बृहदारण्यकोपनिषद्भाष्यम्த்ருதீயோ(அ)த்⁴யாய:ப்ரத²மம் ப்³ராஹ்மணம்
த்ருதீயோ(அ)த்⁴யாய:
ப்ரத²மம் ப்³ராஹ்மணம்
‘ஜநகோ ஹ வைதே³ஹ:’ இத்யாதி³ யாஜ்ஞவல்கீயம் காண்ட³மாரப்⁴யதே ; உபபத்திப்ரதா⁴நத்வாத் அதிக்ராந்தேந மது⁴காண்டே³ந ஸமாநார்த²த்வே(அ)பி ஸதி ந புநருக்ததா ; மது⁴காண்ட³ம் ஹி ஆக³மப்ரதா⁴நம் ; ஆக³மோபபத்தீ ஹி ஆத்மைகத்வப்ரகாஶநாய ப்ரவ்ருத்தே ஶக்நுத: கரதலக³தபி³ல்வமிவ த³ர்ஶயிதும் ; ‘ஶ்ரோதவ்யோ மந்தவ்ய:’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 5) இதி ஹ்யுக்தம் ; தஸ்மாதா³க³மார்த²ஸ்யைவ பரீக்ஷாபூர்வகம் நிர்தா⁴ரணாய யாஜ்ஞவல்கீயம் காண்ட³முபபத்திப்ரதா⁴நமாரப்⁴யதே । ஆக்²யாயிகா து விஜ்ஞாநஸ்துத்யர்தா² உபாயவிதி⁴பரா வா ; ப்ரஸித்³தோ⁴ ஹ்யுபாயோ வித்³வத்³பி⁴: ஶாஸ்த்ரேஷு ச த்³ருஷ்ட: — தா³நம் ; தா³நேந ஹ்யுபநமந்தே ப்ராணிந: ; ப்ரபூ⁴தம் ஹிரண்யம் கோ³ஸஹஸ்ரதா³நம் ச இஹோபலப்⁴யதே ; தஸ்மாத் அந்யபரேணாபி ஶாஸ்த்ரேண வித்³யாப்ராப்த்யுபாயதா³நப்ரத³ர்ஶநார்தா² ஆக்²யாயிகா ஆரப்³தா⁴ । அபி ச தத்³வித்³யஸம்யோக³: தைஶ்ச ஸஹ வாத³கரணம் வித்³யாப்ராப்த்யுபாயோ ந்யாயவித்³யாயாம் த்³ருஷ்ட: ; தச்ச அஸ்மிந்நத்⁴யாயே ப்ராப³ல்யேந ப்ரத³ர்ஶ்யதே ; ப்ரத்யக்ஷா ச வித்³வத்ஸம்யோகே³ ப்ரஜ்ஞாவ்ருத்³தி⁴: । தஸ்மாத் வித்³யாப்ராப்த்யுபாயப்ரத³ர்ஶநார்தை²வ ஆக்²யாயிகா ॥
ஓம் ஜநகோ ஹ வைதே³ஹோ ப³ஹுத³க்ஷிணேந யஜ்ஞேநேஜே தத்ர ஹ குருபஞ்சாலாநாம் ப்³ராஹ்மணா அபி⁴ஸமேதா ப³பூ⁴வுஸ்தஸ்ய ஹ ஜநகஸ்ய வைதே³ஹஸ்ய விஜிஜ்ஞாஸா ப³பூ⁴வ க:ஸ்விதே³ஷாம் ப்³ராஹ்மணாநாமநூசாநதம இதி ஸ ஹ க³வாம் ஸஹஸ்ரமவருரோத⁴ த³ஶ த³ஶ பாதா³ ஏகைகஸ்யா: ஶ்ருங்க³யோராப³த்³தா⁴ ப³பூ⁴வு: ॥ 1 ॥
ஜநகோ நாம ஹ கில ஸம்ராட் ராஜா ப³பூ⁴வ விதே³ஹாநாம் ; தத்ர ப⁴வோ வைதே³ஹ: ; ஸ ச ப³ஹுத³க்ஷிணேந யஜ்ஞேந — ஶாகா²ந்தரப்ரஸித்³தோ⁴ வா ப³ஹுத³க்ஷிணோ நாம யஜ்ஞ:, அஶ்வமேதோ⁴ வா த³க்ஷிணாபா³ஹுல்யாத் ப³ஹுத³க்ஷிண இஹோச்யதே — தேநேஜே அயஜத் । தத்ர தஸ்மிந்யஜ்ஞே நிமந்த்ரிதா த³ர்ஶநகாமா வா குரூணாம் தே³ஶாநாம் பஞ்சாலாநாம் ச ப்³ராஹ்மணா: — தேஷு ஹி விது³ஷாம் பா³ஹுல்யம் ப்ரஸித்³த⁴ம் — அபி⁴ஸமேதா: அபி⁴ஸங்க³தா ப³பூ⁴வு: । தத்ர மஹாந்தம் வித்³வத்ஸமுதா³யம் த்³ருஷ்ட்வா தஸ்ய ஹ கில ஜநகஸ்ய வைதே³ஹஸ்ய யஜமாநஸ்ய, கோ நு க²ல்வத்ர ப்³ரஹ்மிஷ்ட² இதி விஶேஷேண ஜ்ஞாதுமிச்சா² விஜிஜ்ஞாஸா, ப³பூ⁴வ ; கத²ம் ? க:ஸ்வித் கோ நு க²லு ஏஷாம் ப்³ராஹ்மணாநாம் அநூசாநதம: — ஸர்வ இமே(அ)நூசாநா:, க: ஸ்விதே³ஷாமதிஶயேநாநூசாந இதி । ஸ ஹ அநூசாநதமவிஷயோத்பந்நஜிஜ்ஞாஸ: ஸந் தத்³விஜ்ஞாநோபாயார்த²ம் க³வாம் ஸஹஸ்ரம் ப்ரத²மவயஸாம் அவருரோத⁴ கோ³ஷ்டே²(அ)வரோத⁴ம் காரயாமாஸ ; கிம்விஶிஷ்டாஸ்தா கா³வோ(அ)வருத்³தா⁴ இத்யுச்யதே — பலசதுர்த²பா⁴க³: பாத³: ஸுவர்ணஸ்ய, த³ஶ த³ஶ பாதா³ ஏகைகஸ்யா கோ³: ஶ்ருங்க³யோ: ஆப³த்³தா⁴ ப³பூ⁴வு:, பஞ்ச பஞ்ச பாதா³ ஏகைகஸ்மிந் ஶ்ருங்கே³ ॥
தாந்ஹோவாச ப்³ராஹ்மணா ப⁴க³வந்தோ யோ வோ ப்³ரஹ்மிஷ்ட²: ஸ ஏதா கா³ உத³ஜதாமிதி । தே ஹ ப்³ராஹ்மணா ந த³த்⁴ருஷுரத² ஹ யாஜ்ஞவல்க்ய: ஸ்வமேவ ப்³ரஹ்மசாரிணமுவாசைதா: ஸோம்யோத³ஜ ஸாமஶ்ரவா3 இதி தா ஹோதா³சகார தே ஹ ப்³ராஹ்மணாஶ்சுக்ருது⁴: கத²ம் நோ ப்³ரஹ்மிஷ்டோ² ப்³ருவீதேத்யத² ஹ ஜநகஸ்ய வைதே³ஹஸ்ய ஹோதாஶ்வலோ ப³பூ⁴வ ஸ ஹைநம் பப்ரச்ச² த்வம் நு க²லு நோ யாஜ்ஞவல்க்ய ப்³ரஹ்மிஷ்டோ²(அ)ஸீ3 இதி ஸ ஹோவாச நாமோ வயம் ப்³ரஹ்மிஷ்டா²ய குர்மோ கோ³காமா ஏவ வயம் ஸ்ம இதி தம் ஹ தத ஏவ ப்ரஷ்டும் த³த்⁴ரே ஹோதாஶ்வல: ॥ 2 ॥
கா³ ஏவமவருத்⁴ய ப்³ராஹ்மணாம்ஸ்தாந்ஹோவாச, ஹே ப்³ராஹ்மணா ப⁴க³வந்த: இத்யாமந்த்ர்ய — ய: வ: யுஷ்மாகம் ப்³ரஹ்மிஷ்ட²: — ஸர்வே யூயம் ப்³ரஹ்மாண:, அதிஶயேந யுஷ்மாகம் ப்³ரஹ்மா ய: — ஸ: ஏதா கா³ உத³ஜதாம் உத்காலயது ஸ்வக்³ருஹம் ப்ரதி । தே ஹ ப்³ராஹ்மணா ந த³த்⁴ருஷு: — தே ஹ கில ஏவமுக்தா ப்³ராஹ்மணா: ப்³ரஹ்மிஷ்ட²தாமாத்மந: ப்ரதிஜ்ஞாதும் ந த³த்⁴ருஷு: ந ப்ரக³ல்பா⁴: ஸம்வ்ருத்தா: । அப்ரக³ல்ப⁴பூ⁴தேஷு ப்³ராஹ்மணேஷு அத² ஹ யாஜ்ஞவல்க்ய: ஸ்வம் ஆத்மீயமேவ ப்³ரஹ்மசாரிணம் அந்தேவாஸிநம் உவாச — ஏதா: கா³: ஹே ஸோம்ய உத³ஜ உத்³க³மய அஸ்மத்³க்³ருஹாந்ப்ரதி, ஹே ஸாமஶ்ரவ: — ஸாமவிதி⁴ம் ஹி ஶ்ருணோதி, அத: அர்தா²ச்சதுர்வேதோ³ யாஜ்ஞவல்க்ய: । தா: கா³: ஹ உதா³சகார உத்காலிதவாநாசார்யக்³ருஹம் ப்ரதி । யாஜ்ஞவல்க்யேந ப்³ரஹ்மிஷ்ட²பணஸ்வீகரணேந ஆத்மநோ ப்³ரஹ்மிஷ்ட²தா ப்ரதிஜ்ஞாதேதி தே ஹ சுக்ருது⁴: க்ருத்³த⁴வந்தோ ப்³ராஹ்மணா: । தேஷாம் க்ரோதா⁴பி⁴ப்ராயமாசஷ்டே — கத²ம் ந: அஸ்மாகம் ஏகைகப்ரதா⁴நாநாம் ப்³ரஹ்மிஷ்டோ²(அ)ஸ்மீதி ப்³ருவீதேதி । அத² ஹ ஏவம் க்ருத்³தே⁴ஷு ப்³ராஹ்மணேஷு ஜநகஸ்ய யஜமாநஸ்ய ஹோதா ருத்விக் அஶ்வலோ நாம ப³பூ⁴வ ஆஸீத் । ஸ ஏவம் யாஜ்ஞவல்க்யம் — ப்³ரஹ்மிஷ்டா²பி⁴மாநீ ராஜாஶ்ரயத்வாச்ச த்⁴ருஷ்ட: — யாஜ்ஞவல்க்யம் பப்ரச்ச² ப்ருஷ்டவாந் ; கத²ம் ? த்வம் நு க²லு நோ யாஜ்ஞவல்க்ய ப்³ரஹ்மிஷ்டோ²(அ)ஸீ3 இதி — ப்லுதி: ப⁴ர்த்ஸநார்தா² । ஸ ஹோவாச யாஜ்ஞவல்க்ய: — நமஸ்குர்மோ வயம் ப்³ரஹ்மிஷ்டா²ய, இதா³நீம் கோ³காமா: ஸ்மோ வயமிதி । தம் ப்³ரஹ்மிஷ்ட²ப்ரதிஜ்ஞம் ஸந்தம் தத ஏவ ப்³ரஹ்மிஷ்ட²பணஸ்வீகரணாத் ப்ரஷ்டும் த³த்⁴ரே த்⁴ருதவாந்மநோ ஹோதா அஶ்வல: ॥
யாஜ்ஞவல்க்யேதி ஹோவாச யதி³த³ம் ஸர்வம் ம்ருத்யுநாப்தம் ஸர்வம் ம்ருத்யுநாபி⁴பந்நம் கேந யஜமாநோ ம்ருத்யோராப்திமதிமுச்யத இதி ஹோத்ரர்த்விஜாக்³நிநா வாசா வாக்³வை யஜ்ஞஸ்ய ஹோதா தத்³யேயம் வாக்ஸோ(அ)யமக்³நி: ஸ ஹோதா ஸ முக்தி: ஸாதிமுக்தி: ॥ 3 ॥
யாஜ்ஞவல்க்யேதி ஹோவாச । தத்ர மது⁴காண்டே³ பாங்க்தேந கர்மணா த³ர்ஶநஸமுச்சிதேந யஜமாநஸ்ய ம்ருத்யோரத்யயோ வ்யாக்²யாத: உத்³கீ³த²ப்ரகரணே ஸங்க்ஷேபத: ; தஸ்யைவ பரீக்ஷாவிஷயோ(அ)யமிதி தத்³க³தத³ர்ஶநவிஶேஷார்தோ²(அ)யம் விஸ்தர ஆரப்⁴யதே । யதி³த³ம் ஸாத⁴நஜாதம் அஸ்ய கர்மண: ருத்விக³க்³ந்யாதி³ ம்ருத்யுநா கர்மலக்ஷணேந ஸ்வாபா⁴விகாஸங்க³ஸஹிதேந ஆப்தம் வ்யாப்தம் , ந கேவலம் வ்யாப்தம் அபி⁴பந்நம் ச ம்ருத்யுநா வஶீக்ருதம் ச — கேந த³ர்ஶநலக்ஷணேந ஸாத⁴நேந யஜமாந: ம்ருத்யோராப்திமதி ம்ருத்யுகோ³சரத்வமதிக்ரம்ய முச்யதே ஸ்வதந்த்ர: ம்ருத்யோரவஶோ ப⁴வதீத்யர்த²: । நநு உத்³கீ³த² ஏவாபி⁴ஹிதம் யேநாதிமுச்யதே முக்²யப்ராணாத்மத³ர்ஶநேநேதி — பா³ட⁴முக்தம் ; யோ(அ)நுக்தோ விஶேஷஸ்தத்ர, தத³ர்தோ²(அ)யமாரம்ப⁴ இத்யதோ³ஷ: । ஹோத்ரா ருத்விஜா அக்³நிநா வாசா இத்யாஹ யாஜ்ஞவல்க்ய: । ஏதஸ்யார்த²ம் வ்யாசஷ்டே — க: புநர்ஹோதா யேந ம்ருத்யுமதிக்ராமதீதி உச்யதே — வாக்³வை யஜ்ஞஸ்ய யஜமாநஸ்ய, ‘யஜ்ஞோ வை யஜமாந:’ (ஶத. ப்³ராஹ்ம. 14 । 2 । 2 । 24) இதி ஶ்ருதே:, யஜ்ஞஸ்ய யஜமாநஸ்ய யா வாக் ஸைவ ஹோதா அதி⁴யஜ்ஞே ; கத²ம் ? தத் தத்ர யேயம் வாக் யஜ்ஞஸ்ய யஜமாநஸ்ய, ஸோ(அ)யம் ப்ரஸித்³தோ⁴(அ)க்³நி: அதி⁴தை³வதம் ; ததே³தத்த்ர்யந்நப்ரகரணே வ்யாக்²யாதம் ; ஸ சாக்³நி: ஹோதா, ‘அக்³நிர்வை ஹோதா’ (ஶத. ப்³ரா. 4 । 2 । 6) இதி ஶ்ருதே: । யதே³தத் யஜ்ஞஸ்ய ஸாத⁴நத்³வயம் — ஹோதா ச ருத்விக் அதி⁴யஜ்ஞம் , அத்⁴யாத்மம் ச வாக் , ஏதது³ப⁴யம் ஸாத⁴நத்³வயம் பரிச்சி²ந்நம் ம்ருத்யுநா ஆப்தம் ஸ்வாபா⁴விகாஜ்ஞாநாஸங்க³ப்ரயுக்தேந கர்மணா ம்ருத்யுநா ப்ரதிக்ஷணமந்யதா²த்வமாபத்³யமாநம் வஶீக்ருதம் ; தத் அநேநாதி⁴தை³வதரூபேணாக்³நிநா த்³ருஶ்யமாநம் யஜமாநஸ்ய யஜ்ஞஸ்ய ம்ருத்யோரதிமுக்தயே ப⁴வதி ; ததே³ததா³ஹ — ஸ முக்தி: ஸ ஹோதா அக்³நி: முக்தி: அக்³நிஸ்வரூபத³ர்ஶநமேவ முக்தி: ; யதை³வ ஸாத⁴நத்³வயமக்³நிரூபேண பஶ்யதி, ததா³நீமேவ ஹி ஸ்வாபா⁴விகாதா³ஸங்கா³ந்ம்ருத்யோர்விமுச்யதே ஆத்⁴யாத்மிகாத்பரிச்சி²ந்நரூபாத் ஆதி⁴பௌ⁴திகாச்ச ; தஸ்மாத் ஸ ஹோதா அக்³நிரூபேண த்³ருஷ்ட: முக்தி: முக்திஸாத⁴நம் யஜமாநஸ்ய । ஸா அதிமுக்தி: — யைவ ச முக்தி: ஸா அதிமுக்தி: அதிமுக்திஸாத⁴நமித்யர்த²: । ஸாத⁴நத்³வயஸ்ய பரிச்சி²ந்நஸ்ய யா அதி⁴தை³வதரூபேண அபரிச்சி²ந்நேந அக்³நிரூபேண த்³ருஷ்டி:, ஸா முக்தி: ; யா அஸௌ முக்தி: அதி⁴தை³வதத்³ருஷ்டி: ஸைவ — அத்⁴யாத்மாதி⁴பூ⁴தபரிச்சே²த³விஷயாங்கா³ஸ்பத³ம் ம்ருத்யுமதிக்ரம்ய அதி⁴தே³வதாத்வஸ்ய அக்³நிபா⁴வஸ்ய ப்ராப்திர்யா ப²லபூ⁴தா ஸா அதிமுக்திரித்யுச்யதே ; தஸ்யா அதிமுக்தேர்முக்திரேவ ஸாத⁴நமிதி க்ருத்வா ஸா அதிமுக்திரித்யாஹ । யஜமாநஸ்ய ஹி அதிமுக்தி: வாகா³தீ³நாமக்³ந்யாதி³பா⁴வ: இத்யுத்³கீ³த²ப்ரகரணே வ்யாக்²யாதம் ; தத்ர ஸாமாந்யேந முக்²யப்ராணத³ர்ஶநமாத்ரம் முக்திஸாத⁴நமுக்தம் , ந தத்³விஶேஷ: ; வாகா³தீ³நாமக்³ந்யாதி³த³ர்ஶநமிஹ விஶேஷோ வர்ண்யதே ; ம்ருத்யுப்ராப்த்யதிமுக்திஸ்து ஸைவ ப²லபூ⁴தா, யா உத்³கீ³த²ப்³ராஹ்மணேந வ்யாக்²யாதா ‘ம்ருத்யுமதிக்ராந்தோ தீ³ப்யதே’ (ப்³ரு. உ. 1 । 3 । 12), (ப்³ரு. உ. 1 । 3 । 13), (ப்³ரு. உ. 1 । 3 । 14), (ப்³ரு. உ. 1 । 3 । 15), (ப்³ரு. உ. 1 । 3 । 16), இத்யாத்³யா ॥
யாஜ்ஞவல்க்யேதி ஹோவாச யதி³த³ம் ஸர்வமஹோராத்ராப்⁴யாமாப்தம் ஸர்வமஹோராத்ராப்⁴யாமபி⁴பந்நம் கேந யஜமாநோ(அ)ஹோராத்ரயோராப்திமதிமுச்யத இத்யத்⁴வர்யுணர்த்விஜா சக்ஷுஷாதி³த்யேந சக்ஷுர்வை யஜ்ஞஸ்யாத்⁴வர்யுஸ்தத்³யதி³த³ம் சக்ஷு: ஸோ(அ)ஸாவாதி³த்ய: ஸோ(அ)த்⁴வர்யு: ஸ முக்தி: ஸாதிமுக்தி: ॥ 4 ॥
யாஜ்ஞவல்க்யேதி ஹோவாச । ஸ்வாபா⁴விகாத் அஜ்ஞாநாஸங்க³ப்ரயுக்தாத் கர்மலக்ஷணாந்ம்ருத்யோ: அதிமுக்திர்வ்யாக்²யாதா ; தஸ்ய கர்மண: ஸாஸங்க³ஸ்ய ம்ருத்யோராஶ்ரயபூ⁴தாநாம் த³ர்ஶபூர்ணமாஸாதி³கர்மஸாத⁴நாநாம் யோ விபரிணாமஹேது: கால:, தஸ்மாத்காலாத் ப்ருத²க் அதிமுக்திர்வக்தவ்யேதீத³மாரப்⁴யதே, க்ரியாநுஷ்டா²நவ்யதிரேகேணாபி ப்ராக் ஊர்த்⁴வம் ச க்ரியாயா: ஸாத⁴நவிபரிணாமஹேதுத்வேந வ்யாபாரத³ர்ஶநாத்காலஸ்ய ; தஸ்மாத் ப்ருத²க் காலாத³திமுக்திர்வக்தவ்யேத்யத ஆஹ — யதி³த³ம் ஸர்வமஹோராத்ராப்⁴யாமாப்தம் , ஸ ச காலோ த்³விரூப: — அஹோராத்ராதி³லக்ஷண: தித்²யாதி³லக்ஷணஶ்ச ; தத்ர அஹோராத்ராதி³லக்ஷணாத்தாவத³திமுக்திமாஹ — அஹோராத்ராப்⁴யாம் ஹி ஸர்வம் ஜாயதே வர்த⁴தே விநஶ்யதி ச, ததா² யஜ்ஞஸாத⁴நம் ச — யஜ்ஞஸ்ய யஜமாநஸ்ய சக்ஷு: அத்⁴வர்யுஶ்ச ; ஶிஷ்டாந்யக்ஷராணி பூர்வவந்நேயாநி ; யஜமாநஸ்ய சக்ஷுரத்⁴வர்யுஶ்ச ஸாத⁴நத்³வயம் அத்⁴யாத்மாதி⁴பூ⁴தபரிச்சே²த³ம் ஹித்வா அதி⁴தை³வதாத்மநா த்³ருஷ்டம் யத் ஸ முக்தி: — ஸோ(அ)த்⁴வர்யு: ஆதி³த்யபா⁴வேந த்³ருஷ்டோ முக்தி: ; ஸைவ முக்திரேவ அதிமுக்திரிதி பூர்வவத் ; ஆதி³த்யாத்மபா⁴வமாபந்நஸ்ய ஹி நாஹோராத்ரே ஸம்ப⁴வத: ॥
யாஜ்ஞவல்க்யேதி ஹோவாச யதி³த³ம் ஸர்வம் பூர்வபக்ஷாபரபக்ஷாப்⁴யாமாப்தம் ஸர்வம் பூர்வபக்ஷாபரபக்ஷாப்⁴யாமபி⁴பந்நம் கேந யஜமாந: பூர்வபக்ஷாபரபக்ஷயோராப்திமதிமுச்யத இத்யுத்³கா³த்ரர்த்விஜா வாயுநா ப்ராணேந ப்ராணோ வை யஜ்ஞஸ்யோத்³கா³தா தத்³யோ(அ)யம் ப்ராண: ஸ வாயு: ஸ உத்³கா³தா ஸ முக்தி: ஸாதிமுக்தி: ॥ 5 ॥
இதா³நீம் தித்²யாதி³லக்ஷணாத³திமுக்திருச்யதே — யதி³த³ம் ஸர்வம் — அஹோராத்ரயோரவிஶிஷ்டயோராதி³த்ய: கர்தா, ந ப்ரதிபதா³தீ³நாம் திதீ²நாம் ; தாஸாம் து வ்ருத்³தி⁴க்ஷயோபக³மநேந ப்ரதிபத்ப்ரப்⁴ருதீநாம் சந்த்³ரமா: கர்தா ; அத: ததா³பத்த்யா பூர்வபக்ஷாபரபக்ஷாத்யய:, ஆதி³த்யாபத்த்யா அஹோராத்ராத்யயவத் । தத்ர யஜமாநஸ்ய ப்ராணோ வாயு:, ஸ ஏவோத்³கா³தா — இத்யுத்³கீ³த²ப்³ராஹ்மணே(அ)வக³தம் , ‘வாசா ச ஹ்யேவ ஸ ப்ராணேந சோத³கா³யத்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 3 । 24) இதி ச நிர்தா⁴ரிதம் ; அதை²தஸ்ய ப்ராணஸ்யாப: ஶரீரம் ஜ்யோதீரூபமஸௌ சந்த்³ர:’ இதி ச ; ப்ராணவாயுசந்த்³ரமஸாமேகத்வாத் சந்த்³ரமஸா வாயுநா சோபஸம்ஹாரே ந கஶ்சித்³விஶேஷ: — ஏவம்மந்யமாநா ஶ்ருதி: வாயுநா அதி⁴தை³வதரூபேணோபஸம்ஹரதி । அபி ச வாயுநிமித்தௌ ஹி வ்ருத்³தி⁴க்ஷயௌ சந்த்³ரமஸ: ; தேந தித்²யாதி³லக்ஷணஸ்ய காலஸ்ய கர்துரபி காரயிதா வாயு: । அதோ வாயுரூபாபந்ந: தித்²யாதி³காலாத³தீதோ ப⁴வதீத்யுபபந்நதரம் ப⁴வதி । தேந ஶ்ருத்யந்தரே சந்த்³ரரூபேண த்³ருஷ்டி: முக்திரதிமுக்திஶ்ச ; இஹ து காண்வாநாம் ஸாத⁴நத்³வயஸ்ய தத்காரணரூபேண வாய்வாத்மநா த்³ருஷ்டி: முக்திரதிமுக்திஶ்சேதி — ந ஶ்ருத்யோர்விரோத⁴: ॥
யாஜ்ஞவல்க்யேதி ஹோவாச யதி³த³மந்தரிக்ஷமநாரம்ப³ணமிவ கேநாக்ரமேண யஜமாந: ஸ்வர்க³ம் லோகமாக்ரமத இதி ப்³ரஹ்மணர்த்விஜா மநஸா சந்த்³ரேண மநோ வை யஜ்ஞஸ்ய ப்³ரஹ்மா தத்³யதி³த³ம் மந: ஸோ(அ)ஸௌ சந்த்³ர: ஸ ப்³ரஹ்மா ஸ முக்தி: ஸாதிமுக்திரித்யதிமோக்ஷா அத² ஸம்பத³: ॥ 6 ॥
ம்ருத்யோ: காலாத் அதிமுக்திர்வ்யாக்²யாதா யஜமாநஸ்ய । ஸோ(அ)திமுச்யமாந: கேநாவஷ்டம்பே⁴ந பரிச்சே²த³விஷயம் ம்ருத்யுமதீத்ய ப²லம் ப்ராப்நோதி — அதிமுச்யதே — இத்யுச்யதே — யதி³த³ம் ப்ரஸித்³த⁴ம் அந்தரிக்ஷம் ஆகாஶ: அநாரம்ப³ணம் அநாலம்ப³நம் இவ - ஶப்³தா³த் அஸ்த்யேவ தத்ராலம்ப³நம் , தத்து ந ஜ்ஞாயதே இத்யபி⁴ப்ராய: । யத்து தத் அஜ்ஞாயமாநமாலம்ப³நம் , தத் ஸர்வநாம்நா கேநேதி ப்ருச்ச்²யதே, அந்யதா² ப²லப்ராப்தேரஸம்ப⁴வாத் ; யேநாவஷ்டம்பே⁴ந ஆக்ரமேண யஜமாந: கர்மப²லம் ப்ரதிபத்³யமாந: அதிமுச்யதே, கிம் ததி³தி ப்ரஶ்நவிஷய: ; கேந ஆக்ரமேண யஜமாந: ஸ்வர்க³ம் லோகமாக்ரமத இதி — ஸ்வர்க³ம் லோகம் ப²லம் ப்ராப்நோதி அதிமுச்யத இத்யர்த²: । ப்³ரஹ்மணா ருத்விஜா மநஸா சந்த்³ரேணேத்யக்ஷரந்யாஸ: பூர்வவத் । தத்ராத்⁴யாத்மம் யஜ்ஞஸ்ய யஜமாநஸ்ய யதி³த³ம் ப்ரஸித்³த⁴ம் மந:, ஸோ(அ)ஸௌ சந்த்³ர: அதி⁴தை³வம் ; மநோ(அ)த்⁴யாத்மம் சந்த்³ரமா அதி⁴தை³வதமிதி ஹி ப்ரஸித்³த⁴ம் ; ஸ ஏவ சந்த்³ரமா ப்³ரஹ்மா ருத்விக் தேந — அதி⁴பூ⁴தம் ப்³ரஹ்மண: பரிச்சி²ந்நம் ரூபம் அத்⁴யாத்மம் ச மநஸ: ஏதத் த்³வயம் அபரிச்சி²ந்நேந சந்த்³ரமஸோ ரூபேண பஶ்யதி ; தேந சந்த்³ரமஸா மநஸா அவலம்ப³நேந கர்மப²லம் ஸ்வர்க³ம் லோகம் ப்ராப்நோதி அதிமுச்யதே இத்யபி⁴ப்ராய: । இதீத்யுபஸம்ஹாரார்த²ம் வசநம் ; இத்யேவம் ப்ரகாரா ம்ருத்யோரதிமோக்ஷா: ; ஸர்வாணி ஹி த³ர்ஶநப்ரகாராணி யஜ்ஞாங்க³விஷயாண்யஸ்மிந்நவஸரே உக்தாநீதி க்ருத்வா உபஸம்ஹார: — இத்யதிமோக்ஷா: — ஏவம் ப்ரகாரா அதிமோக்ஷா இத்யர்த²: । அத² ஸம்பத³: அத² அது⁴நா ஸம்பத³ உச்யந்தே । ஸம்பந்நாம கேநசித்ஸாமாந்யேந அக்³நிஹோத்ராதீ³நாம் கர்மணாம் ப²லவதாம் தத்ப²லாய ஸம்பாத³நம் , ஸம்பத்ப²லஸ்யைவ வா ; ஸர்வோத்ஸாஹேந ப²லஸாத⁴நாநுஷ்டா²நே ப்ரயதமாநாநாம் கேநசித்³வைகு³ண்யேநாஸம்ப⁴வ: ; தத் இதா³நீமாஹிதாக்³நி: ஸந் யத்கிஞ்சித்கர்ம அக்³நிஹோத்ராதீ³நாம் யதா²ஸம்ப⁴வமாதா³ய ஆலம்ப³நீக்ருத்ய கர்மப²லவித்³வத்தாயாம் ஸத்யாம் யத்கர்மப²லகாமோ ப⁴வதி, ததே³வ ஸம்பாத³யதி ; அந்யதா² ராஜஸூயாஶ்வமேத⁴புருஷமேத⁴ஸர்வமேத⁴லக்ஷணாநாமதி⁴க்ருதாநாம் த்ரைவர்ணிகாநாமபி அஸம்ப⁴வ: — தேஷாம் தத்பாட²: ஸ்வாத்⁴யாயார்த² ஏவ கேவல: ஸ்யாத் , யதி³ தத்ப²லப்ராப்த்யுபாய: கஶ்சந ந ஸ்யாத் ; தஸ்மாத் தேஷாம் ஸம்பதை³வ தத்ப²லப்ராப்தி:, தஸ்மாத்ஸம்பதா³மபி ப²லவத்த்வம் , அத: ஸம்பத³ம் ஆரப்⁴யந்தே ॥
யாஜ்ஞவல்க்யேதி ஹோவாச கதிபி⁴ரயமத்³யர்க்³பி⁴ர்ஹோதாஸ்மிந்யஜ்ஞே கரிஷ்யதீதி திஸ்ருபி⁴ரிதி கதமாஸ்தாஸ்திஸ்ர இதி புரோநுவாக்யா ச யாஜ்யா ச ஶஸ்யைவ த்ருதீயா கிம் தாபி⁴ர்ஜயதீதி யத்கிஞ்சேத³ம் ப்ராணப்⁴ருதி³தி ॥ 7 ॥
யாஜ்ஞவல்க்யேதி ஹோவாச அபி⁴முகீ²கரணாய । கதிபி⁴ரயமத்³யர்க்³பி⁴ர்ஹோதாஸ்மிந்யஜ்ஞே — கதிபி⁴: கதிஸங்க்²யாபி⁴: ருக்³பி⁴: ருக்³ஜாதிபி⁴:, அயம் ஹோதா ருத்விக் , அஸ்மிந்யஜ்ஞே கரிஷ்யதி ஶஸ்த்ரம் ஶம்ஸதி ; ஆஹ இதர: — திஸ்ருபி⁴: ருக்³ஜாதிபி⁴: — இதி — உக்தவந்தம் ப்ரத்யாஹ இதர: — கதமாஸ்தாஸ்திஸ்ர இதி ; ஸங்க்²யேயவிஷயோ(அ)யம் ப்ரஶ்ந:, பூர்வஸ்து ஸங்க்²யாவிஷய: । புரோநுவாக்யா ச — ப்ராக்³யாக³காலாத் யா: ப்ரயுஜ்யந்தே ருச:, ஸா ருக்³ஜாதி: புரோநுவாக்யேத்யுச்யதே ; யாகா³ர்த²ம் யா: ப்ரயுஜ்யந்தே ருச: ஸா ருக்³ஜாதி: யாஜ்யா ; ஶஸ்த்ரார்த²ம் யா: ப்ரயுஜ்யந்தே ருச: ஸா ருக்³ஜாதி: ஶஸ்யா ; ஸர்வாஸ்து யா: காஶ்சந ருச:, தா: ஸ்தோத்ரியா வா அந்யா வா ஸர்வா ஏதாஸ்வேவ திஸ்ருஷு ருக்³ஜாதிஷ்வந்தர்ப⁴வந்தி । கிம் தாபி⁴ர்ஜயதீதி யத்கிஞ்சேத³ம் ப்ராணப்⁴ருதி³தி — அதஶ்ச ஸங்க்²யாஸாமாந்யாத் யத்கிஞ்சித்ப்ராணப்⁴ருஜ்ஜாதம் , தத்ஸர்வம் ஜயதி தத்ஸர்வம் ப²லஜாதம் ஸம்பாத³யதி ஸங்க்²யாதி³ஸாமாந்யேந ॥
யாஜ்ஞவல்க்யேதி ஹோவாச கத்யயமத்³யாத்⁴வர்யுரஸ்மிந்யஜ்ஞ ஆஹுதீர்ஹோஷ்யதீதி திஸ்ர இதி கதமாஸ்தாஸ்திஸ்ர இதி யா ஹுதா உஜ்ஜ்வலந்தி யா ஹுதா அதிநேத³ந்தே யா ஹுதா அதி⁴ஶேரதே கிம் தாபி⁴ர்ஜயதீதி யா ஹுதா உஜ்ஜ்வலந்தி தே³வலோகமேவ தாபி⁴ர்ஜயதி தீ³ப்யத இவ ஹி தே³வலோகோ யா ஹுதா அதிநேத³ந்தே பித்ருலோகமேவ தாபி⁴ர்ஜயத்யதீவ ஹி பித்ருலோகோ யா ஹுதா அதி⁴ஶேரதே மநுஷ்யலோகமேவ தாபி⁴ர்ஜயத்யத⁴ இவ ஹி மநுஷ்யலோக: ॥ 8 ॥
யாஜ்ஞவல்க்யேதி ஹோவாசேதி பூர்வவத் । கத்யயமத்³யாத்⁴வர்யுரஸ்மிந்யஜ்ஞ ஆஹுதீர்ஹோஷ்யதீதி — கதி ஆஹுதிப்ரகாரா: ? திஸ்ர இதி ; கதமாஸ்தாஸ்திஸ்ர இதி பூர்வவத் । இதர ஆஹ — யா ஹுதா உஜ்ஜ்வலந்தி ஸமிதா³ஜ்யாஹுதய:, யா ஹுதா அதிநேத³ந்தே அதீவ ஶப்³த³ம் குர்வந்தி மாம்ஸாத்³யாஹுதய:, யா ஹுதா அதி⁴ஶேரதே அதி⁴ அதோ⁴ க³த்வா பூ⁴மே: அதி⁴ஶேரதே பய:ஸோமாஹுதய: । கிம் தாபி⁴ர்ஜயதீதி ; தாபி⁴ரேவம் நிர்வர்திதாபி⁴ராஹுதிபி⁴: கிம் ஜயதீதி ; யா ஆஹுதயோ ஹுதா உஜ்ஜ்வலந்தி உஜ்ஜ்வலநயுக்தா ஆஹுதயோ நிர்வர்திதா: — ப²லம் ச தே³வலோகாக்²யம் உஜ்ஜ்வலமேவ ; தேந ஸாமாந்யேந யா மயைதா உஜ்ஜ்வலந்த்ய ஆஹுதயோ நிர்வர்த்யமாநா:, தா ஏதா: — ஸாக்ஷாத்³தே³வலோகஸ்ய கர்மப²லஸ்ய ரூபம் தே³வலோகாக்²யம் ப²லமேவ மயா நிர்வர்த்யதே — இத்யேவம் ஸம்பாத³யதி । யா ஹுதா அதிநேத³ந்தே ஆஹுதய:, பித்ருலோகமேவ தாபி⁴ர்ஜயதி, குத்ஸிதஶப்³த³கர்த்ருத்வஸாமாந்யேந ; பித்ருலோகஸம்ப³த்³தா⁴யாம் ஹி ஸம்யமிந்யாம் புர்யாம் வைவஸ்வதேந யாத்யமாநாநாம் ‘ஹா ஹதா: ஸ்ம, முஞ்ச முஞ்ச’ இதி ஶப்³தோ³ ப⁴வதி ; ததா² அவதா³நாஹுதய: ; தேந பித்ருலோகஸாமாந்யாத் , பித்ருலோக ஏவ மயா நிர்வர்த்யதே - இதி ஸம்பாத³யதி । யா ஹுதா அதி⁴ஶேரதே, மநுஷ்யலோகமேவ தாபி⁴ர்ஜயதி, பூ⁴ம்யுபரிஸம்ப³ந்த⁴ஸாமாந்யாத் ; அத⁴ இவ ஹி அத⁴ ஏவ ஹி மநுஷ்யலோக உபரிதநாந் ஸாத்⁴யாந் லோகாநபேக்ஷ்ய, அத²வா அதோ⁴க³மநமபேக்ஷ்ய ; அத: மநுஷ்யலோக ஏவ மயா நிர்வர்த்யதே — இதி ஸம்பாத³யதி பய:ஸோமாஹுதிநிர்வர்தநகாலே ॥
யாஜ்ஞவல்க்யேதி ஹோவாச கதிபி⁴ரயமத்³ய ப்³ரஹ்மா யஜ்ஞம் த³க்ஷிணதோ தே³வதாபி⁴ர்கோ³பாயதீத்யேகயேதி கதமா ஸைகேதி மம ஏவேத்யநந்தம் வை மநோ(அ)நந்தா விஶ்வே தே³வா அநந்தமேவ ஸ தேந லோகம் ஜயதி ॥ 9 ॥
யாஜ்ஞவல்க்யேதி ஹோவாசேதி பூர்வவத் । அயம் ருத்விக் ப்³ரஹ்மா த³க்ஷிணதோ ப்³ரஹ்மா ஆஸநே ஸ்தி²த்வா யஜ்ஞம் கோ³பாயதி । கதிபி⁴ர்தே³வதாபி⁴ர்கோ³பாயதீதி ப்ராஸங்கி³கமேதத்³ப³ஹுவசநம் — ஏகயா ஹி தே³வதயா கோ³பாயத்யஸௌ ; ஏவம் ஜ்ஞாதே ப³ஹுவசநேந ப்ரஶ்நோ நோபபத்³யதே ஸ்வயம் ஜாநத: ; தஸ்மாத் பூர்வயோ: கண்டி³கயோ: ப்ரஶ்நப்ரதிவசநேஷு — கதிபி⁴: கதி திஸ்ருபி⁴: திஸ்ர: — இதி ப்ரஸங்க³ம் த்³ருஷ்ட்வா இஹாபி ப³ஹுவசநேநைவ ப்ரஶ்நோபக்ரம: க்ரியதே ; அத²வா ப்ரதிவாதி³வ்யாமோஹார்த²ம் ப³ஹுவசநம் । இதர ஆஹ — ஏகயேதி ; ஏகா ஸா தே³வதா, யயா த³க்ஷிணத: ஸ்தி²த்வா ப்³ரஹ்ம ஆஸநே யஜ்ஞம் கோ³பாயதி । கதமா ஸைகேதி — மந ஏவேதி, மந: ஸா தே³வதா ; மநஸா ஹி ப்³ரஹ்மா வ்யாப்ரியதே த்⁴யாநேநைவ, ‘தஸ்ய யஜ்ஞஸ்ய மநஶ்ச வாக்ச வர்தநீ தயோரந்யதராம் மநஸா ஸம்ஸ்கரோதி ப்³ரஹ்மா’ (சா². உ. 4 । 16 । 1), (சா². உ. 4 । 16 । 2) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் ; தேந மந ஏவ தே³வதா, தயா மநஸா ஹி கோ³பாயதி ப்³ரஹ்மா யஜ்ஞம் । தச்ச மந: வ்ருத்திபே⁴தே³நாநந்தம் ; வை - ஶப்³த³: ப்ரஸித்³தா⁴வத்³யோதநார்த²: ; ப்ரஸித்³த⁴ம் மநஸ ஆநந்த்யம் ; ததா³நந்த்யாபி⁴மாநிநோ தே³வா: ; அநந்தா வை விஶ்வே தே³வா: — ‘ஸர்வே தே³வா யத்ரைகம் ப⁴வந்தி’ இத்யாதி³ஶ்ருத்யந்தராத் ; தேந ஆநந்த்யஸாமாந்யாத் அநந்தமேவ ஸ தேந லோகம் ஜயதி ॥
யாஜ்ஞவல்க்யேதி ஹோவாச கத்யயமத்³யோத்³கா³தாஸ்மிந்யஜ்ஞே ஸ்தோத்ரியா: ஸ்தோஷ்யதீதி திஸ்ர இதி கதமாஸ்தாஸ்திஸ்ர இதி புரோநுவாக்யா ச யாஜ்யா ச ஶஸ்யைவ த்ருதீயா கதமாஸ்தா யா அத்⁴யாத்மமிதி ப்ராண ஏவ புரோநுவாக்யாபாநோ யாஜ்யா வ்யாந: ஶஸ்யா கிம் தாபி⁴ர்ஜயதீதி ப்ருதி²வீலோகமேவ புரோநுவாக்யயா ஜயத்யந்தரிக்ஷலோகம் யாஜ்யயா த்³யுலோகம் ஶஸ்யயா ததோ ஹ ஹோதாஶ்வல உபரராம ॥ 10 ॥
யாஜ்ஞவல்க்யேதி ஹோவாசேதி பூர்வவத் । கதி ஸ்தோத்ரியா: ஸ்தோஷ்யதீதி அயமுத்³கா³தா । ஸ்தோத்ரியா நாம ருக் ஸாமஸமுதா³ய: கதிபயாநாம்ருசாம் । ஸ்தோத்ரியா வா ஶஸ்யா வா யா: காஶ்சந ருச:, தா: ஸர்வாஸ்திஸ்ர ஏவேத்யாஹ ; தாஶ்ச வ்யாக்²யாதா: — புரோநுவாக்யா ச யாஜ்யா ச ஶஸ்யைவ த்ருதீயேதி । தத்ர பூர்வமுக்தம் — யத்கிஞ்சேத³ம் ப்ராணப்⁴ருத்ஸர்வம் யஜதீதி தத் கேந ஸாமாந்யேநேதி ; உச்யதே — கதமாஸ்தாஸ்திஸ்ர ருச: யா அத்⁴யாத்மம் ப⁴வந்தீதி ; ப்ராண ஏவ புரோநுவாக்யா, ப - ஶப்³த³ஸாமாந்யாத் ; அபாநோ யாஜ்யா, ஆநந்தர்யாத் — அபாநேந ஹி ப்ரத்தம் ஹவி: தே³வதா க்³ரஸந்தி, யாக³ஶ்ச ப்ரதா³நம் ; வ்யாந: ஶஸ்யா — ‘அப்ராணந்நநபாநந்ந்ருசமபி⁴வ்யாஹரதி’ (சா². உ. 1 । 3 । 4) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । கிம் தாபி⁴ர்ஜயதீதி வ்யாக்²யாதம் । தத்ர விஶேஷஸம்ப³ந்த⁴ஸாமாந்யமநுக்தமிஹோச்யதே, ஸர்வமந்யத்³வ்யாக்²யாதம் ; லோகஸம்ப³ந்த⁴ஸாமாந்யேந ப்ருதி²வீலோகமேவ புரோநுவாக்யயா ஜயதி ; அந்தரிக்ஷலோகம் யாஜ்யயா, மத்⁴யமத்வஸாமாந்யாத் ; த்³யுலோகம் ஶஸ்யயா ஊர்த்⁴வத்வஸாமாந்யாத் । ததோ ஹ தஸ்மாத் ஆத்மந: ப்ரஶ்நநிர்ணயாத் அஸௌ ஹோதா அஶ்வல உபரராம — நாயம் அஸ்மத்³கோ³சர இதி ॥
த்³விதீயம் ப்³ராஹ்மணம்
ஆக்²யாயிகாஸம்ப³ந்த⁴: ப்ரஸித்³த⁴ ஏவ । ம்ருத்யோரதிமுக்திர்வ்யாக்²யாதா காலலக்ஷணாத் கர்மலக்ஷணாச்ச ; க: புநரஸௌ ம்ருத்யு:, யஸ்மாத் அதிமுக்திர்வ்யாக்²யாதா ? ஸ ச ஸ்வாபா⁴விகாஜ்ஞாநஸங்கா³ஸ்பத³: அத்⁴யாத்மாதி⁴பூ⁴தவிஷயபரிச்சி²ந்ந: க்³ரஹாதிக்³ரஹலக்ஷணோ ம்ருத்யு: । தஸ்மாத்பரிச்சி²ந்நரூபாந்ம்ருத்யோரதிமுக்தஸ்ய ரூபாணி அக்³ந்யாதி³த்யாதீ³நி உத்³கீ³த²ப்ரகரணே வ்யாக்²யாதாநி ; அஶ்வலப்ரஶ்நே ச தத்³க³தோ விஶேஷ: கஶ்சித் ; தச்ச ஏதத் கர்மணாம் ஜ்ஞாநஸஹிதாநாம் ப²லம் । ஏதஸ்மாத்ஸாத்⁴யஸாத⁴நரூபாத்ஸம்ஸாராந்மோக்ஷ: கர்தவ்ய இத்யத: ப³ந்த⁴நரூபஸ்ய ம்ருத்யோ: ஸ்வரூபமுச்யதே ; ப³த்³த⁴ஸ்ய ஹி மோக்ஷ: கர்தவ்ய: । யத³பி அதிமுக்தஸ்ய ஸ்வரூபமுக்தம் , தத்ராபி க்³ரஹாதிக்³ரஹாப்⁴யாமவிநிர்முக்த ஏவ ம்ருத்யுரூபாப்⁴யாம் ; ததா² சோக்தம் — ‘அஶநாயா ஹி ம்ருத்யு:’ (ப்³ரு. உ. 1 । 2 । 1) ; ‘ஏஷ ஏவ ம்ருத்யு:’ (ஶ. ப்³ரா. 10 । 5 । 2 । 3) இதி ஆதி³த்யஸ்த²ம் புருஷமங்கீ³க்ருத்ய ஆஹ, ‘ஏகோ ம்ருத்யுர்ப³ஹவா’ (ஶ. ப்³ரா. 10 । 5 । 2 । 16) இதி ச ; ததா³த்மபா⁴வாபந்நோ ஹி ம்ருத்யோராப்திமதிமுச்யத இத்யுச்யதே ; ந ச தத்ர க்³ரஹாதிக்³ரஹௌ ம்ருத்யுரூபௌ ந ஸ்த: ; ‘அதை²தஸ்ய மநஸோ த்³யௌ: ஶரீரம் ஜ்யோதீரூபமஸாவாதி³த்ய:’ (ப்³ரு. உ. 1 । 5 । 12) ‘மநஶ்ச க்³ரஹ: ஸ காமேநாதிக்³ராஹேண க்³ருஹீத:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 2 । 7) இதி வக்ஷ்யதி — ‘ப்ராணோ வை க்³ரஹ: ஸோ(அ)பாநேநாதிக்³ராஹேண’ (ப்³ரு. உ. 3 । 2 । 2) இதி, ‘வாக்³வை க்³ரஹ: ஸ நாம்நாதிக்³ராஹேண’ (ப்³ரு. உ. 3 । 2 । 3) இதி ச । ததா² த்ர்யந்நவிபா⁴கே³ வ்யாக்²யாதமஸ்மாபி⁴: । ஸுவிசாரிதம் சைதத் — யதே³வ ப்ரவ்ருத்திகாரணம் , ததே³வ நிவ்ருத்திகாரணம் ந ப⁴வதீதி ॥
கேசித்து ஸர்வமேவ நிவ்ருத்திகாரணம் மந்யந்தே ; அத: காரணாத் — பூர்வஸ்மாத்பூர்வஸ்மாத் ம்ருத்யோர்முச்யதே உத்தரமுத்தரம் ப்ரதிபத்³யமாந: — வ்யாவ்ருத்த்யர்த²மேவ ப்ரதிபத்³யதே, ந து தாத³ர்த்²யம் — இத்யத: ஆத்³வைதக்ஷயாத் ஸர்வம் ம்ருத்யு:, த்³வைதக்ஷயே து பரமார்த²தோ ம்ருத்யோராப்திமதிமுச்யதே ; அதஶ்ச ஆபேக்ஷிகீ கௌ³ணீ முக்திரந்தராலே । ஸர்வமேதத் ஏவம் அபா³ர்ஹதா³ரண்யகம் । நநு ஸர்வைகத்வம் மோக்ஷ:, ‘தஸ்மாத்தத்ஸர்வமப⁴வத்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 10) இதி ஶ்ருதே: — பா³ட⁴ம் ப⁴வத்யேதத³பி ; ந து ‘க்³ராமகாமோ யஜேத’ (தை. ஆ. 12 । 10 । 4) ‘பஶுகாமோ யஜேத’ (தை. ஆ. 16 । 12 । 8) இத்யாதி³ஶ்ருதீநாம் தாத³ர்த்²யம் ; யதி³ ஹி அத்³வைதார்த²த்வமேவ ஆஸாம் , க்³ராமபஶுஸ்வர்கா³த்³யர்த²த்வம் நாஸ்தீதி க்³ராமபஶுஸ்வர்கா³த³யோ ந க்³ருஹ்யேரந் ; க்³ருஹ்யந்தே து கர்மப²லவைசித்ர்யவிஶேஷா: ; யதி³ ச வைதி³காநாம் கர்மணாம் தாத³ர்த்²யமேவ, ஸம்ஸார ஏவ நாப⁴விஷ்யத் । அத² தாத³ர்த்²யே(அ)பி அநுநிஷ்பாதி³தபதா³ர்த²ஸ்வபா⁴வ: ஸம்ஸார இதி சேத் , யதா² ச ரூபத³ர்ஶநார்த² ஆலோகே ஸர்வோ(அ)பி தத்ரஸ்த²: ப்ரகாஶ்யத ஏவ — ந, ப்ரமாணாநுபபத்தே: ; அத்³வைதார்த²த்வே வைதி³காநாம் கர்மணாம் வித்³யாஸஹிதாநாம் , அந்யஸ்யாநுநிஷ்பாதி³தத்வே ப்ரமாணாநுபபத்தி: — ந ப்ரத்யக்ஷம் , நாநுமாநம் , அத ஏவ ச ந ஆக³ம: । உப⁴யம் ஏகேந வாக்யேந ப்ரத³ர்ஶ்யத இதி சேத் , குல்யாப்ரணயநாலோகாதி³வத் — தந்நைவம் , வாக்யத⁴ர்மாநுபபத்தே: ; ந ச ஏகவாக்யக³தஸ்யார்த²ஸ்ய ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்திஸாத⁴நத்வமவக³ந்தும் ஶக்யதே ; குல்யாப்ரணயநாலோகாதௌ³ அர்த²ஸ்ய ப்ரத்யக்ஷத்வாத³தோ³ஷ: । யத³ப்யுச்யதே — மந்த்ரா அஸ்மிந்நர்தே² த்³ருஷ்டா இதி — அயமேவ து தாவத³ர்த²: ப்ரமாணாக³ம்ய: ; மந்த்ரா: புந: கிமஸ்மிந்நர்தே² ஆஹோஸ்வித³ந்யஸ்மிந்நர்தே² இதி ம்ருக்³யமேதத் । தஸ்மாத்³க்³ரஹாதிக்³ரஹலக்ஷணோ ம்ருத்யு: ப³ந்த⁴:, தஸ்மாத் மோக்ஷோ வக்தவ்ய இத்யத இத³மாரப்⁴யதே । ந ச ஜாநீமோ விஷயஸம்ப³ந்தா⁴விவ அந்தராலே(அ)வஸ்தா²நம் அர்த⁴ஜரதீயம் கௌஶலம் । யத்து ம்ருத்யோரதிமுச்யதே இத்யுக்த்வா க்³ரஹாதிக்³ரஹாவுச்யேதே, தத்து அர்த²ஸம்ப³ந்தா⁴த் ; ஸர்வோ(அ)யம் ஸாத்⁴யஸாத⁴நலக்ஷணோ ப³ந்த⁴:, க்³ரஹாதிக்³ரஹாவிநிர்மோகாத் ; நிக³டே³ ஹி நிர்ஜ்ஞாதே நிக³டி³தஸ்ய மோக்ஷாய யத்ந: கர்தவ்யோ ப⁴வதி । தஸ்மாத் தாத³ர்த்²யேந ஆரம்ப⁴: ॥
அத² ஹைநம் ஜாரத்காரவ ஆர்தபா⁴க³: பப்ரச்ச² யாஜ்ஞவல்க்யேதி ஹோவாச கதி க்³ரஹா: கத்யதிக்³ரஹா இதி । அஷ்டௌ க்³ரஹா அஷ்டாவதிக்³ரஹா இதி யே தே(அ)ஷ்டௌ க்³ரஹா அஷ்டாவதிக்³ரஹா: கதமே த இதி ॥ 1 ॥
அத² ஹைநம் — ஹ - ஶப்³த³ ஐதிஹ்யார்த²: ; அத² அநந்தரம் அஶ்வலே உபரதே ப்ரக்ருதம் யாஜ்ஞவல்க்யம் ஜரத்காருகோ³த்ரோ ஜாரத்காரவ: ருதபா⁴க³ஸ்யாபத்யம் ஆர்தபா⁴க³: பப்ரச்ச² ; யாஜ்ஞவல்க்யேதி ஹோவாசேதி அபி⁴முகீ²கரணாய ; பூர்வவத்ப்ரஶ்ந: — கதி க்³ரஹா: கத்யதிக்³ரஹா இதி । இதி - ஶப்³தோ³ வாக்யபரிஸமாப்த்யர்த²: । தத்ர நிர்ஜ்ஞாதேஷு வா க்³ரஹாதிக்³ரஹேஷு ப்ரஶ்ந: ஸ்யாத் , அநிர்ஜ்ஞாதேஷு வா ; யதி³ தாவத் க்³ரஹா அதிக்³ரஹாஶ்ச நிர்ஜ்ஞாதா:, ததா³ தத்³க³தஸ்யாபி கு³ணஸ்ய ஸங்க்²யாயா நிர்ஜ்ஞாதத்வாத் கதி க்³ரஹா: கத்யதிக்³ரஹா இதி ஸங்க்²யாவிஷய: ப்ரஶ்நோ நோபபத்³யதே ; அத² அநிர்ஜ்ஞாதா: ததா³ ஸங்க்²யேயவிஷயப்ரஶ்ந இதி கே க்³ரஹா: கே(அ)திக்³ரஹா இதி ப்ரஷ்டவ்யம் , ந து கதி க்³ரஹா: கத்யதிக்³ரஹா இதி ப்ரஶ்ந: ; அபி ச நிர்ஜ்ஞாதஸாமாந்யகேஷு விஶேஷவிஜ்ஞாநாய ப்ரஶ்நோ ப⁴வதி — யதா² கதமே(அ)த்ர கடா²: கதமே(அ)த்ர காலாபா இதி ; ந சாத்ர க்³ரஹாதிக்³ரஹா நாம பதா³ர்தா²: கேசந லோகே ப்ரஸித்³தா⁴:, யேந விஶேஷார்த²: ப்ரஶ்ந: ஸ்யாத் ; நநு ச ‘அதிமுச்யதே’ (ப்³ரு. உ. 3 । 1 । 3), (ப்³ரு. உ. 3 । 1 । 4), (ப்³ரு. உ. 3 । 1 । 5) இத்யுக்தம் , க்³ரஹக்³ருஹீதஸ்ய ஹி மோக்ஷ:, ‘ஸ முக்தி: ஸாதிமுக்தி:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 1 । 3), (ப்³ரு. உ. 3 । 1 । 4), (ப்³ரு. உ. 3 । 1 । 5), (ப்³ரு. உ. 3 । 1 । 6) இதி ஹி த்³விருக்தம் , தஸ்மாத்ப்ராப்தா க்³ரஹா அதிக்³ரஹாஶ்ச — நநு தத்ராபி சத்வாரோ க்³ரஹா அதிக்³ரஹாஶ்ச நிர்ஜ்ஞாதா: வாக்சக்ஷு:ப்ராணமநாம்ஸி, தத்ர கதீதி ப்ரஶ்நோ நோபபத்³யதே நிர்ஜ்ஞாதத்வாத் — ந, அநவதா⁴ரணார்த²த்வாத் ; ந ஹி சதுஷ்ட்வம் தத்ர விவக்ஷிதம் ; இஹ து க்³ரஹாதிக்³ரஹத³ர்ஶநே அஷ்டத்வகு³ணவிவக்ஷயா கதீதி ப்ரஶ்ந உபபத்³யத ஏவ ; தஸ்மாத் ‘ஸ முக்தி: ஸாதிமுக்தி:’ (ப்³ரு. உ. 3 । 1 । 3), (ப்³ரு. உ. 3 । 1 । 4), (ப்³ரு. உ. 3 । 1 । 5), (ப்³ரு. உ. 3 । 1 । 6) இதி முக்த்யதிமுக்தீ த்³விருக்தே ; க்³ரஹாதிக்³ரஹா அபி ஸித்³தா⁴: । அத: கதிஸங்க்²யாகா க்³ரஹா:, கதி வா அதிக்³ரஹா: இதி ப்ருச்ச²தி । இதர ஆஹ — அஷ்டௌ க்³ரஹா அஷ்டாவதிக்³ரஹா இதி । யே தே அஷ்டௌ க்³ரஹா அபி⁴ஹிதா:, கதமே தே நியமேந க்³ரஹீதவ்யா இதி ॥
ப்ராணோ வை க்³ரஹ: ஸோ(அ)பாநேநாதிக்³ராஹேண க்³ருஹீதோ(அ)பாநேந ஹி க³ந்தா⁴ஞ்ஜிக்⁴ரதி ॥ 2 ॥
தத்ர ஆஹ — ப்ராணோ வை க்³ரஹ: — ப்ராண இதி க்⁴ராணமுச்யதே, ப்ரகரணாத் ; வாயுஸஹித: ஸ: ; அபாநேநேதி க³ந்தே⁴நேத்யேதத் ; அபாநஸசிவத்வாத் அபாநோ க³ந்த⁴ உச்யதே ; அபாநோபஹ்ருதம் ஹி க³ந்த⁴ம் க்⁴ராணேந ஸர்வோ லோகோ ஜிக்⁴ரதி ; ததே³தது³ச்யதே — அபாநேந ஹி க³ந்தா⁴ஞ்ஜிக்⁴ரதீதி ॥
வாக்³வை க்³ரஹ: ஸ நாம்நாதிக்³ராஹேண க்³ருஹீதோ வாசா ஹி நாமாந்யபி⁴வத³தி ॥ 3 ॥
ஜிஹ்வா வை க்³ரஹ: ஸ ரஸேநாதிக்³ராஹேண க்³ருஹீதோ ஜிஹ்வயா ஹி ரஸாந்விஜாநாதி ॥ 4 ॥
சக்ஷுர்வை க்³ரஹ: ஸ ரூபேணாதிக்³ராஹேண க்³ருஹீதஶ்சக்ஷுஷா ஹி ரூபாணி பஶ்யதி ॥ 5 ॥
ஶ்ரோத்ரம் வை க்³ரஹ: ஸ ஶப்³தே³நாதிக்³ராஹேண க்³ருஹீத: ஶ்ரோத்ரேண ஹி ஶப்³தா³ஞ்ஶ்ருணோதி ॥ 6 ॥
மநோ வை க்³ரஹ: ஸ காமேநாதிக்³ராஹேண க்³ருஹீதோ மநஸா ஹி காமாந்காமயதே ॥ 7 ॥
ஹஸ்தௌ வை க்³ரஹ: ஸ கர்மணாதிக்³ராஹேண க்³ருஹீதோ ஹஸ்தாப்⁴யாம் ஹி கர்ம கரோதி ॥ 8 ॥
த்வக்³வை க்³ரஹ: ஸ ஸ்பர்ஶேநாதிக்³ராஹேண க்³ருஹீதஸ்த்வசா ஹி ஸ்பர்ஶாந்வேத³யத இத்யேதே(அ)ஷ்டௌ க்³ரஹா அஷ்டாவதிக்³ரஹா: ॥ 9 ॥
வாக்³வை க்³ரஹ: — வாசா ஹி அத்⁴யாத்மபரிச்சி²ந்நயா ஆஸங்க³விஷயாஸ்பத³யா அஸத்யாந்ருதாஸப்⁴யபீ³ப⁴த்ஸாதி³வசநேஷு வ்யாப்ருதயா க்³ருஹீதோ லோக: அபஹ்ருத:, தேந வாக் க்³ரஹ: ; ஸ நாம்நாதிக்³ராஹேண க்³ருஹீத: — ஸ: வாகா³க்²யோ க்³ரஹ:, நாம்நா வக்தவ்யேந விஷயேண, அதிக்³ராஹேண । அதிக்³ராஹேணேதி தை³ர்க்⁴யம் சா²ந்த³ஸம் ; வக்தவ்யார்தா² ஹி வாக் ; தேந வக்தவ்யேநார்தே²ந தாத³ர்த்²யேந ப்ரயுக்தா வாக் தேந வஶீக்ருதா ; தேந தத்கார்யமக்ருத்வா நைவ தஸ்யா மோக்ஷ: ; அத: நாம்நாதிக்³ராஹேண க்³ருஹீதா வாகி³த்யுச்யதே ; வக்தவ்யாஸங்கே³ந ப்ரவ்ருத்தா ஸர்வாநர்தை²ர்யுஜ்யதே । ஸமாநமந்யத் । இத்யேதே த்வக்பர்யந்தா அஷ்டௌ க்³ரஹா: ஸ்பர்ஶபர்யந்தாஶ்சைதே அஷ்டாவதிக்³ரஹா இதி ॥
யாஜ்ஞவல்க்யேதி ஹோவாச யதி³த³ம் ஸர்வம் ம்ருத்யோரந்நம் கா ஸ்வித்ஸா தே³வதா யஸ்யா ம்ருத்யுரந்நமித்யக்³நிர்வை ம்ருத்யு: ஸோ(அ)பாமந்நமப புநர்ம்ருத்யும் ஜயதி ॥ 10 ॥
உபஸம்ஹ்ருதேஷு க்³ரஹாதிக்³ரஹேஷ்வாஹ புந: — யாஜ்ஞவல்க்யேதி ஹோவாச । யதி³த³ம் ஸர்வம் ம்ருத்யோரந்நம் — யதி³த³ம் வ்யாக்ருதம் ஸர்வம் ம்ருத்யோரந்நம் , ஸர்வம் ஜாயதே விபத்³யேத ச க்³ரஹாதிக்³ரஹலக்ஷணேந ம்ருத்யுநா க்³ரஸ்தம் — கா ஸ்வித் கா நு ஸ்யாத் ஸா தே³வதா, யஸ்யா தே³வதாயா ம்ருத்யுரப்யந்நம் ப⁴வேத் — ‘ம்ருத்யுர்யஸ்யோபஸேசநம்’ (க. உ. 1 । 2 । 25) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । அயமபி⁴ப்ராய: ப்ரஷ்டு: — யதி³ ம்ருத்யோர்ம்ருத்யும் வக்ஷ்யதி, அநவஸ்தா² ஸ்யாத் ; அத² ந வக்ஷ்யதி, அஸ்மாத்³க்³ரஹாதிக்³ரஹலக்ஷணாந்ம்ருத்யோ: மோக்ஷ: நோபபத்³யதே ; க்³ரஹாதிக்³ரஹம்ருத்யுவிநாஶே ஹி மோக்ஷ: ஸ்யாத் ; ஸ யதி³ ம்ருத்யோரபி ம்ருத்யு: ஸ்யாத் ப⁴வேத் க்³ரஹாதிக்³ரஹலக்ஷணஸ்ய ம்ருத்யோர்விநாஶ: — அத: து³ர்வசநம் ப்ரஶ்நம் மந்வாந: ப்ருச்ச²தி ‘கா ஸ்வித்ஸா தே³வதா’ இதி । அஸ்தி தாவந்ம்ருத்யோர்ம்ருத்யு: ; நநு அநவஸ்தா² ஸ்யாத் — தஸ்யாப்யந்யோ ம்ருத்யுரிதி — நாநவஸ்தா², ஸர்வம்ருத்யோ: ம்ருத்ய்வந்தராநுபபத்தே: ; கத²ம் புநரவக³ம்யதே — அஸ்தி ம்ருத்யோர்ம்ருத்யுரிதி ? த்³ருஷ்டத்வாத் ; அக்³நிஸ்தாவத் ஸர்வஸ்ய த்³ருஷ்டோ ம்ருத்யு:, விநாஶகத்வாத் , ஸோ(அ)த்³பி⁴ர்ப⁴க்ஷ்யதே, ஸோ(அ)க்³நி: அபாமந்நம் , க்³ருஹாண தர்ஹி அஸ்தி ம்ருத்யோர்ம்ருத்யுரிதி ; தேந ஸர்வம் க்³ரஹாதிக்³ரஹஜாதம் ப⁴க்ஷ்யதே ம்ருத்யோர்ம்ருத்யுநா ; தஸ்மிந்ப³ந்த⁴நே நாஶிதே ம்ருத்யுநா ப⁴க்ஷிதே ஸம்ஸாராந்மோக்ஷ உபபந்நோ ப⁴வதி ; ப³ந்த⁴நம் ஹி க்³ரஹாதிக்³ரஹலக்ஷணமுக்தம் ; தஸ்மாச்ச மோக்ஷ உபபத்³யத இத்யேதத்ப்ரஸாதி⁴தம் । அத: ப³ந்த⁴மோக்ஷாய புருஷப்ரயாஸ: ஸப²லோ ப⁴வதி ; அதோ(அ)பஜயதி புநர்ம்ருத்யும் ॥
யாஜ்ஞவல்க்யேதி ஹோவாச யத்ராயம் புருஷோ ம்ரியத உத³ஸ்மாத்ப்ராணா: க்ராமந்த்யாஹோ3 நேதி நேதி ஹோவாச யாஜ்ஞவல்க்யோ(அ)த்ரைவ ஸமவநீயந்தே ஸ உச்ச்²வயத்யாத்⁴மாயத்யாத்⁴மாதோ ம்ருத: ஶேதே ॥ 11 ॥
பரேண ம்ருத்யுநா ம்ருத்யௌ ப⁴க்ஷிதே பரமாத்மத³ர்ஶநேந யோ(அ)ஸௌ முக்த: வித்³வாந் , ஸோ(அ)யம் புருஷ: யத்ர யஸ்மிந்காலே ம்ரியதே, உத் ஊர்த்⁴வம் , அஸ்மாத் ப்³ரஹ்மவிதோ³ ம்ரியமாணாத் , ப்ராணா: - வாகா³த³யோ க்³ரஹா: நாமாத³யஶ்சாதிக்³ரஹா வாஸநாரூபா அந்தஸ்தா²: ப்ரயோஜகா: — க்ராமந்த்யூர்த்⁴வம் உத்க்ராமந்தி, ஆஹோஸ்விந்நேதி । நேதி ஹோவாச யாஜ்ஞவல்க்ய: — நோத்க்ராமந்தி ; அத்ரைவ அஸ்மிந்நேவ பரேணாத்மநா அவிபா⁴க³ம் க³ச்ச²ந்தி விது³ஷி கார்யாணி கரணாநி ச ஸ்வயோநௌ பரப்³ரஹ்மஸதத்த்வே ஸமவநீயந்தே, ஏகீபா⁴வேந ஸமவஸ்ருஜ்யந்தே, ப்ரலீயந்த இத்யர்த²: — ஊர்மய இவ ஸமுத்³ரே । ததா² ச ஶ்ருத்யந்தரம் கலாஶப்³த³வாச்யாநாம் ப்ராணாநாம் பரஸ்மிந்நாத்மநி ப்ரலயம் த³ர்ஶயதி — ‘ஏவமேவாஸ்ய பரித்³ரஷ்டுரிமா: ஷோட³ஶ கலா: புருஷாயணா: புருஷம் ப்ராப்யாஸ்தம் க³ச்ச²ந்தி’ (ப்ர . உ. 6 । 5) இதி — பரேணாத்மநா அவிபா⁴க³ம் க³ச்ச²ந்தீதி த³ர்ஶிதம் । ந தர்ஹி ம்ருத: — ந ஹி ; ம்ருதஶ்ச அயம் — யஸ்மாத் ஸ உச்ச்²வயதி உச்சூ²நதாம் ப்ரதிபத்³யதே, ஆத்⁴மாயதி பா³ஹ்யேந வாயுநா பூர்யதே, த்³ருதிவத் , ஆத்⁴மாத: ம்ருத: ஶேதே நிஶ்சேஷ்ட: ; ப³ந்த⁴நநாஶே முக்தஸ்ய ந க்வசித்³க³மநமிதி வாக்யார்த²: ॥
யாஜ்ஞவல்க்யேதி ஹோவாச யத்ராயம் புருஷோ ம்ரியதே கிமேநம் ந ஜஹாதீதி நாமேத்யநந்தம் வை நாமாநந்தா விஶ்வே தே³வா அநந்தமேவ ஸதேந லோகம் ஜயதி ॥ 12 ॥
முக்தஸ்ய கிம் ப்ராணா ஏவ ஸமவநீயந்தே ? ஆஹோஸ்வித் தத்ப்ரயோஜகமபி ஸர்வம் ? அத² ப்ராணா ஏவ, ந தத்ப்ரயோஜகம் ஸர்வம் , ப்ரயோஜகே வித்³யமாநே புந: ப்ராணாநாம் ப்ரஸங்க³: ; அத² ஸர்வமேவ காமகர்மாதி³, ததோ மோக்ஷ உபபத்³யதே — இத்யேவமர்த²: உத்தர: ப்ரஶ்ந: । யாஜ்ஞவல்க்யேதி ஹோவாச — யத்ராயம் புருஷோ ம்ரியதே கிமேநம் ந ஜஹாதீதி ; ஆஹ இதர: — நாமேதி ; ஸர்வம் ஸமவநீயதே இத்யர்த²: ; நாமமாத்ரம் து ந லீயதே, ஆக்ருதிஸம்ப³ந்தா⁴த் ; நித்யம் ஹி நாம ; அநந்தம் வை நாம ; நித்யத்வமேவ ஆநந்த்யம் நாம்ந: । ததா³நந்த்யாதி⁴க்ருதா: அநந்தா வை விஶ்வே தே³வா: ; அநந்தமேவ ஸ தேந லோகம் ஜயதி — தந்நாமாநந்த்யாதி⁴க்ருதாந் விஶ்வாந்தே³வாந் ஆத்மத்வேநோபேத்ய தேந ஆநந்த்யத³ர்ஶநேந அநந்தமேவ லோகம் ஜயதி ॥
யாஜ்ஞவல்க்யேதி ஹோவாச யத்ராஸ்ய புருஷஸ்ய ம்ருதஸ்யாக்³நிம் வாக³ப்யேதி வாதம் ப்ராணஶ்சக்ஷுராதி³த்யம் மநஶ்சந்த்³ரம் தி³ஶ: ஶ்ரோத்ரம் ப்ருதி²வீம் ஶரீரமாகாஶமாத்மௌஷதீ⁴ர்லோமாநி வநஸ்பதீந்கேஶா அப்ஸு லோஹிதம் ச ரேதஶ்ச நிதீ⁴யதே க்வாயம் ததா³ புருஷோ ப⁴வதீத்யாஹர ஸோம்ய ஹஸ்தமார்தபா⁴கா³வாமேவைதஸ்ய வேதி³ஷ்யாவோ ந நாவேதத்ஸஜந இதி । தௌ ஹோத்க்ரம்ய மந்த்ரயாஞ்சக்ராதே தௌ ஹ யதூ³சது: கர்ம ஹைவ ததூ³சதுரத² யத்ப்ரஶஶம்ஸது: கர்ம ஹைவ தத்ப்ரஶஶம்ஸது: புண்யோ வை புண்யேந கர்மணா ப⁴வதி பாப: பாபேநேதி ததோ ஹ ஜாரத்காரவ ஆர்தபா⁴க³ உபரராம ॥ 13 ॥
க்³ரஹாதிக்³ரஹரூபம் ப³ந்த⁴நமுக்தம் ம்ருத்யுரூபம் ; தஸ்ய ச ம்ருத்யோ: ம்ருத்யுஸத்³பா⁴வாந்மோக்ஷஶ்சோபபத்³யதே ; ஸ ச மோக்ஷ: க்³ரஹாதிக்³ரஹரூபாணாமிஹைவ ப்ரலய:, ப்ரதீ³பநிர்வாணவத் ; யத்தத் க்³ரஹாதிக்³ரஹாக்²யம் ப³ந்த⁴நம் ம்ருத்யுரூபம் , தஸ்ய யத்ப்ரயோஜகம் தத்ஸ்வரூபநிர்தா⁴ரணார்த²மித³மாரப்⁴யதே — யாஜ்ஞவல்க்யேதி ஹோவாச ॥
அத்ர கேசித்³வர்ணயந்தி — க்³ரஹாதிக்³ரஹஸ்ய ஸப்ரயோஜகஸ்ய விநாஶே(அ)பி கில ந முச்யதே ; நாமாவஶிஷ்ட: அவித்³யயா ஊஷரஸ்தா²நீயயா ஸ்வாத்மப்ரப⁴வயா பரமாத்மந: பரிச்சி²ந்ந: போ⁴ஜ்யாச்ச ஜக³தோ வ்யாவ்ருத்த: உச்சி²ந்நகாமகர்மா அந்தராலே வ்யவதிஷ்ட²தே ; தஸ்ய பரமாத்மைகத்வத³ர்ஶநேந த்³வைதத³ர்ஶநமபநேதவ்யமிதி — அத: பரம் பரமாத்மத³ர்ஶநமாரப்³த⁴வ்யம் — இதி ; ஏவம் அபவர்கா³க்²யாமந்தராலாவஸ்தா²ம் பரிகல்ப்ய உத்தரக்³ரந்த²ஸம்ப³ந்த⁴ம் குர்வந்தி ॥
தத்ர வக்தவ்யம் — விஶீர்ணேஷு கரணேஷு விதே³ஹஸ்ய பரமாத்மத³ர்ஶநஶ்ரவணமநநநிதி³த்⁴யஸநாநி கத²மிதி ; ஸமவநீதப்ராணஸ்ய ஹி நாமமாத்ராவஶிஷ்டஸ்யேதி தைருச்யதே ; ‘ம்ருத: ஶேதே’ (ப்³ரு. உ. 3 । 2 । 11) இதி ஹ்யுக்தம் ; ந மநோரதே²நாப்யேதது³பபாத³யிதும் ஶக்யதே । அத² ஜீவந்நேவ அவித்³யாமாத்ராவஶிஷ்டோ போ⁴ஜ்யாத³பாவ்ருத்த இதி பரிகல்ப்யதே, தத்து கிம் நிமித்தமிதி வக்தவ்யம் ; ஸமஸ்தத்³வைதைகத்வாத்மப்ராப்திநிமித்தமிதி யத்³யுச்யேத, தத் பூர்வமேவ நிராக்ருதம் ; கர்மஸஹிதேந த்³வைதைகத்வாத்மத³ர்ஶநேந ஸம்பந்நோ வித்³வாந் ம்ருத: ஸமவநீதப்ராண: ஜக³தா³த்மத்வம் ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்வரூபம் வா ப்ராப்நுயாத் , அஸமவநீதப்ராண: போ⁴ஜ்யாத் ஜீவந்நேவ வா வ்யாவ்ருத்த: விரக்த: பரமாத்மத³ர்ஶநாபி⁴முக²: ஸ்யாத் । ந ச உப⁴யம் ஏகப்ரயத்நநிஷ்பாத்³யேந ஸாத⁴நேந லப்⁴யம் ; ஹிரண்யக³ர்ப⁴ப்ராப்திஸாத⁴நம் சேத் , ந ததோ வ்யாவ்ருத்திஸாத⁴நம் ; பரமாத்மாபி⁴முகீ²கரணஸ்ய போ⁴ஜ்யாத்³வ்யாவ்ருத்தே: ஸாத⁴நம் சேத் , ந ஹிரண்யக³ர்ப⁴ப்ராப்திஸாத⁴நம் ; ந ஹி யத் க³திஸாத⁴நம் , தத் க³திநிவ்ருத்தேரபி । அத² ம்ருத்வா ஹிரண்யக³ர்ப⁴ம் ப்ராப்ய தத: ஸமவநீதப்ராண: நாமாவஶிஷ்ட: பரமாத்மஜ்ஞாநே(அ)தி⁴க்ரியதே, தத: அஸ்மதா³த்³யர்த²ம் பரமாத்மஜ்ஞாநோபதே³ஶ: அநர்த²க: ஸ்யாத் ; ஸர்வேஷாம் ஹி ப்³ரஹ்மவித்³யா புருஷார்தா²யோபதி³ஶ்யதே — ‘தத்³யோ யோ தே³வாநாம்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 10) இத்யாத்³யயா ஶ்ருத்யா । தஸ்மாத் அத்யந்தநிக்ருஷ்டா ஶாஸ்த்ரபா³ஹ்யைவ இயம் கல்பநா । ப்ரக்ருதம் து வர்தயிஷ்யாம: ॥
தத்ர கேந ப்ரயுக்தம் க்³ரஹாதிக்³ரஹலக்ஷணம் ப³ந்த⁴நமித்யேதந்நிர்தி³தா⁴ரயிஷயா ஆஹ — யத்ராஸ்ய புருஷஸ்ய அஸம்யக்³த³ர்ஶிந: ஶிர:பாண்யாதி³மதோ ம்ருதஸ்ய — வாக் அக்³நிமப்யேதி, வாதம் ப்ராணோ(அ)ப்யேதி, சக்ஷுராதி³த்யமப்யேதி — இதி ஸர்வத்ர ஸம்ப³த்⁴யதே ; மந: சந்த்³ரம் , தி³ஶ: ஶ்ரோத்ரம் , ப்ருதி²வீம் ஶரீரம் , ஆகாஶமாத்மேத்யத்ர ஆத்மா அதி⁴ஷ்டா²நம் ஹ்ருத³யாகாஶமுச்யதே ; ஸ ஆகாஶமப்யேதி ; ஓஷதீ⁴ரபியந்தி லோமாநி ; வநஸ்பதீநபியந்தி கேஶா: ; அப்ஸு லோஹிதம் ச ரேதஶ்ச — நிதீ⁴யதே இதி — புநராதா³நலிங்க³ம் ; ஸர்வத்ர ஹி வாகா³தி³ஶப்³தே³ந தே³வதா: பரிக்³ருஹ்யந்தே ; ந து கரணாந்யேவாபக்ராமந்தி ப்ராங்மோக்ஷாத் ; தத்ர தே³வதாபி⁴ரநதி⁴ஷ்டி²தாநி கரணாநி ந்யஸ்ததா³த்ராத்³யுபமாநாநி, விதே³ஹஶ்ச கர்தா புருஷ: அஸ்வதந்த்ர: கிமாஶ்ரிதோ ப⁴வதீதி ப்ருச்ச்²யதே — க்வாயம் ததா³ புருஷோ ப⁴வதீதி — கிமாஶ்ரித: ததா³ புருஷோ ப⁴வதீதி ; யம் ஆஶ்ரயமாஶ்ரித்ய புந: கார்யகரணஸங்கா⁴தமுபாத³த்தே, யேந க்³ரஹாதிக்³ரஹலக்ஷணம் ப³ந்த⁴நம் ப்ரயுஜ்யதே தத் கிமிதி ப்ரஶ்ந: । அத்ரோச்யதே — ஸ்வபா⁴வயத்³ருச்சா²காலகர்மதை³வவிஜ்ஞாநமாத்ரஶூந்யாநி வாதி³பி⁴: பரிகல்பிதாநி ; அத: அநேகவிப்ரதிபத்திஸ்தா²நத்வாத் நைவ ஜல்பந்யாயேந வஸ்துநிர்ணய: ; அத்ர வஸ்துநிர்ணயம் சேதி³ச்ச²ஸி, ஆஹர ஸோம்ய ஹஸ்தம் ஆர்தபா⁴க³ ஹே — ஆவாமேவ ஏதஸ்ய த்வத்ப்ருஷ்டஸ்ய வேதி³தவ்யம் யத் , தத் வேதி³ஷ்யாவ: நிரூபயிஷ்யாவ: ; கஸ்மாத் ? ந நௌ ஆவயோ: ஏதத் வஸ்து ஸஜநே ஜநஸமுதா³யே நிர்ணேதும் ஶக்யதே ; அத ஏகாந்தம் க³மிஷ்யாவ: விசாரணாய । தௌ ஹேத்யாதி³ ஶ்ருதிவசநம் । தௌ யாஜ்ஞவல்க்யார்தபா⁴கௌ³ ஏகாந்தம் க³த்வா கிம் சக்ரதுரித்யுச்யதே — தௌ ஹ உத்க்ரம்ய ஸஜநாத் தே³ஶாத் மந்த்ரயாஞ்சக்ராதே ; ஆதௌ³ லௌகிகவாதி³பக்ஷாணாம் ஏகைகம் பரிக்³ருஹ்ய விசாரிதவந்தௌ । தௌ ஹ விசார்ய யதூ³சதுரபோஹ்ய பூர்வபக்ஷாந்ஸர்வாநேவ — தச்ச்²ருணு ; கர்ம ஹைவ ஆஶ்ரயம் புந: புந: கார்யகரணோபாதா³நஹேதும் தத் தத்ர ஊசது: உக்தவந்தௌ — ந கேவலம் ; காலகர்மதை³வேஶ்வரேஷ்வப்⁴யுபக³தேஷு ஹேதுஷு யத்ப்ரஶஶம்ஸதுஸ்தௌ, கர்ம ஹைவ தத்ப்ரஶஶம்ஸது: — யஸ்மாந்நிர்தா⁴ரிதமேதத் கர்மப்ரயுக்தம் க்³ரஹாதிக்³ரஹாதி³கார்யகரணோபாதா³நம் புந: புந:, தஸ்மாத் புண்யோ வை ஶாஸ்த்ரவிஹிதேந புண்யேந கர்மணா ப⁴வதி, தத்³விபரீதேந விபரீதோ ப⁴வதி பாப: பாபேந — இதி ஏவம் யாஜ்ஞவல்க்யேந ப்ரஶ்நேஷு நிர்ணீதேஷு, தத: அஶக்யப்ரகம்பத்வாத் யாஜ்ஞவல்க்யஸ்ய, ஹ ஜாரத்காரவ ஆர்தபா⁴க³ உபரராம ॥
த்ருதீயம் ப்³ராஹ்மணம்
அத² ஹைநம் பு⁴ஜ்யுர்லாஹ்யாயநி: பப்ரச்ச² । க்³ரஹாதிக்³ரஹலக்ஷணம் ப³ந்த⁴நமுக்தம் ; யஸ்மாத் ஸப்ரயோஜகாத் முக்த: முச்யதே, யேந வா ப³த்³த⁴: ஸம்ஸரதி, ஸ ம்ருத்யு: ; தஸ்மாச்ச மோக்ஷ உபபத்³யதே, யஸ்மாத் ம்ருத்யோர்ம்ருத்யுரஸ்தி ; முக்தஸ்ய ச ந க³தி: க்வசித் — ஸர்வோத்ஸாத³: நாமமாத்ராவஶேஷ: ப்ரதீ³பநிர்வாணவதி³தி சாவத்⁴ருதம் । தத்ர ஸம்ஸரதாம் முச்யமாநாநாம் ச கார்யகரணாநாம் ஸ்வகாரணஸம்ஸர்கே³ ஸமாநே, முக்தாநாமத்யந்தமேவ புநரநுபாதா³நம் — ஸம்ஸரதாம் து புந: புநருபாதா³நம் — யேந ப்ரயுக்தாநாம் ப⁴வதி, தத் கர்ம — இத்யவதா⁴ரிதம் விசாரணாபூர்வகம் ; தத்க்ஷயே ச நாமாவஶேஷேண ஸர்வோத்ஸாதோ³ மோக்ஷ: । தச்ச புண்யபாபாக்²யம் கர்ம, ‘புண்யோ வை புண்யேந கர்மணா ப⁴வதி பாப: பாபேந’ (ப்³ரு. உ. 3 । 2 । 13) இத்யவதா⁴ரிதத்வாத் ; ஏதத்க்ருத: ஸம்ஸார: । தத்ர அபுண்யேந ஸ்தா²வரஜங்க³மேஷு ஸ்வபா⁴வது³:க²ப³ஹுலேஷு நரகதிர்யக்ப்ரேதாதி³ஷு ச து³:க²ம் அநுப⁴வதி புந: புநர்ஜாயமாந: ம்ரியமாணஶ்ச இத்யேதத் ராஜவர்த்மவத் ஸர்வலோகப்ரஸித்³த⁴ம் । யஸ்து ஶாஸ்த்ரீய: புண்யோ வை புண்யேந கர்மணா ப⁴வதி, தத்ரைவ ஆத³ர: க்ரியத இஹ ஶ்ருத்யா । புண்யமேவ ச கர்ம ஸர்வபுருஷார்த²ஸாத⁴நமிதி ஸர்வே ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிவாதா³: । மோக்ஷஸ்யாபி புருஷார்த²த்வாத் தத்ஸாத்⁴யதா ப்ராப்தா ; யாவத் யாவத் புண்யோத்கர்ஷ: தாவத் தாவத் ப²லோத்கர்ஷப்ராப்தி: ; தஸ்மாத் உத்தமேந புண்யோத்கர்ஷேண மோக்ஷோ ப⁴விஷ்யதீத்யஶங்கா ஸ்யாத் ; ஸா நிவர்தயிதவ்யா । ஜ்ஞாநஸஹிதஸ்ய ச ப்ரக்ருஷ்டஸ்ய கர்மண ஏதாவதீ க³தி:, வ்யாக்ருதநாமரூபாஸ்பத³த்வாத் கர்மண: தத்ப²லஸ்ய ச ; ந து அகார்யே நித்யே அவ்யாக்ருதத⁴ர்மிணி அநாமரூபாத்மகே க்ரியாகாரகப²லஸ்வபா⁴வவர்ஜிதே கர்மணோ வ்யாபாரோ(அ)ஸ்தி ; யத்ர ச வ்யாபார: ஸ ஸம்ஸார ஏவ இத்யஸ்யார்த²ஸ்ய ப்ரத³ர்ஶநாய ப்³ராஹ்மணமாரப்⁴யதே ॥
யத்து கைஶ்சிது³ச்யதே — வித்³யாஸஹிதம் கர்ம நிரபி⁴ஸந்தி⁴விஷத³த்⁴யாதி³வத் கார்யாந்தரமாரப⁴த இதி — தந்ந, அநாரப்⁴யத்வாந்மோக்ஷஸ்ய ; ப³ந்த⁴நநாஶ ஏவ ஹி மோக்ஷ:, ந கார்யபூ⁴த: ; ப³ந்த⁴நம் ச அவித்³யேத்யவோசாம ; அவித்³யாயாஶ்ச ந கர்மணா நாஶ உபபத்³யதே, த்³ருஷ்டவிஷயத்வாச்ச கர்மஸாமர்த்²யஸ்ய ; உத்பத்த்யாப்திவிகாரஸம்ஸ்காரா ஹி கர்மஸாமர்த்²யஸ்ய விஷயா: ; உத்பாத³யிதும் ப்ராபயிதும் விகர்தும் ஸம்ஸ்கர்தும் ச ஸாமர்த்²யம் கர்மண:, ந அதோ வ்யதிரிக்தவிஷயோ(அ)ஸ்தி கர்மஸாமர்த்²யஸ்ய, லோகே அப்ரஸித்³த⁴த்வாத் ; ந ச மோக்ஷ ஏஷாம் பதா³ர்தா²நாமந்யதம: ; அவித்³யாமாத்ரவ்யவஹித இத்யவோசாம । பா³ட⁴ம் ; ப⁴வது கேவலஸ்யைவ கர்மண ஏவம் ஸ்வபா⁴வதா ; வித்³யாஸம்யுக்தஸ்ய து நிரபி⁴ஸந்தே⁴: ப⁴வதி அந்யதா² ஸ்வபா⁴வ: ; த்³ருஷ்டம் ஹி அந்யஶக்தித்வேந நிர்ஜ்ஞாதாநாமபி பதா³ர்தா²நாம் விஷத³த்⁴யாதீ³நாம் வித்³யாமந்த்ரஶர்கராதி³ஸம்யுக்தாநாம் அந்யவிஷயே ஸாமர்த்²யம் ; ததா² கர்மணோ(அ)ப்யஸ்த்விதி சேத் — ந । ப்ரமாணாபா⁴வாத் । தத்ர ஹி கர்மண உக்தவிஷயவ்யதிரேகேண விஷயாந்தரே ஸாமர்த்²யாஸ்தித்வே ப்ரமாணம் ந ப்ரத்யக்ஷம் நாநுமாநம் நோபமாநம் நார்தா²பத்தி: ந ஶப்³தோ³(அ)ஸ்தி । நநு ப²லாந்தராபா⁴வே சோத³நாந்யதா²நுபபத்தி: ப்ரமாணமிதி ; ந ஹி நித்யாநாம் கர்மணாம் விஶ்வஜிந்ந்யாயேந ப²லம் கல்ப்யதே ; நாபி ஶ்ருதம் ப²லமஸ்தி ; சோத்³யந்தே ச தாநி ; பாரிஶேஷ்யாத் மோக்ஷ: தேஷாம் ப²லமிதி க³ம்யதே ; அந்யதா² ஹி புருஷா ந ப்ரவர்தேரந் । நநு விஶ்வஜிந்ந்யாய ஏவ ஆயாத:, மோக்ஷஸ்ய ப²லஸ்ய கல்பிதத்வாத் — மோக்ஷே வா அந்யஸ்மிந்வா ப²லே அகல்பிதே புருஷா ந ப்ரவர்தேரந்நிதி மோக்ஷ: ப²லம் கல்ப்யதே ஶ்ருதார்தா²பத்த்யா, யதா² விஶ்வஜிதி ; நநு ஏவம் ஸதி கத²முச்யதே, விஶ்வஜிந்ந்யாயோ ந ப⁴வதீதி ; ப²லம் ச கல்ப்யதே விஶ்வஜிந்ந்யாயஶ்ச ந ப⁴வதீதி விப்ரதிஷித்³த⁴மபி⁴தீ⁴யதே । மோக்ஷ: ப²லமேவ ந ப⁴வதீதி சேத் , ந, ப்ரதிஜ்ஞாஹாநாத் ; கர்ம கார்யாந்தரம் விஷத³த்⁴யாதி³வத் ஆரப⁴த இதி ஹி ப்ரதிஜ்ஞாதம் ; ஸ சேந்மோக்ஷ: கர்மண: கார்யம் ப²லமேவ ந ப⁴வதி, ஸா ப்ரதிஜ்ஞா ஹீயேத । கர்மகார்யத்வே ச மோக்ஷஸ்ய ஸ்வர்கா³தி³ப²லேப்⁴யோ விஶேஷோ வக்தவ்ய: । அத² கர்மகார்யம் ந ப⁴வதி, நித்யாநாம் கர்மணாம் ப²லம் மோக்ஷ இத்யஸ்யா வசநவ்யக்தே: கோ(அ)ர்த² இதி வக்தவ்யம் । ந ச கார்யப²லஶப்³த³பே⁴த³மாத்ரேண விஶேஷ: ஶக்ய: கல்பயிதும் । அப²லம் ச மோக்ஷ:, நித்யைஶ்ச கர்மபி⁴: க்ரியதே — நித்யாநாம் கர்மணாம் ப²லம் ந, கார்யம் — இதி ச ஏஷோ(அ)ர்த²: விப்ரதிஷித்³தோ⁴(அ)பி⁴தீ⁴யதே — யதா² அக்³நி: ஶீத இதி । ஜ்ஞாநவதி³தி சேத் — யதா² ஜ்ஞாநஸ்ய கார்யம் மோக்ஷ: ஜ்ஞாநேநாக்ரியமாணோ(அ)ப்யுச்யதே, தத்³வத் கர்மகார்யத்வமிதி சேத் — ந, அஜ்ஞாநநிவர்தகத்வாத் ஜ்ஞாநஸ்ய ; அஜ்ஞாநவ்யவதா⁴நநிவர்தகத்வாத் ஜ்ஞாநஸ்ய மோக்ஷோ ஜ்ஞாநகார்யமித்யுபசர்யதே । ந து கர்மணா நிவர்தயிதவ்யமஜ்ஞாநம் ; ந ச அஜ்ஞாநவ்யதிரேகேண மோக்ஷஸ்ய வ்யவதா⁴நாந்தரம் கல்பயிதும் ஶக்யம் — நித்யத்வாந்மோக்ஷஸ்ய ஸாத⁴கஸ்வரூபாவ்யதிரேகாச்ச — யத்கர்மணா நிவர்த்யேத । அஜ்ஞாநமேவ நிவர்தயதீதி சேத் , ந, விலக்ஷணத்வாத் — அநபி⁴வ்யக்தி: அஜ்ஞாநம் அபி⁴வ்யக்திலக்ஷணேந ஜ்ஞாநேந விருத்⁴யதே ; கர்ம து நாஜ்ஞாநேந விருத்⁴யதே ; தேந ஜ்ஞாநவிலக்ஷணம் கர்ம । யதி³ ஜ்ஞாநாபா⁴வ:, யதி³ ஸம்ஶயஜ்ஞாநம் , யதி³ விபரீதஜ்ஞாநம் வா உச்யதே அஜ்ஞாநமிதி, ஸர்வம் ஹி தத் ஜ்ஞாநேநைவ நிவர்த்யதே ; ந து கர்மணா அந்யதமேநாபி விரோதா⁴பா⁴வாத் । அத² அத்³ருஷ்டம் கர்மணாம் அஜ்ஞாநநிவர்தகத்வம் கல்ப்யமிதி சேத் , ந, ஜ்ஞாநேந அஜ்ஞாநநிவ்ருத்தௌ க³ம்யமாநாயாம் அத்³ருஷ்டநிவ்ருத்திகல்பநாநுபபத்தே: ; யதா² அவகா⁴தேந வ்ரீஹீணாம் துஷநிவ்ருத்தௌ க³ம்யமாநாயாம் அக்³நிஹோத்ராதி³நித்யகர்மகார்யா அத்³ருஷ்டா ந கல்ப்யதே துஷநிவ்ருத்தி:, தத்³வத் அஜ்ஞாநநிவ்ருத்திரபி நித்யகர்மகார்யா அத்³ருஷ்டா ந கல்ப்யதே । ஜ்ஞாநேந விருத்³த⁴த்வம் ச அஸக்ருத் கர்மணாமவோசாம । யத் அவிருத்³த⁴ம் ஜ்ஞாநம் கர்மபி⁴:, தத் தே³வலோகப்ராப்திநிமித்தமித்யுக்தம் — ‘வித்³யயா தே³வலோக:’ (ப்³ரு. உ. 1 । 5 । 16) இதி ஶ்ருதே: । கிஞ்சாந்யத் கல்ப்யே ச ப²லே நித்யாநாம் கர்மணாம் ஶ்ருதாநாம் , யத் கர்மபி⁴ர்விருத்⁴யதே — த்³ரவ்யகு³ணகர்மணாம் கார்யமேவ ந ப⁴வதி — கிம் தத் கல்ப்யதாம் , யஸ்மிந் கர்மண: ஸாமர்த்²யமேவ ந த்³ருஷ்டம் ? கிம் வா யஸ்மிந் த்³ருஷ்டம் ஸாமர்த்²யம் , யச்ச கர்மணாம் ப²லமவிருத்³த⁴ம் , தத்கல்ப்யதாமிதி । புருஷப்ரவ்ருத்திஜநநாய அவஶ்யம் சேத் கர்மப²லம் கல்பயிதவ்யம் — கர்மாவிருத்³த⁴விஷய ஏவ ஶ்ருதார்தா²பத்தே: க்ஷீணத்வாத் நித்யோ மோக்ஷ: ப²லம் கல்பயிதும் ந ஶக்ய:, தத்³வ்யவதா⁴நாஜ்ஞாநநிவ்ருத்திர்வா, அவிருத்³த⁴த்வாத் த்³ருஷ்டஸாமர்த்²யவிஷயத்வாச்சேதி பாரிஶேஷ்யந்யாயாத் மோக்ஷ ஏவ கல்பயிதவ்ய இதி சேத் — ஸர்வேஷாம் ஹி கர்மணாம் ஸர்வம் ப²லம் ; ந ச அந்யத் இதரகர்மப²லவ்யதிரேகேண ப²லம் கல்பநாயோக்³யமஸ்தி ; பரிஶிஷ்டஶ்ச மோக்ஷ: ; ஸ ச இஷ்ட: வேத³விதா³ம் ப²லம் ; தஸ்மாத் ஸ ஏவ கல்பயிதவ்ய: இதி சேத் — ந, கர்மப²லவ்யக்தீநாம் ஆநந்த்யாத் பாரிஶேஷ்யந்யாயாநுபபத்தே: ; ந ஹி புருஷேச்சா²விஷயாணாம் கர்மப²லாநாம் ஏதாவத்த்வம் நாம கேநசித் அஸர்வஜ்ஞேநாவத்⁴ருதம் , தத்ஸாத⁴நாநாம் வா, புருஷேச்சா²நாம் வா அநியததே³ஶகாலநிமித்தத்வாத் புருஷேச்சா²விஷயஸாத⁴நாநாம் ச புருஷேஷ்டப²லப்ரயுக்தத்வாத் ; ப்ரதிப்ராணி ச இச்சா²வைசித்ர்யாத் ப²லாநாம் தத்ஸாத⁴நாநாம் ச ஆநந்த்யஸித்³தி⁴: ; ததா³நந்த்யாச்ச அஶக்யம் ஏதாவத்த்வம் புருஷைர்ஜ்ஞாதும் ; அஜ்ஞாதே ச ஸாத⁴நப²லைதாவத்த்வே கத²ம் மோக்ஷஸ்ய பரிஶேஷஸித்³தி⁴ரிதி । கர்மப²லஜாதிபாரிஶேஷ்யமிதி சேத் — ஸத்யபி இச்சா²விஷயாணாம் தத்ஸாத⁴நாநாம் ச ஆநந்த்யே, கர்மப²லஜாதித்வம் நாம ஸர்வேஷாம் துல்யம் ; மோக்ஷஸ்து அகர்மப²லத்வாத் பரிஶிஷ்ட: ஸ்யாத் ; தஸ்மாத் பரிஶேஷாத் ஸ ஏவ யுக்த: கல்பயிதுமிதி சேத் — ந ; தஸ்யாபி நித்யகர்மப²லத்வாப்⁴யுபக³மே கர்மப²லஸமாநஜாதீயத்வோபபத்தே: பரிஶேஷாநுபபத்தி: । தஸ்மாத் அந்யதா²ப்யுபபத்தே: க்ஷீணா ஶ்ருதார்தா²பத்தி: ; உத்பத்த்யாப்திவிகாரஸம்ஸ்காராணாமந்யதமமபி நித்யாநாம் கர்மணாம் ப²லமுபபத்³யத இதி க்ஷீணா ஶ்ருதார்தா²பத்தி: சதுர்ணாமந்யதம ஏவ மோக்ஷ இதி சேத் — ந தாவத் உத்பாத்³ய:, நித்யத்வாத் ; அத ஏவ அவிகார்ய: ; அஸம்ஸ்கார்யஶ்ச அத ஏவ — அஸாத⁴நத்³ரவ்யாத்மகத்வாச்ச — ஸாத⁴நாத்மகம் ஹி த்³ரவ்யம் ஸம்ஸ்க்ரியதே, யதா² பாத்ராஜ்யாதி³ ப்ரோக்ஷணாதி³நா ; ந ச ஸம்ஸ்க்ரியமாண:, ஸம்ஸ்காரநிர்வர்த்யோ வா — யூபாதி³வத் ; பாரிஶேஷ்யாத் ஆப்ய: ஸ்யாத் ; ந ஆப்யோ(அ)பி, ஆத்மஸ்வபா⁴வத்வாத் ஏகத்வாச்ச । இதரை: கர்மபி⁴ர்வைலக்ஷண்யாத் நித்யாநாம் கர்மணாம் , தத்ப²லேநாபி விலக்ஷணேந ப⁴விதவ்யமிதி சேத் , ந — கர்மத்வஸாலக்ஷண்யாத் ஸலக்ஷணம் கஸ்மாத் ப²லம் ந ப⁴வதி இதரகர்மப²லை: ? நிமித்தவைலக்ஷண்யாதி³தி சேத் , ந, க்ஷாமவத்யாதி³பி⁴: ஸமாநத்வாத் ; யதா² ஹி — க்³ருஹதா³ஹாதௌ³ நிமித்தே க்ஷாமவத்யாதீ³ஷ்டி:, யதா² — ‘பி⁴ந்நே ஜுஹோதி, ஸ்கந்நே ஜுஹோதி’ இதி — ஏவமாதௌ³ நைமித்திகேஷு கர்மஸு ந மோக்ஷ: ப²லம் கல்ப்யதே — தைஶ்சாவிஶேஷாந்நைமித்திகத்வேந, ஜீவநாதி³நிமித்தே ச ஶ்ரவணாத் , ததா² நித்யாநாமபி ந மோக்ஷ: ப²லம் । ஆலோகஸ்ய ஸர்வேஷாம் ரூபத³ர்ஶநஸாத⁴நத்வே, உலூகாத³ய: ஆலோகேந ரூபம் ந பஶ்யந்தீதி உலூகாதி³சக்ஷுஷோ வைலக்ஷண்யாதி³தரலோகசக்ஷுர்பி⁴:, ந ரஸாதி³விஷயத்வம் பரிகல்ப்யதே, ரஸாதி³விஷயே ஸாமர்த்²யஸ்யாத்³ருஷ்டத்வாத் । ஸுதூ³ரமபி க³த்வா யத்³விஷயம் த்³ருஷ்டம் ஸாமர்த்²யம் தத்ரைவ கஶ்சித்³விஶேஷ: கல்பயிதவ்ய: । யத்புநருக்தம் , வித்³யாமந்த்ரஶர்கராதி³ஸம்யுக்தவிஷத³த்⁴யாதி³வத் நித்யாநி கார்யாந்தரமாரப⁴ந்த இதி — ஆரப்⁴யதாம் விஶிஷ்டம் கார்யம் , தத் இஷ்டத்வாத³விரோத⁴: ; நிரபி⁴ஸந்தே⁴: கர்மணோ வித்³யாஸம்யுக்தஸ்ய விஶிஷ்டகார்யாந்தராரம்பே⁴ ந கஶ்சித்³விரோத⁴:, தே³வயாஜ்யாத்மயாஜிநோ: ஆத்மயாஜிநோ விஶேஷஶ்ரவணாத் — ‘தே³வயாஜிந: ஶ்ரேயாநாத்மயாஜீ’ (ஶத. ப்³ரா. 11 । 2 । 6 । 13) இத்யாதௌ³ ‘யதே³வ வித்³யயா கரோதி’ (சா². உ. 1 । 1 । 10) இத்யாதௌ³ ச । யஸ்து பரமாத்மத³ர்ஶநவிஷயே மநுநோக்த: ஆத்மயாஜிஶப்³த³: ‘ஸம்பஶ்யந்நாத்மயாஜீ’ (மநு. 12 । 91) இத்யத்ர — ஸமம் பஶ்யந் ஆத்மயாஜீ ப⁴வதீத்யர்த²: । அத²வா பூ⁴தபூர்வக³த்யா — ஆத்மயாஜீ ஆத்மஸம்ஸ்காரார்த²ம் நித்யாநி கர்மாணி கரோதி — ‘இத³ம் மே(அ)நேநாங்க³ம் ஸம்ஸ்க்ரியதே’ (ஶத. ப்³ரா. 11 । 2 । 6 । 13) இதி ஶ்ருதே: ; ததா² ‘கா³ர்பை⁴ர்ஹோமை:’ (மநு. 2 । 27) இத்யாதி³ப்ரகரணே கார்யகரணஸம்ஸ்காரார்த²த்வம் நித்யாநாம் கர்மணாம் த³ர்ஶயதி ; ஸம்ஸ்க்ருதஶ்ச ய ஆத்மயாஜீ தை: கர்மபி⁴: ஸமம் த்³ரஷ்டும் ஸமர்தோ² ப⁴வதி, தஸ்ய இஹ ஜந்மாந்தரே வா ஸமம் ஆத்மத³ர்ஶநமுத்பத்³யதே ; ஸமம் பஶ்யந் ஸ்வாராஜ்யமதி⁴க³ச்ச²தீத்யேஷோ(அ)ர்த²: ; ஆத்மயாஜிஶப்³த³ஸ்து பூ⁴தபூர்வக³த்யா ப்ரயுஜ்யதே ஜ்ஞாநயுக்தாநாம் நித்யாநாம் கர்மணாம் ஜ்ஞாநோத்பத்திஸாத⁴நத்வப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் । கிஞ்சாந்யத் — ‘ப்³ரஹ்மாவிஶ்வஸ்ருஜோ த⁴ர்மோ மஹாநவ்யக்தமேவ ச । உத்தமாம் ஸாத்த்விகீமேதாம் க³திமாஹுர்மநீஷிண:’ (மநு. 12 । 50) இதி ச தே³வஸார்ஷ்டிவ்யதிரேகேண பூ⁴தாப்யயம் த³ர்ஶயதி — ‘பூ⁴தாந்யப்யேதி பஞ்ச வை’ (மநு. 12 । 90) ‘பூ⁴தாந்யத்யேதி’ இதி பாட²ம் யே குர்வந்தி, தேஷாம் வேத³விஷயே பரிச்சி²ந்நபு³த்³தி⁴த்வாத³தோ³ஷ: ; ந ச அர்த²வாத³த்வம் — அத்⁴யாயஸ்ய ப்³ரஹ்மாந்தகர்மவிபாகார்த²ஸ்ய தத்³வ்யதிரிக்தாத்மஜ்ஞாநார்த²ஸ்ய ச கர்மகாண்டோ³பநிஷத்³ப்⁴யாம் துல்யார்த²த்வத³ர்ஶநாத் , விஹிதாகரணப்ரதிஷித்³த⁴கர்மணாம் ச ஸ்தா²வரஶ்வஸூகராதி³ப²லத³ர்ஶநாத் , வாந்தாஶ்யாதி³ப்ரேதத³ர்ஶநாச்ச । ந ச ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிவிஹிதப்ரதிஷித்³த⁴வ்யதிரேகேண விஹிதாநி வா ப்ரதிஷித்³தா⁴நி வா கர்மாணி கேநசித³வக³ந்தும் ஶக்யந்தே, யேஷாம் அகரணாத³நுஷ்டா²நாச்ச ப்ரேதஶ்வஸூகரஸ்தா²வராதீ³நி கர்மப²லாநி ப்ரத்யக்ஷாநுமாநாப்⁴யாமுபலப்⁴யந்தே ; ந ச ஏஷாம் கர்மப²லத்வம் கேநசித³ப்⁴யுபக³ம்யதே । தஸ்மாத் விஹிதாகரணப்ரதிஷித்³த⁴ஸேவாநாம் யதா² ஏதே கர்மவிபாகா: ப்ரேததிர்யக்ஸ்தா²வராத³ய:, ததா² உத்க்ருஷ்டேஷ்வபி ப்³ரஹ்மாந்தேஷு கர்மவிபாகத்வம் வேதி³தவ்யம் ; தஸ்மாத் ‘ஸ ஆத்மநோ வபாமுத³கி²த³த்’ (தை. ஸம். 2 । 1 । 1 । 4) ‘ஸோ(அ)ரோதீ³த்’ (தை. ஸம். 1 । 5 । 1 । 1) இத்யாதி³வத் ந அபூ⁴தார்த²வாத³த்வம் । தத்ராபி அபூ⁴தார்த²வாத³த்வம் மா பூ⁴தி³தி சேத் — ப⁴வத்வேவம் ; ந ச ஏதாவதா அஸ்ய ந்யாயஸ்ய பா³தோ⁴ ப⁴வதி ; ந ச அஸ்மத்பக்ஷோ வா து³ஷ்யதி । ந ச ‘ப்³ரஹ்மா விஶ்வஸ்ருஜ:’ இத்யாதீ³நாம் காம்யகர்மப²லத்வம் ஶக்யம் வக்தும் , தேஷாம் தே³வஸார்ஷ்டிதாயா: ப²லஸ்யோக்தத்வாத் । தஸ்மாத் ஸாபி⁴ஸந்தீ⁴நாம் நித்யாநாம் கர்மணாம் ஸர்வமேதா⁴ஶ்வமேதா⁴தீ³நாம் ச ப்³ரஹ்மத்வாதீ³நி ப²லாநி ; யேஷாம் புந: நித்யாநி நிரபி⁴ஸந்தீ⁴நி ஆத்மஸம்ஸ்காரார்தா²நி, தேஷாம் ஜ்ஞாநோத்பத்த்யர்தா²நி தாநி, ‘ப்³ராஹ்மீயம் க்ரியதே தநு:’ (மநு. 2 । 28) இதி ஸ்மரணாத் ; தேஷாம் ஆராது³பகாரத்வாத் மோக்ஷஸாத⁴நாந்யபி கர்மாணி ப⁴வந்தீதி ந விருத்⁴யதே ; யதா² சாயமர்த²:, ஷஷ்டே² ஜநகாக்²யாயிகாஸமாப்தௌ வக்ஷ்யாம: । யத்து விஷத³த்⁴யாதி³வதி³த்யுக்தம் , தத்ர ப்ரத்யக்ஷாநுமாநவிஷயத்வாத³விரோத⁴: ; யஸ்து அத்யந்தஶப்³த³க³ம்யோ(அ)ர்த²:, தத்ர வாக்யஸ்யாபா⁴வே தத³ர்த²ப்ரதிபாத³கஸ்ய ந ஶக்யம் கல்பயிதும் விஷத³த்⁴யாதி³ஸாத⁴ர்ம்யம் । ந ச ப்ரமாணாந்தரவிருத்³தா⁴ர்த²விஷயே ஶ்ருதே: ப்ராமாண்யம் கல்ப்யதே, யதா² — ஶீதோ(அ)க்³நி: க்லேத³யதீதி ; ஶ்ருதே து தாத³ர்த்²யே வாக்யஸ்ய, ப்ரமாணாந்தரஸ்ய ஆபா⁴ஸத்வம் — யதா² ‘க²த்³யோதோ(அ)க்³நி:’ இதி ‘தலமலிநமந்தரிக்ஷம்’ இதி பா³லாநாம் யத்ப்ரத்யக்ஷமபி, தத்³விஷயப்ரமாணாந்தரஸ்ய யதா²ர்த²த்வே நிஶ்சிதே, நிஶ்சிதார்த²மபி பா³லப்ரத்யக்ஷம் ஆபா⁴ஸீ ப⁴வதி ; தஸ்மாத் வேத³ப்ராமாண்யஸ்யாவ்யபி⁴சாராத் தாத³ர்த்²யே ஸதி வாக்யஸ்ய ததா²த்வம் ஸ்யாத் , ந து புருஷமதிகௌஶலம் ; ந ஹி புருஷமதிகௌஶலாத் ஸவிதா ரூபம் ந ப்ரகாஶயதி ; ததா² வேத³வாக்யாந்யபி ந அந்யார்தா²நி ப⁴வந்தி । தஸ்மாத் ந மோக்ஷார்தா²நி கர்மாணீதி ஸித்³த⁴ம் । அத: கர்மப²லாநாம் ஸம்ஸாரத்வப்ரத³ர்ஶநாயைவ ப்³ராஹ்மணமாரப்⁴யதே ॥
அத² ஹைநம் பு⁴ஜ்யுர்லாஹ்யாயநி: பப்ரச்ச² யாஜ்ஞவல்க்யேதி ஹோவாச । மத்³ரேஷு சரகா: பர்யவ்ரஜாம தே பதஞ்ஜலஸ்ய காப்யஸ்ய க்³ருஹாநைம தஸ்யாஸீத்³து³ஹிதா க³ந்த⁴ர்வக்³ருஹீதா தமப்ருச்சா²ம கோ(அ)ஸீதி ஸோ(அ)ப்³ரவீத்ஸுத⁴ந்வாங்கி³ரஸ இதி தம் யதா³ லோகாநாமந்தாநப்ருச்சா²மாதை²நமப்³ரூம க்வ பாரிக்ஷிதா அப⁴வந்நிதி க்வ பாரிக்ஷிதா அப⁴வந்ஸ த்வா ப்ருச்சா²மி யாஜ்ஞவல்க்ய க்வ பாரிக்ஷிதா அப⁴வந்நிதி ॥ 1 ॥
அத² அநந்தரம் உபரதே ஜாரத்காரவே, பு⁴ஜ்யுரிதி நாமத:, லஹ்யஸ்யாபத்யம் லாஹ்ய: தத³பத்யம் லாஹ்யாயநி:, ப்ரபச்ச² ; யாஜ்ஞவல்க்யேதி ஹோவாச । ஆதா³வுக்தம் அஶ்வமேத⁴த³ர்ஶநம் ; ஸமஷ்டிவ்யஷ்டிப²லஶ்சாஶ்வமேத⁴க்ரது:, ஜ்ஞாநஸமுச்சிதோ வா கேவலஜ்ஞாநஸம்பாதி³தோ வா, ஸர்வகர்மணாம் பரா காஷ்டா² ; ப்⁴ரூணஹத்யாஶ்வமேதா⁴ப்⁴யாம் ந பரம் புண்யபாபயோரிதி ஹி ஸ்மரந்தி ; தேந ஹி ஸமஷ்டிம் வ்யஷ்டீஶ்ச ப்ராப்நோதி ; தத்ர வ்யஷ்டயோ நிர்ஜ்ஞாதா அந்தரண்ட³விஷயா அஶ்வமேத⁴யாக³ப²லபூ⁴தா: ; ‘ம்ருத்யுரஸ்யாத்மா ப⁴வத்யேதாஸாம் தே³வதாநாமேகோ ப⁴வதி’ (ப்³ரு. உ. 1 । 2 । 7) இத்யுக்தம் ; ம்ருத்யுஶ்ச அஶநாயாலக்ஷணோ பு³த்³த்⁴யாத்மா ஸமஷ்டி: ப்ரத²மஜ: வாயு: ஸூத்ரம் ஸத்யம் ஹிரண்யக³ர்ப⁴: ; தஸ்ய வ்யாக்ருதோ விஷய: — யதா³த்மகம் ஸர்வம் த்³வைதகத்வம் , ய: ஸர்வபூ⁴தாந்தராத்மா லிங்க³ம் அமூர்தரஸ: யதா³ஶ்ரிதாநி ஸர்வபூ⁴தகர்மாணி, ய: கர்மணாம் கர்மஸம்ப³த்³தா⁴நாம் ச விஜ்ஞாநாநாம் பரா க³தி: பரம் ப²லம் । தஸ்ய கியாந் கோ³சர: கியதீ வ்யாப்தி: ஸர்வத: பரிமண்ட³லீபூ⁴தா, ஸா வக்தவ்யா ; தஸ்யாம் உக்தாயாம் , ஸர்வ: ஸம்ஸாரோ ப³ந்த⁴கோ³சர உக்தோ ப⁴வதி ; தஸ்ய ச ஸமஷ்டிவ்யஷ்ட்யாத்மத³ர்ஶநஸ்ய அலௌகிகத்வப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் ஆக்²யாயிகாமாத்மநோ வ்ருத்தாம் ப்ரகுருதே ; தேந ச ப்ரதிவாதி³பு³த்³தி⁴ம் வ்யாமோஹயிஷ்யாமீதி மந்யதே ॥
மத்³ரேஷு — மத்³ரா நாம ஜநபதா³: தேஷு, சரகா: — அத்⁴யயநார்த²ம் வ்ரதசரணாச்சரகா: அத்⁴வர்யவோ வா, பர்யவ்ரஜாம பர்யடிதவந்த: ; தே பதஞ்ஜலஸ்ய — தே வயம் பர்யடந்த:, பதஞ்ஜலஸ்ய நாமத:, காப்யஸ்ய கபிகோ³த்ரஸ்ய, க்³ருஹாந் ஐம க³தவந்த: ; தஸ்யாஸீத்³து³ஹிதா க³ந்த⁴ர்வக்³ருஹீதா — க³ந்த⁴ர்வேண அமாநுஷேண ஸத்த்வேந கேநசித் ஆவிஷ்டா ; க³ந்த⁴ர்வோ வா தி⁴ஷ்ண்யோ(அ)க்³நி: ருத்விக் தே³வதா விஶிஷ்டவிஜ்ஞாநத்வாத் அவஸீயதே ; ந ஹி ஸத்த்வமாத்ரஸ்ய ஈத்³ருஶம் விஜ்ஞாநமுபபத்³யதே । தம் ஸர்வே வயம் பரிவாரிதா: ஸந்த: அப்ருச்சா²ம — கோ(அ)ஸீதி — கஸ்த்வமஸி கிந்நாமா கிம்ஸதத்த்வ: । ஸோ(அ)ப்³ரவீத்³க³ந்த⁴ர்வ: — ஸுத⁴ந்வா நாமத:, ஆங்கி³ரஸோ கோ³த்ரத: । தம் யதா³ யஸ்மிந்காலே லோகாநாம் அந்தாந் பர்யவஸாநாநி அப்ருச்சா²ம, அத² ஏநம் க³ந்த⁴ர்வம் அப்³ரூம — பு⁴வநகோஶபரிமாணஜ்ஞாநாய ப்ரவ்ருத்தேஷு ஸர்வேஷு ஆத்மாநம் ஶ்லாக⁴யந்த: ப்ருஷ்டவந்தோ வயம் ; கத²ம் ? க்வ பாரிக்ஷிதா அப⁴வந்நிதி । ஸ ச க³ந்த⁴ர்வ: ஸர்வமஸ்மப்⁴யமப்³ரவீத் । தேந தி³வ்யேப்⁴யோ மயா லப்³த⁴ம் ஜ்ஞாநம் ; தத் தவ நாஸ்தி ; அதோ நிக்³ருஹீதோ(அ)ஸி’ — இத்யபி⁴ப்ராய: । ஸோ(அ)ஹம் வித்³யாஸம்பந்நோ லப்³தா⁴க³மோ க³ந்த⁴ர்வாத் த்வா த்வாம் ப்ருச்சா²மி யாஜ்ஞவல்க்ய — க்வ பாரிக்ஷிதா அப⁴வந் — தத் த்வம் கிம் ஜாநாஸி ? ஹே யாஜ்ஞவல்க்ய, கத²ய, ப்ருச்சா²மி — க்வ பாரிக்ஷிதா அப⁴வந்நிதி ॥
ஸ ஹோவாசோவாச வை ஸோ(அ)க³ச்ச²ந்வை தே தத்³யத்ராஶ்வமேத⁴யாஜிநோ க³ச்ச²ந்தீதி க்வ ந்வஶ்வமேத⁴யாஜிநோ க³ச்ச²ந்தீதி த்³வாத்ரிம்ஶதம் வை தே³வரதா²ஹ்ந்யாந்யயம் லோகஸ்தம் ஸமந்தம் ப்ருதி²வீ த்³விஸ்தாவத்பர்யேதி தாம் ஸமந்தம் ப்ருதி²வீம் த்³விஸ்தாவத்ஸமுத்³ர: பர்யேதி தத்³யாவதீ க்ஷுரஸ்ய தா⁴ரா யாவத்³வா பக்ஷிகாயா: பத்ரம் தாவாநந்தரேணாகாஶஸ்தாநிந்த்³ர: ஸுபர்ணோ பூ⁴த்வா வாயவே ப்ராயச்ச²த்தாந்வாயுராத்மநி தி⁴த்வா தத்ராக³மயத்³யத்ராஶ்வமேத⁴யாஜிநோ(அ)ப⁴வந்நித்யேவமிவ வை ஸ வாயுமேவ ப்ரஶஶம்ஸ தஸ்மாத்³வாயுரேவ வ்யஷ்டிர்வாயு: ஸமஷ்டிரப புநர்ம்ருத்யும் ஜயதி ய ஏவம் வேத³ ததோ ஹ பு⁴ஜ்யுர்லாஹ்யாயநிருபரராம ॥ 2 ॥
ஸ ஹோவாச யாஜ்ஞவல்க்ய: ; உவாச வை ஸ: — வை - ஶப்³த³: ஸ்மரணார்த²: — உவாச வை ஸ க³ந்த⁴ர்வ: துப்⁴யம் । அக³ச்ச²ந்வை தே பாரிக்ஷிதா:, தத் தத்ர ; க்வ ? யத்ர யஸ்மிந் அஶ்வமேத⁴யாஜிநோ க³ச்ச²ந்தி — இதி நிர்ணீதே ப்ரஶ்ந ஆஹ — க்வ நு கஸ்மிந் அஶ்வமேத⁴யாஜிநோ க³ச்ச²ந்தீதி । தேஷாம் க³திவிவக்ஷயா பு⁴வநகோஶாபரிமாணமாஹ — த்³வாத்ரிம்ஶதம் வை, த்³வே அதி⁴கே த்ரிம்ஶத் , த்³வாத்ரிம்ஶதம் வை, தே³வரதா²ஹ்ந்யாநி — தே³வ ஆதி³த்ய: தஸ்ய ரதோ² தே³வரத²: தஸ்ய ரத²ஸ்ய க³த்யா அஹ்நா யாவத்பரிச்சி²த்³யதே தே³ஶபரிமாணம் தத் தே³வரதா²ஹ்ந்யம் , தத்³த்³வாத்ரிம்ஶத்³கு³ணிதம் தே³வரதா²ஹ்ந்யாநி, தாவத்பரிமாணோ(அ)யம் லோக: லோகாலோககி³ரிணா பரிக்ஷிப்த: — யத்ர வைராஜம் ஶரீரம் , யத்ர ச கர்மப²லோபபோ⁴க³: ப்ராணிநாம் , ஸ ஏஷ லோக: ; ஏதாவாந் லோக:, அத: பரம் அலோக:, தம் லோகம் ஸமந்தம் ஸமந்தத:, லோகவிஸ்தாராத் த்³விகு³ணபரிமாணவிஸ்தாரேண பரிமாணேந, தம் லோகம் பரிக்ஷிப்தா பர்யேதி ப்ருதி²வீ ; தாம் ப்ருதி²வீம் ததை²வ ஸமந்தம் , த்³விஸ்தாவத் — த்³விகு³ணேந பரிமாணேந ஸமுத்³ர: பர்யேதி, யம் க⁴நோத³மாசக்ஷதே பௌராணிகா: । தத்ர அண்ட³கபாலயோர்விவரபரிமாணமுச்யதே, யேந விவரேண மார்கே³ண ப³ஹிர்நிர்க³ச்ச²ந்தோ வ்யாப்நுவந்தி அஶ்வமேத⁴யாஜிந: ; தத்ர யாவதீ யாவத்பரிமாணா க்ஷுரஸ்ய தா⁴ரா அக்³ரம் , யாவத்³வா ஸௌக்ஷ்ம்யேண யுக்தம் மக்ஷிகாயா: பத்ரம் , தாவாந் தாவத்பரிமாண:, அந்தரேண மத்⁴யே(அ)ண்ட³கபாலயோ:, ஆகாஶ: சி²த்³ரம் , தேந ஆகாஶேநேத்யேதத் ; தாந் பாரிக்ஷிதாநஶ்வமேத⁴யாஜிந: ப்ராப்தாந் இந்த்³ர: பரமேஶ்வர: — யோ(அ)ஶ்வமேதே⁴(அ)க்³நிஶ்சித:, ஸுபர்ண: — யத்³விஷயம் த³ர்ஶநமுக்தம் ‘தஸ்ய ப்ராசீ தி³க்ஶிர:’ (ப்³ரு. உ. 1 । 2 । 4) இத்யாதி³நா — ஸுபர்ண: பக்ஷீ பூ⁴த்வா, பக்ஷபுச்சா²த்மக: ஸுபர்ணோ பூ⁴த்வா, வாயவே ப்ராயச்ச²த் — மூர்தத்வாந்நாஸ்த்யாத்மநோ க³திஸ்தத்ரேதி । தாந் பாரிக்ஷிதாந் வாயு: ஆத்மநி தி⁴த்வா ஸ்தா²பயித்வா ஸ்வாத்மபூ⁴தாந்க்ருத்வா தத்ர தஸ்மிந் அக³மயத் ; க்வ ? யத்ர பூர்வே அதிக்ராந்தா: பாரிக்ஷிதா அஶ்வமேத⁴யாஜிநோ(அ)ப⁴வந்நிதி । ஏவமிவ வை — ஏவமேவ ஸ க³ந்த⁴ர்வ: வாயுமேவ ப்ரஶஶம்ஸ பாரிக்ஷிதாநாம் க³திம் । ஸமாப்தா ஆக்²யாயிகா ; ஆக்²யாயிகாநிர்வ்ருத்தம் து அர்த²ம் ஆக்²யாயிகாதோ(அ)பஸ்ருத்ய ஸ்வேந ஶ்ருதிரூபேணைவ ஆசஷ்டே(அ)ஸ்மப்⁴யம் । யஸ்மாத் வாயு: ஸ்தா²வரஜங்க³மாநாம் பூ⁴தாநாமந்தராத்மா, ப³ஹிஶ்ச ஸ ஏவ, தஸ்மாத் அத்⁴யாத்மாதி⁴பூ⁴தாதி⁴தை³வபா⁴வேந விவிதா⁴ யா அஷ்டி: வ்யாப்தி: ஸ வாயுரேவ ; ததா² ஸமஷ்டி: கேவலேந ஸூத்ராத்மநா வாயுரேவ । ஏவம் வாயுமாத்மாநம் ஸமஷ்டிவ்யஷ்டிரூபாத்மகத்வேந உபக³ச்ச²தி ய: — ஏவம் வேத³, தஸ்ய கிம் ப²லமித்யாஹ — அப புநர்ம்ருத்யும் ஜயதி, ஸக்ருந்ம்ருத்வா புநர்ந ம்ரியதே । தத ஆத்மந: ப்ரஶ்நநிர்ணயாத் பு⁴ஜ்யுர்லாஹ்யாயநிருபரராம ॥
இதி த்ருதீயாத்⁴யாயஸ்ய த்ருதீயம் ப்³ராஹ்மணம் ॥
சதுர்த²ம் ப்³ராஹ்மணம்
அத² ஹைநமுஷஸ்தஶ்சாக்ராயண: பப்ரச்ச² । புண்யபாபப்ரயுக்தைர்க்³ரஹாதிக்³ரஹைர்க்³ருஹீத: புந: புந: க்³ரஹாதிக்³ரஹாந் த்யஜந் உபாத³த³த் ஸம்ஸரதீத்யுக்தம் ; புண்யஸ்ய ச பர உத்கர்ஷோ வ்யாக்²யாத: வ்யாக்ருதவிஷய: ஸமஷ்டிவ்யஷ்டிரூப: த்³வைதைகத்வாத்மப்ராப்தி: । யஸ்து க்³ரஹாதிக்³ரஹைர்க்³ரஸ்த: ஸம்ஸரதி, ஸ: அஸ்தி வா, ந அஸ்தி ; அஸ்தித்வே ச கிம்லக்ஷண: — இதி ஆத்மந ஏவ விவேகாதி⁴க³மாய உஷஸ்தப்ரஶ்ந ஆரப்⁴யதே । தஸ்ய ச நிருபாதி⁴ஸ்வரூபஸ்ய க்ரியாகாரகவிநிர்முக்தஸ்வபா⁴வஸ்ய அதி⁴க³மாத் யதோ²க்தாத்³ப³ந்த⁴நாத் விமுச்யதே ஸப்ரயோஜகாத் ஆக்²யாயிகஸம்ப³ந்த⁴ஸ்து ப்ரஸித்³த⁴: ॥
அத² ஹைநமுஷஸ்தஶ்சாக்ராயண: பப்ரச்ச² யாஜ்ஞவல்க்யேதி ஹோவாச யத்ஸாக்ஷாத³பரோக்ஷாத்³ப்³ரஹ்ம ய ஆத்மா ஸர்வாந்தரஸ்தம் மே வ்யாசக்ஷ்வேத்யேஷ த ஆத்மா ஸர்வாந்தர: கதமோ யாஜ்ஞவல்க்ய ஸர்வாந்தரோ ய: ப்ராணேந ப்ராணிதி ஸ த ஆத்மா ஸர்வாந்தரோ யோ(அ)பாநேநாபாநீதி ஸ த ஆத்மா ஸர்வாந்தரோ யோ வ்யாநேந வ்யாநீதி ஸ த ஆத்மா ஸர்வாந்தரோ ய உதா³நேநோதா³நிதி ஸ த ஆத்மா ஸர்வாந்தர ஏஷ த ஆத்மா ஸர்வாந்தர: ॥ 1 ॥
அத² ஹ ஏநம் ப்ரக்ருதம் யாஜ்ஞவல்க்யம் , உஷஸ்தோ நாமத:, சக்ரஸ்யாபத்யம் சாக்ராயண:, பப்ரச்ச² । யத் ப்³ரஹ்ம ஸாக்ஷாத் அவ்யவஹிதம் கேநசித் த்³ரஷ்டு: அபரோக்ஷாத் — அகௌ³ணம் — ந ஶ்ரோத்ரப்³ரஹ்மாதி³வத் — கிம் தத் ? ய ஆத்மா — ஆத்மஶப்³தே³ந ப்ரத்யகா³த்மோச்யதே, தத்ர ஆத்மஶப்³த³ஸ்ய ப்ரஸித்³த⁴த்வாத் ; ஸர்வஸ்யாப்⁴யந்தர: ஸர்வாந்தர: ; யத்³ய:ஶப்³தா³ப்⁴யாம் ப்ரஸித்³த⁴ ஆத்மா ப்³ரஹ்மேதி — தம் ஆத்மாநம் , மே மஹ்யம் , வ்யாசக்ஷ்வேதி — விஸ்பஷ்டம் ஶ்ருங்கே³ க்³ருஹீத்வா யதா² கா³ம் த³ர்ஶயதி ததா² ஆசக்ஷ்வ, ஸோ(அ)யமித்யேவம் கத²யஸ்வேத்யர்த²: । ஏவமுக்த: ப்ரத்யாஹ யாஜ்ஞவல்க்ய: — ஏஷ: தே தவ ஆத்மா ஸர்வாந்தர: ஸர்வஸ்யாப்⁴யந்தர: ; ஸர்வவிஶேஷணோபலக்ஷணார்த²ம் ஸர்வாந்தரக்³ரஹணம் ; யத் ஸாக்ஷாத் அவ்யவஹிதம் அபரோக்ஷாத் அகௌ³ணம் ப்³ரஹ்ம ப்³ருஹத்தமம் ஆத்மா ஸர்வஸ்ய ஸர்வஸ்யாப்⁴யந்தர:, ஏதைர்கு³ணை: ஸமஸ்தைர்யுக்த: ஏஷ:, கோ(அ)ஸௌ தவாத்மா ? யோ(அ)யம் கார்யகரணஸங்கா⁴த: தவ ஸ: யேநாத்மநா ஆத்மவாந் ஸ ஏஷ தவ ஆத்மா — தவ கார்யகரணஸங்கா⁴தஸ்யேத்யர்த²: । தத்ர பிண்ட³:, தஸ்யாப்⁴யந்தரே லிங்கா³த்மா கரணஸங்கா⁴த:, த்ருதீயோ யஶ்ச ஸந்தி³ஹ்யமாந: — தேஷு கதமோ மம ஆத்மா ஸர்வாந்தர: த்வயா விவக்ஷித இத்யுக்தே இதர ஆஹ — ய: ப்ராணேந முக²நாஸிகாஸஞ்சாரிணா ப்ராணிதி ப்ராணசேஷ்டாம் கரோதி, யேந ப்ராண: ப்ரணீயத இத்யர்த²: — ஸ: தே தவ கார்யகரணஸங்கா⁴தஸ்ய ஆத்மா விஜ்ஞாநமய: ; ஸமாநமந்யத் ; யோ(அ)பாநேநாபாநீதி யோ வ்யாநேந வ்யாநீதீதி — சா²ந்த³ஸம் தை³ர்க்⁴யம் । ஸர்வா: கார்யகரணஸங்கா⁴தக³தா: ப்ராணநாதி³சேஷ்டா தா³ருயந்த்ரஸ்யேவ யேந க்ரியந்தே — ந ஹி சேதநாவத³நதி⁴ஷ்டி²தஸ்ய தா³ருயந்த்ரஸ்யேவ ப்ராணநாதி³சேஷ்டா வித்³யந்தே ; தஸ்மாத் விஜ்ஞாநமயேநாதி⁴ஷ்டி²தம் விலக்ஷணேந தா³ருயந்த்ரவத் ப்ராணநாதி³சேஷ்டாம் ப்ரதிபத்³யதே — தஸ்மாத் ஸோ(அ)ஸ்தி கார்யகரணஸங்கா⁴தவிலக்ஷண:, யஶ்சேஷ்டயதி ॥
ஸ ஹோவாசோஷஸ்தஶ்சாக்ராயணோ யதா² விப்³ரூயாத³ஸௌ கௌ³ரஸாவஶ்வ இத்யேவமேவைதத்³வ்யபதி³ஷ்டம் ப⁴வதி யதே³வ ஸாக்ஷாத³பரோக்ஷாத்³ப்³ரஹ்ம ய ஆத்மா ஸர்வாந்தரஸ்தம் மே வ்யாசக்ஷ்வேத்யேஷ த ஆத்மா ஸர்வாந்தர: கதமோ யாஜ்ஞவல்க்ய ஸர்வாந்தர: । ந த்³ருஷ்டேர்த்³ரஷ்டாரம் பஶ்யேர்ந ஶ்ருதே: ஶ்ரோதாரம் ஶ்ருணுயா ந மதேர்மந்தாரம் மந்வீதா² ந விஜ்ஞாதேர்விஜ்ஞாதாரம் விஜாநீயா: । ஏஷ த ஆத்மா ஸர்வாந்தரோ(அ)தோ(அ)ந்யதா³ர்தம் ததோ ஹோஷஸ்தஶ்சாக்ராயண உபரராம ॥ 2 ॥
ஸ ஹோவாசோஷஸ்தஶ்சாக்ராயண: ; யதா² கஶ்சித் அந்யதா² ப்ரதிஜ்ஞாய பூர்வம் , புநர்விப்ரதிபந்நோ ப்³ரூயாத³ந்யதா² — அஸௌ கௌ³: அஸாவஶ்வ: யஶ்சலதி தா⁴வதீதி வா, பூர்வம் ப்ரத்யக்ஷம் த³ர்ஶயாமீதி ப்ரதிஜ்ஞாய, பஶ்சாத் சலநாதி³லிங்கை³ர்வ்யபதி³ஶதி — ஏவமேவ ஏதத்³ப்³ரஹ்ம ப்ராணநாதி³லிங்கை³ர்வ்யபதி³ஷ்டம் ப⁴வதி த்வயா ; கிம் ப³ஹுநா ? த்யக்த்வா கோ³த்ருஷ்ணாநிமித்தம் வ்யாஜம் , யதே³வ ஸாக்ஷாத³பரோக்ஷாத்³ப்³ரஹ்ம ய ஆத்மா ஸர்வாந்தர:, தம் மே வ்யாசக்ஷ்வேதி । இதர ஆஹ — யதா² மயா ப்ரத²மம் ப்ரதிஜ்ஞாத: தவ ஆத்மா — ஏவம்லக்ஷண இதி — தாம் ப்ரதிஜ்ஞாமநுவர்த ஏவ ; தத் ததை²வ, யதோ²க்தம் மயா । யத்புநருக்தம் , தமாத்மாநம் க⁴டாதி³வத் விஷயீகுர்விதி — தத் அஶக்யத்வாந்ந க்ரியதே । கஸ்மாத்புந: தத³ஶக்யமித்யாஹ — வஸ்துஸ்வாபா⁴வ்யாத் ; கிம் புந: தத் வஸ்துஸ்வாபா⁴வ்யம் ? த்³ருஷ்ட்யாதி³த்³ரஷ்ட்ருத்வம் ; த்³ருஷ்டேர்த்³ரஷ்டா ஹ்யாத்மா ; த்³ருஷ்டிரிதி த்³விவிதா⁴ ப⁴வதி — லௌகிகீ பாரமார்தி²கீ சேதி ; தத்ர லௌகிகீ சக்ஷு:ஸம்யுக்தாந்த:கரணவ்ருத்தி: ; ஸா க்ரியத இதி ஜாயதே விநஶ்யதி ச ; யா து ஆத்மநோ த்³ருஷ்டி: அக்³ந்யுஷ்ணப்ரகாஶாதி³வத் , ஸா ச த்³ரஷ்டு: ஸ்வரூபத்வாத் , ந ஜாயதே ந விநஶ்யதி ச ; ஸா க்ரியமாணயா உபாதி⁴பூ⁴தயா ஸம்ஸ்ருஷ்டேவேதி, வ்யபதி³ஶ்யதே — த்³ரஷ்டேதி, பே⁴த³வச்ச — த்³ரஷ்டா த்³ருஷ்டிரிதி ச ; யாஸௌ லௌகிகீ த்³ருஷ்டி: சக்ஷுர்த்³வாரா ரூபோபரக்தா ஜாயமாநைவ நித்யயா ஆத்மத்³ருஷ்ட்யா ஸம்ஸ்ருஷ்டேவ, தத்ப்ரதிச்சா²யா — தயா வ்யாப்தைவ ஜாயதே, ததா² விநஶ்யதி ச ; தேந உபசர்யதே த்³ரஷ்டா ஸதா³ பஶ்யந்நபி — பஶ்யதி ந பஶ்யதி சேதி ; ந து புந: த்³ரஷ்டுர்த்³ருஷ்டே: கதா³சித³ப்யந்யதா²த்வம் ; ததா² ச வக்ஷ்யதி ஷஷ்டே² — ‘த்⁴யாயதீவ லேலாயதீவ’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 7), ‘ந ஹி த்³ரஷ்டுர்த்³ருஷ்டேர்விபரிலோபோ வித்³யதே’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 23) இதி ச । தமிமமர்த²மாஹ — லௌகிக்யா த்³ருஷ்டே: கர்மபூ⁴தாயா:, த்³ரஷ்டாரம் ஸ்வகீயயா நித்யயா த்³ருஷ்ட்யா வ்யாப்தாரம் , ந பஶ்யே: ; யாஸௌ லௌகிகீ த்³ருஷ்டி: கர்மபூ⁴தா, ஸா ரூபோபரக்தா ரூபாபி⁴வ்யஞ்ஜிகா ந ஆத்மாநம் ஸ்வாத்மநோ வ்யாப்தாரம் ப்ரத்யஞ்சம் வ்யாப்நோதி ; தஸ்மாத் தம் ப்ரத்யகா³த்மாநம் த்³ருஷ்டேர்த்³ரஷ்டாரம் ந பஶ்யே: । ததா² ஶ்ருதே: ஶ்ரோதாரம் ந ஶ்ருணுயா: । ததா² மதே: மநோவ்ருத்தே: கேவலாயா வ்யாப்தாரம் ந மந்வீதா²: । ததா² விஜ்ஞாதே: கேவலாயா பு³த்³தி⁴வ்ருத்தே: வ்யாப்தாரம் ந விஜாநீயா: । ஏஷ வஸ்துந: ஸ்வபா⁴வ: ; அத: நைவ த³ர்ஶயிதும் ஶக்யதே க³வாதி³வத் ॥
‘ந த்³ருஷ்டேர்த்³ரஷ்டாரம்’ இத்யத்ர அக்ஷராணி அந்யதா² வ்யாசக்ஷதே கேசித் — ந த்³ருஷ்டேர்த்³ரஷ்டாரம் த்³ருஷ்டே: கர்தாரம் த்³ருஷ்டிபே⁴த³மக்ருத்வா த்³ருஷ்டிமாத்ரஸ்ய கர்தாரம் , ந பஶ்யேரிதி ; த்³ருஷ்டேரிதி கர்மணி ஷஷ்டீ² ; ஸா த்³ருஷ்டி: க்ரியமாணா க⁴டவத் கர்ம ப⁴வதி ; த்³ரஷ்டாரமிதி த்ருஜந்தேந த்³ரஷ்டுர்த்³ருஷ்டிகர்த்ருத்வமாசஷ்டே ; தேந அஸௌ த்³ருஷ்டேர்த்³ரஷ்டா த்³ருஷ்டே: கர்தேதி வ்யாக்²யாத்ரூணாமபி⁴ப்ராய: । தத்ர த்³ருஷ்டேரிதி ஷஷ்ட்²யந்தேந த்³ருஷ்டிக்³ரஹணம் நிரர்த²கமிதி தோ³ஷம் ந பஶ்யந்தி ; பஶ்யதாம் வா புநருக்தம் அஸார: ப்ரமாத³பாட² இதி வா ந ஆத³ர: ; கத²ம் புநராதி⁴க்யம் ? த்ருஜந்தேநைவ த்³ருஷ்டிகர்த்ருத்வஸ்ய ஸித்³த⁴த்வாத் த்³ருஷ்டேரிதி நிரர்த²கம் ; ததா³ ‘த்³ரஷ்டாரம் ந பஶ்யே:’ இத்யேதாவதே³வ வக்தவ்யம் ; யஸ்மாத்³தா⁴தோ: பர: த்ருச் ஶ்ரூயதே, தத்³தா⁴த்வர்த²கர்தரி ஹி த்ருச் ஸ்மர்யதே ; ‘க³ந்தாரம் பே⁴த்தாரம் வா நயதி’ இத்யேதாவாநேவ ஹி ஶப்³த³: ப்ரயுஜ்யதே ; ந து ‘க³தேர்க³ந்தாரம் பி⁴தே³ர்பே⁴த்தாரம்’ இதி அஸதி அர்த²விஶேஷே ப்ரயோக்தவ்ய: ; ந ச அர்த²வாத³த்வேந ஹாதவ்யம் ஸத்யாம் க³தௌ ; ந ச ப்ரமாத³பாட²:, ஸர்வேஷாமவிகா³நாத் ; தஸ்மாத் வ்யாக்²யாத்ரூணாமேவ பு³த்³தி⁴தௌ³ர்ப³ல்யம் , நாத்⁴யேத்ருப்ரமாத³: । யதா² து அஸ்மாபி⁴ர்வ்யாக்²யாதம் — லௌகிகத்³ருஷ்டேர்விவிச்ய நித்யத்³ருஷ்டிவிஶிஷ்ட ஆத்மா ப்ரத³ர்ஶயிதவ்ய: — ததா² கர்த்ருகர்மவிஶேஷணத்வேந த்³ருஷ்டிஶப்³த³ஸ்ய த்³வி: ப்ரயோக³ உபபத்³யதே ஆத்மஸ்வரூபநிர்தா⁴ரணாய ; ‘ந ஹி த்³ரஷ்டுர்த்³ருஷ்டே:’ இதி ச ப்ரதே³ஶாந்தரவாக்யேந ஏகவாக்யதோபபந்நா ப⁴வதி ; ததா² ச ‘சக்ஷூம்ஷி பஶ்யதி’ (கே. உ. 1 । 7) ‘ஶ்ரோத்ரமித³ம் ஶ்ருதம்’ (கே. உ. 1 । 8) இதி ஶ்ருத்யந்தரேண ஏகவாக்யதா உபபந்நா । ந்யாயாச்ச — ஏவமேவ ஹி ஆத்மநோ நித்யத்வமுபபத்³யதே விக்ரியாபா⁴வே ; விக்ரியாவச்ச நித்யமிதி ச விப்ரதிஷித்³த⁴ம் । ‘த்⁴யாயதீவ லேலாயதீவ’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 7) ‘ந ஹி த்³ரஷ்டுர்த்³ருஷ்டேர்விபரிலோபோ வித்³யதே’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 23) ‘ஏஷ நித்யோ மஹிமா ப்³ராஹ்மணஸ்ய’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 23) இதி ச ஶ்ருத்யக்ஷராணி அந்யதா² ந க³ச்ச²ந்தி । நநு த்³ரஷ்டா ஶ்ரோதா மந்தா விஜ்ஞாதா இத்யேவமாதீ³ந்யக்ஷராணி ஆத்மநோ(அ)விக்ரியத்வே ந க³ச்ச²ந்தீதி — ந, யதா²ப்ராப்தலௌகிகவாக்யாநுவாதி³த்வாத் தேஷாம் ; ந ஆத்மதத்த்வநிர்தா⁴ரணார்தா²நி தாநி ; ‘ந த்³ருஷ்டேர்த்³ரஷ்டாரம்’ இத்யேவமாதீ³நாம் அந்யார்தா²ஸம்ப⁴வாத் யதோ²க்தார்த²பரத்வமவக³ம்யதே । தஸ்மாத் அநவபோ³தா⁴தே³வ ஹி விஶேஷணம் பரித்யக்தம் த்³ருஷ்டேரிதி । ஏஷ: தே தவ ஆத்மா ஸர்வைருக்தைர்விஶேஷணைர்விஶிஷ்ட: ; அத: ஏதஸ்மாதா³த்மந: அந்யதா³ர்தம் — கார்யம் வா ஶரீரம் , கரணாத்மகம் வா லிங்க³ம் ; ஏததே³வ ஏகம் அநார்தம் அவிநாஶி கூடஸ்த²ம் । ததோ ஹ உஷஸ்தஶ்சாக்ராயண உபரராம ॥
பஞ்சமம் ப்³ராஹ்மணம்
ப³ந்த⁴நம் ஸப்ரயோஜகமுக்தம் । யஶ்ச ப³த்³த⁴:, தஸ்யாபி அஸ்தித்வமதி⁴க³தம் , வ்யதிரிக்தத்வம் ச । தஸ்ய இதா³நீம் ப³ந்த⁴மோக்ஷஸாத⁴நம் ஸஸந்ந்யாஸமாத்மஜ்ஞாநம் வக்தவ்யமிதி கஹோலப்ரஶ்ந ஆரப்⁴யதே —
அத² ஹைநம் கஹோல: கௌஷீதகேய: பப்ரச்ச² யாஜ்ஞவல்க்யேதி ஹோவாச யதே³வ ஸாக்ஷாத³பரோக்ஷாத்³ப்³ரஹ்ம ய ஆத்மா ஸர்வாந்தரஸ்தம் மே வ்யாசக்ஷ்வேத்யேஷ த ஆத்மா ஸர்வாந்தர: । கதமோ யாஜ்ஞவல்க்ய ஸர்வாந்தரோ யோ(அ)ஶநாயாபிபாஸே ஶோகம் மோஹம் ஜராம் ம்ருத்யுமத்யேதி । ஏதம் வை தமாத்மாநம் விதி³த்வா ப்³ராஹ்மணா: புத்ரைஷணாயாஶ்ச வித்தைஷணாயாஶ்ச லோகைஷணாயாஶ்ச வ்யுத்தா²யாத² பி⁴க்ஷாசர்யம் சரந்தி யா ஹ்யேவ புத்ரைஷணா ஸா வித்தைஷணா யா வித்தைஷணா ஸா லோகைஷணோபே⁴ ஹ்யேதே ஏஷணே ஏவ ப⁴வத: । தஸ்மாத்³ப்³ராஹ்மண: பாண்டி³த்யம் நிர்வித்³ய பா³ல்யேந திஷ்டா²ஸேத் । பா³ல்யம் ச பாண்டி³த்யம் ச நிர்வித்³யாத² முநிரமௌநம் ச மௌநம் ச நிர்வித்³யாத² ப்³ராஹ்மண: ஸ ப்³ராஹ்மண: கேந ஸ்யாத்³யேந ஸ்யாத்தேநேத்³ருஶ ஏவாதோ(அ)ந்யதா³ர்தம் ததோ ஹ கஹோல: கௌஷீதகேய உபரராம ॥ 1 ॥
அத² ஹ ஏநம் கஹோலோ நாமத:, குஷீதகஸ்யாபத்யம் கௌஷீதகேய:, பப்ரச்ச² ; யாஜ்ஞவல்க்யேதி ஹோவாசேதி, பூர்வவத் — யதே³வ ஸாக்ஷாத³பரோக்ஷாத்³ப்³ரஹ்ம ய ஆத்மா ஸர்வாந்தர: தம் மே வ்யாசக்ஷ்வேதி — யம் விதி³த்வா ப³ந்த⁴நாத்ப்ரமுச்யதே । யாஜ்ஞவல்க்ய ஆஹ — ஏஷ தே தவ ஆத்மா ॥
கிம் உஷஸ்தகஹோலாப்⁴யாம் ஏக ஆத்மா ப்ருஷ்ட:, கிம் வா பி⁴ந்நாவாத்மாநௌ துல்யலக்ஷணாவிதி । பி⁴ந்நாவிதி யுக்தம் , ப்ரஶ்நயோரபுநருக்தத்வோபபத்தே: ; யதி³ ஹி ஏக ஆத்மா உஷஸ்தகஹோலப்ரஶ்நயோர்விவக்ஷித:, தத்ர ஏகேநைவ ப்ரஶ்நேந அதி⁴க³தத்வாத் தத்³விஷயோ த்³விதீய: ப்ரஶ்நோ(அ)நர்த²க: ஸ்யாத் ; ந ச அர்த²வாத³ரூபத்வம் வாக்யஸ்ய ; தஸ்மாத் பி⁴ந்நாவேதாவாத்மாநௌ க்ஷேத்ரஜ்ஞபரமாத்மாக்²யாவிதி கேசித்³வ்யாசக்ஷதே । தந்ந, ‘தே’ இதி ப்ரதிஜ்ஞாநாத் ; ‘ஏஷ த ஆத்மா’ இதி ஹி ப்ரதிவசநே ப்ரதிஜ்ஞாதம் ; ந ச ஏகஸ்ய கார்யகரணஸங்கா⁴தஸ்ய த்³வாவாத்மாநௌ உபபத்³யேதே ; ஏகோ ஹி கார்யகரணஸங்கா⁴த: ஏகேந ஆத்மநா ஆத்மவாந் ; ந ச உஷஸ்தஸ்யாந்ய: கஹோலஸ்யாந்ய: ஜாதிதோ பி⁴ந்ந ஆத்மா ப⁴வதி, த்³வயோ: அகௌ³ணத்வாத்மத்வஸர்வாந்தரத்வாநுபபத்தே: ; யதி³ ஏகமகௌ³ணம் ப்³ரஹ்ம த்³வயோ: இதரேண அவஶ்யம் கௌ³ணேந ப⁴விதவ்யம் ; ததா² ஆத்மத்வம் ஸர்வாந்தரத்வம் ச — விருத்³த⁴த்வாத்பதா³ர்தா²நாம் ; யதி³ ஏகம் ஸர்வாந்தரம் ப்³ரஹ்ம ஆத்மா முக்²ய:, இதரேண அஸர்வாந்தரேண அநாத்மநா அமுக்²யேந அவஶ்யம் ப⁴விதவ்யம் ; தஸ்மாத் ஏகஸ்யைவ த்³வி: ஶ்ரவணம் விஶேஷவிவக்ஷயா । யத்து பூர்வோக்தேந ஸமாநம் த்³விதீயே ப்ரஶ்நாந்தர உக்தம் , தாவந்மாத்ரம் பூர்வஸ்யைவாநுவாத³: — தஸ்யைவ அநுக்த: கஶ்சித்³விஶேஷ: வக்தவ்ய இதி । க: புநரஸௌ விஶேஷ இத்யுச்யதே — பூர்வஸ்மிந்ப்ரஶ்நே — அஸ்தி வ்யதிரிக்த ஆத்மா யஸ்யாயம் ஸப்ரயோஜகோ ப³ந்த⁴ உக்த இதி த்³விதீயே து — தஸ்யைவ ஆத்மந: அஶநாயாதி³ஸம்ஸாரத⁴ர்மாதீதத்வம் விஶேஷ உச்யதே — யத்³விஶேஷபரிஜ்ஞாநாத் ஸந்ந்யாஸஸஹிதாத் பூர்வோக்தாத்³ப³ந்த⁴நாத் விமுச்யதே । தஸ்மாத் ப்ரஶ்நப்ரதிவசநயோ: ‘ஏஷ த ஆத்மா’ இத்யேவமந்தயோ: துல்யார்த²தைவ । நநு கத²ம் ஏகஸ்யைவ ஆத்மந: அஶநாயாத்³யதீதத்வம் தத்³வத்த்வம் சேதி விருத்³த⁴த⁴ர்மஸமவாயித்வமிதி — ந, பரிஹ்ருதத்வாத் ; நாமரூபவிகாரகார்யகரணலக்ஷணஸங்கா⁴தோபாதி⁴பே⁴த³ஸம்பர்கஜநிதப்⁴ராந்திமாத்ரம் ஹி ஸம்ஸாரித்வமித்யஸக்ருத³வோசாம, விருத்³த⁴ஶ்ருதிவ்யாக்²யாநப்ரஸங்கே³ந ச ; யதா² ரஜ்ஜுஶுக்திகாக³க³நாத³ய: ஸர்பரஜதமலிநா ப⁴வந்தி பராத்⁴யாரோபிதத⁴ர்மவிஶிஷ்டா:, ஸ்வத: கேவலா ஏவ ரஜ்ஜுஶுக்திகாக³க³நாத³ய: — ந ச ஏவம் விருத்³த⁴த⁴ர்மஸமவாயித்வே பதா³ர்தா²நாம் கஶ்சந விரோத⁴: । நாமரூபோபாத்⁴யஸ்தித்வே ‘ஏகமேவாத்³விதீயம்’ (சா². உ. 6 । 2 । 1) ‘நேஹ நாநாஸ்தி கிஞ்சந’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 19) இதி ஶ்ருதயோ விருத்⁴யேரந்நிதி சேத் — ந, ஸலிலபே²நத்³ருஷ்டாந்தேந பரிஹ்ருதத்வாத் ம்ருதா³தி³த்³ருஷ்டாந்தைஶ்ச ; யதா³ து பரமார்த²த்³ருஷ்ட்யா பரமாத்மதத்த்வாத் ஶ்ருத்யநுஸாரிபி⁴: அந்யத்வேந நிரூப்யமாணே நாமரூபே ம்ருதா³தி³விகாரவத் வஸ்த்வந்தரே தத்த்வதோ ந ஸ்த: — ஸலிலபே²நக⁴டாதி³விகாரவதே³வ, ததா³ தத் அபேக்ஷ்ய ‘ஏகமேவாத்³விதீயம்’ (சா². உ. 6 । 2 । 1) ‘நேஹ நாநாஸ்தி கிஞ்சந’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 19) இத்யாதி³பரமார்த²த³ர்ஶநகோ³சரத்வம் ப்ரதிபத்³யதே ; ரூபவதே³வ ஸ்வேந ரூபேண வர்தமாநம் கேநசித³ஸ்ப்ருஷ்டஸ்வபா⁴வமபி ஸத் நாமரூபக்ருதகார்யகரணோபாதி⁴ப்⁴யோ விவேகேந நாவதா⁴ர்யதே, நாமரூபோபாதி⁴த்³ருஷ்டிரேவ ச ப⁴வதி ஸ்வாபா⁴விகீ, ததா³ ஸர்வோ(அ)யம் வஸ்த்வந்தராஸ்தித்வவ்யவஹார: । அஸ்தி சாயம் பே⁴த³க்ருதோ மித்²யாவ்யவஹார:, யேஷாம் ப்³ரஹ்மதத்த்வாத³ந்யத்வேந வஸ்து வித்³யதே, யேஷாம் ச நாஸ்தி ; பரமார்த²வாதி³பி⁴ஸ்து ஶ்ருத்யநுஸாரேண நிரூப்யமாணே வஸ்துநி — கிம் தத்த்வதோ(அ)ஸ்தி வஸ்து கிம் வா நாஸ்தீதி, ப்³ரஹ்மைகமேவாத்³விதீயம் ஸர்வஸம்வ்யவஹாரஶூந்யமிதி நிர்தா⁴ர்யதே ; தேந ந கஶ்சித்³விரோத⁴: । ந ஹி பரமார்தா²வதா⁴ரணநிஷ்டா²யாம் வஸ்த்வந்தராஸ்தித்வம் ப்ரதிபத்³யாமஹே — ‘ஏகமேவாத்³விதீயம்’ (சா². உ. 6 । 2 । 1) ‘அநந்தரமபா³ஹ்யம்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 5 । 19), (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 8) இதி ஶ்ருதே: ; ந ச நாமரூபவ்யவஹாரகாலே து அவிவேகிநாம் க்ரியாகாரகப²லாதி³ஸம்வ்யவஹாரோ நாஸ்தீதி ப்ரதிஷித்⁴யதே । தஸ்மாத் ஜ்ஞாநாஜ்ஞாநே அபேக்ஷ்ய ஸர்வ: ஸம்வ்யவஹார: ஶாஸ்த்ரீயோ லௌகிகஶ்ச ; அதோ ந காசந விரோத⁴ஶங்கா । ஸர்வவாதி³நாமப்யபரிஹார்ய: பரமார்த²ஸம்வ்யவஹாரக்ருதோ வ்யவஹார: ॥
தத்ர பரமார்தா²த்மஸ்வரூபமபேக்ஷ்ய ப்ரஶ்ந: புந: — கதமோ யாஜ்ஞவல்க்ய ஸர்வாந்தர இதி । ப்ரத்யாஹ இதர: — யோ(அ)ஶநாயாபிபாஸே, அஶிதுமிச்சா² அஶநாயா, பாதுமிச்சா² பிபாஸா ; தே அஶநாயாபிபாஸே யோ(அ)த்யேதீதி வக்ஷ்யமாணேந ஸம்ப³ந்த⁴: । அவிவேகிபி⁴: தலமலவதி³வ க³க³நம் க³ம்யமாநமேவ தலமலே அத்யேதி — பரமார்த²த: — தாப்⁴யாமஸம்ஸ்ருஷ்டஸ்வபா⁴வத்வாத் — ததா² மூடை⁴: அஶநாயாபிபாஸாதி³மத்³ப்³ரஹ்ம க³ம்யமாநமபி — க்ஷுதி⁴தோ(அ)ஹம் பிபாஸிதோ(அ)ஹமிதி, தே அத்யேத்யேவ — பரமார்த²த: — தாப்⁴யாமஸம்ஸ்ருஷ்டஸ்வபா⁴வத்வாத் ; ‘ந லிப்யதே லோகது³:கே²ந பா³ஹ்ய:’ (க. உ. 2 । 2 । 11) இதி ஶ்ருதே: — அவித்³வல்லோகாத்⁴யாரோபிதது³:கே²நேத்யர்த²: । ப்ராணைகத⁴ர்மத்வாத் ஸமாஸகரணமஶநாயாபிபாஸயோ: । ஶோகம் மோஹம் — ஶோக இதி காம: ; இஷ்டம் வஸ்து உத்³தி³ஶ்ய சிந்தயதோ யத் அரமணம் , தத் த்ருஷ்ணாபி⁴பூ⁴தஸ்ய காமபீ³ஜம் ; தேந ஹி காமோ தீ³ப்யதே ; மோஹஸ்து விபரீதப்ரத்யயப்ரப⁴வோ(அ)விவேக: ப்⁴ரம: ; ஸ ச அவித்³யா ஸர்வஸ்யாநர்த²ஸ்ய ப்ரஸவபீ³ஜம் ; பி⁴ந்நகார்யத்வாத்தயோ: ஶோகமோஹயோ: அஸமாஸகரணம் । தௌ மநோ(அ)தி⁴கரணௌ ; ததா² ஶரீராதி⁴கரணௌ ஜராம் ம்ருத்யும் ச அத்யேதி ; ஜரேதி கார்யகரணஸங்கா⁴தவிபரிணாம: வலீபலிதாதி³லிங்க³: ; ம்ருத்யுரிதி தத்³விச்சே²த³: விபரிணாமாவஸாந: ; தௌ ஜராம்ருத்யூ ஶரீராதி⁴கரணௌ அத்யேதி । யே தே அஶநாயாத³ய: ப்ராணமந:ஶரீராதி⁴கரணா: ப்ராணிஷு அநவரதம் வர்தமாநா: அஹோராத்ராதி³வத் ஸமுத்³ரோர்மிவச்ச ப்ராணிஷு ஸம்ஸார இத்யுச்யந்தே ; யோ(அ)ஸௌ த்³ருஷ்டேர்த்³ரஷ்டேத்யாதி³லக்ஷண: ஸாக்ஷாத³வ்யவஹித: அபரோக்ஷாத³கௌ³ண: ஸர்வாந்தர ஆத்மா ப்³ரஹ்மாதி³ஸ்தம்ப³பர்யந்தாநாம் பூ⁴தாநாம் அஶநாயாபிபாஸாதி³பி⁴: ஸம்ஸாரத⁴ர்மை: ஸதா³ ந ஸ்ப்ருஶ்யதே — ஆகாஶ இவ க⁴நாதி³மலை: — தம் ஏதம் வை ஆத்மாநம் ஸ்வம் தத்த்வம் , விதி³த்வா ஜ்ஞாத்வா — அயமஹமஸ்மி பரம் ப்³ரஹ்ம ஸதா³ ஸர்வஸம்ஸாரவிநிர்முக்தம் நித்யத்ருப்தமிதி, ப்³ராஹ்மணா: — ப்³ராஹ்மணாநாமேவாதி⁴காரோ வ்யுத்தா²நே, அதோ ப்³ராஹ்மணக்³ரஹணம் — வ்யுத்தா²ய வைபரீத்யேநோத்தா²நம் க்ருத்வா ; குத இத்யாஹ — புத்ரைஷணாயா: புத்ரார்தை²ஷணா புத்ரைஷணா — புத்ரேணேமம் லோகம் ஜயேயமிதி லோகஜயஸாத⁴நம் புத்ரம் ப்ரதி இச்சா² ஏஷணா தா³ரஸங்க்³ரஹ: ; தா³ரஸங்க்³ரஹமக்ருத்வேத்யர்த²: ; வித்தைஷணாயாஶ்ச — கர்மஸாத⁴நஸ்ய க³வாதே³ருபாதா³நம் — அநேந கர்மக்ருத்வா பித்ருலோகம் ஜேஷ்யாமீதி, வித்³யாஸம்யுக்தேந வா தே³வலோகம் , கேவலயா வா ஹிரண்யக³ர்ப⁴வித்³யயா தை³வேந வித்தேந தே³வலோகம் । தை³வாத்³வித்தாத் வ்யுத்தா²நமேவ நாஸ்தீதி கேசித் , யஸ்மாத் தத்³ப³லேந ஹி கில வ்யுத்தா²நமிதி — தத³ஸத் , ‘ஏதாவாந்வை காம:’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 17) இதி படி²தத்வாத் ஏஷணாமத்⁴யே தை³வஸ்ய வித்தஸ்ய ; ஹிரண்யக³ர்பா⁴தி³தே³வதாவிஷயைவ வித்³யா வித்தமித்யுச்யதே, தே³வலோகஹேதுத்வாத் ; நஹி நிருபாதி⁴கப்ரஜ்ஞாநக⁴நவிஷயா ப்³ரஹ்மவித்³யா தே³வலோகப்ராப்திஹேது:, ‘தஸ்மாத்தத்ஸர்வமப⁴வத்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 10) ‘ஆத்மா ஹ்யேஷாம் ஸ ப⁴வதி’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 1) இதி ஶ்ருதே: ; தத்³ப³லேந ஹி வ்யுத்தா²நம் , ‘ஏதம் வை தமாத்மாநம் விதி³த்வா’ (ப்³ரு. உ. 3 । 5 । 1) இதி விஶேஷவசநாத் । தஸ்மாத் த்ரிப்⁴யோ(அ)ப்யேதேப்⁴ய: அநாத்மலோகப்ராப்திஸாத⁴நேப்⁴ய: ஏஷணாவிஷயேப்⁴யோ வ்யுத்தா²ய — ஏஷணா காம:, ‘ஏதாவாந்வை காம:’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 17) இதி ஶ்ருதே: — ஏதஸ்மிந் விவிதே⁴ அநாத்மலோகப்ராப்திஸாத⁴நே த்ருஷ்ணாமக்ருத்வேத்யர்த²: । ஸர்வா ஹி ஸாத⁴நேச்சா² ப²லேச்சை²வ, அதோ வ்யாசஷ்டே ஶ்ருதி: — ஏகைவ ஏஷணேதி ; கத²ம் ? யா ஹ்யேவ புத்ரைஷணா ஸா வித்தைஷணா, த்³ருஷ்டப²லஸாத⁴நத்வதுல்யத்வாத் ; யா வித்தைஷணா ஸா லோகைஷணா ; ப²லார்தை²வ ஸா ; ஸர்வ: ப²லார்த²ப்ரயுக்த ஏவ ஹி ஸர்வம் ஸாத⁴நமுபாத³த்தே ; அத ஏகைவ ஏஷணா யா லோகைஷணா ஸா ஸாத⁴நமந்தரேண ஸம்பாத³யிதும் ந ஶக்யத இதி, ஸாத்⁴யஸாத⁴நபே⁴தே³ந உபே⁴ ஹி யஸ்மாத் ஏதே ஏஷணே ஏவ ப⁴வத: । தஸ்மாத் ப்³ரஹ்மவிதோ³ நாஸ்தி கர்ம கர்மஸாத⁴நம் வா — அதோ யே(அ)திக்ராந்தா ப்³ராஹ்மணா:, ஸர்வம் கர்ம கர்மஸாத⁴நம் ச ஸர்வம் தே³வபித்ருமாநுஷநிமித்தம் யஜ்ஞோபவீதாதி³ — தேந ஹி தை³வம் பித்ர்யம் மாநுஷம் ச கர்ம க்ரியதே, ‘நிவீதம் மநுஷ்யாணாம்’ (தை. ஸம். 2 । 5 । 11 । 1) இத்யாதி³ஶ்ருதே: । தஸ்மாத் பூர்வே ப்³ராஹ்மணா: ப்³ரஹ்மவித³: வ்யுத்தா²ய கர்மப்⁴ய: கர்மஸாத⁴நேப்⁴யஶ்ச யஜ்ஞோபவீதாதி³ப்⁴ய:, பரமஹம்ஸபாரிவ்ராஜ்யம் ப்ரதிபத்³ய, பி⁴க்ஷாசர்யம் சரந்தி — பி⁴க்ஷார்த²ம் சரணம் பி⁴க்ஷாசர்யம் , சரந்தி — த்யக்த்வா ஸ்மார்தம் லிங்க³ம் கேவலமாஶ்ரமமாத்ரஶரணாநாம் ஜீவநஸாத⁴நம் பாரிவ்ராஜ்யவ்யஞ்ஜகம் ; வித்³வாந் லிங்க³வர்ஜித: — ‘தஸ்மாத³லிங்கோ³ த⁴ர்மஜ்ஞோ(அ)வ்யக்தலிங்கோ³(அ)வ்யக்தாசார:’ (அஶ்வ. 46 । 51) (வ. 10 । 12) இத்யாதி³ஸ்ம்ருதிப்⁴ய:, ‘அத² பரிவ்ராட்³விவர்ணவாஸா முண்டோ³(அ)பரிக்³ரஹ:’ (ஜா. உ. 5) இத்யாதி³ஶ்ருதே:, ‘ஸஶிகா²ந்கேஶாந்நிக்ருத்ய விஸ்ருஜ்ய யஜ்ஞோபவீதம்’ (க. ரு. 1) இதி ச ॥
நநு ‘வ்யுத்தா²யாத² பி⁴க்ஷாசர்யம் சரந்தி’ இதி வர்தமாநாபதே³ஶாத் அர்த²வாதோ³(அ)யம் ; ந விதா⁴யக: ப்ரத்யய: கஶ்சிச்ச்²ரூயதே லிங்லோட்தவ்யாநாமந்யதமோ(அ)பி ; தஸ்மாத் அர்த²வாத³மாத்ரேண ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிவிஹிதாநாம் யஜ்ஞோபவீதாதீ³நாம் ஸாத⁴நாநாம் ந ஶக்யதே பரித்யாக³: காரயிதும் ; ‘யஜ்ஞோபவீத்யேவாதீ⁴யீத யாஜயேத்³யஜேத வா’ (தை. ஆ. 2 । 1 । 1) । பாரிவ்ராஜ்யே தாவத³த்⁴யயநம் விஹிதம் — ‘வேத³ஸந்ந்யஸநாச்சூ²த்³ரஸ்தஸ்மாத்³வேத³ம் ந ஸந்ந்யஸேத்’ இதி ; ‘ஸ்வாத்⁴யாய ஏவோத்ஸ்ருஜ்யமாநோ வாசம்’ (ஆ. த⁴. 2 । 21 । 10) இதி ச ஆபஸ்தம்ப³: ; ‘ப்³ரஹ்மோஜ்ஜ²ம் வேத³நிந்தா³ ச கௌடஸாக்ஷ்யம் ஸுஹ்ருத்³வத⁴: । க³ர்ஹிதாந்நாத்³யயோர்ஜக்³தி⁴: ஸுராபாநஸமாநி ஷட்’ (மநு. 11 । 56) — இதி வேத³பரித்யாகே³ தோ³ஷஶ்ரவணாத் । ‘உபாஸநே கு³ரூணாம் வ்ருத்³தா⁴நாமதிதீ²நாம் ஹோமே ஜப்யகர்மணி போ⁴ஜந ஆசமநே ஸ்வாத்⁴யாயே ச யஜ்ஞோபவீதீ ஸ்யாத்’ (ஆ. த⁴. 1 । 15 । 1) இதி பரிவ்ராஜகத⁴ர்மேஷு ச கு³ரூபாஸநஸ்வாத்⁴யாய போ⁴ஜநாசமநாதீ³நாம் கர்மணாம் ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிஷு கர்தவ்யதயா சோதி³தத்வாத் கு³ர்வாத்³யுபாஸநாங்க³த்வேந யஜ்ஞோபவீதஸ்ய விஹிதத்வாத் தத்பரித்யாகோ³ நைவாவக³ந்தும் ஶக்யதே । யத்³யபி ஏஷணாப்⁴யோ வ்யுத்தா²நம் விதீ⁴யத ஏவ, ததா²பி புத்ராத்³யேஷணாப்⁴யஸ்திஸ்ருப்⁴ய ஏவ வ்யுத்தா²நம் , ந து ஸர்வஸ்மாத்கர்மண: கர்மஸாத⁴நாச்ச வ்யுத்தா²நம் ; ஸர்வபரித்யாகே³ ச அஶ்ருதம் க்ருதம் ஸ்யாத் , ஶ்ருதம் ச யஜ்ஞோபவீதாதி³ ஹாபிதம் ஸ்யாத் ; ததா² ச மஹாநபராத⁴: விஹிதாகரணப்ரதிஷித்³தா⁴சரணநிமித்த: க்ருத: ஸ்யாத் ; தஸ்மாத் யஜ்ஞோபவீதாதி³லிங்க³பரித்யாகோ³(அ)ந்த⁴பரம்பரைவ ॥
ந, ‘யஜ்ஞோபவீதம் வேதா³ம்ஶ்ச ஸர்வம் தத்³வர்ஜயேத்³யதி:’ (க. ரு. 2) இதி ஶ்ருதே: । அபி ச ஆத்மஜ்ஞாநபரத்வாத்ஸர்வஸ்யா உபநிஷத³: — ஆத்மா த்³ரஷ்டவ்ய: ஶ்ரோதவ்யோ மந்தவ்ய இதி ஹி ப்ரஸ்துதம் ; ஸ ச ஆத்மைவ ஸாக்ஷாத³பரோக்ஷாத்ஸர்வாந்தர: அஶநாயாதி³ஸம்ஸாரத⁴ர்மவர்ஜித இத்யேவம் விஜ்ஞேய இதி தாவத் ப்ரஸித்³த⁴ம் ; ஸர்வா ஹீயமுபநிஷத் ஏவம்பரேதி வித்⁴யந்தரஶேஷத்வம் தாவந்நாஸ்தி, அதோ நார்த²வாத³:, ஆத்மஜ்ஞாநஸ்ய கர்தவ்யத்வாத் । ஆத்மா ச அஶநாயாதி³த⁴ர்மவாந்ந ப⁴வதீதி ஸாத⁴நப²லவிலக்ஷணோ ஜ்ஞாதவ்ய: ; அதோ(அ)வ்யதிரேகேண ஆத்மநோ ஜ்ஞாநமவித்³யா — ‘அந்யோ(அ)ஸாவந்யோ(அ)ஹமஸ்மீதி’, (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 10) ந ஸ வேத³, ‘ம்ருத்யோ: ஸ ம்ருத்யுமாப்நோதி ய இஹ நாநேவ பஶ்யதி’, (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 19) ‘ஏகதை⁴வாநுத்³ரஷ்டவ்யம்’, (சா². உ. 6 । 2 । 1) ‘ஏகமேவாத்³விதீயம்’, ‘தத்த்வமஸி’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: । க்ரியாப²லம் ஸாத⁴நம் அஶநாயாதி³ஸம்ஸாரத⁴ர்மாதீதாதா³த்மநோ(அ)ந்யத் அவித்³யாவிஷயம் — ‘யத்ர ஹி த்³வைதமிவ ப⁴வதி’ (ப்³ரு. உ. 2 । 4 । 14) ‘அந்யோ(அ)ஸாவந்யோ(அ)ஹமஸ்மீதி, ’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 10) ‘ந ஸ வேத³’ ‘அத² யே(அ)ந்யதா²தோ விது³:’ (சா². உ. 7 । 25 । 2) இத்யாதி³வாக்யஶதேப்⁴ய: । ந ச வித்³யாவித்³யே ஏகஸ்ய புருஷஸ்ய ஸஹ ப⁴வத:, விரோதா⁴த் — தம:ப்ரகாஶாவிவ ; தஸ்மாத் ஆத்மவித³: அவித்³யாவிஷயோ(அ)தி⁴காரோ ந த்³ரஷ்டவ்ய: க்ரியாகாரகப²லபே⁴த³ரூப:, ‘ம்ருத்யோ: ஸ ம்ருத்யுமாப்நோதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 19) இத்யாதி³நிந்தி³தத்வாத் , ஸர்வக்ரியாஸாத⁴நப²லாநாம் ச அவித்³யாவிஷயாணாம் தத்³விபரீதாத்மவித்³யயா ஹாதவ்யத்வேநேஷ்டத்வாத் , யஜ்ஞோபவீதாதி³ஸாத⁴நாநாம் ச தத்³விஷயத்வாத் । தஸ்மாத் அஸாத⁴நப²லஸ்வபா⁴வாதா³த்மந: அந்யவிஷயா விலக்ஷணா ஏஷணா ; உபே⁴ ஹ்யேதே ஸாத⁴நப²லே ஏஷணே ஏவ ப⁴வத: யஜ்ஞோபவீதாதே³ஸ்தத்ஸாத்⁴யகர்மணாம் ச ஸாத⁴நத்வாத் , ‘உபே⁴ ஹ்யேதே ஏஷணே ஏவ’ இதி ஹேதுவசநேநாவதா⁴ரணாத் । யஜ்ஞோபவீதாதி³ஸாத⁴நாத் தத்ஸாத்⁴யேப்⁴யஶ்ச கர்மப்⁴ய: அவித்³யாவிஷயத்வாத் ஏஷணாரூபத்வாச்ச ஜிஹாஸிதவ்யரூபத்வாச்ச வ்யுத்தா²நம் விதி⁴த்ஸிதமேவ । நநூபநிஷத³ ஆத்மஜ்ஞாநபரத்வாத் வ்யுத்தா²நஶ்ருதி: தத்ஸ்துத்யர்தா², ந விதி⁴: — ந, விதி⁴த்ஸிதவிஜ்ஞாநேந ஸமாநகர்த்ருகத்வஶ்ரவணாத் ; ந ஹி அகர்தவ்யேந கர்தவ்யஸ்ய ஸமாநகர்த்ருகத்வேந வேதே³ கதா³சித³பி ஶ்ரவணம் ஸம்ப⁴வதி ; கர்தவ்யாநாமேவ ஹி அபி⁴ஷவஹோமப⁴க்ஷாணாம் யதா² ஶ்ரவணம் — அபி⁴ஷுத்ய ஹுத்வா ப⁴க்ஷயந்தீதி, தத்³வத் ஆத்மஜ்ஞாநைஷணாவ்யுத்தா²நபி⁴க்ஷாசர்யாணாம் கர்தவ்யாநாமேவ ஸமாநகர்த்ருகத்வஶ்ரவணம் ப⁴வேத் । அவித்³யாவிஷயத்வாத் ஏஷணாத்வாச்ச அர்த²ப்ராப்த ஆத்மஜ்ஞாநவிதே⁴ரேவ யஜ்ஞோபவீதாதி³பரித்யாக³:, ந து விதா⁴தவ்ய இதி சேத் — ந ; ஸுதராமாத்மநஜ்ஞாநவிதி⁴நைவ விஹிதஸ்ய ஸமாநகர்த்ருகத்வஶ்ரவணேந தா³ர்ட்⁴யோபபத்தி:, ததா² பி⁴க்ஷாசர்யஸ்ய ச । யத்புநருக்தம் , வர்தமாநாபதே³ஶாத³ர்த²வாத³மாத்ரமிதி — ந, ஔது³ம்ப³ரயூபாதி³விதி⁴ஸமாநத்வாத³தோ³ஷ: ॥
‘வ்யுத்தா²ய பி⁴க்ஷாசர்யம் சரந்தி’ இத்யநேந பாரிவ்ராஜ்யம் விதீ⁴யதே ; பாரிவ்ராஜ்யாஶ்ரமே ச யஜ்ஞோபவீதாதி³ஸாத⁴நாநி விஹிதாநி லிங்க³ம் ச ஶ்ருதிபி⁴: ஸ்ம்ருதிபி⁴ஶ்ச ; அத: தத் வர்ஜயித்வா அந்யஸ்மாத்³வ்யுத்தா²நம் ஏஷணாத்வே(அ)பீதி சேத் — ந, விஜ்ஞாநஸமாநகர்த்ருகாத்பாரிவ்ராஜ்யாத் ஏஷணாவ்யுத்தா²நலக்ஷணாத் பாரிவ்ராஜ்யாந்தரோபபத்தே: ; யத்³தி⁴ தத் ஏஷணாப்⁴யோ வ்யுத்தா²நலக்ஷணம் பாரிவ்ராஜ்யம் , தத் ஆத்மஜ்ஞாநாங்க³ம் , ஆத்மஜ்ஞாநவிரோத்⁴யேஷணாபரித்யாக³ரூபத்வாத் , அவித்³யாவிஷயத்வாச்சைஷணாயா: ; தத்³வ்யதிரேகேண ச அஸ்தி ஆஶ்ரமரூபம் பாரிவ்ராஜ்யம் ப்³ரஹ்மலோகாதி³ப²லப்ராப்திஸாத⁴நம் , யத்³விஷயம் யஜ்ஞோபவீதாதி³ஸாத⁴நவிதா⁴நம் லிங்க³விதா⁴நம் ச । ந ச ஏஷணாரூபஸாத⁴நோபாதா³நஸ்ய ஆஶ்ரமத⁴ர்மமாத்ரேண பாரிவ்ராஜ்யாந்தரே விஷயே ஸம்ப⁴வதி ஸதி, ஸர்வோபநிஷத்³விஹிதஸ்ய ஆத்மஜ்ஞாநஸ்ய பா³த⁴நம் யுக்தம் , யஜ்ஞோபவீதாத்³யவித்³யாவிஷயைஷணாரூபஸாத⁴நோபாதி³த்ஸாயாம் ச அவஶ்யம் அஸாத⁴நப²லரூபஸ்ய அஶநாயாதி³ஸம்ஸாரத⁴ர்மவர்ஜிதஸ்ய அஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மீதி விஜ்ஞாநம் பா³த்⁴யதே । ந ச தத்³பா³த⁴நம் யுக்தம் , ஸர்வோபநிஷதா³ம் தத³ர்த²பரத்வாத் । ‘பி⁴க்ஷாசர்யம் சரந்தி’ இத்யேஷணாம் க்³ராஹயந்தீ ஶ்ருதி: ஸ்வயமேவ பா³த⁴த இதி சேத் — அதா²பி ஸ்யாதே³ஷணாப்⁴யோ வ்யுத்தா²நம் விதா⁴ய புநரேஷணைகதே³ஶம் பி⁴க்ஷாசர்யம் க்³ராஹயந்தீ தத்ஸம்ப³த்³த⁴மந்யத³பி க்³ராஹயதீதி சேத் — ந, பி⁴க்ஷாசர்யஸ்யாப்ரயோஜகத்வாத் — ஹுத்வோத்தரகாலப⁴க்ஷணவத் ; ஶேஷப்ரதிபத்திகர்மத்வாத் அப்ரயோஜகம் ஹி தத் ; அஸம்ஸ்காரகத்வாச்ச — ப⁴க்ஷணம் புருஷஸம்ஸ்காரகமபி ஸ்யாத் , ந து பி⁴க்ஷாசர்யம் ; நியமாத்³ருஷ்டஸ்யாபி ப்³ரஹ்மவித³: அநிஷ்டத்வாத் । நியமாத்³ருஷ்டஸ்யாநிஷ்டத்வே கிம் பி⁴க்ஷாசர்யேணேதி சேத் — ந, அந்யஸாத⁴நாத் வ்யுத்தா²நஸ்ய விஹிதத்வாத் । ததா²பி கிம் தேநேதி சேத் — யதி³ ஸ்யாத் , பா³ட⁴ம் அப்⁴யுபக³ம்யதே ஹி தத் । யாநி பாரிவ்ராஜ்யே(அ)பி⁴ஹிதாநி வசநாநி ‘யஜ்ஞோபவீத்யேவாதீ⁴யீத’ (தை. ஆ. 2 । 1 । 1) இத்யாதீ³நி, தாநி அவித்³வத்பாரிவ்ராஜ்யமாத்ரவிஷயாணீதி பரிஹ்ருதாநி ; இதரதா²த்மஜ்ஞாநபா³த⁴: ஸ்யாதி³தி ஹ்யுக்தம் ; ‘நிராஶிஷமநாரம்ப⁴ம் நிர்நமஸ்காரமஸ்துதிம் । அக்ஷீணம் க்ஷீணகர்மாணம் தம் தே³வா ப்³ராஹ்மணம் விது³:’ (மோ. த⁴. 263 । 34) இதி ஸர்வகர்மாபா⁴வம் த³ர்ஶயதி ஸ்ம்ருதி: விது³ஷ: — ‘வித்³வாம்ல்லிங்க³விவர்ஜித:’ ( ? ), ‘தஸ்மாத³லிங்கோ³ த⁴ர்மஜ்ஞ:’ (அஶ்வ. 46 । 51) இதி ச । தஸ்மாத் பரமஹம்ஸபாரிவ்ராஜ்யமேவ வ்யுத்தா²நலக்ஷணம் ப்ரதிபத்³யேத ஆத்மவித் ஸர்வகர்மஸாத⁴நபரித்யாக³ரூபமிதி ॥
யஸ்மாத் பூர்வே ப்³ராஹ்மணா ஏதமாத்மாநம் அஸாத⁴நப²லஸ்வபா⁴வம் விதி³த்வா ஸர்வஸ்மாத் ஸாத⁴நப²லஸ்வரூபாத் ஏஷணாலக்ஷணாத் வ்யுத்தா²ய பி⁴க்ஷாசர்யம் சரந்தி ஸ்ம, த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டார்த²ம் கர்ம தத்ஸாத⁴நம் ச ஹித்வா — தஸ்மாத் அத்³யத்வே(அ)பி ப்³ராஹ்மண: ப்³ரஹ்மவித் , பாண்டி³த்யம் பண்டி³தபா⁴வம் , ஏததா³த்மவிஜ்ஞாநம் பாண்டி³த்யம் , தத் நிர்வித்³ய நி:ஶேஷம் விதி³த்வா, ஆத்மவிஜ்ஞாநம் நிரவஶேஷம் க்ருத்வேத்யர்த²: — ஆசார்யத ஆக³மதஶ்ச ஏஷணாப்⁴யோ வ்யுத்தா²ய — ஏஷணாவ்யுத்தா²நாவஸாநமேவ ஹி தத்பாண்டி³த்யம் , ஏஷணாதிரஸ்காரோத்³ப⁴வத்வாத் ஏஷணாவிருத்³த⁴த்வாத் ; ஏஷணாமதிரஸ்க்ருத்ய ந ஹ்யாத்மவிஷயஸ்ய பாண்டி³த்யஸ்யோத்³ப⁴வ இதி ஆத்மஜ்ஞாநேநைவ விஹிதமேஷணாவ்யுத்தா²நம் ஆத்மஜ்ஞாநஸமாநகர்த்ருகத்வாப்ரத்யயோபாதா³நலிங்க³ஶ்ருத்யா த்³ருடீ⁴க்ருதம் । தஸ்மாத் ஏஷணாப்⁴யோ வ்யுத்தா²ய ஜ்ஞாநப³லபா⁴வேந பா³ல்யேந திஷ்டா²ஸேத் ஸ்தா²துமிச்சே²த் ; ஸாத⁴நப²லாஶ்ரயணம் ஹி ப³லம் இதரேஷாமநாத்மவிதா³ம் ; தத்³ப³லம் ஹித்வா வித்³வாந் அஸாத⁴நப²லஸ்வரூபாத்மவிஜ்ஞாநமேவ ப³லம் தத்³பா⁴வமேவ கேவலம் ஆஶ்ரயேத் , ததா³ஶ்ரயணே ஹி கரணாநி ஏஷணாவிஷயே ஏநம் ஹ்ருத்வா ஸ்தா²பயிதும் நோத்ஸஹந்தே ; ஜ்ஞாநப³லஹீநம் ஹி மூட⁴ம் த்³ருஷ்டாத்³ருஷ்டவிஷயாயாமேஷணாயாமேவ ஏநம் கரணாநி நியோஜயந்தி ; ப³லம் நாம ஆத்மவித்³யயா அஶேஷவிஷயத்³ருஷ்டிதிரஸ்கரணம் ; அத: தத்³பா⁴வேந பா³ல்யேந திஷ்டா²ஸேத் , ததா² ‘ஆத்மநா விந்த³தே வீர்யம்’ (கே. உ. 2 । 4) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் , ‘நாயமாத்மா ப³லஹீநேந லப்⁴ய:’ (மு. உ. 3 । 2 । 4) இதி ச । பா³ல்யம் ச பாண்டி³த்யம் ச நிர்வித்³ய நி:ஶேஷம் க்ருத்வா அத² மநநாந்முநி: யோகீ³ ப⁴வதி ; ஏதாவத்³தி⁴ ப்³ராஹ்மணேந கர்தவ்யம் , யது³த ஸர்வாநாத்மப்ரத்யயதிரஸ்கரணம் ; ஏதத்க்ருத்வா க்ருதக்ருத்யோ யோகீ³ ப⁴வதி । அமௌநம் ச ஆத்மஜ்ஞாநாநாத்மப்ரத்யயதிரஸ்காரௌ பாண்டி³த்யபா³ல்யஸம்ஜ்ஞகௌ நி:ஶேஷம் க்ருத்வா, மௌநம் நாம அநாத்மப்ரத்யயதிரஸ்கரணஸ்ய பர்யவஸாநம் ப²லம் — தச்ச நிர்வித்³ய அத² ப்³ராஹ்மண: க்ருதக்ருத்யோ ப⁴வதி — ப்³ரஹ்மைவ ஸர்வமிதி ப்ரத்யய உபஜாயதே । ஸ ப்³ராஹ்மண: க்ருதக்ருத்ய:, அதோ ப்³ராஹ்மண: ; நிருபசரிதம் ஹி ததா³ தஸ்ய ப்³ராஹ்மண்யம் ப்ராப்தம் ; அத ஆஹ — ஸ ப்³ராஹ்மண: கேந ஸ்யாத் கேந சரணேந ப⁴வேத் ? யேந ஸ்யாத் — யேந சரணேந ப⁴வேத் , தேந ஈத்³ருஶ ஏவாயம் — யேந கேநசித் சரணேந ஸ்யாத் , தேந ஈத்³ருஶ ஏவ உக்தலக்ஷண ஏவ ப்³ராஹ்மணோ ப⁴வதி ; யேந கேநசிச்சரணேநேதி ஸ்துத்யர்த²ம் — யேயம் ப்³ராஹ்மண்யாவஸ்தா² ஸேயம் ஸ்தூயதே, ந து சரணே(அ)நாத³ர: । அத: ஏதஸ்மாத்³ப்³ராஹ்மண்யாவஸ்தா²நாத் அஶநாயாத்³யதீதாத்மஸ்வரூபாத் நித்யத்ருப்தாத் , அந்யத் அவித்³யாவிஷயமேஷணாலக்ஷணம் வஸ்த்வந்தரம் , ஆர்தம் விநாஶி ஆர்திபரிக்³ருஹீதம் ஸ்வப்நமாயாமரீச்யுத³கஸமம் அஸாரம் , ஆத்மைவ ஏக: கேவலோ நித்யமுக்த இதி । ததோ ஹ கஹோல: கௌஷீதகேய: உபரராம ॥
ஷஷ்ட²ம் ப்³ராஹ்மணம்
அத² ஹைநம் கா³ர்கீ³ வாசக்நவீ பப்ரச்ச² யாஜ்ஞவல்க்யேதி ஹோவாச யதி³த³ம் ஸர்வமப்ஸ்வோதம் ச ப்ரோதம் ச கஸ்மிந்நு க²ல்வாப ஓதாஶ்ச ப்ரோதாஶ்சேதி வாயௌ கா³ர்கீ³தி கஸ்மிந்நு க²லு வாயுரோதஶ்ச ப்ரோதஶ்சேத்யந்தரிக்ஷலோகேஷு கா³ர்கீ³தி கஸ்மிந்நு க²ல்வந்தரிக்ஷலோகா ஓதாஶ்ச ப்ரோதாஶ்சேதி க³ந்த⁴ர்வலோகேஷு கா³ர்கீ³தி கஸ்மிந்நு க²லு க³ந்த⁴ர்வலோகா ஓதாஶ்ச ப்ரோதாஶ்சேத்யாதி³த்யலோகேஷு கா³ர்கீ³தி கஸ்மிந்நு க²ல்வாதி³த்யலோகா ஓதாஶ்ச ப்ரோதாஶ்சேதி சந்த்³ரலோகேஷு கா³ர்கீ³தி கஸ்மிந்நு க²லு சந்த்³ரலோகா ஓதாஶ்ச ப்ரோதாஶ்சேதி நக்ஷத்ரலோகேஷு கா³ர்கீ³தி கஸ்மிந்நு க²லு நக்ஷத்ரலோகா ஓதாஶ்ச ப்ரோதாஶ்சேதி தே³வலோகேஷு கா³ர்கீ³தி கஸ்மிந்நு க²லு தே³வலோகா ஓதாஶ்ச ப்ரோதாஶ்சேதீந்த்³ரலோகேஷு கா³ர்கீ³தி கஸ்மிந்நு க²ல்விந்த்³ரலோகா ஓதாஶ்ச ப்ரோதாஶ்சேதி ப்ரஜாபதிலோகேஷு கா³ர்கீ³தி கஸ்மிந்நு க²லு ப்ரஜாபதிலோகா ஓதாஶ்ச ப்ரோதாஶ்சேதி ப்³ரஹ்மலோகேஷு கா³ர்கீ³தி கஸ்மிந்நு க²லு ப்³ரஹ்மலோகா ஓதாஶ்ச ப்ரோதாஶ்சேதி ஸ ஹோவாச கா³ர்கி³ மாதிப்ராக்ஷீர்மா தே மூர்தா⁴ வ்யபப்தத³நதிப்ரஶ்ந்யாம் வை தே³வதாமதிப்ருச்ச²ஸி கா³ர்கி³ மாதிப்ராக்ஷீரிதி ததோ ஹ கா³ர்கீ³ வாசக்நவ்யுபரராம ॥ 1 ॥
யத்ஸாக்ஷாத³பரோக்ஷாத்³ப்³ரஹ்ம ஸர்வாந்தர ஆத்மேத்யுக்தம் , தஸ்ய ஸர்வாந்தரஸ்ய ஸ்வரூபாதி⁴க³மாய ஆ ஶாகல்யப்³ராஹ்மணாத் க்³ரந்த² ஆரப்⁴யதே । ப்ருதி²வ்யாதீ³நி ஹ்யாகாஶாந்தாநி பூ⁴தாநி அந்தர்ப³ஹிர்பா⁴வேந வ்யவஸ்தி²தாநி ; தேஷாம் யத் பா³ஹ்யம் பா³ஹ்யம் , அதி⁴க³ம்யாதி⁴க³ம்ய நிராகுர்வந் த்³ரஷ்டு: ஸாக்ஷாத்ஸர்வாந்தரோ(அ)கௌ³ண ஆத்மா ஸர்வஸம்ஸாரத⁴ர்மவிநிர்முக்தோ த³ர்ஶயிதவ்ய இத்யாரம்ப⁴: — அத² ஹைநம் கா³ர்கீ³ நாமத:, வாசக்நவீ வசக்நோர்து³ஹிதா, பப்ரச்ச² ; யாஜ்ஞவல்க்யேதி ஹோவாச ; யதி³த³ம் ஸர்வம் பார்தி²வம் தா⁴துஜாதம் அப்ஸு உத³கே ஓதம் ச ப்ரோதம் ச — ஓதம் தீ³ர்க⁴படதந்துவத் , ப்ரோதம் திர்யக்தந்துவத் , விபரீதம் வா — அத்³பி⁴: ஸர்வதோ(அ)ந்தர்ப³ஹிர்பூ⁴தாபி⁴ர்வ்யாப்தமித்யர்த²: ; அந்யதா² ஸக்துமுஷ்டிவத்³விஶீர்யேத । இத³ம் தாவத் அநுமாநமுபந்யஸ்தம் — யத் கார்யம் பரிச்சி²ந்நம் ஸ்தூ²லம் , காரணேந அபரிச்சி²ந்நேந ஸூக்ஷ்மேண வ்யாப்தமிதி த்³ருஷ்டம் — யதா² ப்ருதி²வீ அத்³பி⁴: ; ததா² பூர்வம் பூர்வம் உத்தரேணோத்தரேண வ்யாபிநா ப⁴விதவ்யம் — இத்யேஷ ஆ ஸர்வாந்தராதா³த்மந: ப்ரஶ்நார்த²: । தத்ர பூ⁴தாநி பஞ்ச ஸம்ஹதாந்யேவ உத்தரமுத்தரம் ஸூக்ஷ்மபா⁴வேந வ்யாபகேந காரணரூபேண ச வ்யவதிஷ்ட²ந்தே ; ந ச பரமாத்மநோ(அ)ர்வாக் தத்³வ்யதிரேகேண வஸ்த்வந்தரமஸ்தி, ‘ஸத்யஸ்ய ஸத்யம்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 3 । 6) இதி ஶ்ருதே: ; ஸத்யம் ச பூ⁴தபஞ்சகம் , ஸத்யஸ்ய ஸத்யம் ச பர ஆத்மா । கஸ்மிந்நு க²ல்வாப ஓதாஶ்ச ப்ரோதாஶ்சேதி — தாஸாமபி கார்யத்வாத் ஸ்தூ²லத்வாத் பரிச்சி²ந்நத்வாச்ச க்வசித்³தி⁴ ஓதப்ரோதபா⁴வேந ப⁴விதவ்யம் ; க்வ தாஸாம் ஓதப்ரோதபா⁴வ இதி । ஏவமுத்தரோத்தரப்ரஶ்நப்ரஸங்கோ³ யோஜயிதவ்ய: । வாயௌ கா³ர்கீ³தி ; நநு அக்³நாவிதி வக்தவ்யம் — நைஷ தோ³ஷ: ; அக்³நே: பார்தி²வம் வா ஆப்யம் வா தா⁴துமநாஶ்ரித்ய இதரபூ⁴தவத் ஸ்வாதந்த்ர்யேண ஆத்மலாபோ⁴ நாஸ்தீதி தஸ்மிந் ஓதப்ரோதபா⁴வோ நோபதி³ஶ்யதே । கஸ்மிந்நு க²லு வாயுரோதஶ்ச ப்ரோதஶ்சேத்யந்தரிக்ஷலோகேஷு கா³ர்கீ³தி । தாந்யேவ பூ⁴தாநி ஸம்ஹதாநி அந்தரிக்ஷலோகா: ; தாந்யபி — க³ந்த⁴ர்வலோகேஷு க³ந்த⁴ர்வலோகா:, ஆதி³த்யலோகேஷு ஆதி³த்யலோகா:, சந்த்³ரலோகேஷு சந்த்³ரலோகா: நக்ஷத்ரலோகேஷு நக்ஷத்ரலோகா:, தே³வலோகேஷு தே³வலோகா:, இந்த்³ரலோகேஷு இந்த்³ரலோகா:, விராட்ஶரீராரம்ப⁴கேஷு பூ⁴தேஷு ப்ரஜாபதிலோகேஷு ப்ரஜாபதிலோகா:, ப்³ரஹ்மலோகேஷு ப்³ரஹ்மலோகா நாம — அண்டா³ரம்ப⁴காணி பூ⁴தாநி ; ஸர்வத்ர ஹி ஸூக்ஷ்மதாரதம்யக்ரமேண ப்ராண்யுபபோ⁴கா³ஶ்ரயாகாரபரிணதாநி பூ⁴தாநி ஸம்ஹதாநி தாந்யேவ பஞ்சேதி ப³ஹுவசநபா⁴ஞ்ஜி । கஸ்மிந்நு க²லு ப்³ரஹ்மலோகா ஓதாஶ்ச ப்ரோதாஶ்சேதி — ஸ ஹோவாச யாஜ்ஞவல்க்ய: — ஹே கா³ர்கி³ மாதிப்ராக்ஷீ: ஸ்வம் ப்ரஶ்நம் , ந்யாயப்ரகாரமதீத்ய ஆக³மேந ப்ரஷ்டவ்யாம் தே³வதாம் அநுமாநேந மா ப்ராக்ஷீரித்யர்த²: ; ப்ருச்ச²ந்த்யாஶ்ச மா தே தவ மூர்தா⁴ ஶிர: வ்யபப்தத் விஸ்பஷ்டம் பதேத் ; தே³வதாயா: ஸ்வப்ரஶ்ந ஆக³மவிஷய: ; தம் ப்ரஶ்நவிஷயமதிக்ராந்தோ கா³ர்க்³யா: ப்ரஶ்ந:, ஆநுமாநிகத்வாத் ; ஸ யஸ்யா தே³வதாயா: ப்ரஶ்ந: ஸா அதிப்ரஶ்ந்யா, ந அதிப்ரஶ்ந்யா அநதிப்ரஶ்ந்யா, ஸ்வப்ரஶ்நவிஷயைவ, கேவலாக³மக³ம்யேத்யர்த²: ; தாம் அநதிப்ரஶ்ந்யாம் வை தே³வதாம் அதிப்ருச்ச²ஸி । அதோ கா³ர்கீ³ மாதிப்ராக்ஷீ:, மர்தும் சேந்நேச்ச²ஸி । ததோ ஹ கா³ர்கீ³ வாசக்நவ்யுபரராம ॥
ஸப்தமம் ப்³ராஹ்மணம்
“ய:+ஸர்வாம்ல்லோகாந்”(ப்³ரு.+உ.+3 ।+7 ।+1)
அத² ஹைநமுத்³தா³லக ஆருணி: பப்ரச்ச² யாஜ்ஞவல்க்யேதி ஹோவாச மத்³ரேஷ்வவஸாம பதஞ்ஜலஸ்ய காப்யஸ்ய க்³ருஹேஷு யஜ்ஞமதீ⁴யாநாஸ்தஸ்யாஸீத்³பா⁴ர்யா க³ந்த⁴ர்வக்³ருஹீதா தமப்ருச்சா²ம கோ(அ)ஸீதி ஸோ(அ)ப்³ரவீத்கப³ந்த⁴ ஆத²ர்வண இதி ஸோ(அ)ப்³ரவீத்பதஞ்ஜலம் காப்யம் யாஜ்ஞிகாம்ஶ்ச வேத்த² நு த்வம் காப்ய தத்ஸூத்ரம் யேநாயம் ச லோக: பரஶ்ச லோக: ஸர்வாணி ச பூ⁴தாநி ஸந்த்³ருப்³தா⁴நி ப⁴வந்தீதி ஸோ(அ)ப்³ரவீத்பதஞ்ஜல: காப்யோ நாஹம் தத்³ப⁴க³வந்வேதே³தி ஸோ(அ)ப்³ரவீத்பதஞ்ஜலம் காப்யம் யாஜ்ஞிகாம்ஶ்ச வேத்த² நு த்வம் காப்ய தமந்தர்யாமிணம் ய இமம் ச லோகம் பரம் ச லோகம் ஸர்வாணி ச பூ⁴தாநி யோ(அ)ந்தரோ யமயதீதி ஸோ(அ)ப்³ரவீத்பதஞ்ஜல: காப்யோ நாஹம் தம் ப⁴க³வந்வேதே³தி ஸோ(அ)ப்³ரவீத்பதஞ்ஜலம் காப்யம் யாஜ்ஞிகாம்ஶ்ச யோ வை தத்காப்ய ஸூத்ரம் வித்³யாத்தம் சாந்தர்யாமிணமிதி ஸ ப்³ரஹ்மவித்ஸ லோகவித்ஸ தே³வவித்ஸ வேத³வித்ஸ பூ⁴தவித்ஸ ஆத்மவித்ஸ ஸர்வவிதி³தி தேப்⁴யோ(அ)ப்³ரவீத்தத³ஹம் வேத³ தச்சேத்த்வம் யாஜ்ஞவல்க்ய ஸூத்ரமவித்³வாம்ஸ்தம் சாந்தர்யாமிணம் ப்³ரஹ்மக³வீருத³ஜஸே மூர்தா⁴ தே விபதிஷ்யதீதி வேத³ வா அஹம் கௌ³தம தத்ஸூத்ரம் தம் சாந்தர்யாமிணமிதி யோ வா இத³ம் கஶ்சித்³ப்³ரூயாத்³வேத³ வேதே³தி யதா² வேத்த² ததா² ப்³ரூஹீதி ॥ 1 ॥
இதா³நீம் ப்³ரஹ்மலோகாநாம் அந்தரதமம் ஸூத்ரம் வக்தவ்யமிதி தத³ர்த² ஆரம்ப⁴: ; தச்ச ஆக³மேநைவ ப்ரஷ்டவ்யமிதி இதிஹாஸேந ஆக³மோபந்யாஸ: க்ரியதே — அத² ஹைநம் உத்³தா³லகோ நாமத:, அருணஸ்யாபத்யம் ஆருணி: பப்ரச்ச² ; யாஜ்ஞவல்க்யேதி ஹோவாச ; மத்³ரேஷு தே³ஶேஷு அவஸாம உஷிதவந்த:, பதஞ்ஜலஸ்ய — பதஞ்ஜலோ நாமத: — தஸ்யைவ கபிகோ³த்ரஸ்ய காப்யஸ்ய க்³ருஹேஷு யஜ்ஞமதீ⁴யாநா: யஜ்ஞஶாஸ்த்ராத்⁴யயநம் குர்வாணா: । தஸ்ய ஆஸீத் பா⁴ர்யா க³ந்த⁴ர்வக்³ருஹீதா ; தமப்ருச்சா²ம — கோ(அ)ஸீதி । ஸோ(அ)ப்³ரவீத் — கப³ந்தோ⁴ நாமத:, அத²ர்வணோ(அ)பத்யம் ஆத²ர்வண இதி । ஸோ(அ)ப்³ரவீத்³க³ந்த⁴ர்வ: பதஞ்ஜலம் காப்யம் யாஜ்ஞிகாம்ஶ்ச தச்சி²ஷ்யாந் — வேத்த² நு த்வம் ஹே காப்ய ஜாநீஷே தத்ஸூத்ரம் ; கிம் தத் ? யேந ஸூத்ரேண அயம் ச லோக: இத³ம் ச ஜந்ம, பரஶ்ச லோக: பரம் ச ப்ரதிபத்தவ்யம் ஜந்ம, ஸர்வாணி ச பூ⁴தாநி ப்³ரஹ்மாதி³ஸ்தம்ப³பர்யந்தாநி, ஸந்த்³ருப்³தா⁴நி ஸங்க்³ரதி²தாநி ஸ்ரகி³வ ஸூத்ரேண விஷ்டப்³தா⁴நி ப⁴வந்தி யேந — தத் கிம் ஸூத்ரம் வேத்த² । ஸோ(அ)ப்³ரவீத் ஏவம் ப்ருஷ்ட: காப்ய: — நாஹம் தத்³ப⁴க³வந்வேதே³தி — தத் ஸூத்ரம் நாஹம் ஜாநே ஹே ப⁴க³வந்நிதி ஸம்பூஜயந்நாஹ । ஸோ(அ)ப்³ரவீத் புநர்க³ந்த⁴ர்வ: உபாத்⁴யாயமஸ்மாம்ஶ்ச — வேத்த² நு த்வம் காப்ய தமந்தர்யாமிணம் — அந்தர்யாமீதி விஶேஷ்யதே — ய இமம் ச லோகம் பரம் ச லோகம் ஸர்வாணி ச பூ⁴தாநி ய: அந்தர: அப்⁴யந்தர: ஸந் யமயதி நியமயதி, தா³ருயந்த்ரமிவ ப்⁴ராமயதி, ஸ்வம் ஸ்வமுசிதவ்யாபாரம் காரயதீதி । ஸோ(அ)ப்³ரவீதே³வமுக்த: பதஞ்ஜல: காப்ய: — நாஹம் தம் ஜாநே ப⁴க³வந்நிதி ஸம்பூஜயந்நாஹ । ஸோ(அ)ப்³ரவீத்புநர்க³ந்த⁴ர்வ: ; ஸூத்ரதத³ந்தர்க³தாந்தர்யாமிணோர்விஜ்ஞாநம் ஸ்தூயதே — ய: கஶ்சித்³வை தத் ஸூத்ரம் ஹே காப்ய வித்³யாத் விஜாநீயாத் தம் ச அந்தர்யாமிணம் ஸூத்ராந்தர்க³தம் தஸ்யைவ ஸூத்ரஸ்ய நியந்தாரம் வித்³யாத் ய: இத்யேவமுக்தேந ப்ரகாரேண — ஸ ஹி ப்³ரஹ்மவித் பரமாத்மவித் , ஸ லோகாம்ஶ்ச பூ⁴ராதீ³நந்தர்யாமிணா நியம்யமாநாந் லோகாந் வேத்தி, ஸ தே³வாம்ஶ்சாக்³ந்யாதீ³ந் லோகிந: ஜாநாதி, வேதா³ம்ஶ்ச ஸர்வப்ரமாணபூ⁴தாந்வேத்தி, பூ⁴தாநி ச ப்³ரஹ்மாதீ³நி ஸூத்ரேண த்⁴ரியமாணாநி தத³ந்தர்க³தேநாந்தர்யாமிணா நியம்யமாநாநி வேத்தி, ஸ ஆத்மாநம் ச கர்த்ருத்வபோ⁴க்த்ருத்வவிஶிஷ்டம் தேநைவாந்தர்யாமிணா நியம்யமாநம் வேத்தி, ஸர்வம் ச ஜக³த் ததா²பூ⁴தம் வேத்தி — இதி ; ஏவம் ஸ்துதே ஸூத்ராந்தர்யாமிவிஜ்ஞாநே ப்ரலுப்³த⁴: காப்யோ(அ)பி⁴முகீ²பூ⁴த:, வயம் ச ; தேப்⁴யஶ்ச அஸ்மப்⁴யம் அபி⁴முகீ²பூ⁴தேப்⁴ய: அப்³ரவீத்³க³ந்த⁴ர்வ: ஸூத்ரமந்தர்யாமிணம் ச ; தத³ஹம் ஸூத்ராந்தர்யாமிவிஜ்ஞாநம் வேத³ க³ந்த⁴ர்வால்லப்³தா⁴க³ம: ஸந் ; தச்சேத் யாஜ்ஞவல்க்ய ஸூத்ரம் , தம் சாந்தர்யாமிணம் அவித்³வாம்ஶ்சேத் , அப்³ரஹ்மவித்ஸந் யதி³ ப்³ரஹ்மக³வீருத³ஜஸே ப்³ரஹ்மவிதா³ம் ஸ்வபூ⁴தா கா³ உத³ஜஸ உந்நயஸி த்வம் அந்யாயேந, ததோ மச்சா²பத³க்³த⁴ஸ்ய மூர்தா⁴ ஶிர: தே தவ விஸ்பஷ்டம் பதிஷ்யதி । ஏவமுக்தோ யாஜ்ஞவல்க்ய ஆஹ — வேத³ ஜாநாமி அஹம் , ஹே கௌ³தமேதி கோ³த்ரத:, தத்ஸூத்ரம் — யத் க³ந்த⁴ர்வஸ்துப்⁴யமுக்தவாந் ; யம் ச அந்தர்யாமிணம் க³ந்த⁴ர்வாத்³விதி³தவந்தோ யூயம் , தம் ச அந்தர்யாமிணம் வேத³ அஹம் — இதி ; ஏவமுக்தே ப்ரத்யாஹ கௌ³தம: — ய: கஶ்சித்ப்ராக்ருத இத³ம் யத்த்வயோக்தம் ப்³ரூயாத் — கத²ம் ? வேத³ வேதே³தி — ஆத்மாநம் ஶ்லாக⁴யந் , கிம் தேந க³ர்ஜிதேந ? கார்யேண த³ர்ஶய ; யதா² வேத்த², ததா² ப்³ரூஹீதி ॥
ஸ ஹோவாச வாயுர்வை கௌ³தம தத்ஸூத்ரம் வாயுநா வை கௌ³தம ஸூத்ரேணாயம் ச லோக: பரஶ்ச லோக: ஸர்வாணி ச பூ⁴தாநி ஸந்த்³ருப்³தா⁴நி ப⁴வந்தி தஸ்மாத்³வை கௌ³தம புருஷம் ப்ரேதமாஹுர்வ்யஸ்ரம்ஸிஷதாஸ்யாங்கா³நீதி வாயுநா ஹி கௌ³தம ஸூத்ரேண ஸந்த்³ருப்³தா⁴நி ப⁴வந்தீத்யேவமேவைதத்³யாஜ்ஞவல்க்யாந்தர்யாமிணம் ப்³ரூஹீதி ॥ 2 ॥
ஸ ஹோவாச யாஜ்ஞவல்க்ய: । ப்³ரஹ்மலோகா யஸ்மிந்நோதாஶ்ச ப்ரோதாஶ்ச வர்தமாநே காலே, யதா² ப்ருதி²வீ அப்ஸு, தத் ஸூத்ரம் ஆக³மக³ம்யம் வக்தவ்யமிதி — தத³ர்த²ம் ப்ரஶ்நாந்தரமுத்தா²பிதம் ; அதஸ்தந்நிர்ணயாய ஆஹ — வாயுர்வை கௌ³தம தத்ஸூத்ரம் ; நாந்யத் ; வாயுரிதி — ஸூக்ஷ்மமாகாஶவத் விஷ்டம்ப⁴கம் ப்ருதி²வ்யாதீ³நாம் , யதா³த்மகம் ஸப்தத³ஶவித⁴ம் லிங்க³ம் கர்மவாஸநாஸமவாயி ப்ராணிநாம் , யத்தத்ஸமஷ்டிவ்யஷ்ட்யாத்மகம் , யஸ்ய பா³ஹ்யா பே⁴தா³: ஸப்தஸப்த மருத்³க³ணா: ஸமுத்³ரஸ்யேவோர்மய: — ததே³தத்³வாயவ்யம் தத்த்வம் ஸூத்ரமித்யபி⁴தீ⁴யதே । வாயுநா வை கௌ³தம ஸூத்ரேண அயம் ச லோக: பரஶ்ச லோக: ஸர்வாணி ச பூ⁴தாநி ஸந்த்³ருப்³தா⁴நி ப⁴வந்தி ஸங்க்³ரதி²தாநி ப⁴வந்தீதி ப்ரஸித்³த⁴மேதத் ; அஸ்தி ச லோகே ப்ரஸித்³தி⁴: ; கத²ம் ? யஸ்மாத் வாயு: ஸூத்ரம் , வாயுநா வித்⁴ருதம் ஸர்வம் , தஸ்மாத்³வை கௌ³தம புருஷம் ப்ரேதமாஹு: கத²யந்தி — வ்யஸ்ரம்ஸிஷத விஸ்ரஸ்தாநி அஸ்ய புருஷஸ்யாங்கா³நீதி ; ஸூத்ராபக³மே ஹி மண்யாதீ³நாம் ப்ரோதாநாமவஸ்ரம்ஸநம் த்³ருஷ்டம் ; ஏவம் வாயு: ஸூத்ரம் ; தஸ்மிந்மணிவத்ப்ரோதாநி யதி³ அஸ்யாங்கா³நி ஸ்யு:, ததோ யுக்தமேதத் வாய்வபக³மே அவஸ்ரம்ஸநமங்கா³நாம் । அதோ வாயுநா ஹி கௌ³தம ஸூத்ரேண ஸந்த்³ருப்³தா⁴நி ப⁴வந்தீதி நிக³மயதி । ஏவமேவைதத் யாஜ்ஞவல்க்ய, ஸம்யகு³க்தம் ஸூத்ரம் ; தத³ந்தர்க³தம் து இதா³நீம் தஸ்யைவ ஸூத்ரஸ்ய நியந்தாரமந்தர்யாமிணம் ப்³ரூஹீத்யுக்த: ஆஹ ॥
ய: ப்ருதி²வ்யாம் திஷ்ட²ந்ப்ருதி²வ்யா அந்தரோ யம் ப்ருதி²வீ ந வேத³ யஸ்ய ப்ருதி²வீ ஶரீரம் ய: ப்ருதி²வீமந்தரோ யமயத்யேஷ த ஆத்மாந்தர்யாம்யம்ருத: ॥ 3 ॥
ய: ப்ருதி²வ்யாம் திஷ்ட²ந்ப⁴வதி, ஸோ(அ)ந்தர்யாமீ । ஸர்வ: ப்ருதி²வ்யாம் திஷ்ட²தீதி ஸர்வத்ர ப்ரஸங்கோ³ மா பூ⁴தி³தி விஶிநஷ்டி — ப்ருதி²வ்யா அந்தர: அப்⁴யந்தர: । தத்ரைதத்ஸ்யாத் , ப்ருதி²வீ தே³வதைவ அந்தர்யாமீதி — அத ஆஹ — யமந்தர்யாமிணம் ப்ருதி²வீ தே³வதாபி ந வேத³ — மய்யந்ய: கஶ்சித்³வர்தத இதி । யஸ்ய ப்ருதி²வீ ஶரீரம் — யஸ்ய ச ப்ருதி²வ்யேவ ஶரீரம் , நாந்யத் — ப்ருதி²வீதே³வதாயா யச்ச²ரீரம் , ததே³வ ஶரீரம் யஸ்ய ; ஶரீரக்³ரஹணம் ச உபலக்ஷணார்த²ம் ; கரணம் ச ப்ருதி²வ்யா: தஸ்ய ; ஸ்வகர்மப்ரயுக்தம் ஹி கார்யம் கரணம் ச ப்ருதி²வீதே³வதாயா: ; தத் அஸ்ய ஸ்வகர்மாபா⁴வாத் அந்தர்யாமிணோ நித்யமுக்தத்வாத் , பரார்த²கர்தவ்யதாஸ்வபா⁴வத்வாத் பரஸ்ய யத்கார்யம் கரணம் ச — ததே³வாஸ்ய, ந ஸ்வத: ; ததா³ஹ — யஸ்ய ப்ருதி²வீ ஶரீரமிதி । தே³வதாகார்யகரணஸ்ய ஈஶ்வரஸாக்ஷிமாத்ரஸாந்நித்⁴யேந ஹி நியமேந ப்ரவ்ருத்திநிவ்ருத்தீ ஸ்யாதாம் ; ய ஈத்³ருகீ³ஶ்வரோ நாராயணாக்²ய:, ப்ருதி²வீம் ப்ருதி²வீதே³வதாம் , யமயதி நியமயதி ஸ்வவ்யாபாரே, அந்தர: அப்⁴யந்தரஸ்திஷ்ட²ந் , ஏஷ த ஆத்மா, தே தவ, மம ச ஸர்வபூ⁴தாநாம் ச இத்யுபலக்ஷணார்த²மேதத் , அந்தர்யாமீ யஸ்த்வயா ப்ருஷ்ட:, அம்ருத: ஸர்வஸம்ஸாரத⁴ர்மவர்ஜித இத்யேதத் ॥
யோ(அ)ப்ஸு திஷ்ட²ந்நத்³ப்⁴யோ(அ)ந்தரோ யமாபோ ந விது³ர்யஸ்யாப: ஶரீரம் யோ(அ)போ(அ)ந்தரோ யமயத்யேஷ த ஆத்மாந்தர்யாம்யம்ருத: ॥ 4 ॥
யோ(அ)க்³நௌ திஷ்ட²ந்நக்³நேரந்தரோ யமக்³நிர்ந வேத³ யஸ்யாக்³நி: ஶரீரம் யோ(அ)க்³நிமந்தரோ யமயத்யேஷ த ஆத்மாந்தர்யாம்யம்ருத: ॥ 5 ॥
யோ(அ)ந்தரிக்ஷே திஷ்ட²ந்நந்தரிக்ஷாத³ந்தரோ யமந்தரிக்ஷம் ந வேத³ யஸ்யாந்தரிக்ஷம் ஶரீரம் யோ(அ)ந்தரிக்ஷமந்தரோ யமயத்யேஷ த ஆத்மாந்தர்யாம்யம்ருத: ॥ 6 ॥
யோ வாயௌ திஷ்ட²ந்வாயோரந்தரோ யம் வாயுர்ந வேத³ யஸ்ய வாயு: ஶரீரம் யோ வாயுமந்தரோ யமயத்யேஷ த ஆத்மாந்தர்யாம்யம்ருத: ॥ 7 ॥
யோ தி³வி திஷ்ட²ந்தி³வோ(அ)ந்தரோயம் த்³யௌர்ந வேத³ யஸ்ய த்³யௌ: ஶரீரம் யோ தி³வமந்தரோ யமயத்யேஷ த ஆத்மாந்தர்யாம்யம்ருத: ॥ 8 ॥
ய ஆதி³த்யே திஷ்ட²ந்நாதி³த்யாத³ந்தரோ யமாதி³த்யோ ந வேத³ யஸ்யாதி³த்ய: ஶரீரம் ய ஆதி³த்யமந்தரோ யமயத்யேஷ த ஆத்மாந்தர்யாம்யம்ருத: ॥ 9 ॥
யோ தி³க்ஷு திஷ்ட²ந்தி³க்³ப்⁴யோ(அ)ந்தரோ யம் தி³ஶோ ந விது³ர்யஸ்ய தி³ஶ: ஶரீரம் யோ தி³ஶோ(அ)ந்தரோ யமயத்யேஷ த ஆத்மாந்தர்யாம்யம்ருத: ॥ 10 ॥
யஶ்சாந்த்³ரதாரகே திஷ்ட²ம்ஶ்சந்த்³ரதாரகாத³ந்தரோ யம் சந்த்³ரதாரகம் ந வேத³ யஸ்ய சந்த்³ரதாரகம் ஶரீரம் யஶ்சந்த்³ரதாரகமந்தரோ யமயத்யேஷ த ஆத்மாந்தர்யாம்யம்ருத: ॥ 11 ॥
ய ஆகாஶே திஷ்ட²ந்நாகாஶாத³ந்தரோ யமாகாஶோ ந வேத³ யஸ்யாகாஶ: ஶரீரம் ய ஆகாஶமந்தரோ யமயத்யேஷ த ஆத்மாந்தர்யாம்யம்ருத: ॥ 12 ॥
யஸ்தமஸி திஷ்ட²ம்ஸ்தமஸோ(அ)ந்தரோ யம் தமோ ந வேத³ யஸ்ய தம: ஶரீரம் யஸ்தமோ(அ)ந்தரோ யமயத்யேஷ த ஆத்மாந்தர்யாம்யம்ருத: ॥ 13 ॥
யஸ்தேஜஸி திஷ்ட²ம்ஸ்தேஜஸோ(அ)ந்தரோ யம் தேஜோ ந வேத³ யஸ்ய தேஜ: ஶரீரம் யஸ்தேஜோ(அ)ந்தரோ யமயத்யேஷ த ஆத்மாந்தர்யாம்யம்ருத இத்யதி⁴தை³வதமதா²தி⁴பூ⁴தம் ॥ 14 ॥
ஸமாநமந்யத் । யோ(அ)ப்ஸு திஷ்ட²ந் , அக்³நௌ, அந்தரிக்ஷே, வாயௌ, தி³வி, ஆதி³த்யே, தி³க்ஷு, சந்த்³ரதாரகே, ஆகாஶே, யஸ்தமஸ்யாவரணாத்மகே பா³ஹ்யே தமஸி, தேஜஸி தத்³விபரீதே ப்ரகாஶஸாமாந்யே — இத்யேவமதி⁴தை³வதம் அந்தர்யாமிவிஷயம் த³ர்ஶநம் தே³வதாஸு । அத² அதி⁴பூ⁴தம் பூ⁴தேஷு ப்³ரஹ்மாதி³ஸ்தம்ப³பர்யந்தேஷு அந்தர்யாமித³ர்ஶநமதி⁴பூ⁴தம் ॥
ய: ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு திஷ்ட²ந்ஸர்வேப்⁴யோ பூ⁴தேப்⁴யோ(அ)ந்தரோ யம் ஸர்வாணி பூ⁴தாநி ந விது³ர்யஸ்ய ஸர்வாணி பூ⁴தாநி ஶரீரம் ய: ஸர்வாணி பூ⁴தாந்யந்தரோ யமயத்யேஷ த ஆத்மாந்தர்யாம்யம்ருத இத்யதி⁴பூ⁴தமதா²த்⁴யாத்மம் ॥ 15 ॥
ய: ப்ராணே திஷ்ட²ந்ப்ராணாத³ந்தரோ யம் ப்ராணோ ந வேத³ யஸ்ய ப்ராண: ஶரீரம் ய: ப்ராணமந்தரோ யமயத்யேஷ த ஆத்மாந்தர்யாம்யம்ருத: ॥ 16 ॥
யோ வாசி திஷ்ட²ந்வாசோ(அ)ந்தரோ யம் வாங்ந வேத³ யஸ்ய வாக்ஶரீரம் யோ வாசமந்தரோ யமயத்யேஷ த ஆத்மாந்தர்யாம்யம்ருத: ॥ 17 ॥
யஶ்சக்ஷுஷி திஷ்ட²ம்ஶ்சக்ஷுஷோ(அ)ந்தரோ யம் சக்ஷுர்ந வேத³ யஸ்ய சக்ஷு: ஶரீரம் யஶ்சக்ஷுரந்தரோ யமயத்யேஷ த ஆத்மாந்தர்யாம்யம்ருத: ॥ 18 ॥
ய: ஶ்ரோத்ரே திஷ்ட²ஞ்ச்²ரோத்ராத³ந்தரோ யம் ஶ்ரோத்ரம் ந வேத³ யஸ்ய ஶ்ரோத்ரம் ஶரீரம் ய: ஶ்ரோத்ரமந்தரோ யமயத்யேஷ த ஆத்மாந்தர்யாம்யம்ருத: ॥ 19 ॥
யோ மநஸி திஷ்ட²ந்மநஸோ(அ)ந்தரோ யம் மநோ ந வேத³ யஸ்ய மந: ஶரீரம் யோ மநோ(அ)ந்தரோ யமயத்யேஷ த ஆத்மாந்தர்யாம்யம்ருத: ॥ 20 ॥
யஸ்த்வசி திஷ்டம் ஸ்த்வசோ(அ)ந்தரோ யம் த்வங்ந வேத³ யஸ்ய த்வக்ஶரீரம் யஸ்த்வசமந்தரோ யமயத்யேஷ த ஆத்மாந்தர்யாம்யம்ருத: ॥ 21 ॥
யோ விஜ்ஞாநே திஷ்ட²ந்விஜ்ஞாநாத³ந்தரோ யம் விஜ்ஞாநம் ந வேத³ யஸ்ய விஜ்ஞாநம் ஶரீரம் யோ விஜ்ஞாநமந்தரோ யமயத்யேஷ த ஆத்மாந்தர்யாம்யம்ருத: ॥ 22 ॥
யோ ரேதஸி திஷ்ட²ந்ரேதஸோ(அ)ந்தரோ யம் ரேதோ ந வேத³ யஸ்ய ரேத: ஶரீரம் யோ ரேதோ(அ)ந்தரோ யமயத்யேஷ த ஆத்மாந்தர்யாம்யம்ருதோ(அ)த்³ருஷ்டோ த்³ரஷ்டாஶ்ருத: ஶ்ரோதாமதோ மந்தாவிஜ்ஞாதோ விஜ்ஞாதா நாந்யோ(அ)தோ(அ)ஸ்தி த்³ரஷ்டா நாந்யோ(அ)தோ(அ)ஸ்தி ஶ்ரோதா நாந்யோ(அ)தோ(அ)ஸ்தி மந்தா நாந்யோ(அ)தோ(அ)ஸ்தி விஜ்ஞாதைஷ த ஆத்மாந்தர்யாம்யம்ருதோ(அ)தோ(அ)ந்யதா³ர்தம் ததோ ஹோத்³தா³லக ஆருணிருபரராம ॥ 23 ॥
அதா²த்⁴யாத்மம் — ய: ப்ராணே ப்ராணவாயுஸஹிதே க்⁴ராணே, யோ வாசி, சக்ஷுஷி, ஶ்ரோத்ரே, மநஸி, த்வசி, விஜ்ஞாநே, பு³த்³தௌ⁴, ரேதஸி ப்ரஜநநே । கஸ்மாத்புந: காரணாத் ப்ருதி²வ்யாதி³தே³வதா மஹாபா⁴கா³: ஸத்ய: மநுஷ்யாதி³வத் ஆத்மநி திஷ்ட²ந்தம் ஆத்மநோ நியந்தாரமந்தர்யாமிணம் ந விது³ரித்யத ஆஹ — அத்³ருஷ்ட: ந த்³ருஷ்டோ ந விஷயீபூ⁴தஶ்சக்ஷுர்த³ர்ஶநஸ்ய கஸ்யசித் , ஸ்வயம் து சக்ஷுஷி ஸந்நிஹிதத்வாத் த்³ருஶிஸ்வரூப இதி த்³ரஷ்டா । ததா² அஶ்ருத: ஶ்ரோத்ரகோ³சரத்வமநாபந்ந: கஸ்யசித் , ஸ்வயம் து அலுப்தஶ்ரவணஶக்தி: ஸர்வஶ்ரோத்ரேஷு ஸந்நிஹிதத்வாத் ஶ்ரோதா । ததா² அமத: மநஸ்ஸங்கல்பவிஷயதாமநாபந்ந: ; த்³ருஷ்டஶ்ருதே ஏவ ஹி ஸர்வ: ஸங்கல்பயதி ; அத்³ருஷ்டத்வாத் அஶ்ருதத்வாதே³வ அமத: ; அலுப்தமநநஶக்தித்வாத் ஸர்வமந:ஸு ஸந்நிஹிதத்வாச்ச மந்தா । ததா² அவிஜ்ஞாத: நிஶ்சயகோ³சரதாமநாபந்ந: ரூபாதி³வத் ஸுகா²தி³வத்³வா, ஸ்வயம் து அலுப்தவிஜ்ஞாநஶக்தித்வாத் தத்ஸந்நிதா⁴நாச்ச விஜ்ஞாதா । தத்ர யம் ப்ருதி²வீ ந வேத³ யம் ஸர்வாணி பூ⁴தாநி ந விது³ரிதி ச அந்யே நியந்தவ்யா விஜ்ஞாதார: அந்யோ நியந்தா அந்தர்யாமீதி ப்ராப்தம் ; தத³ந்யத்வாஶங்காநிவ்ருத்த்யர்த²முச்யதே — நாந்யோ(அ)த: — நாந்ய: — அத: அஸ்மாத் அந்தர்யாமிண: நாந்யோ(அ)ஸ்தி த்³ரஷ்டா ; ததா² நாந்யோ(அ)தோ(அ)ஸ்தி ஶ்ரோதா ; நாந்யோ(அ)தோ(அ)ஸ்தி மந்தா ; நாந்யோ(அ)தோ(அ)ஸ்தி விஜ்ஞாதா । யஸ்மாத்பரோ நாஸ்தி த்³ரஷ்டா ஶ்ரோதா மந்தா விஜ்ஞாதா, ய: அத்³ருஷ்டோ த்³ரஷ்டா, அஶ்ருத: ஶ்ரோதா, அமதோ மந்தா, அவிஜ்ஞாதோ விஜ்ஞாதா, அம்ருத: ஸர்வஸம்ஸாரத⁴ர்மவர்ஜித: ஸர்வஸம்ஸாரிணாம் கர்மப²லவிபா⁴க³கர்தா — ஏஷ தே ஆத்மா அந்தர்யாம்யம்ருத: ; அஸ்மாதீ³ஶ்வராதா³த்மநோ(அ)ந்யத் ஆர்தம் । ததோ ஹோத்³தா³லக ஆருணிருபரராம ॥
அஷ்டமம் ப்³ராஹ்மணம்
அத: பரம் அஶநாயாதி³விநிர்முக்தம் நிருபாதி⁴கம் ஸாக்ஷாத³பரோக்ஷாத்ஸர்வாந்தரம் ப்³ரஹ்ம வக்தவ்யமித்யத ஆரம்ப⁴: —
அத² ஹ வாசக்நவ்யுவாச ப்³ராஹ்மணா ப⁴க³வந்தோ ஹந்தாஹமிமம் த்³வௌ ப்ரஶ்நௌ ப்ரக்ஷ்யாமி தௌ சேந்மே வக்ஷ்யதி ந வை ஜாது யுஷ்மாகமிமம் கஶ்சித்³ப்³ரஹ்மோத்³யம் ஜேதேதி ப்ருச்ச² கா³ர்கீ³தி ॥ 1 ॥
அத² ஹ வாசக்நவ்யுவாச । பூர்வம் யாஜ்ஞவல்க்யேந நிஷித்³தா⁴ மூர்த⁴பாதப⁴யாது³பரதா ஸதீ புந: ப்ரஷ்டும் ப்³ராஹ்மணாநுஜ்ஞாம் ப்ரார்த²யதே ஹே ப்³ராஹ்மணா: ப⁴க³வந்த: பூஜாவந்த: ஶ்ருணுத மம வச: ; ஹந்த அஹமிமம் யாஜ்ஞவல்க்யம் புநர்த்³வௌ ப்ரஶ்நௌ ப்ரக்ஷ்யாமி, யத்³யநுமதிர்ப⁴வதாமஸ்தி ; தௌ ப்ரஶ்நௌ சேத் யதி³ வக்ஷ்யதி கத²யிஷ்யதி மே, கத²ஞ்சித் ந வை ஜாது கதா³சித் , யுஷ்மாகம் மத்⁴யே இமம் யாஜ்ஞவல்க்யம் கஶ்சித் ப்³ரஹ்மோத்³யம் ப்³ரஹ்மவத³நம் ப்ரதி ஜேதா — ந வை கஶ்சித் ப⁴வேத் — இதி । ஏவமுக்தா ப்³ராஹ்மணா அநுஜ்ஞாம் ப்ரத³து³: — ப்ருச்ச² கா³ர்கீ³தி ॥
ஸா ஹோவாசாஹம் வை த்வா யாஜ்ஞவல்க்ய யதா² காஶ்யோ வா வைதே³ஹோ வோக்³ரபுத்ர உஜ்ஜ்யம் த⁴நுரதி⁴ஜ்யம் க்ருத்வா த்³வௌ பா³ணவந்தௌ ஸபத்நாதிவ்யாதி⁴நௌ ஹஸ்தே க்ருத்வோபோத்திஷ்டே²தே³வமேவாஹம் த்வா த்³வாப்⁴யாம் ப்ரஶ்நாப்⁴யாமுபாத³ஸ்தா²ம் தௌ மே ப்³ரூஹீதி ப்ருச்ச² கா³ர்கீ³தி ॥ 2 ॥
லப்³தா⁴நுஜ்ஞா ஹ யாஜ்ஞவல்க்யம் ஸா ஹ உவாச — அஹம் வை த்வா த்வாம் த்³வௌ ப்ரஶ்நௌ ப்ரக்ஷ்யாமீத்யநுஷஜ்யதே ; கௌ தாவிதி ஜிஜ்ஞாஸாயாம் தயோர்து³ருத்தரத்வம் த்³யோதயிதும் த்³ருஷ்டாந்தபூர்வகம் தாவாஹ — ஹே யாஜ்ஞவல்க்ய யதா² லோகே காஶ்ய: — காஶிஷு ப⁴வ: காஶ்ய:, ப்ரஸித்³த⁴ம் ஶௌர்யம் காஶ்யே — வைதே³ஹோ வா விதே³ஹாநாம் வா ராஜா, உக்³ரபுத்ர: ஶூராந்வய இத்யர்த²:, உஜ்ஜ்யம் அவதாரிதஜ்யாகம் த⁴நு: புநரதி⁴ஜ்யம் ஆரோபிதஜ்யாகம் க்ருத்வா, த்³வௌ பா³ணவந்தௌ — பா³ணஶப்³தே³ந ஶராக்³ரே யோ வம்ஶக²ண்ட³: ஸந்தீ⁴யதே, தேந விநாபி ஶரோ ப⁴வதீத்யதோ விஶிநஷ்டி பா³ணவந்தாவிதி — த்³வௌ பா³ணவந்தௌ ஶரௌ, தயோரேவ விஶேஷணம் — ஸபத்நாதிவ்யாதி⁴நௌ ஶத்ரோ: பீடா³கராவதிஶயேந, ஹஸ்தே க்ருத்வா உப உத்திஷ்டே²த் ஸமீபத ஆத்மாநம் த³ர்ஶயேத் — ஏவமேவ அஹம் த்வா த்வாம் ஶரஸ்தா²நீயாப்⁴யாம் ப்ரஶ்நாப்⁴யாம் த்³வாப்⁴யாம் உபோத³ஸ்தா²ம் உத்தி²தவத்யஸ்மி த்வத்ஸமீபே । தௌ மே ப்³ரூஹீதி — ப்³ரஹ்மவிச்சேத் । ஆஹ இதர: — ப்ருச்ச² கா³ர்கீ³தி ॥
ஸா ஹோவாச யதூ³ர்த்⁴வம் யாஜ்ஞவல்க்ய தி³வோ யத³வாக்ப்ருதி²வ்யா யத³ந்தரா த்³யாவாப்ருதி²வீ இமே யத்³பூ⁴தம் ச ப⁴வச்ச ப⁴விஷ்யச்சேத்யாசக்ஷதே கஸ்மிம்ஸ்ததோ³தம் ச ப்ரோதம் சேதி ॥ 3 ॥
ஸா ஹோவாச — யத் ஊர்த்⁴வம் உபரி தி³வ: அண்ட³கபாலாத் , யச்ச அவாக் அத⁴: ப்ருதி²வ்யா: அதோ⁴(அ)ண்ட³கபாலாத் , யச்ச அந்தரா மத்⁴யே த்³யாவாப்ருதி²வீ த்³யாவாப்ருதி²வ்யோ: அண்ட³கபாலயோ:, இமே ச த்³யாவாப்ருதி²வீ, யத்³பூ⁴தம் யச்சாதீதம் , ப⁴வச்ச வர்தமாநம் ஸ்வவ்யாபாரஸ்த²ம் , ப⁴விஷ்யச்ச வர்தமாநாதூ³ர்த்⁴வகாலபா⁴வி லிங்க³க³ம்யம் — யத்ஸர்வமேததா³சக்ஷதே கத²யந்த்யாக³மத: — தத்ஸர்வம் த்³வைதஜாதம் யஸ்மிந்நேகீப⁴வதீத்யர்த²: — தத் ஸூத்ரஸம்ஜ்ஞம் பூர்வோக்தம் கஸ்மிந் ஓதம் ச ப்ரோதம் ச ப்ருதி²வீதா⁴துரிவாப்ஸு ॥
ஸ ஹோவாச யதூ³ர்த்⁴வம் கா³ர்கி³ தி³வோ யத³வாக்ப்ருதி²வ்யா யத³ந்தரா த்³யாவாப்ருதி²வீ இமே யத்³பூ⁴தம் ச ப⁴வச்ச ப⁴விஷ்யச்சேத்யாசக்ஷத ஆகாஶே ததோ³தம் ச ப்ரோதம் சேதி ॥ 4 ॥
ஸ ஹோவாச இதர: — ஹே கா³ர்கி³, யத் த்வயோக்தம் ‘ஊர்த்⁴வம் தி³வ:’ இத்யாதி³, தத்ஸர்வம் — யத்ஸூத்ரமாசக்ஷதே — தத் ஸூத்ரம் , ஆகாஶே தத் ஓதம் ச ப்ரோதம் ச — யதே³தத் வ்யாக்ருதம் ஸூத்ராத்மகம் ஜக³த் அவ்யாக்ருதாகாஶே, அப்ஸ்விவ ப்ருதி²வீதா⁴து:, த்ரிஷ்வபி காலேஷு வர்ததே உத்பத்தௌ ஸ்தி²தௌ லயே ச ॥
ஸா ஹோவாச நமஸ்தே(அ)ஸ்து யாஜ்ஞவல்க்ய யோ ம ஏதம் வ்யவோசோ(அ)பரஸ்மை தா⁴ரயஸ்வேதி ப்ருச்ச² கா³ர்கீ³தி ॥ 5 ॥
புந: ஸா ஹோவாச ; நமஸ்தே(அ)ஸ்த்வித்யாதி³ப்ரஶ்நஸ்ய து³ர்வசத்வப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் ; ய: மே மம ஏதம் ப்ரஶ்நம் வ்யவோச: விஶேஷேணாபாக்ருதவாநஸி ; ஏதஸ்ய து³ர்வசத்வே காரணம் — ஸூத்ரமேவ தாவத³க³ம்யம் இதரைர்து³ர்வாச்யம் ; கிமுத தத் , யஸ்மிந்நோதம் ச ப்ரோதம் சேதி ; அதோ நமோ(அ)ஸ்து தே துப்⁴யம் ; அபரஸ்மை த்³விதீயாய ப்ரஶ்நாய தா⁴ரயஸ்வ த்³ருடீ⁴குரு ஆத்மாநமித்யர்த²: । ப்ருச்ச² கா³ர்கீ³தி இதர ஆஹ ॥
ஸா ஹோவாச யதூ³ர்த்⁴வம் யாஜ்ஞவல்க்ய தி³வோ யத³வாக்ப்ருதி²வ்யா யத³ந்தரா த்³யாவாப்ருதி²வீ இமே யத்³பூ⁴தம் ச ப⁴வச்ச ப⁴விஷ்யச்சேத்யாசக்ஷதே கஸ்மிம்ஸ்ததோ³தம் ச ப்ரோதம் சேதி ॥ 6 ॥
வ்யாக்²யாதமந்யத் । ஸா ஹோவாச யதூ³ர்த்⁴வம் யாஜ்ஞவல்க்யேத்யாதி³ப்ரஶ்ந: ப்ரதிவசநம் ச உக்தஸ்யைவார்த²ஸ்யாவதா⁴ரணார்த²ம் புநருச்யதே ; ந கிஞ்சித³பூர்வமர்தா²ந்தரமுச்யதே ॥
ஸ ஹோவாச யதூ³ர்த்⁴வம் கா³ர்கி³ தி³வோ யத³வாக்ப்ருதி²வ்யா யத³ந்தரா த்³யாவாப்ருதி²வீ இமே யத்³பூ⁴தம் ச ப⁴வச்ச ப⁴விஷ்யச்சேத்யாசக்ஷத ஆகாஶ ஏவ ததோ³தம் ச ப்ரோதம் சேதி கஸ்மிந்நு க²ல்வாகாஶ ஓதஶ்ச ப்ரோதஶ்சேதி ॥ 7 ॥
ஸர்வம் யதோ²க்தம் கா³ர்க்³யா ப்ரத்யுச்சார்ய தமேவ பூர்வோக்தமர்த²மவதா⁴ரிதவாந் ஆகாஶ ஏவேதி யாஜ்ஞவல்க்ய: । கா³ர்க்³யாஹ — கஸ்மிந்நு க²ல்வாகாஶ ஓதஶ்ச ப்ரோதஶ்சேதி । ஆகாஶமேவ தாவத்காலத்ரயாதீதத்வாத் து³ர்வாச்யம் , ததோ(அ)பி கஷ்டதரம் அக்ஷரம் , யஸ்மிந்நாகாஶமோதம் ச ப்ரோதம் ச, அத: அவாச்யம் — இதி க்ருத்வா, ந ப்ரதிபத்³யதே ஸா அப்ரதிபத்திர்நாம நிக்³ரஹஸ்தா²நம் தார்கிகஸமயே ; அத² அவாச்யமபி வக்ஷ்யதி, ததா²பி விப்ரதிபத்திர்நாம நிக்³ரஹஸ்தா²நம் ; விருத்³தா⁴ ப்ரதிபத்திர்ஹி ஸா, யத³வாச்யஸ்ய வத³நம் ; அதோ து³ர்வசநம் ப்ரஶ்நம் மந்யதே கா³ர்கீ³ ॥
ஸ ஹோவாசைதத்³வை தத³க்ஷரம் கா³ர்கி³ ப்³ராஹ்மணா அபி⁴வத³ந்த்யஸ்தூ²லமநண்வஹ்ரஸ்வமதீ³ர்க⁴மலோஹிதமஸ்நேஹமச்சா²யமதமோ(அ)வாய்வநாகாஶமஸங்க³மரஸமக³ந்த⁴மசக்ஷுஷ்கமஶ்ரோத்ரமவாக³மநோ(அ)தேஜஸ்கமப்ராணமமுக²மமாத்ரமநந்தரமபா³ஹ்யம் ந தத³ஶ்நாதி கிஞ்சந ந தத³ஶ்நாதி கஶ்சந ॥ 8 ॥
தத்³தோ³ஷத்³வயமபி பரிஜிஹீர்ஷந்நாஹ — ஸ ஹோவாச யாஜ்ஞவல்க்ய: ; ஏதத்³வை தத் , யத்ப்ருஷ்டவத்யஸி — கஸ்மிந்நு க²ல்வாகாஶ ஓதஶ்ச ப்ரோதஶ்சேதி ; கிம் தத் ? அக்ஷரம் — யந்ந க்ஷீயதே ந க்ஷரதீதி வா அக்ஷரம் — தத³க்ஷரம் ஹே கா³ர்கி³ ப்³ராஹ்மணா ப்³ரஹ்மவித³: அபி⁴வத³ந்தி ; ப்³ராஹ்மணாபி⁴வத³நகத²நேந, நாஹமவாச்யம் வக்ஷ்யாமி ந ச ந ப்ரதிபத்³யேயமித்யேவம் தோ³ஷத்³வயம் பரிஹரதி । ஏவமபாக்ருதே ப்ரஶ்நே, புநர்கா³ர்க்³யா: ப்ரதிவசநம் த்³ரஷ்டவ்யம் — ப்³ரூஹி கிம் தத³க்ஷரம் , யத்³ப்³ராஹ்மணா அபி⁴வத³ந்தி — இத்யுக்த ஆஹ — அஸ்தூ²லம் தத் ஸ்தூ²லாத³ந்யத் ; ஏவம் தர்ஹ்யணு — அநணு ; அஸ்து தர்ஹி ஹ்ரஸ்வம் — அஹ்ரஸ்வம் ; ஏவம் தர்ஹி தீ³ர்க⁴ம் — நாபி தீ³ர்க⁴ம் அதீ³ர்க⁴ம் ; ஏவமேதைஶ்சதுர்பி⁴: பரிமாணப்ரதிஷேதை⁴ர்த்³ரவ்யத⁴ர்ம: ப்ரதிஷித்³த⁴:, ந த்³ரவ்யம் தத³க்ஷரமித்யர்த²: । அஸ்து தர்ஹி லோஹிதோ கு³ண: — ததோ(அ)ப்யந்யத் அலோஹிதம் ; ஆக்³நேயோ கு³ணோ லோஹித: ; ப⁴வது தர்ஹ்யபாம் ஸ்நேஹநம் — ந அஸ்நேஹம் ; அஸ்து தர்ஹி சா²யா — ஸர்வதா²பி அநிர்தே³ஶ்யத்வாத் சா²யாயா அப்யந்யத் அச்சா²யம் ; அஸ்து தர்ஹி தம: — அதம: ; ப⁴வது வாயுஸ்தர்ஹி — அவாயு: ; ப⁴வேத்தர்ஹ்யாகாஶம் — அநாகாஶம் ; ப⁴வது தர்ஹி ஸங்கா³த்மகம் ஜதுவத் — அஸங்க³ம் ; ரஸோ(அ)ஸ்து தர்ஹி — அரஸம் ; ததா² க³ந்தோ⁴(அ)ஸ்து — அக³ந்த⁴ம் ; அஸ்து தர்ஹி சக்ஷு: — அசக்ஷுஷ்கம் , ந ஹி சக்ஷுரஸ்ய கரணம் வித்³யதே, அதோ(அ)சக்ஷுஷ்கம் , ‘பஶ்யத்யசக்ஷு:’ (ஶ்வே. 3 । 19) இதி மந்த்ரவர்ணாத் ; ததா² அஶ்ரோத்ரம் , ‘ஸ ஶ்ருணோத்யகர்ண:’ (ஶே. 3 । 19) இதி ; ப⁴வது தர்ஹி வாக் — அவாக் ; ததா² அமந:, ததா² அதேஜஸ்கம் அவித்³யமாநம் தேஜோ(அ)ஸ்ய தத் அதேஜஸ்கம் ; ந ஹி தேஜ: அக்³ந்யாதி³ப்ரகாஶவத் அஸ்ய வித்³யதே ; அப்ராணம் — ஆத்⁴யாத்மிகோ வாயு: ப்ரதிஷித்⁴யதே(அ)ப்ராணமிதி ; முக²ம் தர்ஹி த்³வாரம் தத் — அமுக²ம் ; அமாத்ரம் — மீயதே யேந தந்மாத்ரம் , அமாத்ரம் மாத்ராரூபம் தந்ந ப⁴வதி, ந தேந கிஞ்சிந்மீயதே ; அஸ்து தர்ஹி ச்சி²த்³ரவத் — அநந்தரம் நாஸ்யாந்தரமஸ்தி ; ஸம்ப⁴வேத்தர்ஹி ப³ஹிஸ்தஸ்ய — அபா³ஹ்யம் ; அஸ்து தர்ஹி ப⁴க்ஷயித்ரு தத் — ந தத³ஶ்நாதி கிஞ்சந ; ப⁴வேத் தர்ஹி ப⁴க்ஷ்யம் கஸ்யசித் — ந தத³ஶ்நாதி கஶ்சந । ஸர்வவிஶேஷணரஹிதமித்யர்த²: । ஏகமேவாத்³விதீயம் ஹி தத் — கேந கிம் விஶிஷ்யதே ॥
ஏதஸ்ய வா அக்ஷரஸ்ய ப்ரஶாஸநே கா³ர்கி³ ஸூர்யாசந்த்³ரமஸௌ வித்⁴ருதௌ திஷ்ட²த ஏதஸ்ய வா அக்ஷரஸ்ய ப்ரஶாஸநே கா³ர்கி³ த்³யாவாப்ருதி²வ்யௌ வித்⁴ருதே திஷ்ட²த ஏதஸ்ய வா அக்ஷரஸ்ய ப்ரஶாஸநே கா³ர்கி³ நிமேஷா முஹூர்தா அஹோராத்ராண்யர்த⁴மாஸா மாஸா ருதவ: ஸம்வத்ஸரா இதி வித்⁴ருதாஸ்திஷ்ட²ந்த்யேதஸ்ய வா அக்ஷரஸ்ய ப்ரஶாஸநே கா³ர்கி³ ப்ராச்யோ(அ)ந்யா நத்³ய: ஸ்யந்த³ந்தே ஶ்வேதேப்⁴ய: பர்வதேப்⁴ய: ப்ரதீச்யோ(அ)ந்யா யாம் யாம் ச தி³ஶமந்வேதஸ்ய வா அக்ஷரஸ்ய ப்ரஶாஸநே கா³ர்கி³ த³த³தோ மநுஷ்யா: ப்ரஶம்ஸந்தி யஜமாநம் தே³வா த³ர்வீம் பிதரோ(அ)ந்வாயத்தா: ॥ 9 ॥
அநேகவிஶேஷணப்ரதிஷேத⁴ப்ரயாஸாத் அஸ்தித்வம் தாவத³க்ஷரஸ்யோபக³மிதம் ஶ்ருத்யா ; ததா²பி லோகபு³த்³தி⁴மபேக்ஷ்ய ஆஶங்க்யதே யத:, அதோ(அ)ஸ்தித்வாய அநுமாநம் ப்ரமாணமுபந்யஸ்யதி — ஏதஸ்ய வா அக்ஷரஸ்ய । யதே³தத³தி⁴க³தமக்ஷரம் ஸர்வாந்தரம் ஸாக்ஷாத³பரோக்ஷாத்³ப்³ரஹ்ம, ய ஆத்மா அஶநாயாதி³த⁴ர்மாதீத:, ஏதஸ்ய வா அக்ஷரஸ்ய ப்ரஶாஸநே — யதா² ராஜ்ஞ: ப்ரஶாஸநே ராஜ்யமஸ்பு²டிதம் நியதம் வர்ததே, ஏவமேதஸ்யாக்ஷரஸ்ய ப்ரஶாஸநே — ஹே கா³ர்கி³ ஸூர்யாசந்த்³ரமஸௌ, ஸூர்யஶ்ச சந்த்³ரமாஶ்ச ஸூர்யாசந்த்³ரமஸௌ அஹோராத்ரயோர்லோகப்ரதீ³பௌ, தாத³ர்த்²யேந ப்ரஶாஸித்ரா தாப்⁴யாம் நிர்வர்த்யமாநலோகப்ரயோஜநவிஜ்ஞாநவதா நிர்மிதௌ ச, ஸ்யாதாம் — ஸாதா⁴ரணஸர்வப்ராணிப்ரகாஶோபகாரகத்வாத் லௌகிகப்ரதீ³பவத் । தஸ்மாத³ஸ்தி தத் , யேந வித்⁴ருதௌ ஈஶ்வரௌ ஸ்வதந்த்ரௌ ஸந்தௌ நிர்மிதௌ திஷ்ட²த: நியததே³ஶகாலநிமித்தோத³யாஸ்தமயவ்ருத்³தி⁴க்ஷயாப்⁴யாம் வர்தேதே ; தத³ஸ்தி ஏவமேதயோ: ப்ரஶாஸித்ரு அக்ஷரம் , ப்ரதீ³பகர்த்ருவிதா⁴ரயித்ருவத் । ஏதஸ்ய வா அக்ஷரஸ்ய ப்ரஶாஸநே கா³ர்கி³ த்³யாவாப்ருதி²வ்யௌ — த்³யௌஶ்ச ப்ருதி²வீ ச ஸாவயவத்வாத் ஸ்பு²டநஸ்வபா⁴வே அபி ஸத்யௌ கு³ருத்வாத்பதநஸ்வபா⁴வே ஸம்யுக்தத்வாத்³வியோக³ஸ்வபா⁴வே சேதநாவத³பி⁴மாநிதே³வதாதி⁴ஷ்டி²தத்வாத்ஸ்வதந்த்ரே அபி — ஏதஸ்யாக்ஷரஸ்ய ப்ரஶாஸநே வர்தேதே வித்⁴ருதே திஷ்ட²த: ; ஏதத்³தி⁴ அக்ஷரம் ஸர்வவ்யவஸ்தா²ஸேது: ஸர்வமர்யாதா³வித⁴ரணம் ; அதோ நாஸ்யாக்ஷரஸ்ய ப்ரஶாஸநம் த்³யாவாப்ருதி²வ்யாவதிக்ராமத: ; தஸ்மாத் ஸித்³த⁴மஸ்யாஸ்தித்வமக்ஷரஸ்ய ; அவ்யபி⁴சாரி ஹி தல்லிங்க³ம் , யத் த்³யாவாப்ருதி²வ்யௌ நியதே வர்தேதே ; சேதநாவந்தம் ப்ரஶாஸிதாரமஸம்ஸாரிணமந்தரேண நைதத்³யுக்தம் , ‘யேந த்³யௌருக்³ரா ப்ருதி²வீ ச த்³ருடா⁴’ (ரு. ஸம். 10 । 121 । 5) இதி மந்த்ரவர்ணாத் । ஏதஸ்ய வா அக்ஷரஸ்ய ப்ரஶாஸநே கா³ர்கி³, நிமேஷா: முஹூர்தா: இத்யேதே காலாவயவா: ஸர்வஸ்யாதீதாநாக³தவர்தமாநஸ்ய ஜநிமத: கலயிதார: — யதா² லோகே ப்ரபு⁴ணா நியதோ க³ணக: ஸர்வம் ஆயம் வ்யயம் ச அப்ரமத்தோ க³ணயதி, ததா² ப்ரபு⁴ஸ்தா²நீய ஏஷாம் காலாவயவாநாம் நியந்தா । ததா² ப்ராச்ய: ப்ராக³ஞ்சநா: பூர்வதி³க்³க³மநா: நத்³ய: ஸ்யந்த³ந்தே ஸ்ரவந்தி, ஶ்வேதேப்⁴ய: ஹிமவதா³தி³ப்⁴ய: பர்வதேப்⁴ய: கி³ரிப்⁴ய:, க³ங்கா³த்³யா நத்³ய: — தாஶ்ச யதா² ப்ரவர்திதா ஏவ நியதா: ப்ரவர்தந்தே, அந்யதா²பி ப்ரவர்திதுமுத்ஸஹந்த்ய: ; ததே³தல்லிங்க³ம் ப்ரஶாஸ்து: । ப்ரதீச்யோ(அ)ந்யா: ப்ரதீசீம் தி³ஶமஞ்சந்தி ஸிந்த்⁴வாத்³யா நத்³ய: ; அந்யாஶ்ச யாம் யாம் தி³ஶமநுப்ரவ்ருத்தா:, தாம் தாம் ந வ்யபி⁴சரந்தி ; தச்ச லிங்க³ம் । கிஞ்ச த³த³த: ஹிரண்யாதீ³ந்ப்ரயச்ச²த: ஆத்மபீடா³ம் குர்வதோ(அ)பி ப்ரமாணஜ்ஞா அபி மநுஷ்யா: ப்ரஶம்ஸந்தி ; தத்ர யச்ச தீ³யதே, யே ச த³த³தி, யே ச ப்ரதிக்³ருஹ்ணந்தி, தேஷாமிஹைவ ஸமாக³மோ விலயஶ்ச அந்வக்ஷோ த்³ருஶ்யதே ; அத்³ருஷ்டஸ்து பர: ஸமாக³ம: ; ததா²பி மநுஷ்யா த³த³தாம் தா³நப²லேந ஸம்யோக³ம் பஶ்யந்த: ப்ரமாணஜ்ஞதயா ப்ரஶம்ஸந்தி ; தச்ச, கர்மப²லேந ஸம்யோஜயிதரி கர்து: — கர்மப²லவிபா⁴க³ஜ்ஞே ப்ரஶாஸ்தரி அஸதி, ந ஸ்யாத் , தா³நக்ரியாயா: ப்ரத்யக்ஷவிநாஶித்வாத் ; தஸ்மாத³ஸ்தி தா³நகர்த்ரூணாம் ப²லேந ஸம்யோஜயிதா । அபூர்வமிதி சேத் , ந, தத்ஸத்³பா⁴வே ப்ரமாணாநுபபத்தே: । ப்ரஶாஸ்துரபீதி சேத் , ந, ஆக³மதாத்பர்யஸ்ய ஸித்³த⁴த்வாத் ; அவோசாம ஹி ஆக³மஸ்ய வஸ்துபரத்வம் । கிஞ்சாந்யத் — அபூர்வகல்பநாயாம் ச அர்தா²பத்தே: க்ஷய:, அந்யதை²வோபபத்தே:, ஸேவாப²லஸ்ய ஸேவ்யாத்ப்ராப்தித³ர்ஶநாத் ; ஸேவாயாஶ்ச க்ரியாத்வாத் தத்ஸாமாந்யாச்ச யாக³தா³நஹோமாதீ³நாம் ஸேவ்யாத் ஈஶ்வராதே³: ப²லப்ராப்திருபபத்³யதே । த்³ருஷ்டக்ரியாத⁴ர்மஸாமர்த்²யமபரித்யஜ்யைவ ப²லப்ராப்திகல்பநோபபத்தௌ த்³ருஷ்டக்ரியாத⁴ர்மஸாமர்த்²யபரித்யாகோ³ ந ந்யாய்ய: । கல்பநாதி⁴க்யாச்ச — ஈஶ்வர: கல்ப்ய:, அபூர்வம் வா ; தத்ர க்ரியாயாஶ்ச ஸ்வபா⁴வ: ஸேவ்யாத்ப²லப்ராப்தி: த்³ருஷ்டா, ந த்வபூர்வாத் ; ந ச அபூர்வம் த்³ருஷ்டம் , தத்ர அபூர்வமத்³ருஷ்டம் கல்பயிதவ்யம் , தஸ்ய ச ப²லதா³த்ருத்வே ஸாமர்த்²யம் , ஸாமர்த்²யே ச ஸதி தா³நம் ச அப்⁴யதி⁴கமிதி ; இஹ து ஈஶ்வரஸ்ய ஸேவ்யஸ்ய ஸத்³பா⁴வமாத்ரம் கல்ப்யம் , ந து ப²லதா³நஸாமர்த்²யம் தா³த்ருத்வம் ச, ஸேவ்யாத்ப²லப்ராப்தித³ர்ஶநாத் । அநுமாநம் ச த³ர்ஶிதம் — ‘த்³யாவாப்ருதி²வ்யௌ வித்⁴ருதே திஷ்ட²த:’ இத்யாதி³ । ததா² ச யஜமாநம் தே³வா: ஈஶ்வரா: ஸந்தோ ஜீவநார்தே²(அ)நுக³தா: சருபுரோடா³ஶாத்³யுபஜீவநப்ரயோஜநேந, அந்யதா²பி ஜீவிதுமுத்ஸஹந்த: க்ருபணாம் தீ³நாம் வ்ருத்திமாஶ்ரித்ய ஸ்தி²தா: — தச்ச ப்ரஶாஸ்து: ப்ரஶாஸநாத்ஸ்யாத் । ததா² பிதரோ(அ)பி தத³ர்த²ம் , த³ர்வீம் த³ர்வீஹோமம் அந்வாயத்தா அநுக³தா இத்யர்த²: ஸமாநம் ஸர்வமந்யத் ॥
யோ வா ஏதத³க்ஷரம் கா³ர்க்³யவிதி³த்வாஸ்மிம்ல்லோகே ஜுஹோதி யஜதே தபஸ்தப்யதே ப³ஹூநி வர்ஷஸஹஸ்ராண்யந்தவதே³வாஸ்ய தத்³ப⁴வதி யோ வா ஏதத³க்ஷரம் கா³ர்க்³யவிதி³த்வாஸ்மால்லோகாத்ப்ரைதி ஸ க்ருபணோ(அ)த² ய ஏதத³க்ஷரம் கா³ர்கி³ விதி³த்வாஸ்மால்லோகாத்ப்ரைதி ஸ ப்³ராஹ்மண: ॥ 10 ॥
இதஶ்சாஸ்தி தத³க்ஷரம் , யஸ்மாத் தத³ஜ்ஞாநே நியதா ஸம்ஸாரோபபத்தி: ; ப⁴விதவ்யம் து தேந, யத்³விஜ்ஞாநாத் தத்³விச்சே²த³:, ந்யாயோபபத்தே: । நநு க்ரியாத ஏவ தத்³விச்சி²த்தி: ஸ்யாதி³தி சேத் , ந — யோ வா ஏதத³க்ஷரம் ஹே கா³ர்கி³ அவிதி³த்வா அவிஜ்ஞாய அஸ்மிந் லோகே ஜுஹோதி யஜதே தபஸ்தப்யதே யத்³யபி ப³ஹூநி வர்ஷஸஹஸ்ராணி, அந்தவதே³வாஸ்ய தத்ப²லம் ப⁴வதி, தத்ப²லோபபோ⁴கா³ந்தே க்ஷீயந்த ஏவாஸ்ய கர்மாணி । அபி ச யத்³விஜ்ஞாநாத்கார்பண்யாத்யய: ஸம்ஸாரவிச்சே²த³:, யத்³விஜ்ஞாநாபா⁴வாச்ச கர்மக்ருத் க்ருபண: க்ருதப²லஸ்யைவோபபோ⁴க்தா ஜநநமரணப்ரப³ந்தா⁴ரூட⁴: ஸம்ஸரதி — தத³ஸ்தி அக்ஷரம் ப்ரஶாஸித்ரு ; ததே³தது³ச்யதே — யோ வா ஏதத³க்ஷரம் கா³ர்க்³யவிதி³த்வாஸ்மால்லோகாத்ப்ரைதி ஸ க்ருபண:, பணக்ரீத இவ தா³ஸாதி³: । அத² ய ஏதத³க்ஷரம் கா³ர்கி³ விதி³த்வா அஸ்மால்லோகாத்ப்ரைதி ஸ ப்³ராஹ்மண: ॥
அக்³நேர்த³ஹநப்ரகாஶகத்வவத் ஸ்வாபா⁴விகமஸ்ய ப்ரஶாஸ்த்ருத்வம் அசேதநஸ்யைவேத்யத ஆஹ —
தத்³வா ஏதத³க்ஷரம் கா³ர்க்³யத்³ருஷ்டம் த்³ரஷ்ட்ரஶ்ருதம் ஶ்ரோத்ரமதம் மந்த்ரவிஜ்ஞாதம் விஜ்ஞாத்ரு நாந்யத³தோ(அ)ஸ்தி த்³ரஷ்ட்ரு நாந்யத³தோ(அ)ஸ்தி ஶ்ரோத்ரு நாந்யத³தோ(அ)ஸ்தி மந்த்ரு நாந்யத³தோ(அ)ஸ்தி விஜ்ஞாத்ரேதஸ்மிந்நு க²ல்வக்ஷரே கா³ர்க்³யாகாஶ ஓதஶ்ச ப்ரோதஶ்சேதி ॥ 11 ॥
தத்³வா ஏதத³க்ஷரம் கா³ர்கி³ அத்³ருஷ்டம் , ந கேநசித்³த்³ருஷ்டம் , அவிஷயத்வாத் ஸ்வயம் து த்³ரஷ்ட்ரு த்³ருஷ்டிஸ்வரூபத்வாத் । ததா² அஶ்ருதம் ஶ்ரோத்ராவிஷயத்வாத் , ஸ்வயம் ஶ்ரோத்ரு ஶ்ருதிஸ்வரூபத்வாத் । ததா² அமதம் மநஸோ(அ)விஷயத்வாத் ஸ்வயம் மந்த்ரு மதிஸ்வரூபத்வாத் । ததா² அவிஜ்ஞாதம் பு³த்³தே⁴ரவிஷயத்வாத் , ஸ்வயம் விஜ்ஞாத்ரு விஜ்ஞாநஸ்வரூபத்வாத் । கிம் ச நாந்யத் அத: அஸ்மாத³க்ஷராத் அஸ்தி — நாஸ்தி கிஞ்சித்³த்³ரஷ்ட்ரு த³ர்ஶநக்ரியாகர்த்ரு ; ஏததே³வாக்ஷரம் த³ர்ஶநக்ரியாகர்த்ரு ஸர்வத்ர । ததா² நாந்யத³தோ(அ)ஸ்தி ஶ்ரோத்ரு ; ததே³வாக்ஷரம் ஶ்ரோத்ரு ஸர்வத்ர । நாந்யத³தோ(அ)ஸ்தி மந்த்ரு ; ததே³வாக்ஷரம் மந்த்ரு ஸர்வத்ர ஸர்வமநோத்³வாரேண । நாந்யத³தோ(அ)ஸ்தி விஜ்ஞாத்ரு விஜ்ஞாநக்ரியாகர்த்ரு, ததே³வாக்ஷரம் ஸர்வபு³த்³தி⁴த்³வாரேண விஜ்ஞாநக்ரியாகர்த்ரு, நாசேதநம் ப்ரதா⁴நம் அந்யத்³வா । ஏதஸ்மிந்நு க²ல்வக்ஷரே கா³ர்க்³யாகாஶ ஓதஶ்ச ப்ரோதஶ்சேதி । யதே³வ ஸாக்ஷாத³பரோக்ஷாத்³ப்³ரஹ்ம, ய ஆத்மா ஸர்வாந்தர: அஶநாயாதி³ஸம்ஸாரத⁴ர்மாதீத:, யஸ்மிந்நாகாஶ ஓதஶ்ச ப்ரோதஶ்ச — ஏஷா பரா காஷ்டா², ஏஷா பரா க³தி:, ஏதத்பரம் ப்³ரஹ்ம, ஏதத்ப்ருதி²வ்யாதே³ராகாஶாந்தஸ்ய ஸத்யஸ்ய ஸத்யம் ॥
ஸா ஹோவாச ப்³ராஹ்மணா ப⁴க³வந்தஸ்ததே³வ ப³ஹுமந்யேத்⁴வம் யத³ஸ்மாந்நமஸ்காரேண முச்யேத்⁴வம் ந வை ஜாது யுஷ்மாகமிமம் கஶ்சித்³ப்³ரஹ்மோத்³யம் ஜேதேதி ததோ ஹ வாசக்நவ்யுபரராம ॥ 12 ॥
ஸா ஹோவாச — ஹே ப்³ராஹ்மணா ப⁴க³வந்த: ஶ்ருணுத மதீ³யம் வச: ; ததே³வ ப³ஹுமந்யேத்⁴வம் ; கிம் தத் ? யத³ஸ்மாத் யாஜ்ஞவல்க்யாத் நமஸ்காரேண முச்யேத்⁴வம் — அஸ்மை நமஸ்காரம் க்ருத்வா, ததே³வ ப³ஹுமந்யத்⁴வமித்யர்த²: ; ஜயஸ்த்வஸ்ய மநஸாபி நாஶம்ஸநீய:, கிமுத கார்யத: ; கஸ்மாத் ? ந வை யுஷ்மாகம் மத்⁴யே ஜாது கதா³சித³பி இமம் யாஜ்ஞவல்க்யம் ப்³ரஹ்மோத்³யம் ப்ரதி ஜேதா । ப்ரஶ்நௌ சேந்மஹ்யம் வக்ஷ்யதி, ந வை ஜேதா ப⁴விதா — இதி பூர்வமேவ மயா ப்ரதிஜ்ஞாதம் ; அத்³யாபி மமாயமேவ நிஶ்சய: — ப்³ரஹ்மோத்³யம் ப்ரதி ஏதத்துல்யோ ந கஶ்சித்³வித்³யத இதி । ததோ ஹ வாசக்நவ்யுபரராம ॥
அத்ர அந்தர்யாமிப்³ராஹ்மணே ஏதது³க்தம் — யம் ப்ருதி²வீ ந வேத³, யம் ஸர்வாணி பூ⁴தாநி ந விது³ரிதி ச, யமந்தர்யாமிணம் ந விது³:, யே ச ந விது³:, யச்ச தத³க்ஷரம் த³ர்ஶநாதி³க்ரியாகர்த்ருத்வேந ஸர்வேஷாம் சேதநாதா⁴துரித்யுக்தம் — கஸ்து ஏஷாம் விஶேஷ:, கிம் வா ஸாமாந்யமிதி । தத்ர கேசிதா³சக்ஷதே — பரஸ்ய மஹாஸமுத்³ரஸ்தா²நீயஸ்ய ப்³ரஹ்மண: அக்ஷரஸ்ய அப்ரசலிதஸ்வரூபஸ்ய ஈஷத்ப்ரசலிதாவஸ்தா² அந்தர்யாமீ ; அத்யந்தப்ரசலிதாவஸ்தா² க்ஷேத்ரஜ்ஞ:, ய: தம் ந வேத³ அந்தர்யாமிணம் ; ததா² அந்யா: பஞ்சாவஸ்தா²: பரிகல்பயந்தி ; ததா² அஷ்டாவஸ்தா² ப்³ரஹ்மணோ ப⁴வந்தீதி வத³ந்தி । அந்யே அக்ஷரஸ்ய ஶக்தய ஏதா இதி வத³ந்தி, அநந்தஶக்திமத³க்ஷரமிதி ச । அந்யே து அக்ஷரஸ்ய விகாரா இதி வத³ந்தி । அவஸ்தா²ஶக்தீ தாவந்நோபபத்³யேதே, அக்ஷரஸ்ய அஶநாயாதி³ஸம்ஸாரத⁴ர்மாதீதத்வஶ்ருதே: ; ந ஹி அஶநாயாத்³யதீதத்வம் அஶநாயாதி³த⁴ர்மவத³வஸ்தா²வத்த்வம் ச ஏகஸ்ய யுக³பது³பபத்³யதே ; ததா² ஶக்திமத்த்வம் ச । விகாராவயவத்வே ச தோ³ஷா: ப்ரத³ர்ஶிதாஶ்சதுர்தே² । தஸ்மாத் ஏதா அஸத்யா: ஸர்வா: கல்பநா: । கஸ்தர்ஹி பே⁴த³ ஏஷாம் ? உபாதி⁴க்ருத இதி ப்³ரூம: ; ந ஸ்வத ஏஷாம் பே⁴த³: அபே⁴தோ³ வா, ஸைந்த⁴வக⁴நவத் ப்ரஜ்ஞாநக⁴நைகரஸஸ்வாபா⁴வ்யாத் , ‘அபூர்வமநபரமநந்தரமபா³ஹ்யம்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 5 । 19) ‘அயமாத்மா ப்³ரஹ்ம’ (ப்³ரு. உ. 2 । 5 । 19) இதி ச ஶ்ருதே: — ‘ஸபா³ஹ்யாப்⁴யந்தரோ ஹ்யஜ:’ (மு. உ. 2 । 1 । 2) இதி ச ஆத²ர்வணே । தஸ்மாத் நிருபாதி⁴கஸ்ய ஆத்மநோ நிருபாக்²யத்வாத் நிர்விஶேஷத்வாத் ஏகத்வாச்ச ‘நேதி நேதி’ (ப்³ரு. உ. 2 । 3 । 6) இதி வ்யபதே³ஶோ ப⁴வதி ; அவித்³யாகாமகர்மவிஶிஷ்டகார்யகரணோபாதி⁴ராத்மா ஸம்ஸாரீ ஜீவ உச்யதே ; நித்யநிரதிஶயஜ்ஞாநஶக்த்யுபாதி⁴ராத்மா அந்தர்யாமீ ஈஶ்வர உச்யதே ; ஸ ஏவ நிருபாதி⁴: கேவல: ஶுத்³த⁴: ஸ்வேந ஸ்வபா⁴வேந அக்ஷரம் பர உச்யதே । ததா² ஹிரண்யக³ர்பா⁴வ்யாக்ருததே³வதாஜாதிபிண்ட³மநுஷ்யதிர்யக்ப்ரேதாதி³கார்யகரணோபாதி⁴பி⁴ர்விஶிஷ்ட: ததா³க்²ய: தத்³ரூபோ ப⁴வதி । ததா² ‘ததே³ஜதி தந்நைஜதி’ (ஈ. உ. 5) இதி வ்யாக்²யாதம் । ததா² ‘ஏஷ த ஆத்மா’ (ப்³ரு. உ. 3 । 4 । 1), (ப்³ரு. உ. 3 । 5 । 1) ‘ஏஷ ஸர்வபூ⁴தாந்தராத்மா’ (மு. உ. 2 । 1 । 4) ‘ஏஷ ஸர்வேஷு பூ⁴தேஷு கூ³ட⁴:’ (க. உ. 1 । 3 । 12) ‘தத்த்வமஸி’ (சா². உ. 6 । 8 । 7) ‘அஹமேவேத³ம் ஸர்வம்’ (சா². உ. 7 । 25 । 1) ‘ஆத்மைவேத³ம் ஸர்வம்’ ‘நாந்யோ(அ)தோ(அ)ஸ்தி த்³ரஷ்டா’ (ப்³ரு. உ. 3 । 7 । 23) இத்யாதி³ஶ்ருதயோ ந விருத்⁴யந்தே । கல்பநாந்தரேஷு ஏதா: ஶ்ருதயோ ந க³ச்ச²ந்தி । தஸ்மாத் உபாதி⁴பே⁴தே³நைவ ஏஷாம் பே⁴த³:, நாந்யதா², ‘ஏகமேவாத்³விதீயம்’ இத்யவதா⁴ரணாத்ஸர்வோபநிஷத்ஸு ॥
நவமம் ப்³ராஹ்மணம்
அத² ஹைநம் வித³க்³த⁴: ஶாகல்ய: பப்ரச்ச² । ப்ருதி²வ்யாதீ³நாம் ஸூக்ஷ்மதாரதம்யக்ரமேண பூர்வஸ்ய பூர்வஸ்ய உத்தரஸ்மிந்நுத்தரஸ்மிந் ஓதப்ரோதபா⁴வம் கத²யந் ஸர்வாந்தரம் ப்³ரஹ்ம ப்ரகாஶிதவாந் ; தஸ்ய ச ப்³ரஹ்மணோ வ்யாக்ருதவிஷயே ஸூத்ரபே⁴தே³ஷு நியந்த்ருத்வமுக்தம் — வ்யாக்ருதவிஷயே வ்யக்ததரம் லிங்க³மிதி । தஸ்யைவ ப்³ரஹ்மண: ஸாக்ஷாத³பரோக்ஷத்வே நியந்தவ்யதே³வதாபே⁴த³ஸங்கோசவிகாஸத்³வாரேணாதி⁴க³ந்தவ்யே இதி தத³ர்த²ம் ஶாகல்யப்³ராஹ்மணமாரப்⁴யதே —
அத² ஹைநம் வித³க்³த⁴: ஶாகல்ய: பப்ரச்ச² கதி தே³வா யாஜ்ஞவல்க்யேதி ஸ ஹைதயைவ நிவிதா³ ப்ரதிபேதே³ யாவந்தோ வைஶ்வதே³வஸ்ய நிவித்³யுச்யந்தே த்ரயஶ்ச த்ரீ ச ஶதா த்ரயஶ்ச த்ரீ ச ஸஹஸ்ரேத்யோமிதி ஹோவாச கத்யேவ தே³வா யாஜ்ஞவல்க்யேதி த்ரயஸ்த்ரிம்ஶதி³த்யோமிதி ஹோவாச கத்யேவ தே³வா யாஜ்ஞவல்க்யேதி ஷடி³த்யோமிதி ஹோவாச கத்யேவ தே³வா யாஜ்ஞவல்க்யேதி த்ரய இத்யோமிதி ஹோவாச கத்யேவ தே³வா யாஜ்ஞவல்க்யேதி த்³வாவித்யோமிதி ஹோவாச கத்யேவ தே³வா யாஜ்ஞவல்க்யேத்யத்⁴யர்த⁴ இத்யோமிதி ஹோவாச கத்யேவ தே³வா யாஜ்ஞவல்க்யேத்யேக இத்யோமிதி ஹோவாச கதமே தே த்ரயஶ்ச த்ரீ ச ஶதா த்ரயஶ்ச த்ரீ ச ஸஹஸ்ரேதி ॥ 1 ॥
அத² ஹைநம் வித³க்³த⁴ இதி நாமத:, ஶகலஸ்யாபத்யம் ஶாகல்ய:, பப்ரச்ச² — கதிஸங்க்²யாகா தே³வா: ஹே யாஜ்ஞவல்க்யேதி । ஸ யாஜ்ஞவல்க்ய:, ஹ கில, ஏதயைவ வக்ஷ்யமாணயா நிவிதா³ ப்ரதிபேதே³ ஸங்க்²யாம் , யாம் ஸங்க்²யாம் ப்ருஷ்டவாந் ஶாகல்ய: ; யாவந்த: யாவத்ஸங்க்²யாகா தே³வா: வைஶ்வதே³வஸ்ய ஶஸ்த்ரஸ்ய நிவிதி³ — நிவிந்நாம தே³வதாஸங்க்²யாவாசகாநி மந்த்ரபதா³நி காநிசித்³வைஶ்வதே³வே ஶஸ்த்ரே ஶஸ்யந்தே, தாநி நிவித்ஸம்ஜ்ஞகாநி ; தஸ்யாம் நிவிதி³ யாவந்தோ தே³வா: ஶ்ரூயந்தே, தாவந்தோ தே³வா இதி । கா புந: ஸா நிவிதி³தி தாநி நிவித்பதா³நி ப்ரத³ர்ஶ்யந்தே — த்ரயஶ்ச த்ரீ ச ஶதாத்ரயஶ்ச தே³வா:, தே³வாநாம் த்ரீ ச த்ரீணி ச ஶதாநி ; புநரப்யேவம் த்ரயஶ்ச, த்ரீ ச ஸஹஸ்ரா ஸஹஸ்ராணி — ஏதாவந்தோ தே³வா இதி । ஶாகல்யோ(அ)பி ஓமிதி ஹோவாச । ஏவமேஷாம் மத்⁴யமா ஸங்க்²யா ஸம்யக்தயா ஜ்ஞாதா ; புநஸ்தேஷாமேவ தே³வாநாம் ஸங்கோசவிஷயாம் ஸங்க்²யாம் ப்ருச்ச²தி — கத்யேவ தே³வா யாஜ்ஞவல்க்யேதி ; த்ரயஸ்த்ரிம்ஶத் , ஷட் , த்ரய:, த்³வௌ, அத்⁴யர்த⁴:, ஏக: — இதி । தே³வதாஸங்கோசவிகாஸவிஷயாம் ஸங்க்²யாம் ப்ருஷ்ட்வா புந: ஸங்க்²யேயஸ்வரூபம் ப்ருச்ச²தி — கதமே தே த்ரயஶ்ச த்ரீ ச ஶதா த்ரயஶ்ச த்ரீ ச ஸஹஸ்ரேதி ॥
ஸ ஹோவாச மஹிமாந ஏவைஷாமேதே த்ரயஸ்த்ரிம்ஶத்த்வேவ தே³வா இதி கதமே தே த்ரயஸ்த்ரிம்ஶதி³த்யஷ்டௌ வஸவ ஏகாத³ஶ ருத்³ரா த்³வாத³ஶாதி³த்யாஸ்த ஏகத்ரிம்ஶதி³ந்த்³ரஶ்சைவ ப்ரஜாபதிஶ்ச த்ரயஸ்த்ரிம்ஶாவிதி ॥ 2 ॥
ஸ ஹோவாச இதர: — மஹிமாந: விபூ⁴தய:, ஏஷாம் த்ரயஸ்த்ரிம்ஶத: தே³வாநாம் , ஏதே த்ரயஶ்ச த்ரீ ச ஶதேத்யாத³ய: ; பரமார்த²தஸ்து த்ரயஸ்த்ரிம்ஶத்த்வேவ தே³வா இதி । கதமே தே த்ரயஸ்த்ரிம்ஶதி³த்யுச்யதே — அஷ்டௌ வஸவ:, ஏகாத³ஶ ருத்³ரா:, த்³வாத³ஶ ஆதி³த்யா: — தே ஏகத்ரிம்ஶத் — இந்த்³ரஶ்சைவ ப்ரஜாபதிஶ்ச த்ரயஸ்த்ரிம்ஶாவிதி த்ரயஸ்த்ரிம்ஶத: பூரணௌ ॥
கதமே வஸவ இத்யக்³நிஶ்ச ப்ருதி²வீ ச வாயுஶ்சாந்தரிக்ஷம் சாதி³த்யஶ்ச த்³யௌஶ்ச சந்த்³ரமாஶ்ச நக்ஷத்ராணி சைதே வஸவ ஏதேஷு ஹீத³ம் ஸர்வம் ஹிதமிதி தஸ்மாத்³வஸவ இதி ॥ 3 ॥
கதமே வஸவ இதி தேஷாம் ஸ்வரூபம் ப்ரத்யேகம் ப்ருச்ச்²யதே ; அக்³நிஶ்ச ப்ருதி²வீ சேதி — அக்³ந்யாத்³யா நக்ஷத்ராந்தா ஏதே வஸவ: — ப்ராணிநாம் கர்மப²லாஶ்ரயத்வேந கார்யகரணஸங்கா⁴தரூபேண தந்நிவாஸத்வேந ச விபரிணமந்த: ஜக³தி³த³ம் ஸர்வம் வாஸயந்தி வஸந்தி ச ; தே யஸ்மாத்³வாஸயந்தி தஸ்மாத்³வஸவ இதி ॥
கதமே ருத்³ரா இதி த³ஶேமே புருஷே ப்ராணா ஆத்மைகாத³ஶஸ்தே யதா³ஸ்மாச்ச²ரீராந்மர்த்யாது³த்க்ராமந்த்யத² ரோத³யந்தி தத்³யத்³ரோத³யந்தி தஸ்மாத்³ருத்³ரா இதி ॥ 4 ॥
கதமே ருத்³ரா இதி । த³ஶ இமே புருஷே, கர்மபு³த்³தீ⁴ந்த்³ரியாணி ப்ராணா:, ஆத்மா மந: ஏகாத³ஶ: — ஏகாத³ஶாநாம் பூரண: ; தே ஏதே ப்ராணா: யதா³ அஸ்மாச்ச²ரீராத் மர்த்யாத் ப்ராணிநாம் கர்மப²லோபபோ⁴க³க்ஷயே உத்க்ராமந்தி — அத² ததா³ ரோத³யந்தி தத்ஸம்ப³ந்தி⁴ந: । தத் தத்ர யஸ்மாத்³ரோத³யந்தி தே ஸம்ப³ந்தி⁴ந:, தஸ்மாத் ருத்³ரா இதி ॥
கதம ஆதி³த்யா இதி த்³வாத³ஶ வை மாஸா: ஸம்வத்ஸரஸ்யைத ஆதி³த்யா ஏதே ஹீத³ம் ஸர்வமாத³தா³நா யந்தி தே யதி³த³ம் ஸர்வமாத³தா³நா யந்தி தஸ்மாதா³தி³த்யா இதி ॥ 5 ॥
கதம ஆதி³த்யா இதி । த்³வாத³ஶ வை மாஸா: ஸம்வத்ஸரஸ்ய காலஸ்ய அவயவா: ப்ரஸித்³தா⁴:, ஏதே ஆதி³த்யா: ; கத²ம் ? ஏதே ஹி யஸ்மாத் புந: புந: பரிவர்தமாநா: ப்ராணிநாமாயூம்ஷி கர்மப²லம் ச ஆத³தா³நா: க்³ருஹ்ணந்த உபாத³த³த: யந்தி க³ச்ச²ந்தி — தே யத் யஸ்மாத் ஏவம் இத³ம் ஸர்வமாத³தா³நா யந்தி, தஸ்மாதா³தி³த்யா இதி ॥
கதம இந்த்³ர: கதம: ப்ரஜாபதிரிதி ஸ்தநயித்நுரேவேந்த்³ரோ யஜ்ஞ: ப்ரஜாபதிரிதி கதம: ஸ்தநயித்நுரித்யஶநிரிதி கதமோ யஜ்ஞ இதி பஶவ இதி ॥ 6 ॥
கதம இந்த்³ர: கதம: ப்ரஜாபதிரிதி, ஸ்தநயித்நுரேவேந்த்³ரோ யஜ்ஞ: ப்ரஜாபதிரிதி, கதம: ஸ்தநயித்நுரித்யஶநிரிதி । அஶநி: வஜ்ரம் வீர்யம் ப³லம் , யத் ப்ராணிந: ப்ரமாபயதி, ஸ இந்த்³ர: ; இந்த்³ரஸ்ய ஹி தத் கர்ம । கதமோ யஜ்ஞ இதி பஶவ இதி — யஜ்ஞஸ்ய ஹி ஸாத⁴நாநி பஶவ: ; யஜ்ஞஸ்யாரூபத்வாத் பஶுஸாத⁴நாஶ்ரயத்வாச்ச பஶவோ யஜ்ஞ இத்யுச்யதே ॥
கதமே ஷடி³த்யக்³நிஶ்ச ப்ருதி²வீ ச வாயுஶ்சாந்தரிக்ஷம் ச ஆதி³த்யஶ்ச த்³யௌஶ்சைதே ஷடே³தே ஹீத³ம் ஸர்வம் ஷடி³தி ॥ 7 ॥
கதமே ஷடி³தி । த ஏவ அக்³ந்யாத³யோ வஸுத்வேந படி²தா: சந்த்³ரமஸம் நக்ஷத்ராணி ச வர்ஜயித்வா ஷட்³ப⁴வந்தி — ஷட்ஸங்க்²யாவிஶிஷ்டா: । ஏதே ஹி யஸ்மாத் , த்ரயஸ்த்ரிம்ஶதா³தி³ யது³க்தம் இத³ம் ஸர்வம் , ஏத ஏவ ஷட்³ப⁴வந்தி ; ஸர்வோ ஹி வஸ்வாதி³விஸ்தர ஏதேஷ்வேவ ஷட்ஸு அந்தர்ப⁴வதீத்யர்த²: ॥
கதமே தே த்ரயோ தே³வா இதீம ஏவ த்ரயோ லோகா ஏஷு ஹீமே ஸர்வே தே³வா இதி கதமௌ தௌ த்³வௌ தே³வாவித்யந்நம் சைவ ப்ராணஶ்சேதி கதமோ(அ)த்⁴யர்த⁴ இதி யோ(அ)யம் பவத இதி ॥ 8 ॥
கதமே தே த்ரயோ தே³வா இதி ; இம ஏவ த்ரயோ லோகா இதி — ப்ருதி²வீமக்³நிம் ச ஏகீக்ருத்ய ஏகோ தே³வ:, அந்தரிக்ஷம் வாயும் ச ஏகீக்ருத்ய த்³விதீய:, தி³வமாதி³த்யம் ச ஏகீக்ருத்ய த்ருதீய: — தே ஏவ த்ரயோ தே³வா இதி । ஏஷு, ஹி யஸ்மாத் , த்ரிஷு தே³வேஷு ஸர்வே தே³வா அந்தர்ப⁴வந்தி, தேந ஏத ஏவ தே³வாஸ்த்ரய: — இத்யேஷ நைருக்தாநாம் கேஷாஞ்சித்பக்ஷ: । கதமௌ தௌ த்³வௌ தே³வாவிதி — அந்நம் சைவ ப்ராணஶ்ச ஏதௌ த்³வௌ தே³வௌ ; அநயோ: ஸர்வேஷாமுக்தாநாமந்தர்பா⁴வ: । கதமோ(அ)த்⁴யர்த⁴ இதி — யோ(அ)யம் பவதே வாயு: ॥
ததா³ஹுர்யத³யமேக இவைவ பவதே(அ)த² கத²மத்⁴யர்த⁴ இதி யத³ஸ்மிந்நித³ம் ஸர்வமத்⁴யார்த்⁴நோத்தேநாத்⁴யர்த⁴ இதி கதம ஏகோ தே³வ இதி ப்ராண இதி ஸ ப்³ரஹ்ம த்யதி³த்யாசக்ஷதே ॥ 9 ॥
தத் தத்ர ஆஹு: சோத³யந்தி — யத³யம் வாயு: ஏக இவைவ ஏக ஏவ பவதே ; அத² கத²மத்⁴யர்த⁴ இதி । யத் அஸ்மிந் இத³ம் ஸர்வமத்⁴யார்த்⁴நோத் — அஸ்மிந்வாயௌ ஸதி இத³ம் ஸர்வமத்⁴யார்த்⁴நோத் — அதி⁴ ருத்³தி⁴ம் ப்ராப்நோதி — தேநாத்⁴யர்த⁴ இதி । கதம ஏகோ தே³வ இதி, ப்ராண இதி । ஸ ப்ராணோ ப்³ரஹ்ம — ஸர்வதே³வாத்மகத்வாந்மஹத்³ப்³ரஹ்ம, தேந ஸ ப்³ரஹ்ம த்யதி³த்யாசக்ஷதே — த்யதி³தி தத்³ப்³ரஹ்மாசக்ஷதே பரோக்ஷாபி⁴தா⁴யகேந ஶப்³தே³ந । தே³வாநாமேதத் ஏகத்வம் நாநாத்வம் ச — அநந்தாநாம் தே³வாநாம் நிவித்ஸங்க்²யாவிஶிஷ்டேஷ்வந்தர்பா⁴வ: ; தேஷாமபி த்ரயஸ்த்ரிம்ஶதா³தி³ஷூத்தரோத்தரேஷு யாவதே³கஸ்மிந்ப்ராணே ; ப்ராணஸ்யைவ சைகஸ்ய ஸர்வ: அநந்தஸங்க்²யாதோ விஸ்தர: । ஏவமேகஶ்ச அநந்தஶ்ச அவாந்தரஸங்க்²யாவிஶிஷ்டஶ்ச ப்ராண ஏவ । தத்ர ச தே³வஸ்யைகஸ்ய நாமரூபகர்மகு³ணஶக்திபே⁴த³: அதி⁴காரபே⁴தா³த் ॥
இதா³நீம் தஸ்யைவ ப்ராணஸ்ய ப்³ரஹ்மண: புநரஷ்டதா⁴ பே⁴த³ உபதி³ஶ்யதே —
ப்ருதி²வ்யேவ யஸ்யாயதநமக்³நிர்லோகோ மநோஜ்யோதிர்யோ வை தம் புருஷம் வித்³யாத்ஸர்வஸ்யாத்மந: பராயணம் ஸ வை வேதி³தா ஸ்யாத் । யாஜ்ஞவல்க்ய வேத³ வா அஹம் தம் புருஷம் ஸர்வஸ்யாத்மந: பராயணம் யமாத்த² ய ஏவாயம் ஶாரீர: புருஷ: ஸ ஏஷ வதை³வ ஶாகல்ய தஸ்ய கா தே³வதேத்யம்ருதமிதி ஹோவாச ॥ 10 ॥
ப்ருதி²வ்யேவ யஸ்ய தே³வஸ்ய ஆயதநம் ஆஶ்ரய: ; அக்³நிர்லோகோ யஸ்ய — லோகயத்யநேநேதி லோக:, பஶ்யதீதி — அக்³நிநா பஶ்யதீத்யர்த²: ; மநோஜ்யோதி: — மநஸா ஜ்யோதிஷா ஸங்கல்பவிகல்பாதி³கார்யம் கரோதி ய:, ஸோ(அ)யம் மநோஜ்யோதி: ; ப்ருதி²வீஶரீர: அக்³நித³ர்ஶந: மநஸா ஸங்கல்பயிதா ப்ருதி²வ்யபி⁴மாநீ கார்யகரணஸங்கா⁴தவாந்தே³வ இத்யர்த²: । ய ஏவம் விஶிஷ்டம் வை தம் புருஷம் வித்³யாத் விஜாநீயாத் , ஸர்வஸ்ய ஆத்மந: ஆத்⁴யாத்மிகஸ்ய கார்யகரணஸங்கா⁴தஸ்ய ஆத்மந: பரமயநம் பர ஆஶ்ரய: தம் பராயணம் — மாத்ருஜேந த்வங்மாம்ஸருதி⁴ரரூபேண க்ஷேத்ரஸ்தா²நீயேந பீ³ஜஸ்தா²நீயஸ்ய பித்ருஜஸ்ய அஸ்தி²மஜ்ஜாஶுக்ரரூபஸ்ய பரம் அயநம் , கரணாத்மநஶ்ச — ஸ வை வேதி³தா ஸ்யாத் ; ய ஏததே³வம் வேத்தி ஸ வை வேதி³தா பண்டி³த: ஸ்யாதி³த்யபி⁴ப்ராய: । யாஜ்ஞவல்க்ய த்வம் தமஜாநந்நேவ பண்டி³தாபி⁴மாநீத்யபி⁴ப்ராய: । யதி³ தத்³விஜ்ஞாநே பாண்டி³த்யம் லப்⁴யதே, வேத³ வை அஹம் தம் புருஷம் — ஸர்வஸ்ய ஆத்மந: பராயணம் யமாத்த² யம் கத²யஸி — தமஹம் வேத³ । தத்ர ஶாகல்யஸ்ய வசநம் த்³ரஷ்டவ்யம் — யதி³ த்வம் வேத்த² தம் புருஷம் , ப்³ரூஹி கிம்விஶேஷணோ(அ)ஸௌ । ஶ்ருணு, யத்³விஶேஷண: ஸ: — ய ஏவாயம் ஶாரீர: பார்தி²வாம்ஶே ஶரீரே ப⁴வ: ஶாரீர: மாத்ருஜகோஶத்ரயரூப இத்யர்த²: ; ஸ ஏஷ தே³வ:, யஸ்த்வயா ப்ருஷ்ட:, ஹே ஶாகல்ய ; கிந்து அஸ்தி தத்ர வக்தவ்யம் விஶேஷணாந்தரம் ; தத் வதை³வ ப்ருச்சை²வேத்யர்த²:, ஹே ஶாகல்ய । ஸ ஏவம் ப்ரக்ஷோபி⁴தோ(அ)மர்ஷவஶக³ ஆஹ, தோத்ரார்தி³த இவ க³ஜ: — தஸ்ய தே³வஸ்ய ஶாரீரஸ்ய கா தே³வதா — யஸ்மாந்நிஷ்பத்³யதே, ய: ‘ஸா தஸ்ய தே³வதா’ இத்யஸ்மிந்ப்ரகரணே விவக்ஷித: ; அம்ருதமிதி ஹோவாச — அம்ருதமிதி யோ பு⁴க்தஸ்யாந்நஸ்ய ரஸ: மாத்ருஜஸ்ய லோஹிதஸ்ய நிஷ்பத்திஹேது: ; தஸ்மாத்³தி⁴ அந்நரஸால்லோஹிதம் நிஷ்பத்³யதே ஸ்த்ரியாம் ஶ்ரிதம் ; ததஶ்ச லோஹிதமயம் ஶரீரம் பீ³ஜாஶ்ரயம் । ஸமாநமந்யத் ॥
காம ஏவ யஸ்யாயதநம் ஹ்ருத³யம் லோகோ மநோ ஜ்யோதிர்யோ வை தம் புருஷம் வித்³யாத்ஸர்வஸ்யாத்மந: பராயணம் ஸ வை வேதி³தா ஸ்யாத் । யாஜ்ஞவல்க்ய வேத³ வா அஹம் தம் புருஷம் ஸர்வஸ்யாத்மந: பராயணம் யமாத்த² ய ஏவாயம் காமமய: புருஷ: ஸ ஏஷ வதை³வ ஶாகல்ய தஸ்ய கா தே³வதேதி ஸ்த்ரிய இதி ஹோவாச ॥ 11 ॥
காம ஏவ யஸ்யாயதநம் । ஸ்த்ரீவ்யதிகராபி⁴லாஷ: காம: காமஶரீர இத்யர்த²: । ஹ்ருத³யம் லோக:, ஹ்ருத³யேந பு³த்³த்⁴யா பஶ்யதி । ய ஏவாயம் காமமய: புருஷ: அத்⁴யாத்மமபி காமமய ஏவ, தஸ்ய கா தே³வதேதி — ஸ்த்ரிய இதி ஹோவாச ; ஸ்த்ரீதோ ஹி காமஸ்ய தீ³ப்திர்ஜாயதே ॥
ரூபாண்யேவ யஸ்யாயதநம் சக்ஷுர்லோகோ மநோஜ்யோதிர்யோ வை தம் புருஷம் வித்³யாத்ஸர்வஸ்யாத்மந: பராயணம் ஸ வை வேதி³தா ஸ்யாத் । யாஜ்ஞவல்க்ய வேத³ வா அஹம் தம் புருஷம் ஸர்வஸ்யாத்மந: பராயணம் யமாத்த² ய ஏவாஸாவாதி³த்யே புருஷ: ஸ ஏஷ வதை³வ ஶாகல்ய தஸ்ய கா தே³வதேதி ஸத்யமிதி ஹோவாச ॥ 12 ॥
ரூபாண்யேவ யஸ்யாயதநம் । ரூபாணி ஶுக்லக்ருஷ்ணாதீ³நி । ய ஏவாஸாவாதி³த்யே புருஷ: — ஸர்வேஷாம் ஹி ரூபாணாம் விஶிஷ்டம் கார்யமாதி³த்யே புருஷ:, தஸ்ய கா தே³வதேதி — ஸத்யமிதி ஹோவாச ; ஸத்யமிதி சக்ஷுருச்யதே ; சக்ஷுஷோ ஹி அத்⁴யாத்மத ஆதி³த்யஸ்யாதி⁴தை³வதஸ்ய நிஷ்பத்தி: ॥
ஆகாஶ ஏவ யஸ்யாயதநம் ஶ்ரோத்ரம் லோகோ மநோஜ்யோதிர்யோ வை தம் புருஷம் வித்³யாத்ஸர்வஸ்யாத்மந: பராயணம் ஸ வை வேதி³தா ஸ்யாத் । யாஜ்ஞவல்க்ய வேத³ வா அஹம் தம் புரஷம் ஸர்வஸ்யாத்மந: பராயணம் யமாத்த² ய ஏவாயம் ஶ்ரௌத்ர: ப்ராதிஶ்ருத்க: புருஷ: ஸ ஏஷ வதை³வ ஶாகல்ய தஸ்ய கா தே³வதேதி தி³ஶ இதி ஹோவாச ॥ 13 ॥
ஆகாஶ ஏவ யஸ்யாயதநம் । ய ஏவாயம் ஶ்ரோத்ரே ப⁴வ: ஶ்ரௌத்ர:, தத்ராபி ப்ரதிஶ்ரவணவேலாயாம் விஶேஷதோ ப⁴வதீதி ப்ராதிஶ்ருத்க:, தஸ்ய கா தே³வதேதி — தி³ஶ இதி ஹோவாச ; தி³க்³ப்⁴யோ ஹ்யஸௌ ஆத்⁴யாத்மிகோ நிஷ்பத்³யதே ॥
தம ஏவ யஸ்யாயதநம் ஹ்ருத³யம் லோகோ மநோஜ்யோதிர்யோ வை தம் புருஷம் வித்³யாத்ஸர்வஸ்யாத்மந: பராயணம் ஸ வை வேதி³தா ஸ்யாத் । யாஜ்ஞவல்க்ய வேத³ வா அஹம் தம் புருஷம் ஸர்வஸ்யாத்மந: பராயணம் யமாத்த² ய ஏவாயம் சா²யாமய: புருஷ: ஸ ஏஷ வதை³வ ஶாகல்ய தஸ்ய கா தே³வதேதி ம்ருத்யுரிதி ஹோவாச ॥ 14 ॥
தம ஏவ யஸ்யாயதநம் । தம இதி ஶார்வராத்³யந்த⁴கார: பரிக்³ருஹ்யதே ; அத்⁴யாத்மம் சா²யாமய: அஜ்ஞாநமய: புருஷ: ; தஸ்ய கா தே³வதேதி — ம்ருத்யுரிதி ஹோவாச ; ம்ருத்யுரதி⁴தை³வதம் தஸ்ய நிஷ்பத்திகாரணம் ॥
ரூபாண்யேவ யஸ்யாயதநம் சக்ஷுர்லோகோ மநோஜ்யோதிர்யோ வை தம் புருஷம் வித்³யாத்ஸர்வஸ்யாத்மந: பராயணம் ஸ வை வேதி³தா ஸ்யாத் । யாஜ்ஞவல்க்யஸ்ய வேத³ வா அஹம் தம் புருஷம் ஸர்வஸ்யாத்மந: பராயணம் யமாத்த² ய ஏவாயமாத³ர்ஶே புருஷ: ஸ ஏஷ வதை³வ ஶாகல்ய தஸ்ய கா தே³வதேத்யஸுரிதி ஹோவாச ॥ 15 ॥
ரூபாண்யேவ யஸ்யாயதநம் । பூர்வம் ஸாதா⁴ரணாநி ரூபாண்யுக்தாநி இஹ து ப்ரகாஶகாநி விஶிஷ்டாநி ரூபாணி க்³ருஹ்யந்தே ; ரூபாயதநஸ்ய தே³வஸ்ய விஶேஷாயதநம் ப்ரதிபி³ம்பா³தா⁴ரமாத³ர்ஶாதி³ ; தஸ்ய கா தே³வதேதி — அஸுரிதி ஹோவாச ; தஸ்ய ப்ரதிபி³ம்பா³க்²யஸ்ய புருஷஸ்ய நிஷ்பத்தி: அஸோ: ப்ராணாத் ॥
ஆப ஏவ யஸ்யாயதநம் ஹ்ருத³யம் லோகோ மநோஜ்யோதிர்யோ வை தம் புருஷம் வித்³யாத்ஸர்வஸ்யாத்மந: பராயணம் ஸ வை வேதி³தா ஸ்யாத் । யாஜ்ஞவல்க்ய வேத³ வா அஹம் தம் புருஷம் ஸர்வஸ்யாத்மந: பராயணம் யமாத்த² ய ஏவாயமப்ஸு புருஷ: ஸ ஏஷ வதை³வ ஶாகல்ய தஸ்ய கா தே³வதேதி வருண இதி ஹோவாச ॥ 16 ॥
ஆப ஏவ யஸ்ய ஆயதநம் । ஸாதா⁴ரணா: ஸர்வா ஆப ஆயதநம் ; வாபீகூபதடா³கா³த்³யாஶ்ரயாஸு அப்ஸு விஶேஷாவஸ்தா²நம் ; தஸ்ய கா தே³வதேதி, வருண இதி — வருணாத் ஸங்கா⁴தகர்த்ர்ய: அத்⁴யாத்மம் ஆப ஏவ வாப்யாத்³யபாம் நிஷ்பத்திகாரணம் ॥
ரேத ஏவ யஸ்யாயதநம் ஹ்ருத³யம் லோகோ மநோஜ்யோதிர்யோ வை தம் புருஷம் வித்³யாத்ஸர்வஸ்யாத்மந: பராயணம் ஸ வை வேதி³தா ஸ்யாத் । யாஜ்ஞவல்க்ய வேத³ வா அஹம் தம் புருஷம் ஸர்வஸ்யாத்மந: பராயணம் யமாத்த² ய ஏவாயம் புத்ரமய: புருஷ: ஸ ஏஷ வதை³வ ஶாகல்ய தஸ்ய கா தே³வதேதி ப்ரஜாபதிரிதி ஹோவாச ॥ 17 ॥
ரேத ஏவ யஸ்யாயதநம் ; ய ஏவாயம் புத்ரமய: விஶேஷாயதநம் ரேதஆயதநஸ்ய — புத்ரமய இதி ச அஸ்தி²மஜ்ஜாஶுக்ராணி பிதுர்ஜாதாநி ; தஸ்ய கா தே³வதேதி, ப்ரஜாபதிரிதி ஹோவாச — ப்ரஜாபதி: பிதோச்யதே, பித்ருதோ ஹி புத்ரஸ்யோத்பத்தி: ॥
ஶாகல்யேதி ஹோவாச யாஜ்ஞவல்க்யஸ்த்வாம் ஸ்விதி³மே ப்³ராஹ்மணா அங்கா³ராவக்ஷயணமக்ரதா3 இதி ॥ 18 ॥
அஷ்டதா⁴ தே³வலோகபுருஷபே⁴தே³ந த்ரிதா⁴ த்ரிதா⁴ ஆத்மாநம் ப்ரவிப⁴ஜ்ய அவஸ்தி²த ஏகைகோ தே³வ: ப்ராணபே⁴த³ ஏவ உபாஸநார்த²ம் வ்யபதி³ஷ்ட: ; அது⁴நா தி³க்³விபா⁴கே³ந பஞ்சதா⁴ ப்ரவிப⁴க்தஸ்ய ஆத்மந்யுபஸம்ஹாரார்த²ம் ஆஹ ; தூஷ்ணீம்பூ⁴தம் ஶாகல்யம் யாஜ்ஞவல்க்யோ க்³ரஹேணேவ ஆவேஶயந்நாஹ — ஶாகல்யேதி ஹோவாச யாஜ்ஞவல்க்ய: ; த்வாம் ஸ்விதி³தி விதர்கே, இமே நூநம் ப்³ராஹ்மணா:, அங்கா³ராவக்ஷயணம் — அங்கா³ரா: அவக்ஷீயந்தே யஸ்மிந் ஸந்த³ம்ஶாதௌ³ தத் அங்கா³ராவக்ஷயணம் — தத் நூநம் த்வாம் அக்ரத க்ருதவந்த: ப்³ராஹ்மணா:, த்வம் து தந்ந பு³த்⁴யஸே ஆத்மாநம் மயா த³ஹ்யமாநமித்யபி⁴ப்ராய: ॥
யாஜ்ஞவல்க்யேதி ஹோவாச ஶாகல்யோ யதி³த³ம் குருபஞ்சாலாநாம் ப்³ராஹ்மணாநத்யவாதீ³: கிம் ப்³ரஹ்ம வித்³வாநிதி தி³ஶோ வேத³ ஸதே³வா: ஸப்ரதிஷ்டா² இதி யத்³தி³ஶோ வேத்த² ஸதே³வா: ஸப்ரதிஷ்டா²: ॥ 19 ॥
யாஜ்ஞவல்க்யேதி ஹோவாச ஶாகல்ய: — யதி³த³ம் குருபஞ்சாலாநாம் ப்³ராஹ்மணாந் அத்யவாதீ³: அத்யுக்தவாநஸி — ஸ்வயம் பீ⁴தாஸ்த்வாமங்கா³ராவக்ஷயணம் க்ருதவந்த இதி — கிம் ப்³ரஹ்ம வித்³வாந்ஸந் ஏவமதி⁴க்ஷிபஸி ப்³ராஹ்மணாந் । யாஜ்ஞவல்க்ய ஆஹ — ப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநம் தாவதி³த³ம் மம ; கிம் தத் ? தி³ஶோ வேத³ தி³க்³விஷயம் விஜ்ஞாநம் ஜாநே ; தச்ச ந கேவலம் தி³ஶ ஏவ, ஸதே³வா: தே³வை: ஸஹ தி³க³தி⁴ஷ்டா²த்ருபி⁴:, கிஞ்ச ஸப்ரதிஷ்டா²: ப்ரதிஷ்டா²பி⁴ஶ்ச ஸஹ । இதர ஆஹ — யத் யதி³ தி³ஶோ வேத்த² ஸதே³வா: ஸப்ரதிஷ்டா இதி, ஸப²லம் யதி³ விஜ்ஞாநம் த்வயா ப்ரதிஜ்ஞாதம் ॥
கிந்தே³வதோ(அ)ஸ்யாம் ப்ராச்யாம் தி³ஶ்யஸீத்யாதி³த்யதே³வத இதி ஸ ஆதி³த்ய: கஸ்மிந்ப்ரதிஷ்டி²த இதி சக்ஷுஷீதி கஸ்மிந்நு சக்ஷு: ப்ரதிஷ்டி²தமிதி ரூபேஷ்விதி சக்ஷுஷா ஹி ரூபாணி பஶ்யதி கஸ்மிந்நு ரூபாணி ப்ரதிஷ்டி²தாநீதி ஹ்ருத³ய இதி ஹோவாச ஹ்ருத³யேந ஹி ரூபாணி ஜாநாதி ஹ்ருத³யே ஹ்யேவ ரூபாணி ப்ரதிஷ்டி²தாநி ப⁴வந்தீத்யேவமேவைதத்³யாஜ்ஞவல்க்ய ॥ 20 ॥
கிந்தே³வத: கா தே³வதா அஸ்ய தவ தி³க்³பூ⁴தஸ்ய । அஸௌ ஹி யாஜ்ஞவல்க்ய: ஹ்ருத³யமாத்மாநம் தி³க்ஷு பஞ்சதா⁴ விப⁴க்தம் தி³கா³த்மபூ⁴தம் , தத்³த்³வாரேண ஸர்வம் ஜக³த் ஆத்மத்வேநோபக³ம்ய, அஹமஸ்மி தி³கா³த்மேதி வ்யவஸ்தி²த:, பூர்வாபி⁴முக²: — ஸப்ரதிஷ்டா²வசநாத் ; யதா² யாஜ்ஞவல்க்யஸ்ய ப்ரதிஜ்ஞா ததை²வ ப்ருச்ச²தி — கிந்தே³வதஸ்த்வமஸ்யாம் தி³ஶ்யஸீதி । ஸர்வத்ர ஹி வேதே³ யாம் யாம் தே³வதாமுபாஸ்தே இஹைவ தத்³பூ⁴த: தாம் தாம் ப்ரதிபத்³யத இதி ; ததா² ச வக்ஷ்யதி — ‘தே³வோ பூ⁴த்வா தே³வாநப்யேதி’ (ப்³ரு. உ. 4 । 1 । 2) இதி । அஸ்யாம் ப்ராச்யாம் கா தே³வதா தி³கா³த்மநஸ்தவ அதி⁴ஷ்டா²த்ரீ, கயா தே³வதயா த்வம் ப்ராசீதி³க்³ரூபேண ஸம்பந்ந இத்யர்த²: । இதர ஆஹ — ஆதி³த்யதே³வத இதி ; ப்ராச்யாம் தி³ஶி மம ஆதி³த்யோ தே³வதா, ஸோ(அ)ஹமாதி³த்யதே³வத: । ஸதே³வா இத்யேதத் உக்தம் , ஸப்ரதிஷ்டா² இதி து வக்தவ்யமித்யாஹ — ஸ ஆதி³த்ய: கஸ்மிந்ப்ரதிஷ்டி²த இதி, சக்ஷுஷீதி ; அத்⁴யாத்மதஶ்சக்ஷுஷ ஆதி³த்யோ நிஷ்பந்ந இதி ஹி மந்த்ரப்³ராஹ்மணவாதா³: — ‘சக்ஷோ: ஸூர்யோ அஜாயத’ (ரு. ஸம். 10 । 90 । 13) ‘சக்ஷுஷ ஆதி³த்ய:’ (ஐ. உ. 1 । 1 । 4) இத்யாத³ய: ; கார்யம் ஹி காரணே ப்ரதிஷ்டி²தம் ப⁴வதி । கஸ்மிந்நு சக்ஷு: ப்ரதிஷ்டி²தமிதி, ரூபேஷ்விதி ; ரூபக்³ரஹணாய ஹி ரூபாத்மகம் சக்ஷு: ரூபேண ப்ரயுக்தம் ; யைர்ஹி ரூபை: ப்ரயுக்தம் தைராத்மக்³ரஹணாய ஆரப்³த⁴ம் சக்ஷு: ; தஸ்மாத் ஸாதி³த்யம் சக்ஷு: ஸஹ ப்ராச்யா தி³ஶா ஸஹ தத்ஸ்தை²: ஸர்வை: ரூபேஷு ப்ரதிஷ்டி²தம் । சக்ஷுஷா ஸஹ ப்ராசீ தி³க்ஸர்வா ரூபபூ⁴தா ; தாநி ச கஸ்மிந்நு ரூபாணி ப்ரதிஷ்டி²தாநீதி ; ஹ்ருத³ய இதி ஹோவாச ; ஹ்ருத³யாரப்³தா⁴நி ரூபாணி ; ரூபாகாரேண ஹி ஹ்ருத³யம் பரிணதம் ; யஸ்மாத் ஹ்ருத³யேந ஹி ரூபாணி ஸர்வோ லோகோ ஜாநாதி ; ஹ்ருத³யமிதி பு³த்³தி⁴மநஸீ ஏகீக்ருத்ய நிர்தே³ஶ: ; தஸ்மாத் ஹ்ருத³யே ஹ்யேவ ரூபாணி ப்ரதிஷ்டி²தாநி ; ஹ்ருத³யேந ஹி ஸ்மரணம் ப⁴வதி ரூபாணாம் வாஸநாத்மநாம் ; தஸ்மாத் ஹ்ருத³யே ரூபாணி ப்ரதிஷ்டி²தாநீத்யர்த²: । ஏவமேவைதத்³யாஜ்ஞவல்க்ய ॥
கிந்தே³வதோ(அ)ஸ்யாம் த³க்ஷிணாயாம் தி³ஶ்யஸீதி யமதே³வத இதி ஸ யம: கஸ்மிந்ப்ரதிஷ்டி²த இதி யஜ்ஞ இதி கஸ்மிந்நு யஜ்ஞ: ப்ரதிஷ்டி²த இதி த³க்ஷிணாயாமிதி கஸ்மிந்நு த³க்ஷிணா ப்ரதிஷ்டி²தேதி ஶ்ரத்³தா⁴யாமிதி யதா³ ஹ்யேவ ஶ்ரத்³த⁴த்தே(அ)த² த³க்ஷிணாம் த³தா³தி ஶ்ரத்³தா⁴யாம் ஹ்யேவ த³க்ஷிணா ப்ரதிஷ்டி²தேதி கஸ்மிந்நு ஶ்ரத்³தா⁴ ப்ரதிஷ்டி²தேதி ஹ்ருத³ய இதி ஹோவாச ஹ்ருத³யேந ஹி ஶ்ரத்³தா⁴ம் ஜாநாதி ஹ்ருத³யே ஹ்யேவ ஶ்ரத்³தா⁴ ப்ரதிஷ்டி²தா ப⁴வதீத்யேவமேவைதத்³யாஜ்ஞவல்க்ய ॥ 21 ॥
கிந்தே³வதோ(அ)ஸ்யாம் த³க்ஷிணாயாம் தி³ஶ்யஸீதி பூர்வவத் — த³க்ஷிணாயாம் தி³ஶி கா தே³வதா தவ । யமதே³வத இதி — யமோ தே³வதா மம த³க்ஷிணாதி³க்³பூ⁴தஸ்ய । ஸ யம: கஸ்மிந்ப்ரதிஷ்டி²த இதி, யஜ்ஞ இதி — யஜ்ஞே காரணே ப்ரதிஷ்டி²தோ யம: ஸஹ தி³ஶா । கத²ம் புநர்யஜ்ஞஸ்ய கார்யம் யம இத்யுச்யதே — ருத்விக்³பி⁴ர்நிஷ்பாதி³தோ யஜ்ஞ: ; த³க்ஷிணயா யஜமாநஸ்தேப்⁴யோ யஜ்ஞம் நிஷ்க்ரீய தேந யஜ்ஞேந த³க்ஷிணாம் தி³ஶம் ஸஹ யமேநாபி⁴ஜாயதி ; தேந யஜ்ஞே யம: கார்யத்வாத்ப்ரதிஷ்டி²த: ஸஹ த³க்ஷிணயா தி³ஶா । கஸ்மிந்நு யஜ்ஞ: ப்ரதிஷ்டி²த இதி, த³க்ஷிணாயாமிதி — த³க்ஷிணயா ஸ நிஷ்க்ரீயதே ; தேந த³க்ஷிணாகார்யம் யஜ்ஞ: । கஸ்மிந்நு த³க்ஷிணா ப்ரதிஷ்டி²தேதி, ஶ்ரத்³தா⁴யாமிதி — ஶ்ரத்³தா⁴ நாம தி³த்ஸுத்வம் ஆஸ்திக்யபு³த்³தி⁴ர்ப⁴க்திஸஹிதா । கத²ம் தஸ்யாம் ப்ரதிஷ்டி²தா த³க்ஷிணா ? யஸ்மாத் யதா³ ஹ்யேவ ஶ்ரத்³த⁴த்தே அத² த³க்ஷிணாம் த³தா³தி, ந அஶ்ரத்³த³த⁴த் த³க்ஷிணாம் த³தா³தி ; தஸ்மாத் ஶ்ரத்³தா⁴யாம் ஹ்யேவ த³க்ஷிணா ப்ரதிஷ்டி²தேதி । கஸ்மிந்நு ஶ்ரத்³தா⁴ ப்ரதிஷ்டி²தேதி, ஹ்ருத³ய இதி ஹோவாச — ஹ்ருத³யஸ்ய ஹி வ்ருத்தி: ஶ்ரத்³தா⁴ யஸ்மாத் , ஹ்ருத³யேந ஹி ஶ்ரத்³தா⁴ம் ஜாநாதி ; வ்ருத்திஶ்ச வ்ருத்திமதி ப்ரதிஷ்டி²தா ப⁴வதி ; தஸ்மாத்³த்⁴ருத³யே ஹ்யேவ ஶ்ரத்³தா⁴ ப்ரதிஷ்டி²தா ப⁴வதீதி । ஏவமேவைதத்³யாஜ்ஞவல்க்ய ॥
கிந்தே³வதோ(அ)ஸ்யாம் ப்ரதீச்யாம் தி³ஶ்யஸீதி வருணதே³வத இதி ஸ வருண: கஸ்மிந்ப்ரதிஷ்டி²த இத்யப்ஸ்விதி கஸ்மிந்ந்வாப: ப்ரதிஷ்டி²தா இதி ரேதஸீதி கஸ்மிந்நு ரேத: ப்ரதிஷ்டி²தமிதி ஹ்ருத³ய இதி தஸ்மாத³பி ப்ரதிரூபம் ஜாதமாஹுர்ஹ்ருத³யாதி³வ ஸ்ருப்தோ ஹ்ருத³யாதி³வ நிர்மித இதி ஹ்ருத³யே ஹ்யேவ ரேத: ப்ரதிஷ்டி²தம் ப⁴வதீத்யேவமேவைதத்³யாஜ்ஞவல்க்ய ॥ 22 ॥
கிம் தே³வதோ(அ)ஸ்யாம் ப்ரதீச்யாம் தி³ஶ்யஸீதி । தஸ்யாம் வருணோ(அ)தி⁴தே³வதா மம । ஸ வருண: கஸ்மிந்ப்ரதிஷ்டி²த இதி, அப்ஸ்விதி — அபாம் ஹி வருண: கார்யம் , ‘ஶ்ரத்³தா⁴ வா ஆப:’ (தை. ஸம். 1 । 6 । 8 । 1) ‘ஶ்ரத்³தா⁴தோ வருணமஸ்ருஜத’ ( ? ) இதி ஶ்ருதே: । கஸ்மிந்ந்வாப: ப்ரதிஷ்டி²தா இதி, ரேதஸீதி — ‘ரேதஸோ ஹ்யாப: ஸ்ருஷ்டா:’ ( ? ) இதி ஶ்ருதே: । கஸ்மிந்நு ரேத: ப்ரதிஷ்டி²தமிதி, ஹ்ருத³ய இதி — யஸ்மாத் ஹ்ருத³யஸ்ய கார்யம் ரேத: ; காமோ ஹ்ருத³யஸ்ய வ்ருத்தி: ; காமிநோ ஹி ஹ்ருத³யாத் ரேதோ(அ)தி⁴ஸ்கந்த³தி ; தஸ்மாத³பி ப்ரதிரூபம் அநுரூபம் புத்ரம் ஜாதமாஹுர்லௌகிகா: — அஸ்ய பிதுர்ஹ்ருத³யாதி³வ அயம் புத்ர: ஸ்ருப்த: விநி:ஸ்ருத:, ஹ்ருத³யாதி³வ நிர்மிதோ யதா² ஸுவர்ணேந நிர்மித: குண்ட³ல: । தஸ்மாத் ஹ்ருத³யே ஹ்யேவ ரேத: ப்ரதிஷ்டி²தம் ப⁴வதீதி । ஏவமேவைதத்³யாஜ்ஞவல்க்ய ॥
கிந்தே³வதோ(அ)ஸ்யாமுதீ³ச்யாம் தி³ஶ்யஸீதி ஸோமதே³வத இதி ஸ ஸோம: கஸ்மிந்ப்ரதிஷ்டி²த இதி தீ³க்ஷாயாமிதி கஸ்மிந்நு தீ³க்ஷா ப்ரதிஷ்டி²தேதி ஸத்ய இதி தஸ்மாத³பி தீ³க்ஷிதமாஹு: ஸத்யம் வதே³தி ஸத்யே ஹ்யேவ தீ³க்ஷா ப்ரதிஷ்டி²தேதி கஸ்மிந்நு ஸத்யம் ப்ரதிஷ்டி²தமிதி ஹ்ருத³ய இதி ஹோவாச ஹ்ருத³யேந ஹி ஸத்யம் ஜாநாதி ஹ்ருத³யே ஹ்யேவ ஸத்யம் ப்ரதிஷ்டி²தம் ப⁴வதீத்யேவமேவைதத்³யாஜ்ஞவல்க்ய ॥ 23 ॥
கிந்தே³வதோ(அ)ஸ்யாமுதீ³ச்யாம் தி³ஶ்யஸீதி, ஸோமதே³வத இதி — ஸோம இதி லதாம் ஸோமம் தே³வதாம் சைகீக்ருத்ய நிர்தே³ஶ: । ஸ ஸோம: கஸ்மிந்ப்ரதிஷ்டி²த இதி, தீ³க்ஷாயாமிதி — தீ³க்ஷிதோ ஹி யஜமாந: ஸோமம் க்ரீணாதி ; க்ரீதேந ஸோமேந இஷ்ட்வா ஜ்ஞாநவாநுத்தராம் தி³ஶம் ப்ரதிபத்³யதே ஸோமதே³வதாதி⁴ஷ்டி²தாம் ஸௌம்யாம் । கஸ்மிந்நு தீ³க்ஷா ப்ரதிஷ்டி²தேதி, ஸத்ய இதி — கத²ம் ? யஸ்மாத்ஸத்யே தீ³க்ஷா ப்ரதிஷ்டி²தா, தஸ்மாத³பி தீ³க்ஷிதமாஹு: — ஸத்யம் வதே³தி — காரணப்⁴ரேஷே கார்யப்⁴ரேஷோ மா பூ⁴தி³தி । ஸத்யே ஹ்யேவ தீ³க்ஷா ப்ரதிஷ்டி²தேதி । கஸ்மிந்நு ஸத்யம் ப்ரதிஷ்டி²தமிதி ; ஹ்ருத³ய இதி ஹோவாச ; ஹ்ருத³யேந ஹி ஸத்யம் ஜாநாதி ; தஸ்மாத் ஹ்ருத³யே ஹ்யேவ ஸத்யம் ப்ரதிஷ்டி²தம் ப⁴வதீதி । ஏவமேவைதத்³யாஜ்ஞவல்க்ய ॥
கிந்தே³வதோ(அ)ஸ்யாம் த்⁴ருவாயாம் தி³ஶ்யஸீத்யக்³நிதே³வத இதி ஸோ(அ)க்³நி: கஸ்மிந்ப்ரதிஷ்டி²த இதி வாசீதி கஸ்மிந்நு வாக்ப்ரதிஷ்டி²தேதி ஹ்ருத³ய இதி கஸ்மிந்நு ஹ்ருத³யம் ப்ரதிஷ்டி²தமிதி ॥ 24 ॥
கிந்தே³வதோ(அ)ஸ்யாம் த்⁴ருவாயாம் தி³ஶ்யஸீதி । மேரோ: ஸமந்ததோ வஸதாமவ்யபி⁴சாராத் ஊர்த்⁴வா தி³க் த்⁴ருவேத்யுச்யதே । அக்³நிதே³வத இதி — ஊர்த்⁴வாயாம் ஹி ப்ரகாஶபூ⁴யஸ்த்வம் , ப்ரகாஶஶ்ச அக்³நி: ஸோ(அ)க்³நி: கஸ்மிந்ப்ரதிஷ்டி²த இதி, வாசீதி । கஸ்மிந்நு வாக்ப்ரதிஷ்டி²தேதி, ஹ்ருத³ய இதி । தத்ர யாஜ்ஞவல்க்ய: ஸர்வாஸு தி³க்ஷு விப்ரஸ்ருதேந ஹ்ருத³யேந ஸர்வா தி³ஶ ஆத்மத்வேநாபி⁴ஸம்பந்ந: ; ஸதே³வா: ஸப்ரதிஷ்டா² தி³ஶ ஆத்மபூ⁴தாஸ்தஸ்ய நாமரூபகர்மாத்மபூ⁴தஸ்ய யாஜ்ஞவல்க்யஸ்ய ; யத் ரூபம் தத் ப்ராச்யாதி³ஶா ஸஹ ஹ்ருத³யபூ⁴தம் யாஜ்ஞவல்க்யஸ்ய ; யத்கேவலம் கர்ம புத்ரோத்பாத³நலக்ஷணம் ச ஜ்ஞாநஸஹிதம் ச ஸஹ ப²லேந அதி⁴ஷ்டா²த்ரீபி⁴ஶ்ச தே³வதாபி⁴: த³க்ஷிணாப்ரதீச்யுதீ³ச்ய: கர்மப²லாத்மிகா: ஹ்ருத³யமேவ ஆபந்நாஸ்தஸ்ய ; த்⁴ருவயா தி³ஶா ஸஹ நாம ஸர்வம் வாக்³த்³வாரேண ஹ்ருத³யமேவ ஆபந்நம் ; ஏதாவத்³தீ⁴த³ம் ஸர்வம் ; யது³த ரூபம் வா கர்ம வா நாம வேதி தத்ஸர்வம் ஹ்ருத³யமேவ ; தத் ஸர்வாத்மகம் ஹ்ருத³யம் ப்ருச்ச்²யதே — கஸ்மிந்நு ஹ்ருத³யம் ப்ரதிஷ்டி²தமிதி ॥
அஹல்லிகேதி ஹோவாச யாஜ்ஞவல்க்யோ யத்ரைதத³ந்யத்ராஸ்மந்மந்யாஸை யத்³த்⁴யேதத³ந்யத்ராஸ்மத்ஸ்யாச்ச்²வாநோ வைநத³த்³யுர்வயாம்ஸி வைநத்³விமத்²நீரந்நிதி ॥ 25 ॥
அஹல்லிகேதி ஹோவாச யாஜ்ஞவல்க்ய: — நாமாந்தரேண ஸம்போ³த⁴நம் க்ருதவாந் । யத்ர யஸ்மிந்காலே, ஏதத் ஹ்ருத³யம் ஆத்மா அஸ்ய ஶரீரஸ்ய அந்யத்ர க்வசித்³தே³ஶாந்தரே, அஸ்மத் அஸ்மத்த:, வர்தத இதி மந்யாஸை மந்யஸே — யத்³தி⁴ யதி³ ஹி ஏதத்³த்⁴ருத³யம் அந்யத்ராஸ்மத் ஸ்யாத் ப⁴வேத் , ஶ்வாநோ வா ஏநத் ஶரீரம் ததா³ அத்³யு:, வயாம்ஸி வா பக்ஷிணோ வா ஏநத் விமத்²நீரந் விலோட³யேயு: விகர்ஷேரந்நிதி । தஸ்மாத் மயி ஶரீரே ஹ்ருத³யம் ப்ரதிஷ்டி²தமித்யர்த²: । ஶரீரஸ்யாபி நாமரூபகர்மாத்மகத்வாத்³த்⁴ருத³யே ப்ரதிஷ்டி²தத்வம் ॥
கஸ்மிந்நு த்வம் சாத்மா ச ப்ரதிஷ்டி²தௌ ஸ்த² இதி ப்ராண இதி கஸ்மிந்நு ப்ராண: ப்ரதிஷ்டி²த இத்யபாந இதி கஸ்மிந்ந்வபாந: ப்ரதிஷ்டி²த இதி வ்யாந இதி கஸ்மிந்நு வ்யாந: ப்ரதிஷ்டி²த இத்யுதா³ந இதி கஸ்மிந்நூதா³ந: ப்ரதிஷ்டி²த இதி ஸமாந இதி ஸ ஏஷ நேதி நேத்யாத்மாக்³ருஹ்யோ ந ஹி க்³ருஹ்யதே(அ)ஶீர்யோ ந ஹி ஶீர்யதே(அ)ஸங்கோ³ ந ஹி ஸஜ்யதே(அ)ஸிதோ ந வ்யத²தே ந ரிஷ்யதி । ஏதாந்யஷ்டாவாயதநாந்யஷ்டௌ லோகா அஷ்டௌ தே³வா அஷ்டௌ புருஷா: ஸ யஸ்தாந்புருஷாந்நிருஹ்ய ப்ரத்யுஹ்யாத்யக்ராமத்தம் த்வௌபநிஷத³ம் புருஷம் ப்ருச்சா²மி தம் சேந்மே ந விவக்ஷ்யதி மூர்தா⁴ தே விபதிஷ்யதீதி । தம் ஹ ந மேநே ஶாகல்யஸ்தஸ்ய ஹ மூர்தா⁴ விபபாதாபி ஹாஸ்ய பரிமோஷிணோ(அ)ஸ்தீ²ந்யபஜஹ்ருரந்யந்மந்யமாநா: ॥ 26 ॥
ஹ்ருத³யஶரீரயோரேவமந்யோந்யப்ரதிஷ்டா² உக்தா கார்யகரணயோ: ; அதஸ்த்வாம் ப்ருச்சா²மி — கஸ்மிந்நு த்வம் ச ஶரீரம் ஆத்மா ச தவ ஹ்ருத³யம் ப்ரதிஷ்டி²தௌ ஸ்த² இதி ; ப்ராண இதி ; தே³ஹாத்மாநௌ ப்ராணே ப்ரதிஷ்டி²தௌ ஸ்யாதாம் ப்ராணவ்ருத்தௌ । கஸ்மிந்நு ப்ராண: ப்ரதிஷ்டி²த இதி, அபாந இதி — ஸாபி ப்ராணவ்ருத்தி: ப்ராகே³வ ப்ரேயாத் , அபாநவ்ருத்த்யா சேந்ந நிக்³ருஹ்யேத । கஸ்மிந்ந்வபாந: ப்ரதிஷ்டி²த இதி, வ்யாந இதி — ஸாப்யபாநவ்ருத்தி: அத⁴ ஏவ யாயாத் ப்ராணவ்ருத்திஶ்ச ப்ராகே³வ, மத்⁴யஸ்த²யா சேத் வ்யாநவ்ருத்த்யா ந நிக்³ருஹ்யேத । கஸ்மிந்நு வ்யாந: ப்ரதிஷ்டி²த இதி, உதா³ந இதி — ஸர்வாஸ்திஸ்ரோ(அ)பி வ்ருத்தய உதா³நே கீலஸ்தா²நீயே சேந்ந நிப³த்³தா⁴:, விஷ்வகே³வேயு: । கஸ்மிந்நூதா³ந: ப்ரதிஷ்டி²த இதி, ஸமாந இதி — ஸமாநப்ரதிஷ்டா² ஹ்யேதா: ஸர்வா வ்ருத்தய: । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி — ஶரீரஹ்ருத³யவாயவோ(அ)ந்யோந்யப்ரதிஷ்டா²: । ஸங்கா⁴தேந நியதா வர்தந்தே விஜ்ஞாநமயார்த²ப்ரயுக்தா இதி । ஸர்வமேதத் யேந நியதம் யஸ்மிந்ப்ரதிஷ்டி²தம் ஆகாஶாந்தம் ஓதம் ச ப்ரோதம் ச, தஸ்ய நிருபாதி⁴கஸ்ய ஸாக்ஷாத³பரோக்ஷாத்³ப்³ரஹ்மணோ நிர்தே³ஶ: கர்தவ்ய இத்யயமாரம்ப⁴: । ஸ ஏஷ: — ஸ யோ ‘நேதி நேதி’ (ப்³ரு. உ. 2 । 3 । 6) இதி நிர்தி³ஷ்டோ மது⁴காண்டே³ ஏஷ ஸ:, ஸோ(அ)யமாத்மா அக்³ருஹ்ய: ந க்³ருஹ்ய: ; கத²ம் ? யஸ்மாத்ஸர்வகார்யத⁴ர்மாதீத:, தஸ்மாத³க்³ருஹ்ய: ; குத: ? யஸ்மாந்ந ஹி க்³ருஹ்யதே ; யத்³தி⁴ கரணகோ³சரம் வ்யாக்ருதம் வஸ்து, தத்³க்³ரஹணகோ³சரம் ; இத³ம் து தத்³விபரீதமாத்மதத்த்வம் । ததா² அஶீர்ய: — யத்³தி⁴ மூர்தம் ஸம்ஹதம் ஶரீராதி³ தச்சீ²ர்யதே ; அயம் து தத்³விபரீத: ; அதோ ந ஹி ஶீர்யதே । ததா² அஸங்க³: — மூர்தோ மூர்தாந்தரேண ஸம்ப³த்⁴யமாந: ஸஜ்யதே ; அயம் ச தத்³விபரீத: ; அதோ ந ஹி ஸஜ்யதே । ததா² அஸித: அப³த்³த⁴: — யத்³தி⁴ மூர்தம் தத் ப³த்⁴யதே ; அயம் து தத்³விபரீதத்வாத் அஸித: ; அப³த்³த⁴த்வாந்ந வ்யத²தே ; அதோ ந ரிஷ்யதி — க்³ரஹணவிஶரணஸங்க³ப³ந்த⁴கார்யத⁴ர்மரஹிதத்வாந்ந ரிஷ்யதி ந ஹிம்ஸாமாபத்³யதே ந விநஶ்யதீத்யர்த²: । க்ரமமதிக்ரம்ய ஔபநிஷத³ஸ்ய புருஷஸ்ய ஆக்²யாயிகாதோ(அ)பஸ்ருத்ய ஶ்ருத்யா ஸ்வேந ரூபேண த்வரயா நிர்தே³ஶ: க்ருத: ; தத: புந: ஆக்²யாயிகாமேவாஶ்ரித்யாஹ — ஏதாநி யாந்யுக்தாநி அஷ்டாவாயதநாநி ‘ப்ருதி²வ்யேவ யஸ்யாயதநம்’ இத்யேவமாதீ³நி, அஷ்டௌ லோகா: அக்³நிலோகாத³ய:, அஷ்டௌ தே³வா: ‘அம்ருதமிதி ஹோவாச’ (ப்³ரு. உ. 3 । 9 । 10) இத்யேவமாத³ய:, அஷ்டௌ புருஷா: ‘ஶரீர: புருஷ:’ இத்யாத³ய: — ஸ ய: கஶ்சித் தாந்புருஷாந் ஶாரீரப்ரப்⁴ருதீந் நிருஹ்ய நிஶ்சயேநோஹ்ய க³மயித்வா அஷ்டசதுஷ்கபே⁴தே³ந லோகஸ்தி²திமுபபாத்³ய, புந: ப்ராசீதி³கா³தி³த்³வாரேண ப்ரத்யுஹ்ய உபஸம்ஹ்ருத்ய ஸ்வாத்மநி ஹ்ருத³யே அத்யக்ராமத் அதிக்ராந்தவாநுபாதி⁴த⁴ர்மம் ஹ்ருத³யாத்³யாத்மத்வம் ; ஸ்வேநைவாத்மநா வ்யவஸ்தி²தோ ய ஔபநிஷத³: புருஷ: அஶநாயாதி³வர்ஜித உபநிஷத்ஸ்வேவ விஜ்ஞேய: நாந்யப்ரமாணக³ம்ய:, தம் த்வா த்வாம் வித்³யாபி⁴மாநிநம் புருஷம் ப்ருச்சா²மி । தம் சேத் யதி³ மே ந விவக்ஷ்யஸி விஸ்பஷ்டம் ந கத²யிஷ்யஸி, மூர்தா⁴ தே விபதிஷ்யதீத்யாஹ யாஜ்ஞவல்க்ய: । தம் த்வௌபநிஷத³ம் புருஷம் ஶாகல்யோ ந மேநே ஹ ந விஜ்ஞாதவாந்கில । தஸ்ய ஹ மூர்தா⁴ விபபாத விபதித: । ஸமாப்தா ஆக்²யாயிகா । ஶ்ருதேர்வசநம் , ‘தம் ஹ ந மேநே’ இத்யாதி³ । கிம் ச அபி ஹ அஸ்ய பரிமோஷிண: தஸ்கரா: அஸ்தீ²ந்யபி ஸம்ஸ்காரார்த²ம் ஶிஷ்யைர்நீயமாநாநி க்³ருஹாந்ப்ரத்யபஜஹ்ரு: அபஹ்ருதவந்த: — கிம் நிமித்தம் — அந்யத் த⁴நம் நீயமாநம் மந்யமாநா: । பூர்வவ்ருத்தா ஹ்யாக்²யாயிகேஹ ஸூசிதா । அஷ்டாத்⁴யாய்யாம் கில ஶாகல்யேந யாஜ்ஞவல்க்யஸ்ய ஸமாநாந்த ஏவ ஸம்வாதோ³ நிர்வ்ருத்த: ; தத்ர யாஜ்ஞவல்க்யேந ஶாபோ த³த்த: — ‘புரே(அ)தித்²யே மரிஷ்யஸி ந தே(அ)ஸ்தீ²நிசந க்³ருஹாந்ப்ராப்ஸ்யந்தி’ (ஶத. ப்³ரா. 11 । 6 । 3 । 11) இதி ‘ஸ ஹ ததை²வ மமார ; தஸ்ய ஹாப்யந்யந்மந்யமாநா: பரிமோஷிணோ(அ)ஸ்தீ²ந்யபஜஹ்ரு: ; தஸ்மாந்நோபவாதீ³ ஸ்யாது³த ஹ்யேவம்வித்பரோ ப⁴வதீதி’ (ஶத. ப்³ரா. 11 । 6 । 3 । 11) । ஸைஷா ஆக்²யாயிகா ஆசாரார்த²ம் ஸூசிதா வித்³யாஸ்துதயே ச இஹ ॥
யஸ்ய நேதி நேதீத்யந்யப்ரதிஷேத⁴த்³வாரேண ப்³ரஹ்மணோ நிர்தே³ஶ: க்ருத: தஸ்ய விதி⁴முகே²ந கத²ம் நிர்தே³ஶ: கர்தவ்ய இதி புநராக்²யாயிகாமேவாஶ்ரித்யாஹ மூலம் ச ஜக³தோ வக்தவ்யமிதி । ஆக்²யாயிகாஸம்ப³ந்த⁴ஸ்த்வப்³ரஹ்மவிதோ³ ப்³ராஹ்மணாஞ்ஜித்வா கோ³த⁴நம் ஹர்தவ்யமிதி । ந்யாயம் மத்வாஹ —
அத² ஹோவாச ப்³ராஹ்மணா ப⁴க³வந்தோ யோ வ: காமயதே ஸ மா ப்ருச்ச²து ஸர்வே வா மா ப்ருச்ச²த யோ வ: காமயதே தம் வ: ப்ருச்சா²மி ஸர்வாந்வா வ: ப்ருச்சா²மீதி தே ஹ ப்³ராஹ்மணா ந த³த்⁴ருஷு: ॥ 27 ॥
அத² ஹோவாச । அத² அநந்தரம் தூஷ்ணீம்பூ⁴தேஷு ப்³ராஹ்மணேஷு ஹ உவாச, ஹே ப்³ராஹ்மணா ப⁴க³வந்த இத்யேவம் ஸம்போ³த்⁴ய — யோ வ: யுஷ்மாகம் மத்⁴யே காமயதே இச்ச²தி — யாஜ்ஞவல்க்யம் ப்ருச்சா²மீதி, ஸ மா மாம் ஆக³த்ய ப்ருச்ச²து ; ஸர்வே வா மா ப்ருச்ச²த — ஸர்வே வா யூயம் மா மாம் ப்ருச்ச²த ; யோ வ: காமயதே — யாஜ்ஞவல்க்யோ மாம் ப்ருச்ச²த்விதி, தம் வ: ப்ருச்சா²மி ; ஸர்வாந்வா வ: யுஷ்மாந் அஹம் ப்ருச்சா²மி । தே ஹ ப்³ராஹ்மணா ந த³த்⁴ருஷு: — தே ப்³ராஹ்மணா ஏவமுக்தா அபி ந ப்ரக³ல்பா⁴: ஸம்வ்ருத்தா: கிஞ்சித³பி ப்ரத்யுத்தரம் வக்தும் ॥
தாந்ஹைதை: ஶ்லோகை: பப்ரச்ச² —
யதா² வ்ருக்ஷோ வநஸ்பதிஸ்ததை²வ புருஷோ(அ)ம்ருஷா । தஸ்ய லோமாநி பர்ணாநி த்வக³ஸ்யோத்பாடிகா ப³ஹி: ॥ 1 ॥
தேஷ்வப்ரக³ல்ப⁴பூ⁴தேஷு ப்³ராஹ்மணேஷு தாந் ஹ ஏதை: வக்ஷ்யமாணை: ஶ்லோகை: பப்ரச்ச² ப்ருஷ்டவாந் । யதா² லோகே வ்ருக்ஷோ வநஸ்பதி:, வ்ருக்ஷஸ்ய விஶேஷணம் வநஸ்பதிரிதி, ததை²வ புருஷோ(அ)ம்ருஷா — அம்ருஷா ஸத்யமேதத் ; தஸ்ய லோமாநி — தஸ்ய புருஷஸ்ய லோமாநி இதரஸ்ய வநஸ்பதே: பர்ணாநி ; த்வக³ஸ்யோத்பாடிகா ப³ஹி: — த்வக் அஸ்ய புருஷஸ்ய இதரஸ்யோத்பாடிகா வநஸ்பதே: ॥
த்வச ஏவாஸ்ய ருதி⁴ரம் ப்ரஸ்யந்தி³ த்வச உத்பட: । தஸ்மாத்ததா³த்ருண்ணாத்ப்ரைதி ரஸோ வ்ருக்ஷாதி³வாஹதாத் ॥ 2 ॥
த்வச ஏவ ஸகாஶாத் அஸ்ய புருஷஸ்ய ருதி⁴ரம் ப்ரஸ்யந்தி³, வநஸ்பதேஸ்த்வச: உத்பட: — த்வச ஏவ உத்ஸ்பு²டதி யஸ்மாத் ; ஏவம் ஸர்வம் ஸமாநமேவ வநஸ்பதே: புருஷஸ்ய ச ; தஸ்மாத் ஆத்ருண்ணாத் ஹிம்ஸிதாத் ப்ரைதி தத் ருதி⁴ரம் நிர்க³ச்ச²தி, வ்ருக்ஷாதி³வ ஆஹதாத் சி²ந்நாத் ரஸ: ॥
மாம்ஸாந்யஸ்ய ஶகராணி கிநாடம் ஸ்நாவ தத்ஸ்தி²ரம் । அஸ்தீ²ந்யந்தரதோ தா³ரூணி மஜ்ஜா மஜ்ஜோபமா க்ருதா ॥ 3 ॥
ஏவம் மாம்ஸாந்யஸ்ய புருஷஸ்ய, வநஸ்பதே: தாநி ஶகராணி ஶகலாநீத்யர்த²: । கிநாடம் , வ்ருக்ஷஸ்ய கிநாடம் நாம ஶகலேப்⁴யோ(அ)ப்⁴யந்தரம் வல்கலரூபம் காஷ்ட²ஸம்லக்³நம் , தத் ஸ்நாவ புருஷஸ்ய ; தத்ஸ்தி²ரம் — தச்ச கிநாடம் ஸ்நாவவத் த்³ருட⁴ம் ஹி தத் ; அஸ்தீ²நி புருஷஸ்ய, ஸ்நாவ்நோ(அ)ந்தரத: அஸ்தீ²நி ப⁴வந்தி ; ததா² கிநாடஸ்யாப்⁴யந்தரதோ தா³ரூணி காஷ்டா²நி ; மஜ்ஜா, மஜ்ஜைவ வநஸ்பதே: புருஷஸ்ய ச மஜ்ஜோபமா க்ருதா, மஜ்ஜாயா உபமா மஜ்ஜோபமா, நாந்யோ விஶேஷோ(அ)ஸ்தீத்யர்த²: ; யதா² வநஸ்பதேர்மஜ்ஜா ததா² புருஷஸ்ய, யதா² புருஷஸ்ய ததா² வநஸ்பதே: ॥
யத்³வ்ருக்ஷோ வ்ருக்ணோ ரோஹதி மூலாந்நவதர: புந: । மர்த்ய: ஸ்விந்ம்ருத்யுநா வ்ருக்ண: கஸ்மாந்மூலாத்ப்ரரோஹதி ॥ 4 ॥
யத் யதி³ வ்ருக்ஷோ வ்ருக்ண: சி²ந்ந: ரோஹதி புந: புந: ப்ரரோஹதி ப்ராது³ர்ப⁴வதி மூலாத் புநர்நவதர: பூர்வஸ்மாத³பி⁴நவதர: ; யதே³தஸ்மாத்³விஶேஷணாத்ப்ராக் வநஸ்பதே: புருஷஸ்ய ச, ஸர்வம் ஸாமாந்யமவக³தம் ; அயம் து வநஸ்பதௌ விஶேஷோ த்³ருஶ்யதே — யத் சி²ந்நஸ்ய ப்ரரோஹணம் ; ந து புருஷே ம்ருத்யுநா வ்ருக்ணே புந: ப்ரரோஹணம் த்³ருஶ்யதே ; ப⁴விதவ்யம் ச குதஶ்சித்ப்ரரோஹணேந ; தஸ்மாத் வ: ப்ருச்சா²மி — மர்த்ய: மநுஷ்ய: ஸ்வித் ம்ருத்யுநா வ்ருக்ண: கஸ்மாத் மூலாத் ப்ரரோஹதி, ம்ருதஸ்ய புருஷஸ்ய குத: ப்ரரோஹணமித்யர்த²: ॥
ரேதஸ இதி மா வோசத ஜீவதஸ்தத்ப்ரஜாயதே । தா⁴நாருஹ இவ வை வ்ருக்ஷோ(அ)ஞ்ஜஸா ப்ரேத்ய ஸம்ப⁴வ: ॥ 5 ॥
யதி³ சேதே³வம் வத³த² — ரேதஸ: ப்ரரோஹதீதி, மா வோசத மைவம் வக்துமர்ஹத² ; கஸ்மாத் ? யஸ்மாத் ஜீவத: புருஷாத் தத் ரேத: ப்ரஜாயதே, ந ம்ருதாத் । அபி ச தா⁴நாருஹ: தா⁴நா பீ³ஜம் , பீ³ஜருஹோ(அ)பி வ்ருக்ஷோ ப⁴வதி, ந கேவலம் காண்ட³ருஹ ஏவ ; இவ - ஶப்³தோ³(அ)நர்த²க: ; வை வ்ருக்ஷ: அஞ்ஜஸா ஸாக்ஷாத் ப்ரேத்ய ம்ருத்வா ஸம்ப⁴வ: தா⁴நாதோ(அ)பி ப்ரேத்ய ஸம்ப⁴வோ ப⁴வேத் அஞ்ஜஸா புநர்வநஸ்பதே: ॥
யத்ஸமூலமாவ்ருஹேயுர்வ்ருக்ஷம் ந புநராப⁴வேத் । மர்த்ய: ஸ்விந்ம்ருத்யுநா வ்ருக்ண: கஸ்மாந்மூலாத்ப்ரரோஹதி ॥ 6 ॥
யத் யதி³ ஸஹ மூலேந தா⁴நயா வா ஆவ்ருஹேயு: உத்³யச்சே²யு: உத்பாடயேயு: வ்ருக்ஷம் , ந புநராப⁴வேத் புநராக³த்ய ந ப⁴வேத் । தஸ்மாத்³வ: ப்ருச்சா²மி — ஸர்வஸ்யைவ ஜக³தோ மூலம் மர்த்ய: ஸ்வித் ம்ருத்யுநா வ்ருக்ண: கஸ்மாத் மூலாத் ப்ரரோஹதி ॥
ஜாத ஏவ ந ஜாயதே கோ ந்வேநம் ஜநயேத்புந: । விஜ்ஞாநமாநந்த³ம் ப்³ரஹ்ம ராதிர்தா³து: பராயணம் திஷ்ட²மாநஸ்ய தத்³வித³ இதி ॥ 7 ॥
ஜாத ஏவேதி, மந்யத்⁴வம் யதி³, கிமத்ர ப்ரஷ்டவ்யமிதி — ஜநிஷ்யமாணஸ்ய ஹி ஸம்ப⁴வ: ப்ரஷ்டவ்ய:, ந ஜாதஸ்ய ; அயம் து ஜாத ஏவ அதோ(அ)ஸ்மிந்விஷயே ப்ரஶ்ந ஏவ நோபபத்³யத இதி சேத் — ந ; கிம் தர்ஹி ? ம்ருத: புநரபி ஜாயத ஏவ அந்யதா² அக்ருதாப்⁴யாக³மக்ருதநாஶப்ரஸங்கா³த் ; அதோ வ: ப்ருச்சா²மி — கோ ந்வேநம் ம்ருதம் புநர்ஜநயேத் । தத் ந விஜஜ்ஞுர்ப்³ராஹ்மணா: — யதோ ம்ருத: புந: ப்ரரோஹதி ஜக³தோ மூலம் ந விஜ்ஞாதம் ப்³ராஹ்மணை: ; அதோ ப்³ரஹ்மிஷ்ட²த்வாத் ஹ்ருதா கா³வ: ; யாஜ்ஞவல்க்யேந ஜிதா ப்³ராஹ்மணா: । ஸமாப்தா ஆக்²யாயிகா । யஜ்ஜக³தோ மூலம் , யேந ச ஶப்³தே³ந ஸாக்ஷாத்³வ்யபதி³ஶ்யதே ப்³ரஹ்ம, யத் யாஜ்ஞவல்க்யோ ப்³ராஹ்மணாந்ப்ருஷ்டவாந் , தத் ஸ்வேந ரூபேண ஶ்ருதிரஸ்மப்⁴யமாஹ — விஜ்ஞாநம் விஜ்ஞப்தி: விஜ்ஞாநம் , தச்ச ஆநந்த³ம் , ந விஷயவிஜ்ஞாநவத்³து³:கா²நுவித்³த⁴ம் , கிம் தர்ஹி ப்ரஸந்நம் ஶிவமதுலமநாயாஸம் நித்யத்ருப்தமேகரஸமித்யர்த²: । கிம் தத் ப்³ரஹ்ம உப⁴யவிஶேஷணவத்³ராதி: ராதே: ஷஷ்ட்²யர்தே² ப்ரத²மா, த⁴நஸ்யேத்யர்த²: ; த⁴நஸ்ய தா³து: கர்மக்ருதோ யஜமாநஸ்ய பராயணம் பரா க³தி: கர்மப²லஸ்ய ப்ரதா³த்ரு । கிஞ்ச வ்யுத்தா²யைஷணாப்⁴ய: தஸ்மிந்நேவ ப்³ரஹ்மணி திஷ்ட²தி அகர்மக்ருத் , தத் ப்³ரஹ்ம வேத்தீதி தத்³விச்ச, தஸ்ய — திஷ்ட²மாநஸ்ய ச தத்³வித³:, ப்³ரஹ்மவித³ இத்யர்த²:, பராயணமிதி ॥
அத்ரேத³ம் விசார்யதே — ஆநந்த³ஶப்³தோ³ லோகே ஸுக²வாசீ ப்ரஸித்³த⁴: ; அத்ர ச ப்³ரஹ்மணோ விஶேஷணத்வேந ஆநந்த³ஶப்³த³: ஶ்ரூயதே ஆநந்த³ம் ப்³ரஹ்மேதி ; ஶ்ருத்யந்தரே ச — ‘ஆநந்தோ³ ப்³ரஹ்மேதி வ்யஜாநாத்’ (தை. உ. 3 । 6 । 9) ‘ஆநந்த³ம் ப்³ரஹ்மணோ வித்³வாந்’ (தை. உ. 2 । 9 । 1) ‘யதே³ஷ ஆகாஶ ஆநந்தோ³ ந ஸ்யாத்’ (தை. உ. 2 । 7 । 1) ‘யோ வை பூ⁴மா தத்ஸுக²ம்’ (சா². உ. 7 । 23 । 1) இதி ச ; ‘ஏஷ பரம ஆநந்த³:’ இத்யேவமாத்³யா: ; ஸம்வேத்³யே ச ஸுகே² ஆநந்த³ஶப்³த³: ப்ரஸித்³த⁴: ; ப்³ரஹ்மாநந்த³ஶ்ச யதி³ ஸம்வேத்³ய: ஸ்யாத் , யுக்தா ஏதே ப்³ரஹ்மணி ஆநந்த³ஶப்³தா³: । நநு ச ஶ்ருதிப்ராமாண்யாத் ஸம்வேத்³யாநந்த³ஸ்வரூபமேவ ப்³ரஹ்ம, கிம் தத்ர விசார்யமிதி — ந, விருத்³த⁴ஶ்ருதிவாக்யத³ர்ஶநாத் — ஸத்யம் , ஆநந்த³ஶப்³தோ³ ப்³ரஹ்மணி ஶ்ரூயதே ; விஜ்ஞாநப்ரதிஷேத⁴ஶ்ச ஏகத்வே — ‘யத்ர த்வஸ்ய ஸர்வமாத்மைவாபூ⁴த் , தத்கேந கம் பஶ்யேத் , தத்கேந கிம் விஜாநீயாத்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 5 । 15) ‘யத்ர நாந்யத்பஶ்யதி நாந்யச்ச்²ருணோதி நாந்யத்³விஜாநாதி ஸ பூ⁴மா’ (சா². உ. 7 । 24 । 1) ‘ப்ராஜ்ஞேநாத்மநா ஸம்பரிஷ்வக்தோ ந பா³ஹ்யம் கிஞ்சந வேத³’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 21) இத்யாதி³ ; விருத்³த⁴ஶ்ருதிவாக்யத³ர்ஶநாத் தேந கர்தவ்யோ விசார: । தஸ்மாத் யுக்தம் வேத³வாக்யார்த²நிர்ணயாய விசாரயிதும் । மோக்ஷவாதி³விப்ரதிபத்தேஶ்ச — ஸாங்க்²யா வைஶேஷிகாஶ்ச மோக்ஷவாதி³நோ நாஸ்தி மோக்ஷே ஸுக²ம் ஸம்வேத்³யமித்யேவம் விப்ரதிபந்நா: ; அந்யே நிரதிஶயம் ஸுக²ம் ஸ்வஸம்வேத்³யமிதி ॥
கிம் தாவத்³யுக்தம் ? ஆநந்தா³தி³ஶ்ரவணாத் ‘ஜக்ஷத்க்ரீட³ந்ரமமாண:’ (சா². உ. 8 । 12 । 3) ‘ஸ யதி³ பித்ருலோககாமோ ப⁴வதி’ (சா². உ. 8 । 2 । 1) ‘ய: ஸர்வஜ்ஞ: ஸர்வவித்’ (மு. உ. 1 । 1 । 9) ‘ஸர்வாந்காமாந்ஸமஶ்நுதே’ (தை. உ. 2 । 5 । 1) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴ய: மோக்ஷே ஸுக²ம் ஸம்வேத்³யமிதி । நநு ஏகத்வே காரகவிபா⁴கா³பா⁴வாத் விஜ்ஞாநாநுபபத்தி:, க்ரியாயாஶ்சாநேககாரகஸாத்⁴யத்வாத் விஜ்ஞாநஸ்ய ச க்ரியாத்வாத் — நைஷ தோ³ஷ: ; ஶப்³த³ப்ராமாண்யாத் ப⁴வேத் விஜ்ஞாநமாநந்த³விஷயே ; ‘விஜ்ஞாநமாநந்த³ம்’ இத்யாதீ³நி ஆநந்த³ஸ்வரூபஸ்யாஸம்வேத்³யத்வே(அ)நுபபந்நாநி வசநாநீத்யவோசாம । நநு வசநேநாபி அக்³நே: ஶைத்யம் உத³கஸ்ய ச ஔஷ்ண்யம் ந க்ரியத ஏவ, ஜ்ஞாபகத்வாத்³வசநாநாம் ; ந ச தே³ஶாந்தரே(அ)க்³நி: ஶீத இதி ஶக்யதே ஜ்ஞாபயிதும் ; அக³ம்யே வா தே³ஶாந்தரே உஷ்ணமுத³கமிதி — ந, ப்ரத்யகா³த்மந்யாநந்த³விஜ்ஞாநத³ர்ஶநாத் ; ந ‘விஜ்ஞாநமாநந்த³ம்’ இத்யேவமாதீ³நாம் வசநாநாம் ஶீதோ(அ)க்³நிரித்யாதி³வாக்யவத் ப்ரத்யக்ஷாதி³விருத்³தா⁴ர்த²ப்ரதிபாத³கத்வம் । அநுபூ⁴யதே து அவிருத்³தா⁴ர்த²தா ; ஸுகீ² அஹம் இதி ஸுகா²த்மகமாத்மாநம் ஸ்வயமேவ வேத³யதே ; தஸ்மாத் ஸுதராம் ப்ரத்யக்ஷாவிருத்³தா⁴ர்த²தா ; தஸ்மாத் ஆநந்த³ம் ப்³ரஹ்ம விஜ்ஞாநாத்மகம் ஸத் ஸ்வயமேவ வேத³யதே । ததா² ஆநந்த³ப்ரதிபாதி³கா: ஶ்ருதய: ஸமஞ்ஜஸா: ஸ்யு: ‘ஜக்ஷத்க்ரீட³ந்ரமமாண:’ இத்யேவமாத்³யா: பூர்வோக்தா: ॥
ந, கார்யகரணாபா⁴வே அநுபபத்தேர்விஜ்ஞாநஸ்ய — ஶரீரவியோகோ³ ஹி மோக்ஷ ஆத்யந்திக: ; ஶரீராபா⁴வே ச கரணாநுபபத்தி:, ஆஶ்ரயாபா⁴வாத் ; ததஶ்ச விஜ்ஞாநாநுபபத்தி: அகார்யகரணத்வாத் ; தே³ஹாத்³யபா⁴வே ச விஜ்ஞாநோத்பத்தௌ ஸர்வேஷாம் கார்யகரணோபாதா³நாநர்த²க்யப்ரஸங்க³: । ஏகத்வவிரோதா⁴ச்ச — பரம் சேத்³ப்³ரஹ்ம ஆநந்தா³த்மகம் ஆத்மாநம் நித்யவிஜ்ஞாநத்வாத் நித்யமேவ விஜாநீயாத் , தந்ந ; ஸம்ஸார்யபி ஸம்ஸாரவிநிர்முக்த: ஸ்வாபா⁴வ்யம் ப்ரதிபத்³யேத ; ஜலாஶய இவோத³காஞ்ஜலி: க்ஷிப்த: ந ப்ருத²க்த்வேந வ்யவதிஷ்ட²தே ஆநந்தா³த்மகப்³ரஹ்மவிஜ்ஞாநாய ; ததா³ முக்த ஆநந்தா³த்மகமாத்மாநம் வேத³யத இத்யேதத³நர்த²கம் வாக்யம் । அத² ப்³ரஹ்மாநந்த³ம் அந்ய: ஸந் முக்தோ வேத³யதே, ப்ரத்யகா³த்மாநம் ச, அஹமஸ்ம்யாநந்த³ஸ்வரூப இதி ; ததா³ ஏகத்வவிரோத⁴: ; ததா² ச ஸதி ஸர்வஶ்ருதிவிரோத⁴: । த்ருதீயா ச கல்பநா நோபபத்³யதே । கிஞ்சாந்யத் , ப்³ரஹ்மணஶ்ச நிரந்தராத்மாநந்த³விஜ்ஞாநே விஜ்ஞாநாவிஜ்ஞாநகல்பநாநர்த²க்யம் ; நிரந்தரம் சேத் ஆத்மாநந்த³விஷயம் ப்³ரஹ்மணோ விஜ்ஞாநம் , ததே³வ தஸ்ய ஸ்வபா⁴வ இதி ஆத்மாநந்த³ம் விஜாநாதீதி கல்பநா அநுபபந்நா ; அதத்³விஜ்ஞாநப்ரஸங்கே³ ஹி கல்பநாயா அர்த²வத்த்வம் , யதா² ஆத்மாநம் பரம் ச வேத்தீதி ; ந ஹி இஷ்வாத்³யாஸக்தமநஸோ நைரந்தர்யேண இஷுஜ்ஞாநாஜ்ஞாநகல்பநாயா அர்த²வத்த்வம் । அத² விச்சி²ந்நமாத்மாநந்த³ம் விஜாநாதி — விஜ்ஞாநஸ்ய ஆத்மவிஜ்ஞாநச்சி²த்³ரே அந்யவிஷயத்வப்ரஸங்க³: ; ஆத்மநஶ்ச விக்ரியாவத்த்வம் , ததஶ்சாநித்யத்வப்ரஸங்க³: । தஸ்மாத் ‘விஜ்ஞாநமாநந்த³ம்’ இதி ஸ்வரூபாந்வாக்²யாநபரைவ ஶ்ருதி:, நாத்மாநந்த³ஸம்வேத்³யத்வார்தா² । ‘ஜக்ஷத்க்ரீட³ந்’ (சா². உ. 8 । 12 । 3) இத்யாதி³ஶ்ருதிவிரோதோ⁴(அ)ஸம்வேத்³யத்வ இதி சேந்ந, ஸர்வாத்மைகத்வே யதா²ப்ராப்தாநுவாதி³த்வாத் — முக்தஸ்ய ஸர்வாத்மபா⁴வே ஸதி யத்ர க்வசித் யோகி³ஷு தே³வேஷு வா ஜக்ஷணாதி³ ப்ராப்தம் ; தத் யதா²ப்ராப்தமேவாநூத்³யதே — தத் தஸ்யைவ ஸர்வாத்மபா⁴வாதி³தி ஸர்வாத்மபா⁴வமோக்ஷஸ்துதயே । யதா²ப்ராப்தாநுவாதி³த்வே து³:கி²த்வமபீதி சேத் — யோக்³யாதி³ஷு யதா²ப்ராப்தஜக்ஷணாதி³வத் ஸ்தா²வராதி³ஷு யதா²ப்ராப்தது³:கி²த்வமபீதி சேத் — ந, நாமரூபக்ருதகார்யகரணோபாதி⁴ஸம்பர்கஜநிதப்⁴ராந்த்யத்⁴யாரோபிதத்வாத் ஸுகி²த்வது³:கி²த்வாதி³விஶேஷஸ்யேதி பரிஹ்ருதமேதத்ஸர்வம் । விருத்³த⁴ஶ்ருதீநாம் ச விஷயமவோசாம । தஸ்மாத் ‘ஏஷோ(அ)ஸ்ய பரம ஆநந்த³:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 32) இதிவத் ஸர்வாண்யாநந்த³வாக்யாநி த்³ரஷ்டவ்யாநி ॥