம ஸமாநப்ரத்யயப்ரவாஹகரணம் । ந ச தத் க³ச்ச²தோ தா⁴வதோ வா ஸம்ப⁴வதி, க³த்யாதீ³நாம் சித்தவிக்ஷேபகரத்வாத் । திஷ்ட²தோ(அ)பி தே³ஹதா⁴ரணே வ்யாப்ருதம் மநோ ந ஸூக்ஷ்மவஸ்துநிரீக்ஷணக்ஷமம் ப⁴வதி । ஶயாநஸ்யாபி அகஸ்மாதே³வ நித்³ரயா அபி⁴பூ⁴யேத । ஆஸீநஸ்ய து ஏவம்ஜாதீயகோ பூ⁴யாந்தோ³ஷ: ஸுபரிஹர இதி ஸம்ப⁴வதி தஸ்யோபாஸநம் ॥ 7 ॥

அபி ச த்⁴யாயத்யர்த² ஏஷ:, யத்ஸமாநப்ரத்யயப்ரவாஹகரணம் । த்⁴யாயதிஶ்ச ப்ரஶிதி²லாங்க³சேஷ்டேஷு ப்ரதிஷ்டி²தத்³ருஷ்டிஷு ஏகவிஷயாக்ஷிப்தசித்தேஷு உபசர்யமாணோ த்³ருஶ்யதே — த்⁴யாயதி ப³க:, த்⁴யாயதி ப்ரோஷிதப³ந்து⁴ரிதி । ஆஸீநஶ்ச அநாயாஸோ ப⁴வதி । தஸ்மாத³பி ஆஸீநகர்மோபாஸநம் ॥ 8 ॥

அபி ச ‘த்⁴யாயதீவ ப்ருதி²வீ’ (சா². உ. 7 । 6 । 1) இத்யத்ர ப்ருதி²வ்யாதி³ஷு அசலத்வமேவாபேக்ஷ்ய த்⁴யாயதிவாதோ³ ப⁴வதி । தச்ச லிங்க³ம் உபாஸநஸ்ய ஆஸீநகர்மத்வே ॥ 9 ॥

ஸ்மரந்த்யபி ச ஶிஷ்டா உபாஸநாங்க³த்வேந ஆஸநம் — ‘ஶுசௌ தே³ஶே ப்ரதிஷ்டா²ப்ய ஸ்தி²ரமாஸநமாத்மந:’ (ப⁴. கீ³. 6 । 11) இத்யாதி³நா । அத ஏவ பத்³மகாதீ³நாமாஸநவிஶேஷாணாமுபதே³ஶோ யோக³ஶாஸ்த்ரே ॥ 10 ॥

தி³க்³தே³ஶகாலேஷு ஸம்ஶய: — கிமஸ்தி கஶ்சிந்நியம:, நாஸ்தி வேதி । ப்ராயேண வைதி³கேஷ்வாரம்பே⁴ஷு தி³கா³தி³நியமத³ர்ஶநாத் , ஸ்யாதி³ஹாபி கஶ்சிந்நியம இதி யஸ்ய மதி:, தம் ப்ரத்யாஹ — தி³க்³தே³ஶகாலேஷு அர்த²லக்ஷண ஏவ நியம: । யத்ரைவ அஸ்ய தி³ஶி தே³ஶே காலே வா மநஸ: ஸௌகர்யேணைகாக்³ரதா ப⁴வதி, தத்ரைவோபாஸீத, ப்ராசீதி³க்பூர்வாஹ்ணப்ராசீநப்ரவணாதி³வத் விஶேஷாஶ்ரவணாத் , ஏகாக்³ரதாயா இஷ்டாயா: ஸர்வத்ராவிஶேஷாத் । நநு விஶேஷமபி கேசிதா³மநந்தி — ‘ஸமே ஶுசௌ ஶர்கராவஹ்நிவாலுகாவிவர்ஜிதே ஶப்³த³ஜலாஶ்ரயாதி³பி⁴: । மநோநுகூலே ந து சக்ஷுபீட³நே கு³ஹாநிவாதாஶ்ரயணே ப்ரயோஜயேத்’ (ஶ்வே. உ. 2 । 10) இதி யதே²தி — உச்யதே । ஸத்யமஸ்தி ஏவம்ஜாதீயகோ நியம: । ஸதி த்வேதஸ்மிந் , தத்³க³தேஷு விஶேஷேஷ்வநியம இதி ஸுஹ்ருத்³பூ⁴த்வா ஆசார்ய ஆசஷ்டே । ‘மநோநுகூலே’ இதி சைஷா ஶ்ருதி: யத்ரைகாக்³ரதா தத்ரைவ — இத்யேததே³வ த³ர்ஶயதி ॥ 11 ॥

ஆவ்ருத்தி: ஸர்வோபாஸநேஷ்வாத³ர்தவ்யேதி ஸ்தி²தமாத்³யே(அ)தி⁴கரணே । தத்ர யாநி தாவத் ஸம்யக்³த³ர்ஶநார்தா²ந்யுபாஸநாநி, தாநி அவகா⁴தாதி³வத் கார்யபர்யவஸாநாநீதி ஜ்ஞாதமேவ ஏஷாமாவ்ருத்திபரிமாணம் । ந ஹி ஸம்யக்³த³ர்ஶநே கார்யே நிஷ்பந்நே யத்நாந்தரம் கிஞ்சிச்சா²ஸிதும் ஶக்யம் , அநியோஜ்யப்³ரஹ்மாத்மத்வப்ரதிபத்தே: ஶாஸ்த்ரஸ்யாவிஷயத்வாத் । யாநி புந: அப்⁴யுத³யப²லாநி, தேஷ்வேஷா சிந்தா — கிம் கியந்தம்சித்காலம் ப்ரத்யயமாவர்த்ய உபரமேத் , உத யாவஜ்ஜீவமாவர்தயேதி³தி । கிம் தாவத்ப்ராப்தம் ? கியந்தம்சித்காலம் ப்ரத்யயமப்⁴யஸ்ய உத்ஸ்ருஜேத் , ஆவ்ருத்திவிஶிஷ்டஸ்யோபாஸநஶப்³தா³ர்த²ஸ்ய க்ருதத்வாதி³த்யேவம் ப்ராப்தே, ப்³ரூம: — ஆ ப்ராயணாதே³வ ஆவர்தயேத்ப்ரத்யயம் , அந்த்யப்ரத்யயவஶாத³த்³ருஷ்டப²லப்ராப்தே: । கர்மாண்யபி ஹி ஜந்மாந்தரோபபோ⁴க்³யம் ப²லமாரப⁴மாணாநி தத³நுரூபம் பா⁴வநாவிஜ்ஞாநம் ப்ராயணகாலே ஆக்ஷிபந்தி — ‘ஸவிஜ்ஞாநோ ப⁴வதி ஸவிஜ்ஞாநமேவாந்வவக்ராமதி’ ‘யச்சித்தஸ்தேநைஷ ப்ராணமாயாதி’ ‘ப்ராணஸ்தேஜஸா யுக்த: ஸஹாத்மநா யதா²ஸங்கல்பிதம் லோகம் நயதி’ இதி சைவமாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । த்ருணஜலூகாநித³ர்ஶநாச்ச । ப்ரத்யயாஸ்த்வேதே ஸ்வரூபாநுவ்ருத்திம் முக்த்வா கிமந்யத் ப்ராயணகாலபா⁴வி பா⁴வநாவிஜ்ஞாநமபேக்ஷேரந் । தஸ்மாத் யே ப்ரதிபத்தவ்யப²லபா⁴வநாத்மகா: ப்ரத்யயா:, தேஷு ஆ ப்ராயணாத் ஆவ்ருத்தி: । ததா² ச ஶ்ருதி: — ‘ஸ யாவத்க்ரதுரயமஸ்மால்லோகாத்ப்ரைதி’ இதி ப்ராயணகாலே(அ)பி ப்ரத்யயாநுவ்ருத்திம் த³ர்ஶயதி । ஸ்ம்ருதிரபி — ‘யம் யம் வாபி ஸ்மரந்பா⁴வம் த்யஜத்யந்தே கலேப³ரம் । தம் தமேவைதி கௌந்தேய ஸதா³ தத்³பா⁴வபா⁴வித:’ (ப⁴. கீ³. 8 । 6) இதி, ‘ப்ரயாணகாலே மநஸாசலேந’ (ப⁴. கீ³. 8 । 10) இதி ச । ‘ஸோ(அ)ந்தவேலாயாமேதத்த்ரயம் ப்ரதிபத்³யேத’ இதி ச மரணவேலாயாமபி கர்தவ்யஶேஷம் ஶ்ராவயதி ॥ 12 ॥

க³தஸ்த்ருதீயஶேஷ: । அதே²தா³நீம் ப்³ரஹ்மவித்³யாப²லம் ப்ரதி சிந்தா ப்ரதாயதே । ப்³ரஹ்மாதி⁴க³மே ஸதி தத்³விபரீதப²லம் து³ரிதம் க்ஷீயதே, ந க்ஷீயதே வேதி ஸம்ஶய: । கிம் தாவத்ப்ராப்தம் ? ப²லார்த²த்வாத்கர்மண: ப²லமத³த்த்வா ந ஸம்பா⁴வ்யதே க்ஷய: । ப²லதா³யிநீ ஹி அஸ்ய ஶக்தி: ஶ்ருத்யா ஸமதி⁴க³தா । யதி³ தத் அந்தரேணைவ ப²லோபபோ⁴க³மபவ்ருஜ்யேத, ஶ்ருதி: கத³ர்தி²தா ஸ்யாத் । ஸ்மரந்தி ச — ‘ந ஹி கர்ம க்ஷீயதே’ (கௌ³. த⁴. ஸூ. 3 । 1 । 5) இதி । நந்வேவம் ஸதி ப்ராயஶ்சித்தோபதே³ஶோ(அ)நர்த²க: ப்ராப்நோதி — நைஷ தோ³ஷ:, ப்ராயஶ்சித்தாநாம் நைமித்திகத்வோபபத்தே: க்³ருஹதா³ஹேஷ்ட்யாதி³வத் । அபி ச ப்ராயஶ்சித்தாநாம் தோ³ஷஸம்யோகே³ந விதா⁴நாத்³ப⁴வேத³பி தோ³ஷக்ஷபணார்த²தா । ந த்வேவம் ப்³ரஹ்மவித்³யாயாம் விதா⁴நமஸ்தி । நந்வநப்⁴யுபக³ம்யமாநே ப்³ரஹ்மவித³: கர்மக்ஷயே தத்ப²லஸ்யாவஶ்யபோ⁴க்தவ்யத்வாத³நிர்மோக்ஷ: ஸ்யாத் — நேத்யுச்யதே; தே³ஶகாலநிமித்தாபேக்ஷோ மோக்ஷ: கர்மப²லவத் ப⁴விஷ்யதி । தஸ்மாந்ந ப்³ரஹ்மாதி⁴க³மே து³ரிதநிவ்ருத்திரித்யேவம் ப்ராப்தே ப்³ரூம: —

தத³தி⁴க³மே ப்³ரஹ்மாதி⁴க³மே ஸதி உத்தரபூர்வயோரக⁴யோரஶ்லேஷவிநாஶௌ ப⁴வத: — உத்தரஸ்ய அஶ்லேஷ:, பூர்வஸ்ய விநாஶ: । கஸ்மாத் ? தத்³வ்யபதே³ஶாத் । ததா² ஹி ப்³ரஹ்மவித்³யாப்ரக்ரியாயாம் ஸம்பா⁴வ்யமாநஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய ஆகா³மிநோ து³ரிதஸ்யாநபி⁴ஸம்ப³ந்த⁴ம் விது³ஷோ வ்யபதி³ஶதி — ‘யதா² புஷ்கரபலாஶ ஆபோ ந ஶ்லிஷ்யந்த ஏவமேவம்விதி³ பாபம் கர்ம ந ஶ்லிஷ்யதே’ (சா². உ. 4 । 14 । 3) இதி । ததா² விநாஶமபி பூர்வோபசிதஸ்ய து³ரிதஸ்ய வ்யபதி³ஶதி — ‘தத்³யதே²ஷீகாதூலமக்³நௌ ப்ரோதம் ப்ரதூ³யேதைவꣳ ஹாஸ்ய ஸர்வே பாப்மாந: ப்ரதூ³யந்தே’ (சா². உ. 5 । 24 । 3) இதி । அயமபர: கர்மக்ஷயவ்யபதே³ஶோ ப⁴வதி — ‘பி⁴த்³யதே ஹ்ருத³யக்³ரந்தி²ஶ்சி²த்³யந்தே ஸர்வஸம்ஶயா: । க்ஷீயந்தே சாஸ்ய கர்மாணி தஸ்மிந்த்³ருஷ்டே பராவரே’ (மு. உ. 2 । 2 । 9) இதி । யது³க்தம் — அநுபபு⁴க்தப²லஸ்ய கர்மண: க்ஷயகல்பநாயாம் ஶாஸ்த்ரம் கத³ர்தி²தம் ஸ்யாதி³தி, நைஷ தோ³ஷ: । ந ஹி வயம் கர்மண: ப²லதா³யிநீம் ஶக்திமவஜாநீமஹே । வித்³யத ஏவ ஸா । ஸா து வித்³யாதி³நா காரணாந்தரேண ப்ரதிப³த்⁴யத இதி வதா³ம: । ஶக்திஸத்³பா⁴வமாத்ரே ச ஶாஸ்த்ரம் வ்யாப்ரியதே, ந ப்ரதிப³ந்தா⁴ப்ரதிப³ந்த⁴யோரபி । ‘ந ஹி கர்ம க்ஷீயதே’ (கௌ³. த⁴. ஸூ. 3 । 1 । 5) இத்யேதத³பி ஸ்மரணமௌத்ஸர்கி³கம் — ந ஹி போ⁴கா³த்³ருதே கர்ம க்ஷீயதே தத³ர்த²த்வாதி³தி । இஷ்யத ஏவ து ப்ராயஶ்சித்தாதி³நா தஸ்ய க்ஷய: — ‘ஸர்வம் பாப்மாநம் தரதி, தரதி ப்³ரஹ்மஹத்யாம் , யோ(அ)ஶ்வமேதே⁴ந யஜதே, ய உ சைநமேவம் வேத³’ இத்யாதி³ ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிப்⁴ய: । யத்தூக்தம் — நைமித்திகாநி ப்ராயஶ்சித்தாநி ப⁴விஷ்யந்தீதி, தத³ஸத் , தோ³ஷஸம்யோகே³ந சோத்³யமாநாநாமேஷாம் தோ³ஷநிர்கா⁴தப²லஸம்ப⁴வே ப²லாந்தரகல்பநாநுபபத்தே: । யத்புநரேதது³க்தம் — ந ப்ராயஶ்சித்தவத் தோ³ஷக்ஷயோத்³தே³ஶேந வித்³யாவிதா⁴நமஸ்தீதி, அத்ர ப்³ரூம: — ஸகு³ணாஸு தாவத்³வித்³யாஸு வித்³யத ஏவ விதா⁴நம் , தாஸு ச வாக்யஶேஷே ஐஶ்வர்யப்ராப்தி: பாபநிவ்ருத்திஶ்ச வித்³யாவத உச்யதே, தயோஶ்சாவிவக்ஷாகாரணம் நாஸ்தி — இத்யத: பாப்மப்ரஹாணபூர்வகைஶ்வர்யப்ராப்தி: தாஸாம் ப²லமிதி நிஶ்சீயதே । நிர்கு³ணாயாம் து வித்³யாயாம் யத்³யபி விதா⁴நம் நாஸ்தி, ததா²பி அகர்த்ராத்மத்வபோ³தா⁴த்கர்மப்ரதா³ஹஸித்³தி⁴: । அஶ்லேஷ இதி ச ஆகா³மிஷு கர்மஸு கர்த்ருத்வமேவ ந ப்ரதிபத்³யதே ப்³ரஹ்மவிதி³தி த³ர்ஶயதி । அதிக்ராந்தேஷு து யத்³யபி மித்²யாஜ்ஞாநாத்கர்த்ருத்வம் ப்ரதிபேத³ இவ, ததா²பி வித்³யாஸாமர்த்²யாந்மித்²யாஜ்ஞாநநிவ்ருத்தே: தாந்யபி ப்ரவிலீயந்த இத்யாஹ — விநாஶ இதி । பூர்வஸித்³த⁴கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வவிபரீதம் ஹி த்ரிஷ்வபி காலேஷ்வகர்த்ருத்வாபோ⁴க்த்ருத்வஸ்வரூபம் ப்³ரஹ்மாஹமஸ்மி, நேத: பூர்வமபி கர்தா போ⁴க்தா வா அஹமாஸம் , நேதா³நீம் , நாபி ப⁴விஷ்யத்காலே — இதி ப்³ரஹ்மவித³வக³ச்ச²தி । ஏவமேவ ச மோக்ஷ உபபத்³யதே । அந்யதா² ஹி அநாதி³காலப்ரவ்ருத்தாநாம் கர்மணாம் க்ஷயாபா⁴வே மோக்ஷாபா⁴வ: ஸ்யாத் । ந ச தே³ஶகாலநிமித்தாபேக்ஷோ மோக்ஷ: கர்மப²லவத் ப⁴விதுமர்ஹதி; அநித்யத்வப்ரஸங்கா³த் , பரோக்ஷத்வாநுபபத்தேஶ்ச ஜ்ஞாநப²லஸ்ய । தஸ்மாத் ப்³ரஹ்மாதி⁴க³மே து³ரிதக்ஷய இதி ஸ்தி²தம் ॥ 13 ॥

பூர்வஸ்மிந்நதி⁴கரணே ப³ந்த⁴ஹேதோரக⁴ஸ்ய ஸ்வாபா⁴விகஸ்ய அஶ்லேஷவிநாஶௌ ஜ்ஞாநநிமித்தௌ ஶாஸ்த்ரவ்யபதே³ஶாந்நிரூபிதௌ । த⁴ர்மஸ்ய புந: ஶாஸ்த்ரீயத்வாத் ஶாஸ்த்ரீயேண ஜ்ஞாநேந அவிரோத⁴ இத்யாஶங்க்ய தந்நிராகரணாய பூர்வாதி⁴கரணந்யாயாதிதே³ஶ: க்ரியதே — இதரஸ்யாபி புண்யஸ்ய கர்மண: ஏவம் அக⁴வத் அஸம்ஶ்லேஷோ விநாஶஶ்ச ஜ்ஞாநவதோ ப⁴வத: ; குத: ? தஸ்யாபி ஸ்வப²லஹேதுத்வேந ஜ்ஞாநப²லப்ரதிப³ந்தி⁴த்வப்ரஸங்கா³த் , ‘உபே⁴ உ ஹைவைஷ ஏதே தரதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 22) இத்யாதி³ஶ்ருதிஷு ச து³ஷ்க்ருதவத்ஸுக்ருதஸ்யாபி ப்ரணாஶவ்யபதே³ஶாத் , அகர்த்ராத்மத்வபோ³த⁴நிமித்தஸ்ய ச கர்மக்ஷயஸ்ய ஸுக்ருதது³ஷ்க்ருதயோஸ்துல்யத்வாத் , ‘க்ஷீயந்தே சாஸ்ய கர்மாணி’ (மு. உ. 2 । 2 । 9) இதி ச அவிஶேஷஶ்ருதே: । யத்ராபி கேவல ஏவ பாப்மஶப்³த³: பட்²யதே, தத்ராபி தேநைவ புண்யமப்யாகலிதமிதி த்³ரஷ்டவ்யம் , ஜ்ஞாநாபேக்ஷயா நிக்ருஷ்டப²லத்வாத் । அஸ்தி ச ஶ்ருதௌ புண்யே(அ)பி பாப்மஶப்³த³: — ‘நைநம் ஸேதுமஹோராத்ரே தரத:’ (சா². உ. 8 । 4 । 1) இத்யத்ர ஸஹ து³ஷ்க்ருதேந ஸுக்ருதமப்யநுக்ரம்ய, ‘ஸர்வே பாப்மாநோ(அ)தோ நிவர்தந்தே’ இத்யவிஶேஷேணைவ ப்ரக்ருதே புண்யே பாப்மஶப்³த³ப்ரயோகா³த் । ‘பாதே து’ இதி துஶப்³தோ³(அ)வதா⁴ரணார்த²: । ஏவம் த⁴ர்மாத⁴ர்மயோர்ப³ந்த⁴ஹேத்வோ: வித்³யாஸாமர்த்²யாத³ஶ்லேஷவிநாஶஸித்³தே⁴: அவஶ்யம்பா⁴விநீ விது³ஷ: ஶரீரபாதே முக்திரித்யவதா⁴ரயதி ॥ 14 ॥

பூர்வயோரதி⁴கரணயோர்ஜ்ஞாநநிமித்த: ஸுக்ருதது³ஷ்க்ருதயோர்விநாஶோ(அ)வதா⁴ரித: । ஸ கிமவிஶேஷேண ஆரப்³த⁴கார்யயோரநாரப்³த⁴கார்யயோஶ்ச ப⁴வதி, உத விஶேஷேணாநாரப்³த⁴கார்யயோரேவேதி விசார்யதே । தத்ர ‘உபே⁴ உ ஹைவைஷ ஏதே தரதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 22) இத்யேவமாதி³ஶ்ருதிஷ்வவிஶேஷஶ்ரவணாத³விஶேஷேணைவ க்ஷய இத்யேவம் ப்ராப்தே, ப்ரத்யாஹ — அநாரப்³த⁴கார்யே ஏவ த்விதி । அப்ரவ்ருத்தப²லே ஏவ பூர்வே ஜந்மாந்தரஸஞ்சிதே, அஸ்மிந்நபி ச ஜந்மநி ப்ராக்³ஜ்ஞாநோத்பத்தே: ஸஞ்சிதே, ஸுக்ருதது³ஷ்க்ருதே ஜ்ஞாநாதி⁴க³மாத் க்ஷீயேதே; ந து ஆரப்³த⁴கார்யே ஸாமிபு⁴க்தப²லே, யாப்⁴யாமேதத் ப்³ரஹ்மஜ்ஞாநாயதநம் ஜந்ம நிர்மிதம் । குத ஏதத் ? ‘தஸ்ய தாவதே³வ சிரம் யாவந்ந விமோக்ஷ்யே(அ)த² ஸம்பத்ஸ்யே’ (சா². உ. 6 । 14 । 2) இதி ஶரீரபாதாவதி⁴கரணாத்க்ஷேமப்ராப்தே: । இதரதா² ஹி ஜ்ஞாநாத³ஶேஷகர்மக்ஷயே ஸதி ஸ்தி²திஹேத்வபா⁴வாத் ஜ்ஞாநப்ராப்த்யநந்தரமேவ க்ஷேமமஶ்நுவீத । தத்ர ஶரீரபாதப்ரதீக்ஷாம் ந ஆசக்ஷீத । நநு வஸ்துப³லேநைவ அயமகர்த்ராத்மாவபோ³த⁴: கர்மாணி க்ஷபயந் கத²ம் காநிசித்க்ஷபயேத் காநிசிச்சோபேக்ஷேத ? ந ஹி ஸமாநே(அ)க்³நிபீ³ஜஸம்பர்கே கேஷாஞ்சித்³பீ³ஜஶக்தி: க்ஷீயதே, கேஷாஞ்சிந்ந க்ஷீயதே இதி ஶக்யமங்கீ³கர்துமிதி । உச்யதே — ந தாவத³நாஶ்ரித்ய ஆரப்³த⁴கார்யம் கர்மாஶயம் ஜ்ஞாநோத்பத்திருபபத்³யதே । ஆஶ்ரிதே ச தஸ்மிந்குலாலசக்ரவத்ப்ரவ்ருத்தவேக³ஸ்ய அந்தராலே ப்ரதிப³ந்தா⁴ஸம்ப⁴வாத் ப⁴வதி வேக³க்ஷயப்ரதிபாலநம் । அகர்த்ராத்மபோ³தோ⁴(அ)பி ஹி மித்²யாஜ்ஞாநபா³த⁴நேந கர்மாண்யுச்சி²நத்தி । பா³தி⁴தமபி து மித்²யாஜ்ஞாநம் த்³விசந்த்³ரஜ்ஞாநவத்ஸம்ஸ்காரவஶாத்கம்சித்காலமநுவர்தத ஏவ । அபி ச நைவாத்ர விவதி³தவ்யம் — ப்³ரஹ்மவிதா³ கஞ்சித்காலம் ஶரீரம் த்⁴ரியதே ந வா த்⁴ரியத இதி । கத²ம் ஹி ஏகஸ்ய ஸ்வஹ்ருத³யப்ரத்யயம் ப்³ரஹ்மவேத³நம் தே³ஹதா⁴ரணம் ச அபரேண ப்ரதிக்ஷேப்தும் ஶக்யேத ? ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிஷு ச ஸ்தி²தப்ரஜ்ஞலக்ஷணநிர்தே³ஶேந ஏததே³வ நிருச்யதே । தஸ்மாத³நாரப்³த⁴கார்யயோரேவ ஸுக்ருதது³ஷ்க்ருதயோர்வித்³யாஸாமர்த்²யாத்க்ஷய இதி நிர்ணய: ॥ 15 ॥

புண்யஸ்யாப்யஶ்லேஷவிநாஶயோரக⁴ந்யாயோ(அ)திதி³ஷ்ட: । ஸோ(அ)திதே³ஶ: ஸர்வபுண்யவிஷய இத்யாஶங்க்ய ப்ரதிவக்தி — அக்³நிஹோத்ராதி³ த்விதி । துஶப்³த³ ஆஶங்காமபநுத³தி । யந்நித்யம் கர்ம வைதி³கமக்³நிஹோத்ராதி³, தத் தத்கார்யாயைவ ப⁴வதி; ஜ்ஞாநஸ்ய யத்கார்யம் ததே³வ அஸ்யாபி கார்யமித்யர்த²: । குத: ? ‘தமேதம் வேதா³நுவசநேந ப்³ராஹ்மணா விவிதி³ஷந்தி யஜ்ஞேந தா³நேந’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 22) இத்யாதி³த³ர்ஶநாத் । நநு ஜ்ஞாநகர்மணோர்விலக்ஷணகார்யத்வாத்கார்யைகத்வாநுபபத்தி: — நைஷ தோ³ஷ:, ஜ்வரமரணகார்யயோரபி த³தி⁴விஷயோ: கு³ட³மந்த்ரஸம்யுக்தயோஸ்த்ருப்திபுஷ்டிகார்யத³ர்ஶநாத் , தத்³வத் கர்மணோ(அ)பி ஜ்ஞாநஸம்யுக்தஸ்ய மோக்ஷகார்யோபபத்தே: । நநு அநாரப்⁴யோ மோக்ஷ:, கத²மஸ்ய கர்மகார்யத்வமுச்யதே ? நைஷ தோ³ஷ:, ஆராது³பகாரகத்வாத்கர்மண: । ஜ்ஞாநஸ்யைவ ஹி ப்ராபகம் ஸத் கர்ம ப்ரணாட்³யா மோக்ஷகாரணமித்யுபசர்யதே । அத ஏவ ச அதிக்ராந்தவிஷயமேதத்கார்யைகத்வாபி⁴தா⁴நம் । ந ஹி ப்³ரஹ்மவித³ ஆகா³ம்யக்³நிஹோத்ராதி³ ஸம்ப⁴வதி, அநியோஜ்யப்³ரஹ்மாத்மத்வப்ரதிபத்தே: ஶாஸ்த்ரஸ்யாவிஷயத்வாத் । ஸகு³ணாஸு து வித்³யாஸு கர்த்ருத்வாநதிவ்ருத்தே: ஸம்ப⁴வதி ஆகா³ம்யபி அக்³நிஹோத்ராதி³ । தஸ்யாபி நிரபி⁴ஸந்தி⁴ந: கார்யாந்தராபா⁴வாத்³வித்³யாஸங்க³த்யுபபத்தி: ॥ 16 ॥

அதோ(அ)க்³நிஹோத்ராதே³ர்நித்யாத்கர்மண: அந்யாபி ஹ்யஸ்தி ஸாது⁴க்ருத்யா, யா ப²லமபி⁴ஸந்தா⁴ய க்ரியதே, தஸ்யா ஏஷ விநியோக³ உக்த: ஏகேஷாம் ஶாகி²நாம் — ‘ஸுஹ்ருத³: ஸாது⁴க்ருத்யாமுபயந்தி’ இதி । தஸ்யா ஏவ ச இத³ம் அக⁴வத³ஶ்லேஷவிநாஶநிரூபணம் — இதரஸ்யாப்யேவமஸம்ஶ்லேஷ இதி । ஏவம்ஜாதீயகஸ்ய காம்யஸ்ய கர்மணோ வித்³யாம் ப்ரத்யநுபகாரகத்வே ஸம்ப்ரதிபத்தி: உப⁴யோரபி ஜைமிநிபா³த³ராயணயோராசார்யயோ: ॥ 17 ॥

ஸமதி⁴க³தமேதத³நந்தராதி⁴கரணே — நித்யமக்³நிஹோத்ராதி³கம் கர்ம முமுக்ஷுணா மோக்ஷப்ரயோஜநோத்³தே³ஶேந க்ருதமுபாத்தது³ரிதக்ஷயஹேதுத்வத்³வாரேண ஸத்த்வஶுத்³தி⁴காரணதாம் ப்ரதிபத்³யமாநம் மோக்ஷப்ரயோஜநப்³ரஹ்மாதி⁴க³மநிமித்தத்வேந ப்³ரஹ்மவித்³யயா ஸஹ ஏககார்யம் ப⁴வதீதி । தத்ர அக்³நிஹோத்ராதி³ கர்மாங்க³வ்யபாஶ்ரயவித்³யாஸம்யுக்தம் கேவலம் சாஸ்தி — ‘ய ஏவம் வித்³வாந்யஜதி’ ‘ய ஏவம் வித்³வாஞ்ஜுஹோதி’ ‘ய ஏவம் வித்³வாஞ்ஶம்ஸதி’ ‘ய ஏவம் வித்³வாந்கா³யதி’ ‘தஸ்மாதே³வம்வித³மேவ ப்³ரஹ்மாணம் குர்வீத நாநேவம்வித³ம்’ (சா². உ. 4 । 17 । 10) ‘தேநோபௌ⁴ குருதோ யஶ்சைததே³வம் வேத³ யஶ்ச ந வேத³’ (சா². உ. 1 । 1 । 10) இத்யாதி³வசநேப்⁴யோ வித்³யாஸம்யுக்தமஸ்தி, கேவலமப்யஸ்தி । தத்ரேத³ம் விசார்யதே — கிம் வித்³யாஸம்யுக்தமேவ அக்³நிஹோத்ராதி³கம் கர்ம முமுக்ஷோர்வித்³யாஹேதுத்வேந தயா ஸஹ ஏககார்யத்வம் ப்ரதிபத்³யதே ந கேவலம்; உத வித்³யாஸம்யுக்தம் கேவலம் ச அவிஶேஷேணேதி । குத: ஸம்ஶய: ? ‘தமேதமாத்மாநம் யஜ்ஞேந விவிதி³ஷந்தி’ இதி யஜ்ஞாதீ³நாமவிஶேஷேண ஆத்மவேத³நாங்க³த்வேந ஶ்ரவணாத் , வித்³யாஸம்யுக்தஸ்ய ச அக்³நிஹோத்ராதே³ர்விஶிஷ்டத்வாவக³மாத் । கிம் தாவத்ப்ராப்தம் ? வித்³யாஸம்யுக்தமேவ கர்ம அக்³நிஹோத்ராதி³ ஆத்மவித்³யாஶேஷத்வம் ப்ரதிபத்³யதே, ந வித்³யாஹீநம் , வித்³யோபேதஸ்ய விஶிஷ்டத்வாவக³மாத்³வித்³யாவிஹீநாத் — ‘யத³ஹரேவ ஜுஹோதி தத³ஹ: புநர்ம்ருத்யுமபஜயத்யேவம் வித்³வாந்’(ப்³ரு॰உ॰ 1-5-2) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய:, ‘பு³த்³த்⁴யா யுக்தோ யயா பார்த² கர்மப³ந்த⁴ம் ப்ரஹாஸ்யஸி’ (ப⁴. கீ³. 2 । 39) ‘தூ³ரேண ஹ்யவரம் கர்ம பு³த்³தி⁴யோகா³த்³த⁴நஞ்ஜய’ (ப⁴. கீ³. 2 । 49) இத்யாதி³ஸ்ம்ருதிப்⁴யஶ்ச இத்யேவம் ப்ராப்தே ப்ரதிபாத்³யதே —

யதே³வ வித்³யயேதி ஹி । ஸத்யமேதத் — வித்³யாஸம்யுக்தம் கர்ம அக்³நிஹோத்ராதி³கம் வித்³யாவிஹீநாத்கர்மணோ(அ)க்³நிஹோத்ராத்³விஶிஷ்டம் , வித்³வாநிவ ப்³ராஹ்மணோ வித்³யாவிஹீநாத்³ப்³ராஹ்மணாத்; ததா²பி நாத்யந்தமநபேக்ஷம் வித்³யாவிஹீநம் கர்ம அக்³நிஹோத்ராதி³கம் । கஸ்மாத் ? ‘தமேதமாத்மாநம் யஜ்ஞேந விவிதி³ஷந்தி’ இத்யவிஶேஷேண அக்³நிஹோத்ராதே³ர்வித்³யாஹேதுத்வேந ஶ்ருதத்வாத் । நநு வித்³யாஸம்யுக்தஸ்ய அக்³நிஹோத்ராதே³ர்வித்³யாவிஹீநாத்³விஶிஷ்டத்வாவக³மாத் வித்³யாவிஹீநமக்³நிஹோத்ராதி³ ஆத்மவித்³யாஹேதுத்வேநாநபேக்ஷ்யமேவேதி யுக்தம் — நைததே³வம்; வித்³யாஸஹாயஸ்யாக்³நிஹோத்ராதே³ர்வித்³யாநிமித்தேந ஸாமர்த்²யாதிஶயேந யோகா³த் ஆத்மஜ்ஞாநம் ப்ரதி கஶ்சித்காரணத்வாதிஶயோ ப⁴விஷ்யதி, ந ததா² வித்³யாவிஹீநஸ்ய — இதி யுக்தம் கல்பயிதும் । ந து ‘யஜ்ஞேந விவிதி³ஷந்தி’ இத்யத்ராவிஶேஷேணாத்மஜ்ஞாநாங்க³த்வேந ஶ்ருதஸ்யாக்³நிஹோத்ராதே³ரநங்க³த்வம் ஶக்யமப்⁴யுபக³ந்தும் । ததா² ஹி ஶ்ருதி: — ‘யதே³வ வித்³யயா கரோதி ஶ்ரத்³த⁴யோபநிஷதா³ ததே³வ வீர்யவத்தரம் ப⁴வதி’ (சா². உ. 1 । 1 । 10) இதி வித்³யாஸம்யுக்தஸ்ய கர்மணோ(அ)க்³நிஹோத்ராதே³: வீர்யவத்தரத்வாபி⁴தா⁴நேந ஸ்வகார்யம் ப்ரதி கஞ்சித³திஶயம் ப்³ருவாணா வித்³யாவிஹீநஸ்ய தஸ்யைவ தத்ப்ரயோஜநம் ப்ரதி வீர்யவத்த்வம் த³ர்ஶயதி । கர்மணஶ்ச வீர்யவத்த்வம் தத் , யத்ஸ்வப்ரயோஜநஸாத⁴நப்ரஸஹத்வம் । தஸ்மாத்³வித்³யாஸம்யுக்தம் நித்யமக்³நிஹோத்ராதி³ வித்³யாவிஹீநம் ச உப⁴யமபி முமுக்ஷுணா மோக்ஷப்ரயோஜநோத்³தே³ஶேந இஹ ஜந்மநி ஜந்மாந்தரே ச ப்ராக்³ஜ்ஞாநோத்பத்தே: க்ருதம் யத் , தத்³யதா²ஸாமர்த்²யம் ப்³ரஹ்மாதி⁴க³மப்ரதிப³ந்த⁴காரணோபாத்தது³ரிதக்ஷயஹேதுத்வத்³வாரேண ப்³ரஹ்மாதி⁴க³மகாரணத்வம் ப்ரதிபத்³யமாநம் ஶ்ரவணமநநஶ்ரத்³தா⁴தாத்பர்யாத்³யந்தரங்க³காரணாபேக்ஷம் ப்³ரஹ்மவித்³யயா ஸஹ ஏககார்யம் ப⁴வதீதி ஸ்தி²தம் ॥ 18 ॥

அநாரப்³த⁴கார்யயோ: புண்யபாபயோர்வித்³யாஸாமர்த்²யாத்க்ஷய உக்த: । இதரே து ஆரப்³த⁴கார்யே புண்யபாபே உபபோ⁴கே³ந க்ஷபயித்வா ப்³ரஹ்ம ஸம்பத்³யதே, ‘தஸ்ய தாவதே³வ சிரம் யாவந்ந விமோக்ஷ்யே(அ)த² ஸம்பத்ஸ்யே’ (சா². உ. 6 । 14 । 2) இதி ‘ப்³ரஹ்மைவ ஸந்ப்³ரஹ்மாப்யேதி’ இதி ச ஏவமாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । நநு ஸத்யபி ஸம்யக்³த³ர்ஶநே யதா² ப்ராக்³தே³ஹபாதாத்³பே⁴த³த³ர்ஶநம் த்³விசந்த்³ரத³ர்ஶநந்யாயேநாநுவ்ருத்தம் , ஏவம் பஶ்சாத³ப்யநுவர்தேத — ந, நிமித்தாபா⁴வாத் । உபபோ⁴க³ஶேஷக்ஷபணம் ஹி தத்ராநுவ்ருத்திநிமித்தம் , ந ச தாத்³ருஶமத்ர கிஞ்சித³ஸ்தி । நநு அபர: கர்மாஶயோ(அ)பி⁴நவமுபபோ⁴க³மாரப்ஸ்யதே — ந ; தஸ்ய த³க்³த⁴பீ³ஜத்வாத் । மித்²யாஜ்ஞாநாவஷ்டம்ப⁴ம் ஹி கர்மாந்தரம் தே³ஹபாத உபபோ⁴கா³ந்தரமாரப⁴தே; தச்ச மித்²யாஜ்ஞாநம் ஸம்யக்³ஜ்ஞாநேந த³க்³த⁴ம் — இத்யத: ஸாத்⁴வேதத் ஆரப்³த⁴கார்யக்ஷயே விது³ஷ: கைவல்யமவஶ்யம் ப⁴வதீதி ॥ 19 ॥

அஸ்தி ப்ராயணவிஷயா ஶ்ருதி: — ‘அஸ்ய ஸோம்ய புருஷஸ்ய ப்ரயதோ வாங்மநஸி ஸம்பத்³யதே மந: ப்ராணே ப்ராணஸ்தேஜஸி தேஜ: பரஸ்யாம் தே³வதாயாம்’ (சா². உ. 6 । 8 । 6) இதி । கிமிஹ வாச ஏவ வ்ருத்திமத்த்யா மநஸி ஸம்பத்திருச்யதே, உத வாக்³வ்ருத்தேரிதி விஶய: । தத்ர வாகே³வ தாவத் மநஸி ஸம்பத்³யத இதி ப்ராப்தம் । ததா² ஹி ஶ்ருதிரநுக்³ருஹீதா ப⁴வதி । இதரதா² லக்ஷணா ஸ்யாத் । ஶ்ருதிலக்ஷணாவிஶயே ச ஶ்ருதிர்ந்யாய்யா, ந லக்ஷணா । தஸ்மாத் வாச ஏவ அயம் மநஸி ப்ரலய இதி ॥

ஏவம் ப்ராப்தே, ப்³ரூம: — வாக்³வ்ருத்திர்மநஸி ஸம்பத்³யத இதி । கத²ம் வாக்³வ்ருத்திரிதி வ்யாக்²யாயதே, யாவதா ‘வாங்மநஸி’ இத்யேவ ஆசார்ய: பட²தி ? ஸத்யமேதத்; படி²ஷ்யதி து பரஸ்தாத் — ‘அவிபா⁴கோ³ வசநாத்’ (ப்³ர. ஸூ. 4 । 2 । 16) இதி । தஸ்மாத³த்ர வ்ருத்த்யுபஶமமாத்ரம் விவக்ஷிதமிதி க³ம்யதே । தத்த்வப்ரலயவிவக்ஷாயாம் து ஸர்வத்ரைவ அவிபா⁴க³ஸாம்யாத் கிம் பரத்ரைவ விஶிம்ஷ்யாத் — ‘அவிபா⁴க³:’ இதி । தஸ்மாத³த்ர வ்ருத்த்யுபஸம்ஹாரவிவக்ஷா । வாக்³வ்ருத்தி: பூர்வமுபஸம்ஹ்ரியதே மநோவ்ருத்தாவவஸ்தி²தாயாமித்யர்த²: । கஸ்மாத் ? த³ர்ஶநாத் — த்³ருஶ்யதே ஹி வாக்³வ்ருத்தே: பூர்வோபஸம்ஹாரோ மநோவ்ருத்தௌ வித்³யமாநாயாம் । ந து வாச ஏவ வ்ருத்திமத்த்யா மநஸ்யுபஸம்ஹார: கேநசித³பி த்³ரஷ்டும் ஶக்யதே । நநு ஶ்ருதிஸாமர்த்²யாத் வாச ஏவாயம் மநஸ்யப்யயோ யுக்த இத்யுக்தம் — நேத்யாஹ, அதத்ப்ரக்ருதித்வாத் । யஸ்ய ஹி யத உத்பத்தி:, தஸ்ய தத்ர ப்ரலயோ ந்யாய்ய:, ம்ருதீ³வ ஶராவஸ்ய । ந ச மநஸோ வாகு³த்பத்³யத இதி கிஞ்சந ப்ரமாணமஸ்தி । வ்ருத்த்யுத்³ப⁴வாபி⁴ப⁴வௌ து அப்ரக்ருதிஸமாஶ்ரயாவபி த்³ருஶ்யேதே । பார்தி²வேப்⁴யோ ஹி இந்த⁴நேப்⁴ய: தைஜஸஸ்யாக்³நேர்வ்ருத்திருத்³ப⁴வதி, அப்ஸு ச உபஶாம்யதி । கத²ம் தர்ஹி அஸ்மிந்பக்ஷே ஶப்³த³: ‘வாங்மநஸி ஸம்பத்³யதே’ இதி ? அத ஆஹ — ஶப்³தா³ச்சேதி । ஶப்³தோ³(அ)ப்யஸ்மிந்பக்ஷே(அ)வகல்பதே, வ்ருத்திவ்ருத்திமதோரபே⁴தோ³பசாராதி³த்யர்த²: ॥ 1 ॥

‘தஸ்மாது³பஶாந்ததேஜா: புநர்ப⁴வமிந்த்³ரியைர்மநஸி ஸம்பத்³யமாநை:’ (ப்ர. உ. 3 । 9) இத்யத்ர அவிஶேஷேண ஸர்வேஷாமேவேந்த்³ரியாணாம் மநஸி ஸம்பத்தி: ஶ்ரூயதே । தத்ராபி அத ஏவ வாச இவ சக்ஷுராதீ³நாமபி ஸவ்ருத்திகே மநஸ்யவஸ்தி²தே வ்ருத்திலோபத³ர்ஶநாத் தத்த்வப்ரலயாஸம்ப⁴வாத் ஶப்³தோ³பபத்தேஶ்ச வ்ருத்தித்³வாரேணைவ ஸர்வாணீந்த்³ரியாணி மநோ(அ)நுவர்தந்தே । ஸர்வேஷாம் கரணாநாம் மநஸ்யுபஸம்ஹாராவிஶேஷே ஸதி வாச: ப்ருத²க்³க்³ரஹணம் ‘வாங்மநஸி ஸம்பத்³யதே’ இத்யுதா³ஹரணாநுரோதே⁴ந ॥ 2 ॥

ஸமதி⁴க³தமேதத் — ‘வாங்மநஸி ஸம்பத்³யதே’ (சா². உ. 6 । 8 । 6) இத்யத்ர வ்ருத்திஸம்பத்திவிவக்ஷேதி । அத² யது³த்தரம் வாக்யம் ‘மந: ப்ராணே’ (சா². உ. 6 । 8 । 6) இதி, கிமத்ராபி வ்ருத்திஸம்பத்திரேவ விவக்ஷ்யதே, உத வ்ருத்திமத்ஸம்பத்தி: — இதி விசிகித்ஸாயாம் , வ்ருத்திமத்ஸம்பத்திரேவ அத்ர இதி ப்ராப்தம் , ஶ்ருத்யநுக்³ரஹாத் । தத்ப்ரக்ருதித்வோபபத்தேஶ்ச । ததா² ஹி — ‘அந்நமயꣳ ஹி ஸோம்ய மந ஆபோமய: ப்ராண:’ (சா². உ. 6 । 5 । 4) இத்யந்நயோநி மந ஆமநந்தி, அப்³யோநிம் ச ப்ராணம் । ‘ஆபஶ்சாந்நமஸ்ருஜந்த’ — இதி ஶ்ருதி: । அதஶ்ச யந்மந: ப்ராணே ப்ரலீயதே, அந்நமேவ தத³ப்ஸு ப்ரலீயதே । அந்நம் ஹி மந:, ஆபஶ்ச ப்ராண:, ப்ரக்ருதிவிகாராபே⁴தா³தி³தி । ஏவம் ப்ராப்தே, ப்³ரூம: — தத³பி ஆக்³ருஹீதபா³ஹ்யேந்த்³ரியவ்ருத்தி மநோ வ்ருத்தித்³வாரேணைவ ப்ராணே ப்ரலீயத இதி உத்தராத்³வாக்யாத³வக³ந்தவ்யம் । ததா² ஹி ஸுஷுப்ஸோர்முமூர்ஷோஶ்ச ப்ராணவ்ருத்தௌ பரிஸ்பந்தா³த்மிகாயாமவஸ்தி²தாயாம் , மநோவ்ருத்தீநாமுபஶமோ த்³ருஶ்யதே । ந ச மநஸ: ஸ்வரூபாப்யய: ப்ராணே ஸம்ப⁴வதி; அதத்ப்ரக்ருதித்வாத் । நநு த³ர்ஶிதம் மநஸ: ப்ராணப்ரக்ருதிகத்வம் — நைதத்ஸாரம் । ந ஹி ஈத்³ருஶேந ப்ராணாடி³கேந தத்ப்ரக்ருதித்வேந மந: ப்ராணே ஸம்பத்துமர்ஹதி । ஏவமபி ஹி அந்நே மந: ஸம்பத்³யேத, அப்ஸு சாந்நம் , அப்ஸ்வேவ ச ப்ராண: । ந ஹ்யேதஸ்மிந்நபி பக்ஷே ப்ராணபா⁴வபரிணதாப்⁴யோ(அ)த்³ப்⁴யோ மநோ ஜாயத இதி கிஞ்சந ப்ரமாணமஸ்தி । தஸ்மாத் ந மநஸ: ப்ராணே ஸ்வரூபாப்யய: । வ்ருத்த்யப்யயே(அ)பி து ஶப்³தோ³(அ)வகல்பதே, வ்ருத்திவ்ருத்திமதோரபே⁴தோ³பசாராத் இதி த³ர்ஶிதம் ॥ 3 ॥

ஸ்தி²தமேதத் — யஸ்ய யதோ நோத்பத்தி:, தஸ்ய தஸ்மிந்வ்ருத்திப்ரலய:, ந ஸ்வரூபப்ரலய இதி । இத³மிதா³நீம் ‘ப்ராணஸ்தேஜஸி’ இத்யத்ர சிந்த்யதே — கிம் யதா²ஶ்ருதி ப்ராணஸ்ய தேஜஸ்யேவ வ்ருத்த்யுபஸம்ஹார:, கிம் வா தே³ஹேந்த்³ரியபஞ்ஜராத்⁴யக்ஷே ஜீவ இதி । தத்ர ஶ்ருதேரநதிஶங்க்யத்வாத் ப்ராணஸ்ய தேஜஸ்யேவ ஸம்பத்தி: ஸ்யாத் , அஶ்ருதகல்பநாயா அந்யாய்யத்வாத் — இத்யேவம் ப்ராப்தே ப்ரதிபத்³யதேஸோ(அ)த்⁴யக்ஷ இதி । ஸ ப்ரக்ருத: ப்ராண:, அத்⁴யக்ஷே அவித்³யாகர்மபூர்வப்ரஜ்ஞோபாதி⁴கே விஜ்ஞாநாத்மநி அவதிஷ்ட²தே; தத்ப்ரதா⁴நா ப்ராணவ்ருத்திர்ப⁴வதீத்யர்த²: । குத: ? தது³பக³மாதி³ப்⁴ய: — ‘ஏவமேவேமமாத்மாநமந்தகாலே ஸர்வே ப்ராணா அபி⁴ஸமாயந்தி யத்ரைததூ³ர்த்⁴வோச்ச்²வாஸீ ப⁴வதி’ இதி ஹி ஶ்ருத்யந்தரம் அத்⁴யக்ஷோபகா³மிந: ஸர்வாந்ப்ராணாந் அவிஶேஷேண த³ர்ஶயதி । விஶேஷேண ச ‘தமுத்க்ராமந்தம் ப்ராணோ(அ)நூத்க்ராமதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 2) இதி பஞ்சவ்ருத்தே: ப்ராணஸ்ய அத்⁴யக்ஷாநுகா³மிதாம் த³ர்ஶயதி, தத³நுவ்ருத்திதாம் ச இதரேஷாம் ‘ப்ராணமநூத்க்ராமந்தꣳ ஸர்வே ப்ராணா அநூத்க்ராமந்தி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 2) இதி । ‘ஸவிஜ்ஞாநோ ப⁴வதி’ இதி ச அத்⁴யக்ஷஸ்ய அந்தர்விஜ்ஞாநவத்த்வப்ரத³ர்ஶநேந தஸ்மிந் அபீதகரணக்³ராமஸ்ய ப்ராணஸ்ய அவஸ்தா²நம் க³மயதி । நநு ‘ப்ராணஸ்தேஜஸி’ இதி ஶ்ரூயதே; கத²ம் ப்ராணோ(அ)த்⁴யக்ஷே இத்யதி⁴காவாப: க்ரியதே ? நைஷ தோ³ஷ:, அத்⁴யக்ஷப்ரதா⁴நத்வாது³த்க்ரமணாதி³வ்யவஹாரஸ்ய, ஶ்ருத்யந்தரக³தஸ்யாபி ச விஶேஷஸ்யாபேக்ஷணீயத்வாத் ॥ 4 ॥

ஸ ப்ராணஸம்ப்ருக்தோ(அ)த்⁴யக்ஷ: தேஜ:ஸஹசரிதேஷு பூ⁴தேஷு தே³ஹபீ³ஜபூ⁴தேஷு ஸூக்ஷ்மேஷு அவதிஷ்ட²த இத்யவக³ந்தவ்யம் , ‘ப்ராணஸ்தேஜஸி’ இதி ஶ்ருதே: । நநு ச இயம் ஶ்ருதி: ப்ராணஸ்ய தேஜஸி ஸ்தி²திம் த³ர்ஶயதி, ந ப்ராணஸம்ப்ருக்தஸ்யாத்⁴யக்ஷஸ்ய — நைஷ தோ³ஷ:, ஸோ(அ)த்⁴யக்ஷே — இதி அத்⁴யக்ஷஸ்யாப்யந்தரால உபஸம்க்²யாதத்வாத் । யோ(அ)பி ஹி ஸ்ருக்⁴நாந்மது²ராம் க³த்வா மது²ராயா: பாடலிபுத்ரம் வ்ரஜதி, ஸோ(அ)பி ஸ்ருக்⁴நாத்பாடலிபுத்ரம் யாதீதி ஶக்யதே வதி³தும் । தஸ்மாத் ‘ப்ராணஸ்தேஜஸி’ இதி ப்ராணஸம்ப்ருக்தஸ்யாத்⁴யக்ஷஸ்யைவ ஏதத் தேஜ:ஸஹசரிதேஷு பூ⁴தேஷ்வவஸ்தா²நம் ॥ 5 ॥

ந ஏகஸ்மிந்நேவ தேஜஸி ஶரீராந்தரப்ரேப்ஸாவேலாயாம் ஜீவோ(அ)வதிஷ்ட²தே, கார்யஸ்ய ஶரீரஸ்யாநேகாத்மகத்வத³ர்ஶநாத் । த³ர்ஶயதஶ்ச ஏதமர்த²ம் ப்ரஶ்நப்ரதிவசநே ‘ஆப: புருஷவசஸ:’ (சா². உ. 5 । 3 । 3) இதி । தத்³வ்யாக்²யாதம் ‘த்ர்யாத்மகத்வாத்து பூ⁴யஸ்த்வாத்’ (ப்³ர. ஸூ. 3 । 1 । 2) இத்யத்ர । ஶ்ருதிஸ்ம்ருதீ ச ஏதமர்த²ம் த³ர்ஶயத: । ஶ்ருதி: — ‘ப்ருதி²வீமய ஆபோமயோ வாயுமய ஆகாஶமயஸ்தேஜோமய:’ இத்யாத்³யா; ஸ்ம்ருதிரபி — ‘அண்வ்யோ மாத்ரா(அ)விநாஶிந்யோ த³ஶார்தா⁴நாம் து யா: ஸ்ம்ருதா: । தாபி⁴: ஸார்த⁴மித³ம் ஸர்வம் ஸம்ப⁴வத்யநுபூர்வஶ:’ (ம. ஸ்ம்ரு. 1 । 27) இத்யாத்³யா । நநு ச உபஸம்ஹ்ருதேஷு வாகா³தி³ஷு கரணேஷு ஶரீராந்தரப்ரேப்ஸாவேலாயாம் ‘க்வாயம் ததா³ புருஷோ ப⁴வதி’ (ப்³ரு. உ. 3 । 2 । 13) இத்யுபக்ரம்ய ஶ்ருத்யந்தரம் கர்மாஶ்ரயதாம் நிரூபயதி — ‘தௌ ஹ யதூ³சது: கர்ம ஹைவ ததூ³சதுரத² ஹ யத்ப்ரஶஶꣳஸது: கர்ம ஹைவ தத்ப்ரஶஶꣳஸது:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 2 । 13) இதி । அத்ரோச்யதே — தத்ர கர்மப்ரயுக்தஸ்ய க்³ரஹாதிக்³ரஹஸம்ஜ்ஞகஸ்ய இந்த்³ரியவிஷயாத்மகஸ்ய ப³ந்த⁴நஸ்ய ப்ரவ்ருத்திரிதி கர்மாஶ்ரயதோக்தா । இஹ புந: பூ⁴தோபாதா³நாத்³தே³ஹாந்தரோத்பத்திரிதி பூ⁴தாஶ்ரயத்வமுக்தம் । ப்ரஶம்ஸாஶப்³தா³த³பி தத்ர ப்ராதா⁴ந்யமாத்ரம் கர்மண: ப்ரத³ர்ஶிதம் , ந த்வாஶ்ரயாந்தரம் நிவாரிதம் । தஸ்மாத³விரோத⁴: ॥ 6 ॥

ஸேயமுத்க்ராந்தி: கிம் வித்³வத³விது³ஷோ: ஸமாநா, கிம் வா விஶேஷவதீ — இதி விஶயாநாநாம் விஶேஷவதீதி தாவத்ப்ராப்தம் । பூ⁴தாஶ்ரயவிஶிஷ்டா ஹ்யேஷா । புநர்ப⁴வாய ச பூ⁴தாந்யாஶ்ரீயந்தே । ந ச விது³ஷ: புநர்ப⁴வ: ஸம்ப⁴வதி; அம்ருதத்வம் ஹி வித்³வாநஶ்நுதே — இதி ஸ்தி²தி: । தஸ்மாத³விது³ஷ ஏவ ஏஷா உத்க்ராந்தி: । நநு வித்³யாப்ரகரணே ஸமாம்நாநாத் விது³ஷ ஏவ ஏஷா ப⁴வேத் — ந, ஸ்வாபாதி³வத் யதா²ப்ராப்தாநுகீர்தநாத் । யதா² ஹி ‘யத்ரைதத்புருஷ: ஸ்வபிதி நாம’ (சா². உ. 6 । 8 । 1), ‘அஶிஶிஷதி நாம’ (சா². உ. 6 । 8 । 3), ‘பிபாஸதி நாம’ (சா². உ. 6 । 8 । 5) இதி ச ஸர்வப்ராணிஸாதா⁴ரணா ஏவ ஸ்வாபாத³யோ(அ)நுகீர்த்யந்தே வித்³யாப்ரகரணே(அ)பி ப்ரதிபிபாத³யிஷிதவஸ்துப்ரதிபாத³நாநுகு³ண்யேந, ந து விது³ஷோ விஶேஷவந்தோ விதி⁴த்ஸ்யந்தே; ஏவம் இயமபி உத்க்ராந்தி: மஹாஜநக³தைவாநுகீர்த்யதே, யஸ்யாம் பரஸ்யாம் தே³வதாயாம் புருஷஸ்ய ப்ரயத: தேஜ: ஸம்பத்³யதே ஸ ஆத்மா தத்த்வமஸி — இத்யேதத்ப்ரதிபாத³யிதும் । ப்ரதிஷித்³தா⁴ ச ஏஷா விது³ஷ: — ‘ந தஸ்ய ப்ராணா உத்க்ராமந்தி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 6) இதி । தஸ்மாத் அவிது³ஷ ஏவைஷேதி ॥

ஏவம் ப்ராப்தே, ப்³ரூம: — ஸமாநா சைஷா உத்க்ராந்தி: ‘வாங்மநஸி’ இத்யாத்³யா வித்³வத³விது³ஷோ: ஆஸ்ருத்யுபக்ரமாத் ப⁴விதுமர்ஹதி, அவிஶேஷஶ்ரவணாத் । அவித்³வாந் தே³ஹபீ³ஜபூ⁴தாநி பூ⁴தஸூக்ஷ்மாண்யாஶ்ரித்ய கர்மப்ரயுக்தோ தே³ஹக்³ரஹணமநுப⁴விதும் ஸம்ஸரதி, வித்³வாம்ஸ்து ஜ்ஞாநப்ரகாஶிதம் மோக்ஷநாடீ³த்³வாரமாஶ்ரயதே — ததே³தத் ‘ஆஸ்ருத்யுபக்ரமாத்’ இத்யுக்தம் । நநு அம்ருதத்வம் விது³ஷா ப்ராப்தவ்யம் , ந ச தத்³தே³ஶாந்தராயத்தம் , தத்ர குதோ பூ⁴தாஶ்ரயத்வம் ஸ்ருத்யுபக்ரமோ வேதி ? அத்ரோச்யதே — அநுபோஷ்ய ச, இத³ம் , அத³க்³த்⁴வா அத்யந்தமவித்³யாதீ³ந்க்லேஶாந் , அபரவித்³யாஸாமர்த்²யாத் ஆபேக்ஷிகமம்ருதத்வம் ப்ரேப்ஸதே, ஸம்ப⁴வதி தத்ர ஸ்ருத்யுபக்ரம: பூ⁴தாஶ்ரயத்வம் ச — ந ஹி நிராஶ்ரயாணாம் ப்ராணாநாம் க³திருபபத்³யதே; தஸ்மாத³தோ³ஷ: ॥ 7 ॥

‘தேஜ: பரஸ்யாம் தே³வதாயாம்’ (சா². உ. 6 । 8 । 6) இத்யத்ர ப்ரகரணஸாமர்த்²யாத் தத் யதா²ப்ரக்ருதம் தேஜ: ஸாத்⁴யக்ஷம் ஸப்ராணம் ஸகரணக்³ராமம் பூ⁴தாந்தரஸஹிதம் ப்ரயத: பும்ஸ: பரஸ்யாம் தே³வதாயாம் ஸம்பத்³யத இத்யேதது³க்தம் ப⁴வதி । கீத்³ருஶீ புநரியம் ஸம்பத்தி: ஸ்யாதி³தி சிந்த்யதே । தத்ர ஆத்யந்திக ஏவ தாவத் ஸ்வரூபப்ரவிலய இதி ப்ராப்தம் , தத்ப்ரக்ருதித்வோபபத்தே: । ஸர்வஸ்ய ஹி ஜநிமதோ வஸ்துஜாதஸ்ய ப்ரக்ருதி: பரா தே³வதேதி ப்ரதிஷ்டா²பிதம் । தஸ்மாத் ஆத்யந்திகீ இயமவிபா⁴கா³பத்திரிதி । ஏவம் ப்ராப்தே ப்³ரூம: — தத் தேஜஆதி³ பூ⁴தஸூக்ஷ்மம் ஶ்ரோத்ராதி³கரணாஶ்ரயபூ⁴தம் ஆபீதே: ஆஸம்ஸாரமோக்ஷாத் ஸம்யக்³ஜ்ஞாநநிமித்தாத் அவதிஷ்ட²தே — ‘யோநிமந்யே ப்ரபத்³யந்தே ஶரீரத்வாய தே³ஹிந: । ஸ்தா²ணுமந்யே(அ)நுஸம்யந்தி யதா²கர்ம யதா²ஶ்ருதம்’ (க. உ. 2 । 2 । 7) இத்யாதி³ஸம்ஸாரவ்யபதே³ஶாத் । அந்யதா² ஹி ஸர்வ: ப்ராயணஸமய ஏவ உபாதி⁴ப்ரத்யஸ்தமயாத³த்யந்தம் ப்³ரஹ்ம ஸம்பத்³யேத, தத்ர விதி⁴ஶாஸ்த்ரமநர்த²கம் ஸ்யாத் , வித்³யாஶாஸ்த்ரம் ச । மித்²யாஜ்ஞாநநிமித்தஶ்ச ப³ந்தோ⁴ ந ஸம்யக்³ஜ்ஞாநாத்³ருதே விஸ்ரம்ஸிதுமர்ஹதி । தஸ்மாத் தத்ப்ரக்ருதித்வே(அ)பி ஸுஷுப்தப்ரலயவத் பீ³ஜபா⁴வாவஶேஷைவ ஏஷா ஸத்ஸம்பத்திரிதி ॥ 8 ॥

தச்ச இதரபூ⁴தஸஹிதம் தேஜோ ஜீவஸ்ய அஸ்மாச்ச²ரீராத்ப்ரவஸத ஆஶ்ரயபூ⁴தம் ஸ்வரூபத: பரிமாணதஶ்ச ஸூக்ஷ்மம் ப⁴விதுமர்ஹதி । ததா² ஹி நாடீ³நிஷ்க்ரமணஶ்ரவணாதி³ப்⁴யோ(அ)ஸ்ய ஸௌக்ஷ்ம்யமுபலப்⁴யதே । தத்ர தநுத்வாத்ஸஞ்சாரோபபத்தி:; ஸ்வச்ச²த்வாச்ச அப்ரதீகா⁴தோபபத்தி: । அத ஏவ ச தே³ஹாந்நிர்க³ச்ச²ந் பார்ஶ்வஸ்தை²ர்நோபலப்⁴யதே ॥ 9 ॥

அத ஏவ ச ஸூக்ஷ்மத்வாத் நாஸ்ய ஸ்தூ²லஸ்ய ஶரீரஸ்யோபமர்தே³ந தா³ஹாதி³நிமித்தேந இதரத்ஸூக்ஷ்மம் ஶரீரமுபம்ருத்³யதே ॥ 10 ॥

அஸ்யைவ ச ஸூக்ஷ்மஸ்ய ஶரீரஸ்ய ஏஷ ஊஷ்மா, யமேதஸ்மிஞ்ச்ச²ரீரே ஸம்ஸ்பர்ஶேநோஷ்மாணம் விஜாநந்தி । ததா² ஹி ம்ருதாவஸ்தா²யாம் அவஸ்தி²தே(அ)பி தே³ஹே வித்³யமாநேஷ்வபி ச ரூபாதி³ஷு தே³ஹகு³ணேஷு, ந ஊஷ்மா உபலப்⁴யதே, ஜீவத³வஸ்தா²யாமேவ து உபலப்⁴யதே — இத்யத உபபத்³யதே

ப்ரஸித்³த⁴ஶரீரவ்யதிரிக்தவ்யபாஶ்ரய ஏவ ஏஷ ஊஷ்மேதி । ததா² ச ஶ்ருதி: — ‘உஷ்ண ஏவ ஜீவிஷ்யஞ்ஶீதோ மரிஷ்யந்’ இதி ॥ 11 ॥

‘அம்ருதத்வம் சாநுபோஷ்ய’ இத்யதோ விஶேஷணாத் ஆத்யந்திகே(அ)ம்ருதத்வே க³த்யுத்க்ராந்த்யோரபா⁴வோ(அ)ப்⁴யுபக³த: । தத்ராபி கேநசித்காரணேந உத்க்ராந்திமாஶங்க்ய ப்ரதிஷேத⁴தி — ‘அதா²காமயமாநோ யோ(அ)காமோ நிஷ்காம ஆப்தகாம ஆத்மகாமோ ப⁴வதி ந தஸ்ய ப்ராணா உத்க்ராமந்தி ப்³ரஹ்மைவ ஸந்ப்³ரஹ்மாப்யேதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 6) இதி । அத: பரவித்³யாவிஷயாத்ப்ரதிஷேதா⁴த் ந பரப்³ரஹ்மவிதோ³ தே³ஹாத் ப்ராணாநாமுத்க்ராந்திரஸ்தீதி சேத் , நேத்யுச்யதே, யத: ஶாரீராதா³த்மந ஏஷ உத்க்ராந்திப்ரதிஷேத⁴: ப்ராணாநாம் , ந ஶரீராத் । கத²மவக³ம்யதே ? ‘ந தஸ்மாத்ப்ராணா உத்க்ராமந்தி’ இதி ஶாகா²ந்தரே பஞ்சமீப்ரயோகா³த் । ஸம்ப³ந்த⁴ஸாமாந்யவிஷயா ஹி ஷஷ்டீ² ஶாகா²ந்தரக³தயா பஞ்சம்யா ஸம்ப³ந்த⁴விஶேஷே வ்யவஸ்தா²ப்யதே । ‘தஸ்மாத்’ இதி ச ப்ராதா⁴ந்யாத் அப்⁴யுத³யநி:ஶ்ரேயஸாதி⁴க்ருதோ தே³ஹீ ஸம்ப³த்⁴யதே, ந தே³ஹ: । ந தஸ்மாது³ச்சிக்ரமிஷோர்ஜீவாத் ப்ராணா அபக்ராமந்தி, ஸஹைவ தேந ப⁴வந்தி — இத்யர்த²: । ஸப்ராணஸ்ய ச ப்ரவஸதோ ப⁴வத்யுத்க்ராந்திர்தே³ஹாதி³தி ॥ 12 ॥

நைதத³ஸ்தி — யது³க்தம் , பரப்³ரஹ்மவிதோ³(அ)பி தே³ஹாத் அஸ்த்யுத்க்ராந்தி: உத்க்ராந்திப்ரதிஷேத⁴ஸ்ய தே³ஹ்யபாதா³நத்வாதி³தி; யதோ தே³ஹாபாதா³ந ஏவ உத்க்ராந்திப்ரதிஷேத⁴ ஏகேஷாம் ஸமாம்நாத்ரூணாம் ஸ்பஷ்ட உபலப்⁴யதே । ததா² ஹி — ஆர்தபா⁴க³ப்ரஶ்நே ‘யத்ராயம் புருஷோ ம்ரியத உத³ஸ்மாத்ப்ராணா: க்ராமந்த்யாஹோ நேதி’ (ப்³ரு. உ. 3 । 2 । 11) இத்யத்ர, ‘நேதி ஹோவாச யாஜ்ஞவல்க்ய:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 2 । 11) இத்யநுத்க்ராந்திபக்ஷம் பரிக்³ருஹ்ய, ந தர்ஹ்யயமநுத்க்ராந்தேஷு ப்ராணேஷு ம்ருத: — இத்யஸ்யாமாஶங்காயாம் ‘அத்ரைவ ஸமவநீயந்தே’ இதி ப்ரவிலயம் ப்ராணாநாம் ப்ரதிஜ்ஞாய, தத்ஸித்³த⁴யே ‘ஸ உச்ச்²வயத்யாத்⁴மாயத்யாத்⁴மாதோ ம்ருத: ஶேதே’ (ப்³ரு. உ. 3 । 2 । 11) இதி ஸஶப்³த³பராம்ருஷ்டஸ்ய ப்ரக்ருதஸ்ய உத்க்ராந்த்யவதே⁴: உச்ச்²வயநாதீ³நி ஸமாமநந்தி । தே³ஹஸ்ய ச ஏதாநி ஸ்யு: ந தே³ஹிந:; தத்ஸாமாந்யாத் , ‘ந தஸ்மாத்ப்ராணா உத்க்ராமந்த்யத்ரைவ ஸமவநீயந்தே’ இத்யத்ராபி — அபே⁴தோ³பசாரேண தே³ஹாபாதா³நஸ்யைவ உத்க்ரமணஸ்ய ப்ரதிஷேத⁴: — யத்³யபி ப்ராதா⁴ந்யம் தே³ஹிந: — இதி வ்யாக்²யேயம் , யேஷாம் பஞ்சமீபாட²: । யேஷாம் து ஷஷ்டீ²பாட²:, தேஷாம் வித்³வத்ஸம்ப³ந்தி⁴நீ உத்க்ராந்தி: ப்ரதிஷித்⁴யத இதி, ப்ராப்தோத்க்ராந்திப்ரதிஷேதா⁴ர்த²த்வாத் அஸ்ய வாக்யஸ்ய, தே³ஹாபாதா³நைவ ஸா ப்ரதிஷித்³தா⁴ ப⁴வதி, தே³ஹாது³த்க்ராந்தி: ப்ராப்தா, ந தே³ஹிந:; அபி ச ‘சக்ஷுஷ்டோ வா மூர்த்⁴நோ வாந்யேப்⁴யோ வா ஶரீரதே³ஶேப்⁴யஸ்தமுத்க்ராமந்தம் ப்ராணோ(அ)நூத்க்ராமதி ப்ராணமநூத்க்ராமந்தꣳ ஸர்வே ப்ராணா அநூத்க்ராமந்தி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 2) இத்யேவமவித்³வத்³விஷயே ஸப்ரபஞ்சமுத்க்ரமணம் ஸம்ஸாரக³மநம் ச த³ர்ஶயித்வா, ‘இதி நு காமயமாந:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 6) இதி உபஸம்ஹ்ருத்ய அவித்³வத்கதா²ம் , ‘அதா²காமயமாந:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 6) இதி வ்யபதி³ஶ்ய வித்³வாம்ஸம் — யதி³ தத்³விஷயே(அ)ப்யுத்க்ராந்திமேவ ப்ராபயேத் , அஸமஞ்ஜஸ ஏவ வ்யபதே³ஶ: ஸ்யாத்; தஸ்மாத் அவித்³வத்³விஷயே ப்ராப்தயோர்க³த்யுத்க்ராந்த்யோ: வித்³வத்³விஷயே ப்ரதிஷேத⁴: — இத்யேவமேவ வ்யாக்²யேயம் , வ்யபதே³ஶார்த²வத்த்வாய । ந ச ப்³ரஹ்மவித³: ஸர்வக³தப்³ரஹ்மாத்மபூ⁴தஸ்ய ப்ரக்ஷீணகாமகர்மண: உத்க்ராந்தி: க³திர்வா உபபத்³யதே, நிமித்தாபா⁴வாத் । ‘அத்ர ப்³ரஹ்ம ஸமஶ்நுதே’ இதி ச ஏவம்ஜாதீயகா: ஶ்ருதயோ க³த்யுத்க்ராந்த்யோரபா⁴வம் ஸூசயந்தி ॥ 13 ॥

ஸ்மர்யதே(அ)பி ச மஹாபா⁴ரதே க³த்யுத்க்ராந்த்யோரபா⁴வ: — ‘ஸர்வபூ⁴தாத்மபூ⁴தஸ்ய ஸம்யக்³பூ⁴தாநி பஶ்யத: । தே³வா அபி மார்கே³ முஹ்யந்த்யபத³ஸ்ய பதை³ஷிண:’ (ம. பா⁴. 12 । 239 । 23) இதி । நநு க³திரபி ப்³ரஹ்மவித³: ஸர்வக³தப்³ரஹ்மாத்மபூ⁴தஸ்ய ஸ்மர்யதே — ‘ஶுக: கில வையாஸகிர்முமுக்ஷுராதி³த்யமண்ட³லமபி⁴ப்ரதஸ்தே² பித்ரா சாநுக³ம்யாஹூதோ போ⁴ இதி ப்ரதிஶுஶ்ராவ’ இதி — ந; ஸஶரீரஸ்யைவ அயம் யோக³ப³லேந விஶிஷ்டதே³ஶப்ராப்திபூர்வக: ஶரீரோத்ஸர்க³ இதி த்³ரஷ்டவ்யம் , ஸர்வபூ⁴தத்³ருஶ்யத்வாத்³யுபந்யாஸாத் । ந ஹி அஶரீரம் க³ச்ச²ந்தம் ஸர்வபூ⁴தாநி த்³ரஷ்டும் ஶக்நுயு: । ததா² ச தத்ரைவோபஸம்ஹ்ருதம் — ‘ஶுகஸ்து மாருதாச்சீ²க்⁴ராம் க³திம் க்ருத்வாந்தரிக்ஷக³: ।’ (ம. பா⁴. 12 । 333 । 19), ‘த³ர்ஶயித்வா ப்ரபா⁴வம் ஸ்வம் ஸர்வபூ⁴தக³தோ(அ)ப⁴வத்’ (ம. பா⁴. 12 । 333 । 20) இதி । தஸ்மாத³பா⁴வ: பரப்³ரஹ்மவிதோ³ க³த்யுத்க்ராந்த்யோ: । க³திஶ்ருதீநாம் து விஷயமுபரிஷ்டாத்³வ்யாக்²யாஸ்யாம: ॥ 14 ॥

தாநி புந: ப்ராணஶப்³தோ³தி³தாநி இந்த்³ரியாணி பூ⁴தாநி ச பரப்³ரஹ்மவித³: தஸ்மிந்நேவ பரஸ்மிந்நாத்மநி ப்ரலீயந்தே । கஸ்மாத் ? ததா² ஹி ஆஹ ஶ்ருதி: — ‘ஏவமேவாஸ்ய பரித்³ரஷ்டுரிமா: ஷோட³ஶ கலா: புருஷாயணா: புருஷம் ப்ராப்யாஸ்தம் க³ச்ச²ந்தி’ (ப்ர. உ. 6 । 5) இதி । நநு ‘க³தா: கலா: பஞ்சத³ஶ ப்ரதிஷ்டா²:’ (மு. உ. 3 । 2 । 7) இதி வித்³வத்³விஷயைவாபரா ஶ்ருதி: பரஸ்மாதா³த்மநோ(அ)ந்யத்ராபி கலாநாம் ப்ரலயம் ஆஹ ஸ்ம — ந; ஸா க²லு வ்யவஹாராபேக்ஷா — பார்தி²வாத்³யா: கலா: ப்ருதி²வ்யாதீ³ரேவ ஸ்வப்ரக்ருதீரபியந்தீதி । இதரா து வித்³வத்ப்ரதிபத்த்யபேக்ஷா — க்ருத்ஸ்நம் கலாஜாதம் பரப்³ரஹ்மவிதோ³ ப்³ரஹ்மைவ ஸம்பத்³யத இதி । தஸ்மாத³தோ³ஷ: ॥ 15 ॥

ஸ புநர்விது³ஷ: கலாப்ரலய: கிம் இதரேஷாமிவ ஸாவஶேஷோ ப⁴வதி, ஆஹோஸ்விந்நிரவஶேஷ இதி । தத்ர ப்ரலயஸாமாந்யாத் ஶக்த்யவஶேஷதாப்ரஸக்தௌ ப்³ரவீதி — அவிபா⁴கா³பத்திரேவேதி । குத: ? வசநாத் । ததா² ஹி கலாப்ரலயமுக்த்வா வக்தி — ‘பி⁴த்³யேதே தாஸாம் நாமரூபே புருஷ இத்யேவம் ப்ரோச்யதே ஸ ஏஷோ(அ)கலோ(அ)ம்ருதோ ப⁴வதி’ (ப்ர. உ. 6 । 5) இதி । அவித்³யாநிமித்தாநாம் ச கலாநாம் ந வித்³யாநிமித்தே ப்ரலயே ஸாவஶேஷத்வோபபத்தி: । தஸ்மாத³விபா⁴க³ ஏவேதி ॥ 16 ॥

ஸமாப்தா ப்ராஸங்கி³கீ பரவித்³யாக³தா சிந்தா; ஸம்ப்ரதி து அபரவித்³யாவிஷயாமேவ சிந்தாமநுவர்தயதி । ஸமாநா ச ஆஸ்ருத்யுபக்ரமாத் வித்³வத³விது³ஷோருத்க்ராந்தி: — இத்யுக்தம் । தம் இதா³நீம் ஸ்ருத்யுபக்ரமம் த³ர்ஶயதி । தஸ்ய உபஸம்ஹ்ருதவாகா³தி³கலாபஸ்யோச்சிக்ரமிஷதோ விஜ்ஞாநாத்மந:, ஓக: ஆயதநம் ஹ்ருத³யம் — ‘ஸ ஏதாஸ்தேஜோமாத்ரா: ஸமப்⁴யாத³தா³நோ ஹ்ருத³யமேவாந்வவக்ராமதி’ இதி ஶ்ருதே:, தத³க்³ரப்ரஜ்வலநபூர்விகா சக்ஷுராதி³ஸ்தா²நாபாதா³நா ச உத்க்ராந்தி: ஶ்ரூயதே — ‘தஸ்ய ஹைதஸ்ய ஹ்ருத³யஸ்யாக்³ரம் ப்ரத்³யோததே தேந ப்ரத்³யோதேநைஷ ஆத்மா நிஷ்க்ராமதி சக்ஷுஷ்டோ வா மூர்த்⁴நோ வாந்யேப்⁴யோ வா ஶரீரதே³ஶேப்⁴ய:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 2) இதி । ஸா கிமநியமேநைவ வித்³வத³விது³ஷோர்ப⁴வதி, அதா²ஸ்தி கஶ்சித்³விது³ஷோ விஶேஷநியம: — இதி விசிகித்ஸாயாம் , ஶ்ருத்யவிஶேஷாத³நியமப்ராப்தௌ, ஆசஷ்டே — ஸமாநே(அ)பி ஹி வித்³வத³விது³ஷோர்ஹ்ருத³யாக்³ரப்ரத்³யோதநே தத்ப்ரகாஶிதத்³வாரத்வே ச, மூர்த⁴ஸ்தா²நாதே³வ வித்³வாந்நிஷ்க்ராமதி, ஸ்தா²நாந்தரேப்⁴யஸ்து இதரே । குத: ? வித்³யாஸாமர்த்²யாத் । யதி³ வித்³வாநபி இதரவத் யத: குதஶ்சித்³தே³ஹதே³ஶாத் உத்க்ராமேத் , நைவ உத்க்ருஷ்டம் லோகம் லபே⁴த, தத்ர அநர்தி²கைவ வித்³யா ஸ்யாத் । தச்சே²ஷக³த்யநுஸ்ம்ருதியோகா³ச்ச — வித்³யாஶேஷபூ⁴தா ச மூர்த⁴ந்யநாடீ³ஸம்ப³த்³தா⁴ க³தி: அநுஶீலயிதவ்யா வித்³யாவிஶேஷேஷு விஹிதா । தாமப்⁴யஸ்யந் தயைவ ப்ரதிஷ்ட²த இதி யுக்தம் । தஸ்மாத் ஹ்ருத³யாலயேந ப்³ரஹ்மணா ஸூபாஸிதேந அநுக்³ருஹீத: தத்³பா⁴வம் ஸமாபந்நோ வித்³வாந் மூர்த⁴ந்யயைவ ஶதாதி⁴கயா ஶதாத³திரிக்தயா ஏகஶததம்யா நாட்³யா நிஷ்க்ராமதி, இதராபி⁴ரிதரே । ததா² ஹி ஹார்த³வித்³யாம் ப்ரக்ருத்ய ஸமாமநந்தி — ‘ஶதம் சைகா ச ஹ்ருத³யஸ்ய நாட்³யஸ்தாஸாம் மூர்தா⁴நமபி⁴நி:ஸ்ருதைகா । தயோர்த்⁴வமாயந்நம்ருதத்வமேதி விஷ்வங்ஙந்யா உத்க்ரமணே ப⁴வந்தி’ (சா². உ. 8 । 6 । 6) இதி ॥ 17 ॥

அஸ்தி ஹார்த³வித்³யா ‘அத² யதி³த³மஸ்மிந்ப்³ரஹ்மபுரே த³ஹரம் புண்ட³ரீகம் வேஶ்ம’ (சா². உ. 8 । 1 । 1) இத்யுபக்ரம்ய விஹிதா । தத்ப்ரக்ரியாயாம் ‘அத² யா ஏதா ஹ்ருத³யஸ்ய நாட்³ய:’ (சா². உ. 8 । 6 । 1) இத்யுபக்ரம்ய ஸப்ரபஞ்சம் நாடீ³ரஶ்மிஸம்ப³ந்த⁴முக்த்வா உக்தம் — ‘அத² யத்ரைதத³ஸ்மாச்ச²ரீராது³த்க்ராமத்யதை²தைரேவ ரஶ்மிபி⁴ரூர்த்⁴வமாக்ரமதே’ (சா². உ. 8 । 6 । 5) இதி । புநஶ்சோக்தம் — ‘தயோர்த்⁴வமாயந்நம்ருதத்வமேதி’ (சா². உ. 8 । 6 । 6) இதி । தஸ்மாத் ஶதாதி⁴கயா நாட்³யா நிஷ்க்ராமந் ரஶ்ம்யநுஸாரீ நிஷ்க்ராமதீதி க³ம்யதே । தத் கிம் அவிஶேஷேணைவ அஹநி ராத்ரௌ வா ம்ரியமாணஸ்ய ரஶ்ம்யநுஸாரித்வம் , ஆஹோஸ்வித³ஹந்யேவ — இதி ஸம்ஶயே ஸதி, அவிஶேஷஶ்ரவணாத் அவிஶேஷேணைவ தாவத் ரஶ்ம்யநுஸாரீதி ப்ரதிஜ்ஞாயதே ॥ 18 ॥

அஸ்தி அஹநி நாடீ³ரஶ்மிஸம்ப³ந்த⁴ இதி அஹநி ம்ருதஸ்ய ஸ்யாத் ரஶ்ம்யநுஸாரித்வம் । ராத்ரௌ து ப்ரேதஸ்ய ந ஸ்யாத் , நாடீ³ரஶ்மிஸம்ப³ந்த⁴விச்சே²தா³த் — இதி சேத் , ந, நாடீ³ரஶ்மிஸம்ப³ந்த⁴ஸ்ய யாவத்³தே³ஹபா⁴வித்வாத் । யாவத்³தே³ஹபா⁴வீ ஹி ஶிராகிரணஸம்பர்க: । த³ர்ஶயதி சைதமர்த²ம் ஶ்ருதி: — ‘அமுஷ்மாதா³தி³த்யாத்ப்ரதாயந்தே தா ஆஸு நாடீ³ஷு ஸ்ருப்தா ஆப்⁴யோ நாடீ³ப்⁴ய: ப்ரதாயந்தே தே(அ)முஷ்மிந்நாதி³த்யே ஸ்ருப்தா:’ (சா². உ. 8 । 6 । 2) இதி । நிதா³க⁴ஸமயே ச நிஶாஸ்வபி கிரணாநுவ்ருத்திருபலப்⁴யதே, ப்ரதாபாதி³கார்யத³ர்ஶநாத் । ஸ்தோகாநுவ்ருத்தேஸ்து து³ர்லக்ஷ்யத்வம் ருத்வந்தரரஜநீஷு , ஶைஶிரேஷ்விவ து³ர்தி³நேஷு । ‘அஹரேவைதத்³ராத்ரௌ த³தா⁴தி’ இதி ச ஏததே³வ த³ர்ஶயதி । யதி³ ச ராத்ரௌ ப்ரேத: விநைவ ரஶ்ம்யநுஸாரேண ஊர்த்⁴வமாக்ரமேத, ரஶ்ம்யநுஸாராநர்த²க்யம் ப⁴வேத் । ந ஹ்யேதத் விஶிஷ்ய அதீ⁴யதே — யோ தி³வா ப்ரைதி, ஸ ரஶ்மீநபேக்ஷ்யோர்த்⁴வமாக்ரமதே, யஸ்து ராத்ரௌ ஸோ(அ)நபேக்ஷ்யைவேதி । அத² து வித்³வாநபி ராத்ரிப்ராயணாபராத⁴மாத்ரேண நோர்த்⁴வமாக்ரமேத, பாக்ஷிகப²லா வித்³யேதி அப்ரவ்ருத்திரேவ தஸ்யாம் ஸ்யாத் । ம்ருத்யுகாலாநியமாத் । அதா²பி ராத்ராவுபரதோ(அ)ஹராக³மம் உதீ³க்ஷேத, அஹராக³மே(அ)ப்யஸ்ய கதா³சித் அரஶ்மிஸம்ப³ந்தா⁴ர்ஹம் ஶரீரம் ஸ்யாத் பாவகாதி³ஸம்பர்காத் । ‘ஸ யாவத்க்ஷிப்யேந்மநஸ்தாவதா³தி³த்யம் க³ச்ச²தி’ (சா². உ. 8 । 6 । 5) இதி ச ஶ்ருதி: அநுதீ³க்ஷாம் த³ர்ஶயதி । தஸ்மாத் அவிஶேஷேணைவ இத³ம் ராத்ரிம்தி³வம் ரஶ்ம்யநுஸாரித்வம் ॥ 19 ॥

அத ஏவ ச உதீ³க்ஷாநுபபத்தே:, அபாக்ஷிகப²லத்வாச்ச வித்³யாயா:, அநியதகாலத்வாச்ச ம்ருத்யோ:, த³க்ஷிணாயநே(அ)பி ம்ரியமாணோ வித்³வாந் ப்ராப்நோத்யேவ வித்³யாப²லம் । உத்தராயணமரணப்ராஶஸ்த்யப்ரஸித்³தே⁴:, பீ⁴ஷ்மஸ்ய ச ப்ரதீக்ஷாத³ர்ஶநாத் , ‘ஆபூர்யமாணபக்ஷாத்³யாந்ஷடு³த³ங்ஙேதி மாஸாꣳஸ்தாந்’ (சா². உ. 4 । 15 । 5) இதி ச ஶ்ருதே:, அபேக்ஷிதவ்யமுத்தராயணம் — இதீமாமாஶங்காம் அநேந ஸூத்ரேணாபநுத³தி । ப்ராஶஸ்த்யப்ரஸித்³தி⁴: அவித்³வத்³விஷயா । பீ⁴ஷ்மஸ்ய தூத்தராயணப்ரதிபாலநம் ஆசாரபரிபாலநார்த²ம் பித்ருப்ரஸாத³லப்³த⁴ஸ்வச்ச²ந்த³ம்ருத்யுதாக்²யாபநார்த²ம் ச । ஶ்ருதேஸ்து அர்த²ம் வக்ஷ்யதி ‘ஆதிவாஹிகாஸ்தல்லிங்கா³த்’ (ப்³ர. ஸூ. 4 । 3 । 4) இதி ॥ 20 ॥

யோகி³ந: ப்ரதி ச அயம் அஹராதி³காலவிநியோக³: அநாவ்ருத்தயே ஸ்மர்யதே । ஸ்மார்தே சைதே யோக³ஸாங்க்²யே, ந ஶ்ரௌதே । அதோ விஷயபே⁴தா³த் ப்ரமாணவிஶேஷாச்ச நாஸ்ய ஸ்மார்தஸ்ய காலவிநியோக³ஸ்ய ஶ்ரௌதேஷு விஜ்ஞாநேஷு அவதார: । நநு ‘அக்³நிர்ஜ்யோதிரஹ: ஶுக்ல: ஷண்மாஸா உத்தராயணம் ।’ (ப⁴. கீ³. 8 । 24) ‘தூ⁴மோ ராத்ரிஸ்ததா² க்ருஷ்ண: ஷண்மாஸா த³க்ஷிணாயநம்’ (ப⁴. கீ³. 8 । 25) இதி ச ஶ்ரௌதாவேதௌ தே³வயாநபித்ருயாணௌ ப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாயேதே ஸ்ம்ருதாவபீதி, உச்யதே — ‘தம் காலம் வக்ஷ்யாமி’ (ப⁴. கீ³. 8 । 23) இதி ஸ்ம்ருதௌ காலப்ரதிஜ்ஞாநாத் விரோத⁴மாஶங்க்ய அயம் பரிஹார: உக்த: । யதா³ புந: ஸ்ம்ருதாவபி அக்³ந்யாத்³யா தே³வதா ஏவ ஆதிவாஹிக்யோ க்³ருஹ்யந்தே, ததா³ ந கஶ்சித்³விரோத⁴ இதி ॥ 21 ॥

அர்சிராதி³நேதி । ஸர்வோ ப்³ரஹ்ம ப்ரேப்ஸு: அர்சிராதி³நைவாத்⁴வநா ரம்ஹதீதி ப்ரதிஜாநீமஹே । குத: ? தத்ப்ரதி²தே: । ப்ரதி²தோ ஹ்யேஷ மார்க³: ஸர்வேஷாம் விது³ஷாம் । ததா² ஹி பஞ்சாக்³நிவித்³யாப்ரகரணே — ‘யே சாமீ அரண்யே ஶ்ரத்³தா⁴ꣳ ஸத்யமுபாஸதே’ (ப்³ரு. உ. 6 । 2 । 15) இதி வித்³யாந்தரஶீலிநாமபி அர்சிராதி³கா ஸ்ருதி: ஶ்ராவ்யதே । ஸ்யாதே³தத் — யாஸு வித்³யாஸு ந காசித்³க³திருச்யதே, தாஸு இயமர்சிராதி³கா உபதிஷ்ட²தாம் । யாஸு து அந்யா ஶ்ராவ்யதே, தாஸு கிமித்யர்சிராத்³யாஶ்ரயணமிதி, அத்ரோச்யதே — ப⁴வேதே³ததே³வம் , யத்³யத்யந்தபி⁴ந்நா ஏவ ஏதா: ஸ்ருதய: ஸ்யு: । ஏகைவ த்வேஷா ஸ்ருதி: அநேகவிஶேஷணா ப்³ரஹ்மலோகப்ரபத³நீ க்வசித் கேநசித் விஶேஷணேநோபலக்ஷிதேதி வதா³ம:, ஸர்வத்ரைகதே³ஶப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத் இதரேதரவிஶேஷணவிஶேஷ்யபா⁴வோபபத்தே: । ப்ரகரணபே⁴தே³(அ)பி ஹி வித்³யைகத்வே ப⁴வதி இதரேதரவிஶேஷணோபஸம்ஹாரவத் க³திவிஶேஷணாநாமப்யுபஸம்ஹார: । வித்³யாபே⁴தே³(அ)பி து க³த்யேகதே³ஶப்ரத்யபி⁴ஜ்ஞாநாத் க³ந்தவ்யாபே⁴தா³ச்ச க³த்யபே⁴த³ ஏவ । ததா² ஹி — ‘தே தேஷு ப்³ரஹ்மலோகேஷு பரா: பராவதோ வஸந்தி’ (ப்³ரு. உ. 6 । 2 । 15) ‘தஸ்மிந்வஸந்தி ஶாஶ்வதீ: ஸமா:’ (ப்³ரு. உ. 5 । 10 । 1) ‘ஸா யா ப்³ரஹ்மணோ ஜிதிர்யா வ்யுஷ்டிஸ்தாம் ஜிதிம் ஜயதி தாம் வ்யுஷ்டிம் வ்யஶ்நுதே’ (கௌ. உ. 1 । 7) ‘தத்³ய ஏவைதம் ப்³ரஹ்மலோகம் ப்³ரஹ்மசர்யேணாநுவிந்த³தி’ (சா². உ. 8 । 4 । 3) இதி ச தத்ர தத்ர ததே³வ ஏகம் ப²லம் ப்³ரஹ்மலோகப்ராப்திலக்ஷணம் ப்ரத³ர்ஶ்யதே । யத்து ‘ஏதைரேவ’ இத்யவதா⁴ரணம் அர்சிராத்³யாஶ்ரயணே ந ஸ்யாதி³தி, நைஷ தோ³ஷ:, ரஶ்மிப்ராப்திபரத்வாத³ஸ்ய । ந ஹி ஏக ஏவ ஶப்³தோ³ ரஶ்மீம்ஶ்ச ப்ராபயிதுமர்ஹதி, அர்சிராதீ³ம்ஶ்ச வ்யாவர்தயிதும் । தஸ்மாத் ரஶ்மிஸம்ப³ந்த⁴ ஏவாயமவதா⁴ர்யத இதி த்³ரஷ்டவ்யம் । த்வராவசநம் து அர்சிராத்³யபேக்ஷாயாமபி க³ந்தவ்யாந்தராபேக்ஷயா ஶைக்⁴ர்யார்த²த்வாத் நோபருத்⁴யதே — யதா² நிமேஷமாத்ரேணாத்ராக³ம்யத இதி । அபி ச ‘அதை²தயோ: பதோ²ர்ந கதரேணசந’ (சா². உ. 5 । 10 । 8) இதி மார்க³த்³வயப்⁴ரஷ்டாநாம் கஷ்டம் த்ருதீயம் ஸ்தா²நமாசக்ஷாணா பித்ருயாணவ்யதிரிக்தமேகமேவ தே³வயாநமர்சிராதி³பர்வாணம் பந்தா²நம் ப்ரத²யதி । பூ⁴யாம்ஸ்யர்சிராதி³ஸ்ருதௌ மார்க³பர்வாணி, அல்பீயாம்ஸி த்வந்யத்ர । பூ⁴யஸாம் ச ஆநுகு³ண்யேந அல்பீயஸாம் நயநம் ந்யாய்யமித்யதோ(அ)பி அர்சிராதி³நா தத்ப்ரதி²தேரித்யுக்தம் ॥ 1 ॥

கேந புந: ஸந்நிவேஶவிஶேஷேண க³திவிஶேஷணாநாம் இதரேதரவிஶேஷணவிஶேஷ்யபா⁴வ: — இதி ததே³தத் ஸுஹ்ருத்³பூ⁴த்வா ஆசார்யோ க்³ரத²யதி । ‘ஸ ஏதம் தே³வயாநம் பந்தா²நமாபத்³யாக்³நிலோகமாக³ச்ச²தி ஸ வாயுலோகம் ஸ வருணலோகம் ஸ ஆதி³த்யலோகம் ஸ இந்த்³ரலோகம் ஸ ப்ரஜாபதிலோகம் ஸ ப்³ரஹ்மலோகம்’ (கௌ. உ. 1 । 3) இதி கௌஷீதகிநாம் தே³வயாந: பந்தா²: பட்²யதே । தத்ர அர்சிரக்³நிலோகஶப்³தௌ³ தாவத் ஏகார்தௌ² ஜ்வலநவசநத்வாதி³தி நாத்ர ஸந்நிவேஶக்ரம: கஶ்சித³ந்வேஷ்ய: । வாயுஸ்து அர்சிராதௌ³ வர்த்மநி அஶ்ருத: கதமஸ்மிந்ஸ்தா²நே நிவேஶயிதவ்ய இதி, உச்யதே — ‘தே(அ)ர்சிஷமேவாபி⁴ஸம்ப⁴வந்த்யர்சிஷோ(அ)ஹரஹ்ந ஆபூர்யமாணபக்ஷமாபூர்யமாணபக்ஷாத்³யாந்ஷடு³த³ங்ஙேதி மாஸாꣳஸ்தாந் ।’ (சா². உ. 5 । 10 । 1) ‘மாஸேப்⁴ய: ஸம்வத்ஸரம் ஸம்வத்ஸராதா³தி³த்யம்’ (சா². உ. 5 । 10 । 2) இத்யத்ர ஸம்வத்ஸராத்பராஞ்சம் ஆதி³த்யாத³ர்வாஞ்சம் வாயுமபி⁴ஸம்ப⁴வந்தி । கஸ்மாத் ? அவிஶேஷவிஶேஷாப்⁴யாம் । ததா² ஹி ‘ஸ வாயுலோகம்’ (கௌ. உ. 1 । 3) இத்யத்ர அவிஶேஷோபதி³ஷ்டஸ்ய வாயோ: ஶ்ருத்யந்தரே விஶேஷோபதே³ஶோ த்³ருஶ்யதே — ‘யதா³ வை புருஷோ(அ)ஸ்மால்லோகாத்ப்ரைதி ஸ வாயுமாக³ச்ச²தி தஸ்மை ஸ தத்ர விஜிஹீதே யதா² ரத²சக்ரஸ்ய க²ம் தேந ஸ ஊர்த்⁴வமாக்ரமதே ஸ ஆதி³த்யமாக³ச்ச²தி’ (ப்³ரு. உ. 5 । 10 । 1) இதி । ஏதஸ்மாத் ஆதி³த்யாத் வாயோ: பூர்வத்வத³ர்ஶநாத் விஶேஷாத் அப்³தா³தி³த்யயோரந்தராலே வாயுர்நிவேஶயிதவ்ய: । கஸ்மாத்புநரக்³நே: பரத்வத³ர்ஶநாத்³விஶேஷாத³ர்சிஷோ(அ)நந்தரம் வாயுர்ந நிவேஶ்யதே ? நைஷோ(அ)ஸ்தி விஶேஷ இதி வதா³ம: । நநூதா³ஹ்ருதா ஶ்ருதி: — ‘ஸ ஏதம் தே³வயாநம் பந்தா²நமாபத்³யாக்³நிலோகமாக³ச்ச²தி ஸ வாயுலோகம் ஸ வருணலோகம்’ (கௌ. உ. 1 । 3) இதி । உச்யதே — கேவலோ(அ)த்ர பாட²: பௌர்வாபர்யேணாவஸ்தி²த:, நாத்ர க்ரமவசந: கஶ்சிச்ச²ப்³தோ³(அ)ஸ்தி । பதா³ர்தோ²பத³ர்ஶநமாத்ரம் ஹ்யத்ர க்ரியதே — ஏதம் ஏதம் ச ஆக³ச்ச²தீதி । இதரத்ர புந:, வாயுப்ரத்தேந ரத²சக்ரமாத்ரேண ச்சி²த்³ரேண ஊர்த்⁴வமாக்ரம்ய ஆதி³த்யமாக³ச்ச²தீதி — அவக³ம்யதே க்ரம: । தஸ்மாத் ஸூக்தம் அவிஶேஷவிஶேஷாப்⁴யாமிதி । வாஜஸநேயிநஸ்து ‘மாஸேப்⁴யோ தே³வலோகம் தே³வலோகாதா³தி³த்யம்’ (ப்³ரு. உ. 6 । 2 । 15) இதி ஸமாமநந்தி । தத்ர ஆதி³த்யாநந்தர்யாய தே³வலோகாத்³வாயுமபி⁴ஸம்ப⁴வேயு: । ‘வாயுமப்³தா³த்’ இதி து ச²ந்தோ³க³ஶ்ருத்யபேக்ஷயோக்தம் । சா²ந்தோ³க்³யவாஜஸநேயகயோஸ்து ஏகத்ர தே³வலோகோ ந வித்³யதே, பரத்ர ஸம்வத்ஸர: । தத்ர ஶ்ருதித்³வயப்ரத்யயாத் உபா⁴வபி உப⁴யத்ர க்³ரத²யிதவ்யௌ । தத்ராபி மாஸஸம்ப³ந்தா⁴த்ஸம்வத்ஸர: பூர்வ: பஶ்சிமோ தே³வலோக இதி விவேக்தவ்யம் ॥ 2 ॥

‘ஆதி³த்யாச்சந்த்³ரமஸம் சந்த்³ரமஸோ வித்³யுதம்’ (சா². உ. 4 । 15 । 5) இத்யஸ்யா வித்³யுத உபரிஷ்டாத் ‘ஸ வருணலோகம்’ இத்யயம் வருண: ஸம்ப³த்⁴யதே । அஸ்தி ஹி ஸம்ப³ந்தோ⁴ வித்³யுத்³வருணயோ: । யதா³ ஹி விஶாலா வித்³யுதஸ்தீவ்ரஸ்தநிதநிர்கோ⁴ஷா ஜீமூதோத³ரேஷு ப்ரந்ருத்யந்தி, அத² ஆப: ப்ரபதந்தி । ‘வித்³யோததே ஸ்தநயதி வர்ஷிஷ்யதி வா’ (சா². உ. 7 । 11 । 1) இதி ச ப்³ராஹ்மணம் । அபாம் ச அதி⁴பதிர்வருண இதி ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிப்ரஸித்³தி⁴: । வருணாத³தி⁴ இந்த்³ரப்ரஜாபதீ ஸ்தா²நாந்தராபா⁴வாத் பாட²ஸாமர்த்²யாச்ச । ஆக³ந்துகத்வாத³பி வருணாதீ³நாமந்தே ஏவ நிவேஶ:, வைஶேஷிகஸ்தா²நாபா⁴வாத் । வித்³யுச்ச அந்த்யா அர்சிராதௌ³ வர்த்மநி ॥ 3 ॥

தேஷ்வேவ அர்சிராதி³ஷு ஸம்ஶய: — கிமேதாநி மார்க³சிஹ்நாநி, உத போ⁴க³பூ⁴மய:, அத²வா நேதாரோ க³ந்த்ரூணாமிதி । தத்ர மார்க³லக்ஷணபூ⁴தா அர்சிராத³ய இதி தாவத்ப்ராப்தம் , தத்ஸ்வரூபத்வாது³பதே³ஶஸ்ய । யதா² ஹி லோகே கஶ்சித்³க்³ராமம் நக³ரம் வா ப்ரதிஷ்டா²ஸமாநோ(அ)நுஶிஷ்யதே — க³ச்ச² இதஸ்த்வமமும் கி³ரிம் ததோ ந்யக்³ரோத⁴ம் ததோ நதீ³ம் ததோ க்³ராமம் நக³ரம் வா ப்ராப்ஸ்யஸீதி — ஏவமிஹாபி ‘அர்சிஷோ(அ)ஹரஹ்ந ஆபூர்யமாணபக்ஷம்’ இத்யாத்³யாஹ । அத²வா போ⁴க³பூ⁴மய இதி ப்ராப்தம் । ததா²ஹி லோகஶப்³தே³ந அக்³ந்யாதீ³நநுப³த்⁴நாதி — ‘அக்³நிலோகமாக³ச்ச²தி’ (கௌ. உ. 1 । 3) இத்யாதி³ । லோகஶப்³த³ஶ்ச ப்ராணிநாம் போ⁴கா³யதநேஷு பா⁴ஷ்யதே — ‘மநுஷ்யலோக: பித்ருலோகோ தே³வலோக:’ (ப்³ரு. உ. 1 । 5 । 16) இதி ச । ததா² ச ப்³ராஹ்மணம் — ‘அஹோராத்ரேஷு தே லோகேஷு ஸஜ்ஜந்தே’ இத்யாதி³ । தஸ்மாந்நாதிவாஹிகா அர்சிராத³ய: । அசேதநத்வாத³ப்யேதேஷாமாதிவாஹிகத்வாநுபபத்தி: । சேதநா ஹி லோகே ராஜநியுக்தா: புருஷா து³ர்கே³ஷு மார்கே³ஷ்வதிவாஹ்யாந் அதிவாஹயந்தீதி । ஏவம் ப்ராப்தே, ப்³ரூம: — ஆதிவாஹிகா ஏவைதே ப⁴விதுமர்ஹந்தி । குத: ? தல்லிங்கா³த் । ததா² ஹி — ‘சந்த்³ரமஸோ வித்³யுதம் தத்புருஷோ(அ)மாநவ: ஸ ஏநாந்ப்³ரஹ்ம க³மயதி’ (சா². உ. 4 । 15 । 5) இதி ஸித்³த⁴வத்³க³மயித்ருத்வம் த³ர்ஶயதி । தத்³வசநம் தத்³விஷயமேவோபக்ஷீணமிதி சேத் , ந, ப்ராப்தமாநவத்வநிவ்ருத்திபரத்வாத்³விஶேஷணஸ்ய । யத்³யர்சிராதி³ஷு புருஷா க³மயிதார: ப்ராப்தா: தே ச மாநவா:, ததோ யுக்தம் தந்நிவ்ருத்த்யர்த²ம் புருஷவிஶேஷணம் — அமாநவ இதி ॥ 4 ॥

யே தாவத³ர்சிராதி³மார்க³கா³: தே தே³ஹவியோகா³த் ஸம்பிண்டி³தகரணக்³ராமா இதி அஸ்வதந்த்ரா:, அர்சிராதீ³நாமப்யசேதநத்வாத³ஸ்வாதந்த்ர்யம் — இத்யத: அர்சிராத்³யபி⁴மாநிநஶ்சேதநா தே³வதாவிஶேஷா அதியாத்ராயாம் நியுக்தா இதி க³ம்யதே । லோகே(அ)பி ஹி மத்தமூர்சி²தாத³ய: ஸம்பிண்டி³தகரணா: பரப்ரயுக்தவர்த்மாநோ ப⁴வந்தி । அநவஸ்தி²தத்வாத³ப்யர்சிராதீ³நாம் ந மார்க³லக்ஷணத்வோபபத்தி: । ந ஹி ராத்ரௌ ப்ரேதஸ்ய அஹ:ஸ்வரூபாபி⁴ஸம்ப⁴வ உபபத்³யதே । ந ச ப்ரதிபாலநமஸ்தீத்யுக்தம் புரஸ்தாத் । த்⁴ருவத்வாத்து தே³வதாத்மநாம் நாயம் தோ³ஷோ ப⁴வதி । அர்சிராதி³ஶப்³த³தா ச ஏஷாம் அர்சிராத்³யபி⁴மாநாது³பபத்³யதே । ‘அர்சிஷோ(அ)ஹ:’ (சா². உ. 4 । 15 । 5) இத்யாதி³நிர்தே³ஶஸ்து ஆதிவாஹிகத்வே(அ)பி ந விருத்⁴யதே — அர்சிஷா ஹேதுநா அஹரபி⁴ஸம்ப⁴வதி, அஹ்நா ஹேதுநா ஆபூர்யமாணபக்ஷமிதி । ததா² ச லோகே ப்ரஸித்³தே⁴ஷ்வப்யாதிவாஹிகேஷு ஏவம்ஜாதீயக உபதே³ஶோ த்³ருஶ்யதே — க³ச்ச² த்வம் இதோ ப³லவர்மாணம் ததோ ஜயஸிம்ஹம் தத: க்ருஷ்ணகு³ப்தமிதி । அபி ச உபக்ரமே ‘தே(அ)ர்சிரபி⁴ஸம்ப⁴வந்தி’ (ப்³ரு. உ. 6 । 2 । 15) இதி ஸம்ப³ந்த⁴மாத்ரமுக்தம் , ந ஸம்ப³ந்த⁴விஶேஷ: கஶ்சித் । உபஸம்ஹாரே து ‘ஸ ஏநாந்ப்³ரஹ்ம க³மயதி’ (சா². உ. 4 । 15 । 5) இதி ஸம்ப³ந்த⁴விஶேஷ: அதிவாஹ்யாதிவாஹகத்வலக்ஷண உக்த: । தேந ஸ ஏவோபக்ரமே(அ)பீதி நிர்தா⁴ர்யதே । ஸம்பிண்டி³தகரணத்வாதே³வ ச க³ந்த்ரூணாம் ந தத்ர போ⁴க³ஸம்ப⁴வ: । லோகஶப்³த³ஸ்து அநுபபு⁴ஞ்ஜாநேஷ்வபி க³ந்த்ருஷு க³மயிதும் ஶக்யதே, அந்யேஷாம் தல்லோகவாஸிநாம் போ⁴க³பூ⁴மித்வாத் । அத: அக்³நிஸ்வாமிகம் லோகம் ப்ராப்த: அக்³நிநா அதிவாஹ்யதே, வாயுஸ்வாமிகம் ப்ராப்தோ வாயுநா — இதி யோஜயிதவ்யம் ॥ 5 ॥

ததோ வித்³யுத³பி⁴ஸம்ப⁴வநாதூ³ர்த்⁴வம் வித்³யுத³நந்தரவர்திநைவாமாநவேந புருஷேண வருணலோகாதி³ஷ்வதிவாஹ்யமாநா ப்³ரஹ்மலோகம் க³ச்ச²ந்தீத்யவக³ந்தவ்யம் , ‘தாந்வைத்³யுதாத்புருஷோ(அ)மாநவ: ஸ ஏத்ய ப்³ரஹ்மலோகம் க³மயதி’ இதி தஸ்யைவ க³மயித்ருத்வஶ்ருதே: । வருணாத³யஸ்து தஸ்யைவ அப்ரதிப³ந்த⁴கரணேந ஸாஹாய்யாநுஷ்டா²நேந வா கேநசித் அநுக்³ராஹகா இத்யவக³ந்தவ்யம் । தஸ்மாத்ஸாதூ⁴க்தம் — ஆதிவாஹிகா தே³வதாத்மாநோ(அ)ர்சிராத³ய இதி ॥ 6 ॥

‘ஸ ஏநாந்ப்³ரஹ்ம க³மயதி’ (சா². உ. 4 । 15 । 5) இத்யத்ர விசிகித்ஸ்யதே — கிம் கார்யமபரம் ப்³ரஹ்ம க³மயதி, ஆஹோஸ்வித்பரமேவாவிக்ருதம் முக்²யம் ப்³ரஹ்மேதி । குத: ஸம்ஶய: ? ப்³ரஹ்மஶப்³த³ப்ரயோகா³த் , க³திஶ்ருதேஶ்ச । தத்ர கார்யமேவ ஸகு³ணமபரம் ப்³ரஹ்ம ஏநாந்க³மயத்யமாநவ: புருஷ இதி பா³த³ரிராசார்யோ மந்யதே । குத: ? அஸ்ய க³த்யுபபத்தே: — அஸ்ய ஹி கார்யப்³ரஹ்மணோ க³ந்தவ்யத்வமுபபத்³யதே, ப்ரதே³ஶவத்த்வாத் । ந து பரஸ்மிந்ப்³ரஹ்மணி க³ந்த்ருத்வம் க³ந்தவ்யத்வம் க³திர்வா அவகல்பதே, ஸர்வக³தத்வாத்ப்ரத்யகா³த்மத்வாச்ச க³ந்த்ரூணாம் ॥ 7 ॥

‘ப்³ரஹ்மலோகாந்க³மயதி தே தேஷு ப்³ரஹ்மலோகேஷு பரா: பராவதோ வஸந்தி’ (ப்³ரு. உ. 6 । 2 । 15) இதி ச ஶ்ருத்யந்தரே விஶேஷிதத்வாத் கார்யப்³ரஹ்மவிஷயைவ க³திரிதி க³ம்யதே । ந ஹி ப³ஹுவசநேந விஶேஷணம் பரஸ்மிந்ப்³ரஹ்மண்யவகல்பதே । கார்யே து அவஸ்தா²பே⁴தோ³பபத்தே: ஸம்ப⁴வதி ப³ஹுவசநம் । லோகஶ்ருதிரபி விகாரகோ³சராயாமேவ ஸந்நிவேஶவிஶிஷ்டாயாம் போ⁴க³பூ⁴மாவாஞ்ஜஸீ । கௌ³ணீ த்வந்யத்ர ‘ப்³ரஹ்மைவ லோக ஏஷ ஸம்ராட்’ இத்யாதி³ஷு । அதி⁴கரணாதி⁴கர்தவ்யநிர்தே³ஶோ(அ)பி பரஸ்மிந்ப்³ரஹ்மணி அநாஞ்ஜஸ: ஸ்யாத் । தஸ்மாத் கார்யவிஷயமேவேத³ம் நயநம் ॥ 8 ॥

துஶப்³த³ ஆஶங்காவ்யாவ்ருத்த்யர்த²: । பரப்³ரஹ்மஸாமீப்யாத் அபரஸ்ய ப்³ரஹ்மண:, தஸ்மிந்நபி ப்³ரஹ்மஶப்³த³ப்ரயோகோ³ ந விருத்⁴யதே । பரமேவ ஹி ப்³ரஹ்ம விஶுத்³தோ⁴பாதி⁴ஸம்ப³ந்த⁴ம் க்வசித்கைஶ்சித்³விகாரத⁴ர்மைர்மநோமயத்வாதி³பி⁴: உபாஸநாய உபதி³ஶ்யமாநம் அபரமிதி ஸ்தி²தி: ॥ 9 ॥

கார்யப்³ரஹ்மலோகப்ரலயப்ரத்யுபஸ்தா²நே ஸதி தத்ரைவ உத்பந்நஸம்யக்³த³ர்ஶநா: ஸந்த:, தத³த்⁴யக்ஷேண ஹிரண்யக³ர்பே⁴ண ஸஹ அத: பரம் பரிஶுத்³த⁴ம் விஷ்ணோ: பரமம் பத³ம் ப்ரதிபத்³யந்தே — இதி, இத்த²ம் க்ரமமுக்தி: அநாவ்ருத்த்யாதி³ஶ்ருத்யபி⁴தா⁴நேப்⁴யோ(அ)ப்⁴யுபக³ந்தவ்யா । ந ஹ்யஞ்ஜஸைவ க³திபூர்விகா பரப்ராப்தி: ஸம்ப⁴வதீத்யுபபாதி³தம் ॥ 10 ॥

ஸ்ம்ருதிரப்யேதமர்த²மநுஜாநாதி — ‘ப்³ரஹ்மணா ஸஹ தே ஸர்வே ஸம்ப்ராப்தே ப்ரதிஸஞ்சரே । பரஸ்யாந்தே க்ருதாத்மாந: ப்ரவிஶந்தி பரம் பத³ம்’ இதி । தஸ்மாத்கார்யப்³ரஹ்மவிஷயா ஏவ க³திஶ்ருதய: இதி ஸித்³தா⁴ந்த: ॥ 11 ॥

ஜைமிநிஸ்த்வாசார்ய: ‘ஸ ஏநாந்ப்³ரஹ்ம க³மயதி’ (சா². உ. 4 । 15 । 5) இத்யத்ர பரமேவ ப்³ரஹ்ம ப்ராபயதீதி மந்யதே । குத: ? முக்²யத்வாத் । பரம் ஹி ப்³ரஹ்ம ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்ய முக்²யமாலம்ப³நம் , கௌ³ணமபரம்; முக்²யகௌ³ணயோஶ்ச முக்²யே ஸம்ப்ரத்யயோ ப⁴வதி ॥ 12 ॥

‘தயோர்த்⁴வமாயந்நம்ருதத்வமேதி’ (சா². உ. 8 । 6 । 6)(க. உ. 2 । 3 । 16) இதி ச க³திபூர்வகமம்ருதத்வம் த³ர்ஶயதி । அம்ருதத்வம் ச பரஸ்மிந்ப்³ரஹ்மண்யுபபத்³யதே, ந கார்யே, விநாஶித்வாத்கார்யஸ்ய — ‘அத² யத்ராந்யத்பஶ்யதி … தத³ல்பம் … தந்மர்த்யம்’ (சா². உ. 7 । 24 । 1) இதி வசநாத் । பரவிஷயைவ ச ஏஷா க³தி: கட²வல்லீஷு பட்²யதே; ந ஹி தத்ர வித்³யாந்தரப்ரக்ரமோ(அ)ஸ்தி — ‘அந்யத்ர த⁴ர்மாத³ந்யத்ராத⁴ர்மாத்’ (க. உ. 1 । 2 । 14) இதி பரஸ்யைவ ப்³ரஹ்மண: ப்ரக்ராந்தத்வாத் ॥ 13 ॥

அபி ச ‘ப்ரஜாபதே: ஸபா⁴ம் வேஶ்ம ப்ரபத்³யே’ (சா². உ. 8 । 14 । 1) இதி நாயம் கார்யவிஷய: ப்ரதிபத்த்யபி⁴ஸந்தி⁴:, ‘நாமரூபயோர்நிர்வஹிதா தே யத³ந்தரா தத்³ப்³ரஹ்ம’ (சா². உ. 8 । 14 । 1) இதி கார்யவிலக்ஷணஸ்ய பரஸ்யைவ ப்³ரஹ்மண: ப்ரக்ருதத்வாத் । ‘யஶோ(அ)ஹம் ப⁴வாமி ப்³ராஹ்மணாநாம்’ (சா². உ. 8 । 14 । 1) இதி ச ஸர்வாத்மத்வேநோபக்ரமணாத் । ‘ந தஸ்ய ப்ரதிமா(அ)ஸ்தி யஸ்ய நாம மஹத்³யஶ:’ (ஶ்வே. உ. 4 । 19) இதி ச பரஸ்யைவ ப்³ரஹ்மணோ யஶோநாமத்வப்ரஸித்³தே⁴: । ஸா சேயம் வேஶ்மப்ரதிபத்திர்க³திபூர்விகா ஹார்த³வித்³யாயாமுதி³தா — ‘தத³பராஜிதா பூர்ப்³ரஹ்மண: ப்ரபு⁴விமிதꣳ ஹிரண்மயம்’ (சா². உ. 8 । 5 । 3) இத்யத்ர । பதே³ரபி ச க³த்யர்த²த்வாத் மார்கா³பேக்ஷதா அவஸீயதே । தஸ்மாத்பரப்³ரஹ்மவிஷயா க³திஶ்ருதய இதி பக்ஷாந்தரம் । தாவேதௌ த்³வௌ பக்ஷாவாசார்யேண ஸூத்ரிதௌ — க³த்யுபபத்த்யாதி³பி⁴ரேக:, முக்²யத்வாதி³பி⁴ரபர: । தத்ர க³த்யுபபத்த்யாத³ய: ப்ரப⁴வந்தி முக்²யத்வாதீ³நாபா⁴ஸயிதும் , ந து முக்²யத்வாத³யோ க³த்யுபபத்த்யாதீ³ந் — இதி ஆத்³ய ஏவ ஸித்³தா⁴ந்தோ வ்யாக்²யாத:, த்³விதீயஸ்து பூர்வபக்ஷ: । ந ஹ்யஸத்யபி ஸம்ப⁴வே முக்²யஸ்யைவார்த²ஸ்ய க்³ரஹணமிதி கஶ்சிதா³ஜ்ஞாபயிதா வித்³யதே । பரவித்³யாப்ரகரணே(அ)பி ச தத்ஸ்துத்யர்த²ம் வித்³யாந்தராஶ்ரயக³த்யநுகீர்தநமுபபத்³யதே — ‘விஷ்வங்ஙந்யா உத்க்ரமணே ப⁴வந்தி’ (சா². உ. 8 । 6 । 6) இதிவத் । ‘ப்ரஜாபதே: ஸபா⁴ம் வேஶ்ம ப்ரபத்³யே’ (சா². உ. 8 । 14 । 1) இதி து பூர்வவாக்யவிச்சே²தே³ந கார்யே(அ)பி ப்ரதிபத்த்யபி⁴ஸந்தி⁴ர்ந விருத்⁴யதே । ஸகு³ணே(அ)பி ச ப்³ரஹ்மணி ஸர்வாத்மத்வஸங்கீர்தநம் ‘ஸர்வகர்மா ஸர்வகாம:’ இத்யாதி³வத் அவகல்பதே । தஸ்மாத³பரவிஷயா ஏவ க³திஶ்ருதய: ॥

கேசித்புந: பூர்வாணி பூர்வபக்ஷஸூத்ராணி ப⁴வந்தி உத்தராணி ஸித்³தா⁴ந்தஸூத்ராணி — இத்யேதாம் வ்யவஸ்தா²மநுருத்⁴யமாநா: பரவிஷயா ஏவ க³திஶ்ருதீ: ப்ரதிஷ்டா²பயந்தி; தத் அநுபபந்நம் , க³ந்தவ்யத்வாநுபபத்தேர்ப்³ரஹ்மண: । யத்ஸர்வக³தம் ஸர்வாந்தரம் ஸர்வாத்மகம் ச பரம் ப்³ரஹ்ம ‘ஆகாஶவத்ஸர்வக³தஶ்ச நித்ய:’ ‘யத்ஸாக்ஷாத³பரோக்ஷாத்³ப்³ரஹ்ம’ (ப்³ரு. உ. 3 । 4 । 1) ‘ய ஆத்மா ஸர்வாந்தர:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 4 । 1) ‘ஆத்மைவேத³ꣳ ஸர்வம்’ (சா². உ. 7 । 25 । 2) ‘ப்³ரஹ்மைவேத³ம் விஶ்வமித³ம் வரிஷ்ட²ம்’ (மு. உ. 2 । 2 । 12) இத்யாதி³ஶ்ருதிநிர்தா⁴ரிதவிஶேஷம் — தஸ்ய க³ந்தவ்யதா ந கதா³சித³ப்யுபபத்³யதே । ந ஹி க³தமேவ க³ம்யதே । அந்யோ ஹ்யந்யத்³க³ச்ச²தீதி ப்ரஸித்³த⁴ம் லோகே । நநு லோகே க³தஸ்யாபி க³ந்தவ்யதா தே³ஶாந்தரவிஶிஷ்டஸ்ய த்³ருஷ்டா — யதா² ப்ருதி²வீஸ்த² ஏவ ப்ருதி²வீம் தே³ஶாந்தரத்³வாரேண க³ச்ச²தி, ததா² அநந்யத்வே(அ)பி பா³லஸ்ய காலாந்தரவிஶிஷ்டம் வார்த⁴கம் ஸ்வாத்மபூ⁴தமேவ க³ந்தவ்யம் த்³ருஷ்டம் , தத்³வத் ப்³ரஹ்மணோ(அ)பி ஸர்வஶக்த்யுபேதத்வாத் கத²ஞ்சித் க³ந்தவ்யதா ஸ்யாதி³தி — ந, ப்ரதிஷித்³த⁴ஸர்வவிஶேஷத்வாத்³ப்³ரஹ்மண: । ‘நிஷ்கலம் நிஷ்க்ரியம் ஶாந்தம் நிரவத்³யம் நிரஞ்ஜநம்’ (ஶ்வே. உ. 6 । 19) ‘அஸ்தூ²லமநண்வஹ்ரஸ்வமதீ³ர்க⁴ம்’ (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 8) ‘ஸபா³ஹ்யாப்⁴யந்தரோ ஹ்யஜ:’ (மு. உ. 2 । 1 । 2) ‘ஸ வா ஏஷ மஹாநஜ ஆத்மாஜரோ(அ)மரோ(அ)ம்ருதோ(அ)ப⁴யோ ப்³ரஹ்ம’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 25) ‘ஸ ஏஷ நேதி நேத்யாத்மா’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 26) இத்யாதி³ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிந்யாயேப்⁴யோ ந தே³ஶகாலாதி³விஶேஷயோக³: பரமாத்மநி கல்பயிதும் ஶக்யதே, யேந பூ⁴ப்ரதே³ஶவயோவஸ்தா²ந்யாயேநாஸ்ய க³ந்தவ்யதா ஸ்யாத் । பூ⁴வயஸோஸ்து ப்ரதே³ஶாவஸ்தா²தி³விஶேஷயோகா³து³பபத்³யதே தே³ஶகாலவிஶிஷ்டா க³ந்தவ்யதா । ஜக³து³த்பத்திஸ்தி²திப்ரலயஹேதுத்வஶ்ருதேரநேகஶக்தித்வம் ப்³ரஹ்மண இதி சேத் , ந, விஶேஷநிராகரணஶ்ருதீநாமநந்யார்த²த்வாத் । உத்பத்த்யாதி³ஶ்ருதீநாமபி ஸமாநமநந்யார்த²த்வமிதி சேத் , ந, தாஸாமேகத்வப்ரதிபாத³நபரத்வாத் । ம்ருதா³தி³த்³ருஷ்டாந்தைர்ஹி ஸதோ ப்³ரஹ்மண ஏகஸ்ய ஸத்யத்வம் விகாரஸ்ய ச அந்ருதத்வம் ப்ரதிபாத³யத் ஶாஸ்த்ரம் நோத்பத்த்யாதி³பரம் ப⁴விதுமர்ஹதி ॥

கஸ்மாத்புநருத்பத்த்யாதி³ஶ்ருதீநாம் விஶேஷநிராகரணஶ்ருதிஶேஷத்வம் , ந புநரிதரஶேஷத்வமிதராஸாமிதி, உச்யதே — விஶேஷநிராகரணஶ்ருதீநாம் நிராகாங்க்ஷார்த²த்வாத் । ந ஹி ஆத்மந ஏகத்வநித்யத்வஶுத்³த⁴த்வாத்³யவக³தௌ ஸத்யாம் பூ⁴ய: காசிதா³காங்க்ஷா உபஜாயதே, புருஷார்த²ஸமாப்திபு³த்³த்⁴யுபபத்தே:, ‘தத்ர கோ மோஹ: க: ஶோக ஏகத்வமநுபஶ்யத:’ (ஈ. உ. 7) ‘அப⁴யம் வை ஜநக ப்ராப்தோ(அ)ஸி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 2 । 4) ‘வித்³வாந்ந பி³பே⁴தி குதஶ்சந । ஏதꣳ ஹ வாவ ந தபதி । கிமஹꣳ ஸாது⁴ நாகரவம் । கிமஹம் பாபமகரவம்’ (தை. உ. 2 । 9 । 1) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய:, ததை²வ ச விது³ஷாம் துஷ்ட்யநுப⁴வாதி³த³ர்ஶநாத் , விகாராந்ருதாபி⁴ஸந்த்⁴யபவாதா³ச்ச — ‘ம்ருத்யோ: ஸ ம்ருத்யுமாப்நோதி ய இஹ நாநேவ பஶ்யதி’ இதி । அதோ ந விஶேஷநிராகரணஶ்ருதீநாமந்யஶேஷத்வமவக³ந்தும் ஶக்யதே । நைவமுத்பத்த்யாதி³ஶ்ருதீநாம் நிராகாங்க்ஷார்த²ப்ரதிபாத³நஸாமர்த்²யமஸ்தி । ப்ரத்யக்ஷம் து தாஸாமந்யார்த²த்வம் ஸமநுக³ம்யதே । ததா² ஹி — ‘தத்ரைதச்சு²ங்க³முத்பதிதꣳ ஸோம்ய விஜாநீஹி நேத³மமூலம் ப⁴விஷ்யதி’ (சா². உ. 6 । 8 । 3) இத்யுபந்யஸ்ய உத³ர்கே ஸத ஏவைகஸ்ய ஜக³ந்மூலஸ்ய விஜ்ஞேயத்வம் த³ர்ஶயதி; ‘யதோ வா இமாநி பூ⁴தாநி ஜாயந்தே । யேந ஜாதாநி ஜீவந்தி । யத்ப்ரயந்த்யபி⁴ஸம்விஶந்தி । தத்³விஜிஜ்ஞாஸஸ்வ । தத்³ப்³ரஹ்ம’ (தை. உ. 3 । 1 । 1) இதி ச । ஏவமுத்பத்த்யாதி³ஶ்ருதீநாம் ஐகாத்ம்யாவக³மபரத்வாத் நாநேகஶக்தியோகோ³ ப்³ரஹ்மண: । அதஶ்ச க³ந்தவ்யத்வாநுபபத்தி: । ‘ந தஸ்ய ப்ராணா உத்க்ராமந்தி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 6) ‘ப்³ரஹ்மைவ ஸந்ப்³ரஹ்மாப்யேதி’ இதி ச பரஸ்மிந்ப்³ரஹ்மணி க³திம் நிவாரயதி । தத்³வ்யாக்²யாதம் ‘ஸ்பஷ்டோ ஹ்யேகேஷாம்’ (ப்³ர. ஸூ. 4 । 2 । 13) இத்யத்ர ॥

க³திகல்பநாயாம் ச க³ந்தா ஜீவோ க³ந்தவ்யஸ்ய ப்³ரஹ்மண: அவயவ: விகாரோ அந்யோ வா தத: ஸ்யாத் , அத்யந்ததாதா³த்ம்யே க³மநாநுபபத்தே: । யத்³யேவம் , தத: கிம் ஸ்யாத் ? உச்யதே — யத்³யேகதே³ஶ:, தேந ஏகதே³ஶிநோ நித்யப்ராப்தத்வாத் ந புநர்ப்³ரஹ்மக³மநமுபபத்³யதே । ஏகதே³ஶைகதே³ஶித்வகல்பநா ச ப்³ரஹ்மண்யநுபபந்நா, நிரவயவத்வப்ரஸித்³தே⁴: । விகாரபக்ஷே(அ)ப்யேதத்துல்யம் , விகாரேணாபி விகாரிணோ நித்யப்ராப்தத்வாத் । ந ஹி க⁴டோ ம்ருதா³த்மதாம் பரித்யஜ்ய அவதிஷ்ட²தே, பரித்யாகே³ வா அபா⁴வப்ராப்தே: । விகாராவயவபக்ஷயோஶ்ச தத்³வத: ஸ்தி²ரத்வாத் ப்³ரஹ்மண: ஸம்ஸாரக³மநமபி அநவக்லுப்தம் । அத² அந்ய ஏவ ஜீவோ ப்³ரஹ்மண:, ஸோ(அ)ணு: வ்யாபீ மத்⁴யமபரிமாணோ வா ப⁴விதுமர்ஹதி । வ்யாபித்வே க³மநாநுபபத்தி: । மத்⁴யமபரிமாணத்வே ச அநித்யத்வப்ரஸங்க³: । அணுத்வே க்ருத்ஸ்நஶரீரவேத³நாநுபபத்தி: । ப்ரதிஷித்³தே⁴ ச அணுத்வமத்⁴யமபரிமாணத்வே விஸ்தரேண புரஸ்தாத் । பரஸ்மாச்ச அந்யத்வே ஜீவஸ்ய ‘தத்த்வமஸி’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) இத்யாதி³ஶாஸ்த்ரபா³த⁴ப்ரஸங்க³: । விகாராவயவபக்ஷயோரபி ஸமாநோ(அ)யம் தோ³ஷ: । விகாராவயவயோஸ்தத்³வதோ(அ)நந்யத்வாத் அதோ³ஷ இதி சேத் , ந, முக்²யைகத்வாநுபபத்தே: । ஸர்வேஷ்வேதேஷு பக்ஷேஷு அநிர்மோக்ஷப்ரஸங்க³:, ஸம்ஸார்யாத்மத்வாநிவ்ருத்தே:; நிவ்ருத்தௌ வா ஸ்வரூபநாஶப்ரஸங்க³:, ப்³ரஹ்மாத்மத்வாநப்⁴யுபக³மாச்ச ॥

யத்து கைஶ்சிஜ்ஜல்ப்யதே — நித்யாநி நைமித்திகாநி ச கர்மாண்யநுஷ்டீ²யந்தே ப்ரத்யவாயாநுத்பத்தயே, காம்யாநி ப்ரதிஷித்³தா⁴நி ச பரிஹ்ரியந்தே ஸ்வர்க³நரகாநவாப்தயே, ஸாம்ப்ரததே³ஹோபபோ⁴க்³யாநி ச கர்மாண்யுபபோ⁴கே³நைவ க்ஷப்யந்தே — இத்யதோ வர்தமாநதே³ஹபாதாதூ³ர்த்⁴வம் தே³ஹாந்தரப்ரதிஸந்தா⁴நகாரணாபா⁴வாத் ஸ்வரூபாவஸ்தா²நலக்ஷணம் கைவல்யம் விநாபி ப்³ரஹ்மாத்மதயா ஏவம்வ்ருத்தஸ்ய ஸேத்ஸ்யதீதி — தத³ஸத் , ப்ரமாணாபா⁴வாத் । ந ஹ்யேதத் ஶாஸ்த்ரேண கேநசித்ப்ரதிபாதி³தம் — மோக்ஷார்தீ² இத்த²ம் ஸமாசரேதி³தி । ஸ்வமநீஷயா து ஏதத்தர்கிதம் — யஸ்மாத்கர்மநிமித்த: ஸம்ஸார: தஸ்மாந்நிமித்தாபா⁴வாந்ந ப⁴விஷ்யதீதி । ந ச ஏதத் தர்கயிதுமபி ஶக்யதே, நிமித்தாபா⁴வஸ்ய து³ர்ஜ்ஞாநத்வாத் । ப³ஹூநி ஹி கர்மாணி ஜாத்யந்தரஸஞ்சிதாநி இஷ்டாநிஷ்டவிபாகாநி ஏகைகஸ்ய ஜந்தோ: ஸம்பா⁴வ்யந்தே । தேஷாம் விருத்³த⁴ப²லாநாம் யுக³பது³பபோ⁴கா³ஸம்ப⁴வாத் காநிசில்லப்³தா⁴வஸராணி இத³ம் ஜந்ம நிர்மிமதே, காநிசித்து தே³ஶகாலநிமித்தப்ரதீக்ஷாண்யாஸதே — இத்யத: தேஷாமவஶிஷ்டாநாம் ஸாம்ப்ரதேநோபபோ⁴கே³ந க்ஷபணாஸம்ப⁴வாத் ந யதா²வர்ணிதசரிதஸ்யாபி வர்தமாநதே³ஹபாதே தே³ஹாந்தரநிமித்தாபா⁴வ: ஶக்யதே நிஶ்சேதும் । கர்மஶேஷஸத்³பா⁴வஸித்³தி⁴ஶ்ச ‘தத்³ய இஹ ரமணீயசரணா:’ ‘தத: ஶேஷேண’ இத்யாதி³ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிப்⁴ய: । ஸ்யாதே³தத் — நித்யநைமித்திகாநி தேஷாம் க்ஷேபகாணி ப⁴விஷ்யந்தீதி — தத் ந, விரோதா⁴பா⁴வாத் । ஸதி ஹி விரோதே⁴ க்ஷேப்யக்ஷேபகபா⁴வோ ப⁴வதி । ந ச ஜந்மாந்தரஸஞ்சிதாநாம் ஸுக்ருதாநாம் நித்யநைமித்திகைரஸ்தி விரோத⁴:, ஶுத்³தி⁴ரூபத்வாவிஶேஷாத் । து³ரிதாநாம் து அஶுத்³தி⁴ரூபத்வாத் ஸதி விரோதே⁴ ப⁴வது க்ஷபணம் । ந து தாவதா தே³ஹாந்தரநிமித்தாபா⁴வஸித்³தி⁴:, ஸுக்ருதநிமித்தத்வோபபத்தே:, து³ரிதஸ்யாப்யஶேஷக்ஷபணாநவக³மாத் । ந ச நித்யநைமித்திகாநுஷ்டா²நாத் ப்ரத்யவாயாநுத்பத்திமாத்ரம் , ந புந: ப²லாந்தரோத்பத்தி: இதி ப்ரமாணமஸ்தி, ப²லாந்தரஸ்யாப்யநுநிஷ்பாதி³ந: ஸம்ப⁴வாத் । ஸ்மரதி ஹி ஆபஸ்தம்ப³: — ‘தத்³யதா² ஆம்ரே ப²லார்தே² நிமிதே சா²யாக³ந்தா⁴வநூத்பத்³யேதே ஏவம் த⁴ர்மம் சர்யமாணம் அர்தா² அநூத்பத்³யந்தே’ (ஆ. த⁴. ஸூ. 1 । 7 । 20 । 3) இதி । ந ச அஸதி ஸம்யக்³த³ர்ஶநே ஸர்வாத்மநா காம்யப்ரதிஷித்³த⁴வர்ஜநம் ஜந்மப்ராயணாந்தராலே கேநசித்ப்ரதிஜ்ஞாதும் ஶக்யம் , ஸுநிபுணாநாமபி ஸூக்ஷ்மாபராத⁴த³ர்ஶநாத் । ஸம்ஶயிதவ்யம் து ப⁴வதி । ததா²பி நிமித்தாபா⁴வஸ்ய து³ர்ஜ்ஞாநத்வமேவ । ந ச அநப்⁴யுபக³ம்யமாநே ஜ்ஞாநக³ம்யே ப்³ரஹ்மாத்மத்வே கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வஸ்வபா⁴வஸ்ய ஆத்மந: கைவல்யமாகாங்க்ஷிதும் ஶக்யம் , அக்³ந்யௌஷ்ண்யவத் ஸ்வபா⁴வஸ்யாபரிஹார்யத்வாத் । ஸ்யாதே³தத் — கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வகார்யம் அநர்த²:, ந தச்ச²க்தி:, தேந ஶக்த்யவஸ்தா²நே(அ)பி கார்யபரிஹாராது³பபந்நோ மோக்ஷ இதி — தச்ச ந । ஶக்திஸத்³பா⁴வே கார்யப்ரஸவஸ்ய து³ர்நிவாரத்வாத் । அதா²பி ஸ்யாத் — ந கேவலா ஶக்தி: கார்யமாரப⁴தே அநபேக்ஷ்ய அந்யாநி நிமித்தாநி । அத ஏகாகிநீ ஸா ஸ்தி²தாபி நாபராத்⁴யதீதி — தச்ச ந, நிமித்தாநாமபி ஶக்திலக்ஷணேந ஸம்ப³ந்தே⁴ந நித்யஸம்ப³த்³த⁴த்வாத் । தஸ்மாத் கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வஸ்வபா⁴வே ஸதி ஆத்மநி, அஸத்யாம் வித்³யாக³ம்யாயாம் ப்³ரஹ்மாத்மதாயாம் , ந கத²ஞ்சந மோக்ஷம் ப்ரதி ஆஶா அஸ்தி । ஶ்ருதிஶ்ச — ‘நாந்ய: பந்தா² வித்³யதே(அ)யநாய’ (ஶ்வே. உ. 3 । 8) இதி ஜ்ஞாநாத³ந்யம் மோக்ஷமார்க³ம் வாரயதி ॥

பரஸ்மாத³நந்யத்வே(அ)பி ஜீவஸ்ய ஸர்வவ்யவஹாரலோபப்ரஸங்க³:, ப்ரத்யக்ஷாதி³ப்ரமாணாப்ரவ்ருத்தேரிதி சேத் — ந, ப்ராக்ப்ரபோ³தா⁴த் ஸ்வப்நவ்யவஹாரவத் தது³பபத்தே: । ஶாஸ்த்ரம் ச ‘யத்ர ஹி த்³வைதமிவ ப⁴வதி ததி³தர இதரம் பஶ்யதி’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 14) இத்யாதி³நா அப்ரபு³த்³த⁴விஷயே ப்ரத்யக்ஷாதி³வ்யவஹாரமுக்த்வா, புந: ப்ரபு³த்³த⁴விஷயே — ‘யத்ர த்வஸ்ய ஸர்வமாத்மைவாபூ⁴த்தத்கேந கம் பஶ்யேத்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 14) இத்யாதி³நா தத³பா⁴வம் த³ர்ஶயதி । ததே³வம் பரப்³ரஹ்மவிதோ³ க³ந்தவ்யாதி³விஜ்ஞாநஸ்ய வாதி⁴தத்வாத் ந கத²ஞ்சந க³திருபபாத³யிதும் ஶக்யா । கிம்விஷயா: புநர்க³திஶ்ருதய இதி, உச்யதே — ஸகு³ணவித்³யாவிஷயா ப⁴விஷ்யந்தி । ததா² ஹி — க்வசித்பஞ்சாக்³நிவித்³யாம் ப்ரக்ருத்ய க³திருச்யதே, க்வசித்பர்யங்கவித்³யாம் , க்வசித்³வைஶ்வாநரவித்³யாம் । யத்ராபி ப்³ரஹ்ம ப்ரக்ருத்ய க³திருச்யதே — யதா² ‘ப்ராணோ ப்³ரஹ்ம கம் ப்³ரஹ்ம க²ம் ப்³ரஹ்ம’ (சா². உ. 4 । 10 । 4) இதி ‘அத² யதி³த³மஸ்மிந்ப்³ரஹ்மபுரே த³ஹரம் புண்ட³ரீகம் வேஶ்ம’ (சா². உ. 8 । 1 । 1) இதி ச, தத்ராபி வாமநீத்வாதி³பி⁴: ஸத்யகாமாதி³பி⁴ஶ்ச கு³ணை: ஸகு³ணஸ்யைவ உபாஸ்யத்வாத் ஸம்ப⁴வதி க³தி: । ந க்வசித்பரப்³ரஹ்மவிஷயா க³தி: ஶ்ராவ்யதே । ததா² க³திப்ரதிஷேத⁴: ஶ்ராவித: — ‘ந தஸ்ய ப்ராணா உத்க்ராமந்தி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 6) இதி । ‘ப்³ரஹ்மவிதா³ப்நோதி பரம்’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இத்யாதி³ஷு து, ஸத்யபி ஆப்நோதேர்க³த்யர்த²த்வே, வர்ணிதேந ந்யாயேந தே³ஶாந்தரப்ராப்த்யஸம்ப⁴வாத் ஸ்வரூபப்ரதிபத்திரேவேயம் அவித்³யாத்⁴யாரோபிதநாமரூபப்ரவிலயாபேக்ஷயா அபி⁴தீ⁴யதே — ‘ப்³ரஹ்மைவ ஸந்ப்³ரஹ்மாப்யேதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 6) இத்யாதி³வத் இதி த்³ரஷ்டவ்யம் । அபி ச பரவிஷயா க³திர்வ்யாக்²யாயமாநா ப்ரரோசநாய வா ஸ்யாத் , அநுசிந்தநாய வா ? தத்ர ப்ரரோசநம் தாவத் ப்³ரஹ்மவிதோ³ ந க³த்யுக்த்யா க்ரியதே, ஸ்வஸம்வேத்³யேநைவ அவ்யவஹிதேந வித்³யாஸமர்பிதேந ஸ்வாஸ்த்²யேந தத்ஸித்³தே⁴: । ந ச நித்யஸித்³த⁴நி:ஶ்ரேயஸநிவேத³நஸ்ய அஸாத்⁴யப²லஸ்ய விஜ்ஞாநஸ்ய க³த்யநுசிந்தநே காசித³பேக்ஷா உபபத்³யதே । தஸ்மாத³பரப்³ரஹ்மவிஷயா க³தி: । தத்ர பராபரப்³ரஹ்மவிவேகாநவதா⁴ரணேந அபரஸ்மிந்ப்³ரஹ்மணி வர்தமாநா க³திஶ்ருதய: பரஸ்மிந்நத்⁴யாரோப்யந்தே । கிம் த்³வே ப்³ரஹ்மணீ பரமபரம் சேதி ? பா³ட⁴ம் த்³வே — ‘ஏதத்³வை ஸத்யகாம பரம் சாபரம் ச ப்³ரஹ்ம யதோ³ம்கார:’ (ப்ர. உ. 5 । 2) இத்யாதி³த³ர்ஶநாத் । கிம் புந: பரம் ப்³ரஹ்ம கிமபரமிதி, உச்யதே — யத்ர அவித்³யாக்ருதநாமரூபாதி³விஶேஷப்ரதிஷேதே⁴ந அஸ்தூ²லாதி³ஶப்³தை³ர்ப்³ரஹ்மோபதி³ஶ்யதே, தத்பரம் । ததே³வ யத்ர நாமரூபாதி³விஶேஷேண கேநசித்³விஶிஷ்டம் உபாஸநாயோபதி³ஶ்யதே — ‘மநோமய: ப்ராணஶரீரோ பா⁴ரூப:’ (சா². உ. 3 । 14 । 2) இத்யாதி³ஶப்³தை³:, தத³பரம் । நநு ஏவமத்³விதீயஶ்ருதிருபருத்⁴யேத — ந, அவித்³யாக்ருதநாமரூபோபாதி⁴கதயா பரிஹ்ருதத்வாத் । தஸ்ய ச அபரப்³ரஹ்மோபாஸநஸ்ய தத்ஸந்நிதௌ⁴ ஶ்ரூயமாணம் ‘ஸ யதி³ பித்ருலோககாமோ ப⁴வதி’ (சா². உ. 8 । 2 । 1) இத்யாதி³ ஜக³தை³ஶ்வர்யலக்ஷணம் ஸம்ஸாரகோ³சரமேவ ப²லம் ப⁴வதி, அநிவர்திதத்வாத³வித்³யாயா: । தஸ்ய ச தே³ஶவிஶேஷாவப³த்³த⁴த்வாத் தத்ப்ராப்த்யர்த²ம் க³மநமவிருத்³த⁴ம் । ஸர்வக³தத்வே(அ)பி ச ஆத்மந:, ஆகாஶஸ்யேவ க⁴டாதி³க³மநே, பு³த்³த்⁴யாத்³யுபாதி⁴க³மநே க³மநப்ரஸித்³தி⁴: இத்யவாதி³ஷ்ம ‘தத்³கு³ணஸாரத்வாத்’ (ப்³ர. ஸூ. 2 । 3 । 29) இத்யத்ர । தஸ்மாத் ‘கார்யம் பா³த³ரி:’ (ப்³ர. ஸூ. 4 । 3 । 7) இத்யேஷ ஏவ ஸ்தி²த: பக்ஷ: । ‘பரம் ஜைமிநி:’ (ப்³ர. ஸூ. 4 । 3 । 12) இதி து பக்ஷாந்தரப்ரதிபா⁴நமாத்ரப்ரத³ர்ஶநம் ப்ரஜ்ஞாவிகாஸநாயேதி த்³ரஷ்டவ்யம் ॥ 14 ॥

ஸ்தி²தமேதத் — கார்யவிஷயா க³தி:, ந பரவிஷயேதி । இத³மிதா³நீம் ஸந்தி³ஹ்யதே — கிம் ஸர்வாந்விகாராலம்ப³நாந் அவிஶேஷேணைவ அமாநவ: புருஷ: ப்ராபயதி ப்³ரஹ்மலோகம் , உத காம்ஶ்சிதே³வேதி । கிம் தாவத்ப்ராப்தம் ? ஸர்வேஷாமேவ ஏஷாம் விது³ஷாம் அந்யத்ர பரஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மண: க³தி: ஸ்யாத் । ததா² ஹி ‘அநியம: ஸர்வாஸாம்’ (ப்³ர. ஸூ. 3 । 3 । 31) இத்யத்ர அவிஶேஷேணைவ ஏஷா வித்³யாந்தரேஷ்வவதாரிதேதி । ஏவம் ப்ராப்தே, ப்ரத்யாஹ — அப்ரதீகாலம்ப³நாநிதி । ப்ரதீகாலம்ப³நாந்வர்ஜயித்வா ஸர்வாநந்யாந்விகாராலம்ப³நாந் நயதி ப்³ரஹ்மலோகம் — இதி பா³த³ராயண ஆசார்யோ மந்யதே । ந ஹி ஏவம் உப⁴யதா²பா⁴வாப்⁴யுபக³மே கஶ்சித்³தோ³ஷோ(அ)ஸ்தி, அநியமந்யாயஸ்ய ப்ரதீகவ்யதிரிக்தேஷ்வப்யுபாஸநேஷூபபத்தே: । தத்க்ரதுஶ்ச அஸ்ய உப⁴யதா²பா⁴வஸ்ய ஸமர்த²கோ ஹேதுர்த்³ரஷ்டவ்ய: । யோ ஹி ப்³ரஹ்மக்ரது:, ஸ ப்³ராஹ்மமைஶ்வர்யமாஸீதே³த் — இதி ஶ்லிஷ்யதே, ‘தம் யதா² யதோ²பாஸதே ததே³வ ப⁴வதி’ இதி ஶ்ருதே:, ந து ப்ரதீகேஷு ப்³ரஹ்மக்ரதுத்வமஸ்தி, ப்ரதீகப்ரதா⁴நத்வாது³பாஸநஸ்ய । நநு, அப்³ரஹ்மக்ரதுரபி ப்³ரஹ்ம க³ச்ச²தீதி ஶ்ரூயதே; யதா² பஞ்சாக்³நிவித்³யாயாம் — ‘ஸ ஏநாந்ப்³ரஹ்ம க³மயதி’ (சா². உ. 4 । 15 । 5) இதி ; ப⁴வது யத்ர ஏவம் ஆஹத்யவாத³ உபலப்⁴யதே । தத³பா⁴வே து ஔத்ஸர்கி³கேண தத்க்ரதுந்யாயேந ப்³ரஹ்மக்ரதூநாமேவ தத்ப்ராப்தி:, ந இதரேஷாம் — இதி க³ம்யதே ॥ 15 ॥

நாமாதி³ஷு ப்ரதீகோபாஸநேஷு பூர்வஸ்மாத்பூர்வஸ்மாத் ப²லவிஶேஷம் உத்தரஸ்மிந்நுத்தரஸ்மிந் உபாஸநே த³ர்ஶயதி — ‘யாவந்நாம்நோ க³தம் தத்ராஸ்ய யதா²காமசாரோ ப⁴வதி’ (சா². உ. 7 । 1 । 5) ‘வாக்³வாவ நாம்நோ பூ⁴யஸீ’ (சா². உ. 7 । 2 । 1) ‘யாவத்³வாசோ க³தம் தத்ராஸ்ய யதா²காமசாரோ ப⁴வதி’ (சா². உ. 7 । 2 । 2) ‘மநோ வாவ வாசோ பூ⁴ய:’ (சா². உ. 7 । 3 । 1) இத்யாதி³நா । ஸ ச அயம் ப²லவிஶேஷ: ப்ரதீகதந்த்ரத்வாது³பாஸநாநாம் உபபத்³யதே । ப்³ரஹ்மதந்த்ரத்வே து ப்³ரஹ்மணோ(அ)விஶிஷ்டத்வாத் கத²ம் ப²லவிஶேஷ: ஸ்யாத் । தஸ்மாத் ந ப்ரதீகாலம்ப³நாநாம் இதரைஸ்துல்யப²லத்வமிதி ॥ 16 ॥

கேவலேநைவ ஆத்மநா ஆவிர்ப⁴வதி, ந த⁴ர்மாந்தரேணேதி । குத: ? ‘ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யதே’ இதி ஸ்வஶப்³தா³த் । அந்யதா² ஹி ஸ்வஶப்³தே³ந விஶேஷணமநவக்லுப்தம் ஸ்யாத் । நநு, ஆத்மீயாபி⁴ப்ராய: ஸ்வஶப்³தோ³ ப⁴விஷ்யதி — ந, தஸ்யாவசநீயத்வாத் । யேநைவ ஹி கேநசித்³ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யதே, தஸ்யைவ ஆத்மீயத்வோபபத்தே:, ஸ்வேநேதி விஶேஷணமநர்த²கம் ஸ்யாத் । ஆத்மவசநதாயாம் து அர்த²வத் — கேவலேநைவ ஆத்மரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யதே, ந ஆக³ந்துகேநாபரரூபேணாபீதி ॥ 1 ॥

யோ(அ)த்ர அபி⁴நிஷ்பத்³யத இத்யுக்த:, ஸ ஸர்வப³ந்த⁴விநிர்முக்த: ஶுத்³தே⁴நைவ ஆத்மநா அவதிஷ்ட²தே । பூர்வத்ர து — ‘அந்தோ⁴ ப⁴வதி’ ‘அபி ரோதி³தீவ’ ‘விநாஶமேவாபீதோ ப⁴வதி’ — இதி ச அவஸ்தா²த்ரயகலுஷிதேந ஆத்மநா — இத்யயம் விஶேஷ: । கத²ம் புநரவக³ம்யதே — முக்தோ(அ)யமிதா³நீம் ப⁴வதீதி ? ப்ரதிஜ்ஞாநாதி³த்யாஹ — ததா² ஹி — ‘ஏதம் த்வேவ தே பூ⁴யோ(அ)நுவ்யாக்²யாஸ்யாமி’ (சா². உ. 8 । 9 । 3) இதி அவஸ்தா²த்ரயதோ³ஷவிஹீநம் ஆத்மாநம் வ்யாக்²யேயத்வேந ப்ரதிஜ்ஞாய, ‘அஶரீரம் வாவ ஸந்தம் ந ப்ரியாப்ரியே ஸ்ப்ருஶத:’ (சா². உ. 8 । 12 । 1) இதி ச உபந்யஸ்ய, ‘ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யதே ஸ உத்தம: புருஷ:’ (சா². உ. 8 । 12 । 3) இதி ச உபஸம்ஹரதி । ததா² ஆக்²யாயிகோபக்ரமே(அ)பி ‘ய ஆத்மாபஹதபாப்மா’ (சா². உ. 8 । 7 । 1) இத்யாதி³ முக்தாத்மவிஷயமேவ ப்ரதிஜ்ஞாநம் । ப²லத்வப்ரஸித்³தி⁴ரபி மோக்ஷஸ்ய ப³ந்த⁴நிவ்ருத்திமாத்ராபேக்ஷா, ந அபூர்வோபஜநநாபேக்ஷா । யத³பி அபி⁴நிஷ்பத்³யத இத்யுத்பத்திபர்யாயத்வம் , தத³பி பூர்வாவஸ்தா²பேக்ஷம் — யதா² ரோக³நிவ்ருத்தௌ அரோகோ³(அ)பி⁴நிஷ்பத்³யத இதி, தத்³வத் । தஸ்மாத³தோ³ஷ: ॥ 2 ॥

கத²ம் புநர்முக்த இத்யுச்யதே, யாவதா ‘பரம் ஜ்யோதிருபஸம்பத்³ய’ (சா². உ. 8 । 12 । 3) இதி கார்யகோ³சரமேவ ஏநம் ஶ்ராவயதி, ஜ்யோதி:ஶப்³த³ஸ்ய பௌ⁴திகே ஜ்யோதிஷி ரூட⁴த்வாத் ? ந ச அநதிவ்ருத்தோ விகாரவிஷயாத் கஶ்சிந்முக்தோ ப⁴விதுமர்ஹதி, விகாரஸ்ய ஆர்தத்வப்ரஸித்³தே⁴ரிதி — நைஷ தோ³ஷ:, யத: ஆத்மைவாத்ர ஜ்யோதி:ஶப்³தே³ந ஆவேத்³யதே, ப்ரகரணாத் । ‘ய ஆத்மாபஹதபாப்மா விஜரோ விம்ருத்யு:’ (சா². உ. 8 । 7 । 1) இதி ஹி ப்ரக்ருதே பரஸ்மிந்நாத்மநி ந அகஸ்மாத்³பௌ⁴திகம் ஜ்யோதி: ஶக்யம் க்³ரஹீதும் , ப்ரக்ருதஹாநாப்ரக்ருதப்ரக்ரியாப்ரஸங்கா³த் । ஜ்யோதி:ஶப்³த³ஸ்து ஆத்மந்யபி த்³ருஶ்யதே — ‘தத்³தே³வா ஜ்யோதிஷாம் ஜ்யோதி:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 16) இதி । ப்ரபஞ்சிதம் ச ஏதத் ‘ஜ்யோதிர்த³ர்ஶநாத்’ (ப்³ர. ஸூ. 1 । 3 । 40) இத்யத்ர ॥ 3 ॥

பரம் ஜ்யோதிருபஸம்பத்³ய ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யதே ய:, ஸ கிம் பரஸ்மாதா³த்மந: ப்ருத²கே³வ ப⁴வதி, உத அவிபா⁴கே³நைவாவதிஷ்ட²த இதி வீக்ஷாயாம் , ‘ஸ தத்ர பர்யேதி’ (சா². உ. 8 । 12 । 3) இத்யதி⁴கரணாதி⁴கர்தவ்யநிர்தே³ஶாத் ‘ஜ்யோதிருபஸம்பத்³ய’ (சா². உ. 8 । 12 । 3) இதி ச கர்த்ருகர்மநிர்தே³ஶாத் பே⁴தே³நைவாவஸ்தா²நமிதி யஸ்ய மதி:, தம் வ்யுத்பாத³யதி — அவிப⁴க்த ஏவ பரேண ஆத்மநா முக்தோ(அ)வதிஷ்ட²தே । குத: ? த்³ருஷ்டத்வாத்; ததா² ஹி — ‘தத்த்வமஸி’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) ‘அஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மி’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 10) ‘யத்ர நாந்யத்பஶ்யதி’ (சா². உ. 7 । 24 । 1) ‘ந து தத்³த்³விதீயமஸ்தி ததோ(அ)ந்யத்³விப⁴க்தம் யத்பஶ்யேத்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 23) இத்யேவமாதீ³நி வாக்யாந்யவிபா⁴கே³நைவ பரமாத்மாநம் த³ர்ஶயந்தி । யதா²த³ர்ஶநமேவ ச ப²லம் யுக்தம் , தத்க்ரதுந்யாயாத் । ‘யதோ²த³கம் ஶுத்³தே⁴ ஶுத்³த⁴மாஸிக்தம் தாத்³ருகே³வ ப⁴வதி । ஏவம் முநேர்விஜாநத ஆத்மா ப⁴வதி கௌ³தம’ (க. உ. 2 । 1 । 15) இதி ச ஏவமாதீ³நி முக்தஸ்வரூபநிரூபணபராணி வாக்யாந்யவிபா⁴க³மேவ த³ர்ஶயந்தி । நதீ³ஸமுத்³ராதி³நித³ர்ஶநாநி ச । பே⁴த³நிர்தே³ஶஸ்து அபே⁴தே³(அ)ப்யுபசர்யதே ‘ஸ ப⁴க³வ: கஸ்மிந்ப்ரதிஷ்டி²த இதி ஸ்வே மஹிம்நி’ (சா². உ. 7 । 24 । 1) இதி, ‘ஆத்மரதிராத்மக்ரீட³:’ (சா². உ. 7 । 25 । 2) இதி ச ஏவமாதி³த³ர்ஶநாத் ॥ 4 ॥

ஸ்தி²தமேதத் ‘ஸ்வேந ரூபேண’ (சா². உ. 8 । 3 । 4) இத்யத்ர — ஆத்மமாத்ரரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யதே, ந ஆக³ந்துகேநாபரரூபேணேதி । அது⁴நா து தத்³விஶேஷபு³பு⁴த்ஸாயாமபி⁴தீ⁴யதே — ஸ்வம் அஸ்ய ரூபம் ப்³ராஹ்மம் அபஹதபாப்மத்வாதி³ஸத்யஸங்கல்பத்வாவஸாநம் ததா² ஸர்வஜ்ஞத்வம் ஸர்வேஶ்வரத்வம் ச, தேந ஸ்வேந ரூபேணாபி⁴நிஷ்பத்³யத இதி ஜைமிநிராசார்யோ மந்யதே । குத: ? உபந்யாஸாதி³ப்⁴யஸ்ததா²த்வாவக³மாத்; ததா² ஹி ‘ய ஆத்மாபஹதபாப்மா’ (சா². உ. 8 । 7 । 1) இத்யாதி³நா ‘ஸத்யகாம: ஸத்யஸங்கல்ப:’ (சா². உ. 8 । 7 । 1) இத்யேவமந்தேந உபந்யாஸேந ஏவமாத்மகதாமாத்மநோ போ³த⁴யதி । ததா² ‘ஸ தத்ர பர்யேதி ஜக்ஷத்க்ரீட³ரமமாண:’ (சா². உ. 8 । 12 । 3) இதி ஐஶ்வர்யரூபமாவேத³யதி, ‘தஸ்ய ஸர்வேஷு லோகேஷு காமசாரோ ப⁴வதி’ (சா². உ. 7 । 25 । 2) இதி ச । ‘ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வேஶ்வர:’ இத்யாதி³வ்யபதே³ஶாஶ்ச ஏவமுபபந்நா ப⁴விஷ்யந்தீதி ॥ 5 ॥

யத்³யபி அபஹதபாப்மத்வாத³யோ பே⁴தே³நைவ த⁴ர்மா நிர்தி³ஶ்யந்தே, ததா²பி ஶப்³த³;விகல்பஜா ஏவ ஏதே । பாப்மாதி³நிவ்ருத்திமாத்ரம் ஹி தத்ர க³ம்யதே । சைதந்யமேவ து அஸ்ய ஆத்மந: ஸ்வரூபமிதி தந்மாத்ரேண ஸ்வரூபேண அபி⁴நிஷ்பத்திர்யுக்தா ததா² ச ஶ்ருதி: ‘ஏவம் வா அரே(அ)யமாத்மாநந்தரோ(அ)பா³ஹ்ய: க்ருத்ஸ்ந: ப்ரஜ்ஞாநக⁴ந ஏவ’ (ப்³ரு. உ. 4 । 5 । 13) இத்யேவம்ஜாதீயகா அநுக்³ருஹீதா ப⁴விஷ்யதி । ஸத்யகாமத்வாத³யஸ்து யத்³யபி வஸ்துஸ்வரூபேணைவ த⁴ர்மா உச்யந்தே — ஸத்யா: காமா அஸ்யேதி, ததா²பி உபாதி⁴ஸம்ப³ந்தா⁴தீ⁴நத்வாத்தேஷாம் ந சைதந்யவத் ஸ்வரூபத்வஸம்ப⁴வ:, அநேகாகாரத்வப்ரதிஷேதா⁴த் । ப்ரதிஷித்³த⁴ம் ஹி ப்³ரஹ்மணோ(அ)நேகாகாரத்வம் ‘ந ஸ்தா²நதோ(அ)பி பரஸ்யோப⁴யலிங்க³ம்’ (ப்³ர. ஸூ. 3 । 2 । 11) இத்யத்ர । அத ஏவ ச ஜக்ஷணாதி³ஸங்கீர்தநமபி து³:கா²பா⁴வமாத்ராபி⁴ப்ராயம் ஸ்துத்யர்த²ம் ‘ஆத்மரதி:’ இத்யாதி³வத் । ந ஹி முக்²யாந்யேவ ரதிக்ரீடா³மிது²நாநி ஆத்மநி ஶக்யந்தே வர்ணயிதும் , த்³விதீயவிஷயத்வாத்தேஷாம் । தஸ்மாந்நிரஸ்தாஶேஷப்ரபஞ்சேந ப்ரஸந்நேந அவ்யபதே³ஶ்யேந போ³தா⁴த்மநா அபி⁴நிஷ்பத்³யத இத்யௌடு³லோமிராசார்யோ மந்யதே ॥ 6 ॥

ஏவமபி பாரமார்தி²கசைதந்யமாத்ரஸ்வரூபாப்⁴யுபக³மே(அ)பி வ்யவஹாராபேக்ஷயா பூர்வஸ்யாபி உபந்யாஸாதி³ப்⁴யோ(அ)வக³தஸ்ய ப்³ராஹ்மஸ்ய ஐஶ்வர்யரூபஸ்ய அப்ரத்யாக்²யாநாத³விரோத⁴ம் பா³த³ராயண ஆசார்யோ மந்யதே ॥ 7 ॥

ஹார்த³வித்³யாயாம் ஶ்ரூயதே — ‘ஸ யதி³ பித்ருலோககாமோ ப⁴வதி ஸங்கல்பாதே³வாஸ்ய பிதர: ஸமுத்திஷ்ட²ந்தி’ (சா². உ. 8 । 2 । 1) இத்யாதி³ । தத்ர ஸம்ஶய: — கிம் ஸங்கல்ப ஏவ கேவல: பித்ராதி³ஸமுத்தா²நே ஹேது:, உத நிமித்தாந்தரஸஹித இதி । தத்ர ஸத்யபி ‘ஸங்கல்பாதே³வ’ இதி ஶ்ரவணே லோகவத் நிமித்தாந்தராபேக்ஷா யுக்தா । யதா² லோகே அஸ்மதா³தீ³நாம் ஸங்கல்பாத் க³மநாதி³ப்⁴யஶ்ச ஹேதுப்⁴ய: பித்ராதி³ஸம்பத்திர்ப⁴வதி ஏவம் முக்தஸ்யாபி ஸ்யாத் । ஏவம் த்³ருஷ்டவிபரீதம் ந கல்பிதம் ப⁴விஷ்யதி । ‘ஸங்கல்பாதே³வ’ இதி து ராஜ்ஞ இவ ஸங்கல்பிதார்த²ஸித்³தி⁴கரீம் ஸாத⁴நாந்தரஸாமக்³ரீம் ஸுலபா⁴மபேக்ஷ்ய உச்யதே । ந ச ஸங்கல்பமாத்ரஸமுத்தா²நா: பித்ராத³ய: மநோரத²விஜ்ரும்பி⁴தவத் சஞ்சலத்வாத் புஷ்கலம் போ⁴க³ம் ஸமர்பயிதும் பர்யாப்தா: ஸ்யுரிதி । ஏவம் ப்ராப்தே, ப்³ரூம: — ஸங்கல்பாதே³வ து கேவலாத் பித்ராதி³ஸமுத்தா²நமிதி । குத: ? தச்ச்²ருதே: । ‘ஸங்கல்பாதே³வாஸ்ய பிதர: ஸமுத்திஷ்ட²ந்தி’ (சா². உ. 8 । 2 । 1) இத்யாதி³கா ஹி ஶ்ருதிர்நிமித்தாந்தராபேக்ஷாயாம் பீட்³யேத । நிமித்தாந்தரமபி து யதி³ ஸங்கல்பாநுவிதா⁴ய்யேவ ஸ்யாத் , ப⁴வது; ந து ப்ரயத்நாந்தரஸம்பாத்³யம் நிமித்தாந்தரமிதீஷ்யதே, ப்ராக்தத்ஸம்பத்தே: வந்த்⁴யஸங்கல்பத்வப்ரஸங்கா³த் । ந ச ஶ்ருத்யவக³ம்யே(அ)ர்தே² லோகவதி³தி ஸாமாந்யதோ த்³ருஷ்டம் க்ரமதே । ஸங்கல்பப³லாதே³வ ச ஏஷாம் யாவத்ப்ரயோஜநம் ஸ்தை²ர்யோபபத்தி:, ப்ராக்ருதஸங்கல்பவிலக்ஷணத்வாந்முக்தஸங்கல்பஸ்ய ॥ 8 ॥

அத ஏவ ச அவந்த்⁴யஸங்கல்பத்வாத் அநந்யாதி⁴பதிர்வித்³வாந்ப⁴வதி — நாஸ்யாந்யோ(அ)தி⁴பதிர்ப⁴வதீத்யர்த²: । ந ஹி ப்ராக்ருதோ(அ)பி ஸங்கல்பயந் அந்யஸ்வாமிகத்வமாத்மந: ஸத்யாம் க³தௌ ஸங்கல்பயதி । ஶ்ருதிஶ்சைதத்³த³ர்ஶயதி — ‘அத² ய இஹாத்மாநமநுவித்³ய வ்ரஜந்த்யேதாꣳஶ்ச ஸத்யாந்காமாꣳஸ்தேஷாꣳ ஸர்வேஷு லோகேஷு காமசாரோ ப⁴வதி’ (சா². உ. 8 । 1 । 6) இதி ॥ 9 ॥